Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 sierpnia 2006 r.
II PK 339/05
Kontrola zgodności z prawem wyboru społecznego inspektora pracy nie
należy do kompetencji sądu pracy. Rzeczywiste pełnienie przez pracownika
funkcji zakładowego inspektora pracy, niekwestionowane przez związki zawo-
dowe i pracodawcę powoduje, że pracownik korzysta ze szczególnej ochrony
prawnej przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem stosunku pracy (art. 13 ust. 1
ustawy z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy, Dz.U. Nr 35, poz.
163 ze zm.).
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Beata Gudowska, Andrzej
Wróbel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 3 sierpnia
2006 r. sprawy z powództwa Jacka B. przeciwko Zakładowi Usług Żeglugowych
Spółce z o.o. w S. o odszkodowanie, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od
wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie z
dnia 18 maja 2005 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Jacek B. (powód) domagał się uznania za bezskuteczne wypowiedzenia
umowy o pracę oraz odszkodowania zgodnie z art. 45 i 47 k.p. W uzasadnieniu po-
zwu podniósł, że wypowiedzenie narusza art. 13 ustawy o społecznej inspekcji pracy.
Zakład Usług Żeglugowych sp. z o.o. (pozwany) wniósł o oddalenie powództwa ar-
gumentując, że nie odbyło się zebranie ogółu pracowników, na którym dokonano wy-
boru powoda na stanowisko społecznego inspektora pracy.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 17
maja 2004 r. zasądził od pozwanego zakładu na rzecz powoda odszkodowanie w
określonej kwocie. Sąd ustalił, że powód pracował u pozwanego na różnych stanowi-
2
skach. W dniu 22 maja 2001 r. powołano powoda na stanowisko członka zarządu do
spraw eksploatacji, a następnie zawarto z nim umowę o pracę na tym stanowisku na
okres kadencji począwszy od 23 maja 2001 r. W dniu 28 września 2001 r. rozwiąza-
no z nim umowę o pracę za trzymiesięcznym okresem wypowiedzenia. Powód został
wybrany społecznym inspektorem pracy na początku 1992 r. Wybór był poprzedzony
konsultacją z członkami wszystkich działających wówczas u pozwanej związków za-
wodowych, a następnie odbyło się spotkanie przedstawicieli tych związków, na któ-
rym wybrano powoda społecznym inspektorem pracy. Pierwsza kadencja powoda
trwała cztery lata. Po jej upływie powód zwrócił się do związków zawodowych z in-
formacją o tym, że jego kadencja się skończyła. W 1997 r. powód otrzymał pismo z
dnia 19 sierpnia 1997 r., że na podstawie art. 6 ustawy o społecznej inspekcji pracy
zakładowe organizacje związkowe działające u pozwanego wybrały Jacka B. na
społecznego inspektora pracy. Sąd ustalił ponadto, że powód działał w charakterze
społecznego inspektora pracy i był za takiego uważany przez pracodawcę.
Sąd pierwszej instancji stwierdził, że umowa o pracę została wypowiedziana z
naruszeniem art. 13 ust. 1 ustawy o społecznej inspekcji pracy (zakład pracy nie
może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę z pracownikiem pełniącym funkcję
społecznego inspektora pracy w czasie trwania mandatu oraz w okresie roku po jego
wygaśnięciu, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o
pracę bez wypowiedzenia). Sąd uznał, że procedura określona ustawą nie została
dochowana w czasie wyboru powoda w 1992 r. oraz że wybór polegał na wyrażonej
na piśmie decyzji przewodniczących dwóch największych organizacji związkowych
działających u pozwanej. Nie ma to jednak znaczenia, ponieważ wybór społecznego
inspektora pracy nie podlega żadnej kontroli zewnętrznej, a pracownik, który przez
wiele lat pełnił funkcję zakładowego społecznego inspektora pracy za dorozumianą i
niewątpliwą wolą pracowników zakładu, mimo niedokonania formalnego wyboru po
upływie wcześniejszej kadencji, korzysta ze szczególnej ochrony w granicach okre-
ślonych art. 13 ust. 1 ustawy o społecznej inspekcji pracy.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy wyrokiem z dnia 18 maja 2005 r. [...] oddalił apela-
cję pozwanego. Sąd stwierdził między innymi, że na podkreślenie zasługuje bez-
sporna okoliczność, iż powód do chwili zawarcia umowy o pracę na stanowisku
członka zarządu pozwanego pełnił obowiązki społecznego inspektora pracy u po-
zwanego, a funkcja ta była akceptowana nie tylko przez związki zawodowe czyli
przedstawicieli pracowników, ale także pracodawcę, który - między innymi - wyzna-
3
czał powoda do komisji, która zajmowała się wypadkami przy pracy, wysyłał powoda,
jako społecznego inspektora pracy, na szkolenia związane z pełnioną przez niego
funkcją. Ostatecznie pracodawca potwierdził fakt pełnienia przez powoda funkcji
społecznego inspektora pracy zwracając się do związków zawodowych o wyrażenie
zgody na rozwiązanie z nim umowy o pracę.
