Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 8 sierpnia 2006 r.
I PZP 2/06
Uchwała składu siedmiu sędziów, mająca moc zasady prawnej na pod-
stawie art. 31 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 11,
poz. 54 ze zm.) lub art. 22 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyż-
szym (jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 13, poz. 48 ze zm.) wiąże wszystkie
składy orzekające Sądu Najwyższego co do wykładni przepisu, którego dotyczy
w tym znaczeniu, że odstąpienie od niej przez zwykły skład wymaga przedsta-
wienia zagadnienia prawnego pełnemu składowi izby (art. 62 § 2 ustawy z dnia
23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.).
Wszczęcie procedury odstąpienia od zasady prawnej jest niecelowe, jeżeli zo-
stał uchylony przepis, którego ta uchwała dotyczy.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Józef Iwulski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 sierpnia 2006 r. sprawy
z powództwa Józefa M. przeciwko Kompanii Węglowej SA Zakładowi Zagospodaro-
wania Mienia w B. o zapłatę, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego posta-
nowieniem Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z
dnia 30 marca 2006 r. [...]
„Czy zachodzi powaga rzeczy osądzonej w sytuacji, gdy przy obowiązującym
do dnia 5 lutego 2005 r. brzmieniu art. 477-1 paragraf 1 k.p.c. zapadł prawomocny
wyrok zasądzający na rzecz pracownika wyrównanie świadczeń ze stosunku pracy w
kwotach żądanych przez powoda, a następnie ponownie występuje on z pozwem o
wyrównanie tych samych świadczeń twierdząc, że suma kwot dotychczas mu wypła-
conych i zasądzonych jest nadal niższa od należnej zgodnie z przepisami prawa
pracy ?”
o d m ó w i ł podjęcia uchwały.
2
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie postano-
wieniem z dnia 30 marca 2006 r. [...] wydanym w sprawie z powództwa Józefa M.
przeciwko Kompanii Węglowej SA Zakładowi Zagospodarowania Mienia w B. o za-
płatę, przedstawił Sądowi Najwyższemu rozpatrywane zagadnienie prawne, które
wyłoniło się w następujących okolicznościach sprawy.
Wyrokiem z dnia 30 listopada 2005 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Chrza-
nowie zasądził na rzecz powoda od strony pozwanej wyrównanie nagród z okazji
Dnia Górnika i dodatkowych nagród rocznych, przysługujących za okres urlopu górni-
czego w latach 2000-2002, a w pozostałej części oddalił powództwo. Wyrok ten zo-
stał wydany, mimo że strona pozwana domagała się odrzucenia pozwu na podstawie
art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., powołując się na prawomocny wyrok Sądu Rejonowego-
Sądu Pracy w Chrzanowie z dnia 14 listopada 2003 r., IV P 821/03, którym w
uwzględnieniu w całości powództwa, zasądzono na rzecz powoda od strony pozwa-
nej wyrównanie spornych nagród. W rozpoznawanej sprawie powód oparł powódz-
two na twierdzeniu, że suma kwot zasądzonych prawomocnym wyrokiem z dnia 14
listopada 2003 r. [...] zaspokoiła jego roszczenie tylko w części. Sąd Rejonowy ustalił,
że powód korzystał z urlopu górniczego w ramach stosunku pracy łączącego go z
pracodawcą, którego obejmowały przepisy zakładowego układu zbiorowego pracy
zarejestrowanego w Okręgowej Inspekcji Pracy w Katowicach w dniu 14 lutego 1995
r. Układ ten stanowił, że nagroda pieniężna z okazji Dnia Górnika przysługuje pra-
cownikom w wysokości miesięcznego wynagrodzenia, ustalanego według wska-
zanego w układzie sposobu wyliczania, oraz że dodatkową nagrodę roczną, zwaną
14-tą pensją, wypłaca się w wysokości ustalanej na podstawie średniego miesięcz-
nego wynagrodzenie pracownika z trzech ostatnich miesięcy roku, za który jest ona
wypłacana. Postanowienie przewidujące, że świadczenia przysługujące w czasie
urlopu górniczego wypłacane są w wysokości świadczenia socjalnego, wprowadzono
do układu zbiorowego już po nawiązaniu stosunku pracy z powodem, ale praco-
dawca nie wypowiedział mu warunków płacy do dnia przejścia na urlop górniczy. W
latach objętych roszczeniami pozwu powód otrzymywał nagrody w wysokości świad-
czenia socjalnego stanowiącego równowartość 75% ekwiwalentu pieniężnego za
urlop wypoczynkowy. Sąd pierwszej instancji ustalił również, że w poprzedniej spra-
wie powód wystąpił z żądaniem zasądzenia wyrównania nagród z okazji Dnia Gór-
3
nika i dodatkowej nagrody rocznej oraz ekwiwalentu barbórkowego za lata 2000-
2002. Uwzględniając wówczas powództwo w całości Sąd Rejonowy w uzasadnieniu
wyroku stwierdził, że zasądzone kwoty pieniężne stanowią "różnicę pomiędzy otrzy-
manymi kwotami z tytułu nagrody z okazji Dnia Górnika i dodatkowej nagrody rocznej
w wysokości świadczenia socjalnego a należnymi w wysokości wynikającej z posta-
nowień Karty Górnika oraz zakładowych przepisów płacowych, tj. miesięcznego wy-
nagrodzenia obliczonego w sposób wskazany w tych przepisach".
Sąd Rejonowy uznał, że kolejne powództwo zasługuje na uwzględnienie, gdyż
wynagrodzenie za pracę zasądzone wyrokiem sądu pracy jest wynagrodzeniem
brutto, czyli w wysokości niepomniejszonej o zaliczkę na podatek dochodowy i
składki na ubezpieczenia społeczne. Sąd Rejonowy zaznaczył, że dla określenia
przedmiotowych granic powagi rzeczy osądzonej w sprawach, w których sąd nie jest
związany żądaniem pozwu (art. 4771
§ 1 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym przed
dniem 5 lutego 2005 r.), decydujące znaczenie ma rzeczywisty przedmiot rozstrzy-
gnięcia, a uprzednio [...] Sąd nie rozstrzygnął o całości żądań wynikających z przyto-
czonych przez powoda okoliczności faktycznych. Powaga rzeczy osądzonej dotyczy
tylko rzeczywistego zakresu rozstrzygnięcia sądu, a nie możliwego uwzględnienia
powództwa ponad żądanie, skoro poprzedni wyrok nie mógł uprawomocnić się co do
niezasądzonej wówczas części roszczeń. W ocenie Sądu Rejonowego, powód mógł
ponownie dochodzić różnicy między tym, co zostało mu zasądzone, a tym, co mu się
faktycznie należy, gdyż domagał się należności nieobjętych powagą rzeczy osądzo-
nej poprzedniego wyroku.
Strona pozwana zaskarżyła apelacją wyrok Sądu Rejonowego, zarzucając ob-
razę art. 199 § 1 pkt 2 i art. 366 k.p.c., polegającą na wydaniu wyroku w sprawie pra-
womocnie osądzonej. Według skarżącej, skoro powód w pozwie wniesionym w ni-
niejszej sprawie domagał się dopłaty do świadczeń zasądzonych na jego rzecz pra-
womocnym wyrokiem z dnia 14 listopada 2003 r., to zachodzi przypadek powagi rze-
czy osądzonej, w którym Sąd pierwszej instancji był zobowiązany do odrzucenia po-
zwu.
Rozpoznając tę apelację Sąd Okręgowy powziął wątpliwość sformułowaną w
treści pytania prawnego. W jego uzasadnieniu stwierdził, że sentencja wyroku z dnia
14 listopada 2003 r. [...] „jak i jego motywy", korzystają z powagi rzeczy osądzonej w
takich granicach, w jakich stanowią konieczne uzupełnienie rozstrzygnięcia, nie-
zbędne dla wyjaśnienia jego zakresu. W ocenie Sądu drugiej instancji, skoro powód
4
w pozwie wszczynającym rozpoznawaną sprawę ponownie żądał wyrównania tych
samych świadczeń do wysokości należnej mu zgodnie z przepisami prawa, uzasad-
niając powództwo jedynie powołaniem się na okoliczności, jakie istniały wcześniej i
jakie stwierdził dopiero po wydaniu poprzedniego prawomocnego wyroku, to można
przyjąć, że przedmiot sporu w poprzedniej i rozpoznawanej sprawie obejmuje rosz-
czenie o wyrównanie tych samych świadczeń pracowniczych. Niezbędne jest więc
rozstrzygnięcie, czy prawomocny wyrok sądu wydany w okresie obowiązywania art.