W związku z powyższym Sąd uznał za chybiony zarzut apelacji naruszenia
przez Sąd Rejonowy art. 6 ustawy o społecznej inspekcji pracy, bowiem skoro powód
pełnił obowiązki społecznego inspektora pracy to korzystał z ochrony przewidzianej
w art. 13 ust. 1 ustawy o społecznej inspekcji pracy, który stanowi, że zakład pracy
nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę z pracownikiem pełniącym
funkcję społecznego inspektora pracy w czasie trwania mandatu oraz w okresie roku
po jego wygaśnięciu, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie
umowy o pracę bez wypowiedzenia. W takim wypadku rozwiązanie umowy o pracę
może nastąpić po uprzednim uzyskaniu zgody statutowego właściwego organu za-
kładowej organizacji związkowej. W uzasadnieniu do wyroku z dnia 18 grudnia 2001
r., I PKN 755/00 (OSNP 2004 nr 1, poz. 5), powołanego zarówno przez Sąd pierw-
szej instancji, jak i przez apelującego, Sąd Najwyższy wskazał, że istota (źródło)
ochrony społecznego inspektora pracy wywodzi się - podobnie jak działacza związ-
kowego - z faktu rzeczywistego wykonywania czynności i zadań w zakładzie pracy.
Wprawdzie art. 6 ust. 2 ustawy o społecznej inspekcji pracy przewiduje, że społecz-
nych inspektorów pracy wybiera się na okres 4 lat, jednak z art. 6 ust. 1 tej ustawy
wynika zarazem, że wybierają ich i odwołują tylko i wyłącznie pracownicy zakładu
pracy. Nie pomniejszając więc znaczenia aktu formalnego wyboru przez określone w
ustawie i uzależnione od liczebności zakładu pracy oraz jego struktury organizacyjnej
gremium pracowników (art. 6 ust. 3), istotne znaczenie w przedmiotowej sprawie
należało przypisać woli pracowników pozwanego zakładu pracy, skierowanej na
dalsze pełnienie przez powoda dotychczasowej funkcji. W świetle powyższego na
podkreślenie - zdaniem Sądu - zasługuje także fakt, że u pozwanego w czasie fak-
tycznego pełnienia przez powoda funkcji społecznego inspektora pracy nie doszło do
wybrania innej osoby do pełnienia tej funkcji. Jednocześnie Sąd Najwyższy ponownie
potwierdził stanowisko, iż dopuszczalność związania szczególnej ochrony stosunku
pracy z faktycznym wykonywaniem przez pracowników określonych funkcji społecz-
nych w zakładzie pracy została zaaprobowana w orzecznictwie Sądu Najwyższego
4
nie tylko w stosunku do społecznych inspektorów pracy, ale także w stosunku do tzw.
działaczy związkowych.