4771
§1 k.p.c., uwzględniający w całości powództwo pracownika o zapłatę żądanej
kwoty, która według ustaleń sądu wydającego wyrok stanowi pełne zaspokojenie
roszczeń, oznacza, że zakresem powagi rzeczy osądzonej został objęty wyłącznie
przedmiot sporu (zasądzona kwota), czy też rzeczywisty zakres świadczeń za wska-
zany okres. W ocenie Sądu Okręgowego, za uzasadniony należy przyjąć pogląd, że
w sprawie objętej art. 4771
§ 1 k.p.c., zakres powagi rzeczy osądzonej prawomoc-
nego wyroku, wydanego na skutek pozwu, w którym pracownik żądał zasądzenia
kwot mających być zgodnie z jego żądaniem całkowitym wyrównaniem ściśle okre-
ślonych świadczeń pieniężnych, które sąd uwzględnił zgodnie z twierdzeniami po-
woda i przepisami prawa pracy, obejmuje nie tylko pozytywne rozstrzygnięcie senten-
cji wyroku, ale również motywy, jakie sąd przyjął, a sprowadzające się do oceny, że
zasądzona kwota zaspokaja w całości uzasadnione roszczenia powoda (art. 365 § 1
w związku z art. 366 k.p.c.). Sąd Okręgowy zwrócił jednak uwagę, że w orzecznic-
twie Sądu Najwyższego przedstawiany jest odmienny pogląd, którego wyrazem jest
uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 30 maja 1966 r., III PZP 15/66 (OSNCP 1966
nr 12, poz. 204), stwierdzająca, że nawet oddalenie części powództwa w sprawie, w
której sąd nie jest związany żądaniem, nie stanowi oddalenia roszczeń niezgłoszo-
nych w żądaniu lub przekraczających jego zakres. Konieczność i celowość wystąpie-
nia z pytaniem prawnym do Sądu Najwyższego uzasadniono także tym, że przed
Sądem Okręgowym w Krakowie toczy się szereg postępowań apelacyjnych w spra-
wach o podobnym przedmiocie sporu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przesłanką pozwalającą sądowi drugiej instancji na skorzystanie z art. 390 § 1
k.p.c. jest wystąpienie zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości w
związku z rozpoznawaną przez ten sąd apelacją. Sąd Okręgowy przedstawia sposób
5
wykładni, za którym się opowiada, a wątpliwości odnosi do interpretacji wynikającej z
uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 1966 r., III PZP
15/66, z którą (jak należy przyjąć) nie zgadza się. Sąd Okręgowy nie wskazuje jed-
nak wyraźnie argumentów, które miałyby przemawiać przeciwko wykładni wyrażonej
w tej uchwale. Została ona wydana składzie powiększonym i wpisana do księgi za-
sad prawnych. Stosownie do art. 62 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie
Najwyższym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.), odstąpienie przez zwykły skład tego
Sądu od zasady prawnej uchwalonej przez skład siedmiu sędziów, wymaga przed-
stawienia zagadnienia prawnego do rozstrzygnięcia pełnemu składowi izby. W tym
znaczeniu zasada prawna wiąże zatem wszystkie składy orzekające Sądu Najwyż-
szego. Obecne uregulowanie art. 62 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Naj-
wyższym jest powtórzeniem (z niewielkimi zmianami redakcyjnymi) poprzednich roz-
wiązań ustawowych w tym przedmiocie (art. 31 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o Są-
dzie Najwyższym, Dz.U. Nr 11, poz. 54 ze zm. oraz art. 22 ustawy z dnia 20 września
1984 r. o Sądzie Najwyższym, jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 13, poz. 48 ze zm.).