W ocenie Sądu, skarżący jest niekonsekwentny w zajmowanym stanowisku,
bowiem z jednej strony podnosi, że powód nie został wybrany na stanowisko spo-
łecznego inspektora pracy w 1992 r., a z drugiej wskazuje, że kierował powoda do
komisji bhp jako społecznego inspektora pracy, gdyż został o jego wyborze poinfor-
mowany. Nadto pracodawca, który korzystał z pracy powoda jako społecznego in-
spektora pracy w niniejszym postępowaniu kwestionuje jego wybór, aby ostatecznie
pozbawić go prawa do ochrony związanej z pełnieniem tej funkcji. Sprzecznym z za-
sadami sprawiedliwości społecznej i zasadą ekwiwalentności wykonywanej funkcji
byłoby korzystanie przez pracodawcę z pracy powoda jako społecznego inspektora
pracy i jednocześnie odmówienie mu ochrony z tego tytułu.
Pozwany zaskarżył w całości powyższy wyrok Sądu Okręgowego w Szczeci-
nie z dnia 18 maja 2005 r. skargą kasacyjną, w której zarzucił mu naruszenie przepi-
sów art. 6 ustawy o społecznej inspekcji pracy, przez błędną jego wykładnię oraz art.
13 tej ustawy i art. 45 § 1 k.p., przez ich niewłaściwe zastosowanie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw. Nie jest trafny zarzut
naruszenia zaskarżonym wyrokiem przepisu art. 6 ustawy z dnia 24 czerwca 1983 r.
o społecznej inspekcji pracy (Dz.U. Nr 35 poz. 163 ze zm.), który określa zasady i
tryb wyboru społecznych inspektorów pracy. Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy społecz-
nych inspektorów pracy wybierają i odwołują pracownicy zakładu pracy, przy czym
zakładowych i wydziałowych społecznych inspektorów pracy wybiera się w sposób
określony w ust. 3 tego przepisu, natomiast grupowych społecznych inspektorów
pracy wybiera - zgodnie z ust. 4 - ogólne zebranie pracowników komórek organiza-
cyjnych oddziału (wydziału).
W rozpoznawanej sprawie jest niesporne, że powód nie został wybrany w
1992 r. na społecznego inspektora pracy w trybie przewidzianym ustawą, lecz że
objęcie przez niego funkcji społecznego inspektora pracy nastąpiło w rezultacie „wy-
rażonej na piśmie decyzji przewodniczących dwóch największych organizacji związ-
kowych działających u pozwanej.” Trafne jest zatem stanowisko pozwanego, że
powód został wybrany społecznym inspektorem pracy przez osoby nieuprawnione,
5
bowiem z art. 6 ust. 3 pkt 2 lit. a ustawy o społecznej inspekcji pracy wynika jedno-
znacznie, że w pozwanym zakładzie pracy wyboru tego powinno dokonać zebranie
oddziałowych i grupowych społecznych inspektorów pracy. Kadencja powoda jako
społecznego inspektora pracy trwała cztery lata. O jej upływie powód poinformował
związki zawodowe działające u pozwanego. Powód otrzymał pismo z dnia 19 sierp-
nia 1997 r., że na podstawie art. 6 ustawy o społecznej inspekcji pracy zakładowe
organizacje związkowe działające u pozwanego wybrały Jacka B. na społecznego
inspektora pracy. Trafnie przyjmuje pozwany, że w 1996 i 1997 r. nie odbyły się
przewidziane ustawą wybory społecznego inspektora pracy, powód „legitymację do
sprawowania funkcji społecznego inspektora pracy czerpał z pisma dwóch przewod-
niczących związków zawodowych.”
Sąd Najwyższy jest zdania, że kontrola zgodności z prawem wyboru społecz-
nego inspektora pracy nie należy do kompetencji sądu pracy. W tym zakresie stano-
wisko powyższe jest zbieżne z tezą postanowienia Kolegium Kompetencyjnego przy
Sądzie Najwyższym z dnia 9 listopada 1995 r., III PO 16/95 (OSNAPiUS 1996 nr 12,
poz. 176), że „wybór społecznego inspektora pracy przez pracowników zakładu
pracy (art. 6 ust. 6 ustawy z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy nie
podlega żadnej kontroli zewnętrznej.” Należy w związku z tym wskazać, że przed-
miotem niniejszego sporu nie jest to, czy powód został zgodnie z przepisem art. 6
ustawy wybrany na społecznego inspektora pracy, lecz to, czy rozwiązano z powo-
dem umowę o pracę zgodnie z art. 13 ustawy o społecznej inspekcji pracy. Sąd Naj-
wyższy podkreśla, że zastosowanie się Sądu rozpoznającego niniejszą sprawę do
wykładni przepisu art. 6 ustawy ustalonej w uzasadnieniu wyżej powołanego posta-
nowienia Kolegium Kompetencyjnego przy Sądzie Najwyższym nie uzasadnia przed-
stawionego w skardze kasacyjnej zarzutu błędnej wykładni tego przepisu.
Nie jest trafny zarzut naruszenia zaskarżonym wyrokiem przepisu art. 13 ust.
1 ustawy o społecznej inspekcji pracy, który stanowi, że „zakład pracy nie może wy-
powiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę z pracownikiem pełniącym funkcję spo-
łecznego inspektora pracy w czasie trwania mandatu oraz w okresie roku po jego
wygaśnięciu, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o
pracę bez wypowiedzenia. W takim wypadku rozwiązanie umowy o pracę może na-
stąpić po uprzednim uzyskaniu zgody statutowo właściwego organu zakładowej or-
ganizacji związkowej.” W rozpoznawanej sprawie jest sporne, czy powód rzeczywi-
ście pełnił funkcję społecznego inspektora pracy, tym bardziej, że pozwany kwestio-
6
nuje legalność wyboru powoda i wykonywanie przez niego tej funkcji. Ustalenie, czy
powód rzeczywiście pełnił funkcje społecznego inspektora pracy jest istotne dla roz-
strzygnięcia sporu, czy powodowi służyła przewidziana w tym przepisie ochrona
przed wypowiedzeniem mu umowy o pracę. Ustalenie to jest ustaleniem faktycznym.
Tymczasem skarżący - pod pozorem zarzutu naruszenia prawa materialnego przez
jego niewłaściwe zastosowanie - sprzecznie z przepisem art. 398 3
§ 3 k.p.c., który
stanowi, że podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia
faktów lub oceny dowodów, próbuje wykazać, że powód nie został wybrany społecz-
nym inspektorem pracy i tylko „pełnił pozory” funkcji społecznego inspektora pracy w
pozwanym zakładzie.
Zgodnie z prawidłowym poglądem wyrażonym w wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 18 grudnia 2001 r., I PKN 755/00 (OSNP 2004 nr 1, poz. 5), „pracownik, który
przez wiele lat faktycznie pełnił funkcję zakładowego społecznego inspektora pracy
za dorozumianą i niewątpliwą wolą pracowników zakładu pracy, mimo niedokonania
formalnego wyboru po upływie wcześniejszej kadencji, korzysta ze szczególnej
ochrony prawnej przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem stosunku pracy w granicach
określonych art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji
pracy (Dz.U. Nr 35, poz. 163 ze zm.)” . Jak bowiem trafnie wskazał Sąd Najwyższy w
uzasadnieniu powyższego wyroku, „istota (źródło) jego (zakładowego społecznego
inspektora pracy) ochrony wywodzi się - podobnie jak działacza związkowego - z
faktu rzeczywistego wykonywania czynności i zadań w zakładzie pracy.”
Teza tego wyroku odnosi się mutatis mutandis do sytuacji pracownika takiego
jak powód, który - zgodnie z niekwestionowanymi ustaleniami Sądów obu instancji -
rzeczywiście pełnił funkcję zakładowego inspektora pracy, co było akceptowane i
uznawane nie tylko przez działające u pozwanego związki zawodowe, lecz także
przez samego pracodawcę. Nikt nie kwestionował faktu rzeczywistego pełnienia tej
funkcji przez powoda, a pozwany stosując się do przepisu art. 13 ustawy o społecz-
nej inspekcji pracy przy rozwiązywaniu z powodem umowy o pracę najdobitniej jak to
jest możliwe potwierdził, że traktuje powoda jako osobę pełniącą funkcję zakładowe-
go społecznego inspektora pracy.
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================