Należy uznać, że uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 30 maja 1966 r., mimo wy-
dania jej pod rządami ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o Sądzie Najwyższym, ma
nadal moc zasady prawnej i wiąże wszystkie składy Sądu Najwyższego. Przemawia
za takim stanowiskiem konieczność uwzględnienia roli pełnionej przez Sąd Najwyż-
szy w systemie wymiaru sprawiedliwości. Jako naczelny organ władzy sądowniczej
powołany do zapewnienia jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i wojsko-
wych, Sąd Najwyższy w pierwszej kolejności musi przestrzegać jednolitości orzecz-
nictwa jego składów orzekających. Aby to zapewnić, ustawodawca w kolejnych usta-
wach regulujących ustrój Sądu Najwyższego przewidział instytucję zasad prawnych i
związanie nimi wszystkich składów orzekających Sądu Najwyższego. Oznacza to, że
regułą jest kontynuacja orzecznictwa Sądu Najwyższego, której skutkiem jest utrzy-
manie mocy zasad prawnych wydanych pod rządami poprzednio obowiązujących
ustaw o Sądzie Najwyższym. Taka reguła wynika z uzasadnienia uchwały całego
składu Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 1992 r., Kw.Pr. 5/92 (OSNCP 1993 nr 1-2,
poz. 1). W uchwale tej Sąd Najwyższy przyjął, że poprzednio uchwalone wytyczne w
zakresie wykładni prawa i praktyki sądowej nie mają mocy zasad prawnych, ale wy-
nika to z ich szczególnego charakteru, a zwłaszcza całkowitej rezygnacji z istnienia
takiej instytucji. Nie odnosi się to do uchwał składów powiększonych stanowiących
zasady prawne. Do tych uchwał podjętych na podstawie przepisów poprzednio obo-
6
wiązujących ustaw o Sądzie Najwyższym należy więc stosować art. 62 § 1 ustawy z
dnia 23 listopada 2002 r. i wynikające z niego związanie składów orzekających.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym przedstawione zagadnienie prawne
nie widzi podstaw do wszczynania procedury odstąpienia od zasady prawnej wyni-
kającej z uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 30 maja 1966 r., III PZP 15/66, a
byłoby to potrzebne, gdyż zgodnie z trafnym wyrokiem z dnia 19 sierpnia 1963 r., II
CR 511/63 (OSNCP 1964 nr 5, poz. 104), związanie składów sądzących Sądu Naj-
wyższego zasadą prawną obejmuje nie tylko to, co dana zasada prawna głosi bezpo-
średnio, lecz także i to, co z absolutną koniecznością logiczną z niej wynika; skład
sądzący Sądu Najwyższego nie może więc oprzeć swego orzeczenia na poglądzie,
którego pogodzenie z zasadą prawną byłoby logicznym niepodobieństwem. W pierw-
szej kolejności należy stwierdzić, że art. 4771
§ 1 k.p.c. (według poprzedniej numera-
cji wskazanej w uchwale art. 475 § 1 k.p.c.), którego między innymi uchwała ta doty-
czy, został uchylony ustawą z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postę-
powania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 172, poz. 1804). Odstą-
pienie od zasady prawnej jest w tej sytuacji niecelowe, gdyż mogłoby mieć znaczenie
tylko w sprawach, w których wyrok sądu pierwszej instancji zapadł przed wejściem w
życie wskazanej nowelizacji. Uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 30 maja 1966 r.
funkcjonowała jako zasada prawna przez 40 lat, mimo że od początku budziła wątpli-
wości (por. w szczególności krytyczne glosy W. Siedleckiego: OSPiKA 1967 nr 5,
poz. 112 i J. Krajewskiego: NP 1967 nr 9, s. 1203 oraz aprobującą glosę S. Rejmana:
NP 1967 nr 9, s. 1208). W orzecznictwie Sądu Najwyższego interpretacja wynikająca
z tej uchwały była jednak w podtrzymywana i rozwijana (por. wyrok z dnia 4 listopada
1966 r. II PR 436/66, OSNCP 1967 nr 4, poz. 79; uchwała z dnia 18 grudnia 1967 r.,
III PZP 38/67, OSPiKA 1968 nr 6, poz. 116; PiP 1968 nr 11, s. 856 z glosą W. Sie-
dleckiego; wyrok z dnia 27 września 1973 r., III CRN 223/73, OSNCP 1974 nr 7-8
poz. 13; PiP 1975 nr 10 s. 102 z glosą W. Siedleckiego; OSPiKA 1975 nr 5, poz. 101
z glosą S. Dalki; postanowienie z dnia 21 grudnia 1981 r., I PRN 96/81, OSNCP 1982
nr 5-6, poz. 87; wyrok z dnia 5 lipca 1989 r., I PR 228/89, OSP 1990 nr 9, poz. 318 z
glosą S. Dalki; wyrok z dnia 5 lutego 1998 r., I PKN 507/97, OSNAPiUS 1999 nr 1,
poz. 17; postanowienie z dnia 7 października 1998 r., II UKN 247/98, OSNAPiUS
1999 nr 20, poz. 665; postanowienie z dnia 17 stycznia 1997 r., I PKN 59/96,
OSNAPiUS 1997 nr 17, poz. 315; wyrok z dnia 16 sierpnia 2005 r., I PK 11/05, OSNP
2006 nr 11-12, poz. 181). Gdyby chcieć przedstawić odmienną wykładnię występu-
7
jącą w orzecznictwie Sądu Najwyższego to należałoby się odwołać do uchwały
składu siedmiu sędziów z dnia 25 lutego 1999 r., III ZP 34/98 (OSNAPiUS 2000 nr 2,
poz. 44), według której dopuszczalna jest apelacja powoda od wyroku, w którym sąd
pierwszej instancji na podstawie art. 4771
§ 2 k.p.c. w związku z art. 8 i art. 56 k.p.
zasądził odszkodowanie w miejsce żądanego przywrócenia do pracy i nie oddalił po-
wództwa w żadnym zakresie. W uzasadnieniu tej uchwały można dostrzec przyjęcie
odmiennej interpretacji niż w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 30 maja 1966 r.,
III PZP 15/66. Jednakże dotyczyła ona wykładni innych przepisów (art. 4771
§ 2
k.p.c., a nie art. 4771
§ 1), a także nie nadano jej mocy zasady prawnej, a więc nie
można jej uznać za odstąpienie od takiej zasady. Uchwała ta odnosi się nadto do
szczególnej sytuacji, gdż roszczenia o przywrócenie do pracy i zasądzenie odszko-
dowania wzajemnie się wyłączają, a więc uzasadnione jest rozumowanie, że zasą-
dzenie odszkodowania oznacza oddalenie żądania przywrócenia do pracy.
Sąd Najwyższy nie dostrzega więc uzasadnionych argumentów, które przema-
wiałyby za odstąpieniem od interpretacji przepisów przedstawionej w uchwale składu
siedmiu sędziów z dnia 30 maja 1966 r., III PZP 15/66 (nie powołuje ich w szczegól-
ności Sąd Okręgowy), zwłaszcza przez wszczęcie procedury odstąpienia od zasady
prawnej. Zważyć nadto należy, że w rozpoznawanej sprawie występuje nieco inne
zagadnienie prawne, gdyż omawiana uchwała dotyczy sytuacji, w której sąd, nie bę-
dąc związany żądaniem pozwu, uwzględnił powództwo w całości i w żadnym zakre-
sie go nie oddalił, a nie sytuacji, gdy w takiej sprawie powództwo częściowo oddalił.
Jeżeli występuje częściowe oddalenie powództwa, to zakres powagi rzeczy osądzo-
nej nie wynika wprost z sentencji wyroku i należy go ocenić na podstawie podstawy
sporu (zakresu żądania) i uzasadnienia rozstrzygnięcia. Problem takiej oceny za-
kresu powagi rzeczy osądzonej w ogóle nie występuje w części, w której powództwo
zostało uwzględnione oraz w części, w której w ogóle brak rozstrzygnięcia (brak od-
dalenia powództwa). Co do zasady nie ma w prawie procesowym zakazu dochodze-
nia części roszczenia, czyli tak zwanego rozdrabniania roszczeń (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 4 października 1966 r., II PR 123/66, OSNCP 1967 nr 12, poz.
219; OSPiKA 1968 nr 5, poz. 85 z glosą J. Krajewskiego oraz z dnia 14 listopada
1979 r., IV PR 322/79, OSPiKA 1980 nr 7-8, poz. 137 z glosą W. Broniewicza). W
każdym razie, jeżeli powód dochodzi określonego roszczenia, to nawet w sprawie, w
której sąd nie jest związany żądaniem pozwu, brak oddalenia powództwa w jakiejkol-
wiek części oznacza, że nie powstaje powaga rzeczy osądzonej w zakresie przekra-
8
czającym zasądzoną kwotę (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 1969 r., II
CR 246/69, OSPiKA 1970 nr 5, poz. 98 i z dnia 16 sierpnia 2005 r., I PK 11/05, OSNP
2006 nr 11-12, poz. 181).
Z tych względów Sąd Najwyższy postanowił odmówić podjęcia uchwały.
========================================