Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 września 2006 r.
III UK 48/06
Przy ustaleniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nie uwzględnia
się składników wynagrodzenia, jeżeli postanowienia układów zbiorowych pracy
lub przepisy o wynagradzaniu nie przewidują ich zmniejszenia za okres pobie-
rania zasiłku chorobowego (art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i ma-
cierzyństwa, jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267 ze zm.), co w odnie-
sieniu do nagród oznacza, że można wyłączyć je z podstawy wymiaru zasiłku
chorobowego dopiero po podjęciu decyzji o ich przyznaniu w okresie zasiłko-
wym oraz faktycznym wypłaceniu obok i niezależnie od uzyskanych świadczeń
chorobowych.
Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 6 września 2006 r.
sprawy z odwołania Józefa S. Przedsiębiorstwo Budowlano Usługowe S.-P. s.j. w S.
oraz ubezpieczonego Józefa D. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działu w R., o zasiłek chorobowy - wysokość świadczenia, na skutek skargi kasa-
cyjnej ubezpieczonego Józefa D. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Przemyślu z dnia 15 grudnia 2005 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Przemyślu do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Przemyślu wyrokiem
z dnia 15 grudnia 2005 r. oddalił apelację Józefa S. - Przedsiębiorstwa Budowlano-
Usługowego „S.-P.” s.j. w S. i Józefa D. od wyroku Sądu Rejonowego-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Przemyślu z dnia 15 września 2005 r., wydanego w
2
sprawie z odwołania obu wnioskodawców przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w P. o zasiłek chorobowy - wysokość świadczenia, którym Sąd pierwszej
instancji: umorzył postępowanie co do decyzji organu rentowego z dnia 14 lutego 2003 r.;
oddalił odwołania wnioskodawców od decyzji zamiennej organu rentowego z dnia 14
stycznia 2005 r.; zasądził od wnioskodawcy Józefa S. - PBU „S.-P." s.j. w S. na rzecz Zakła-
du Ubezpieczeń Społecznych w R. kwotę 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa proceso-
wego; zasądził od Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Przemyślu na rzecz Kancelarii Ad-
wokackiej Mirosława L. w P. kwotę 60 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej z urzędu, a wnioskodawcy Józefa D. nie obciążył kosztami zastępstwa proceso-
wego organu rentowego.
W sprawie tej ustalono, że wnioskodawca Józef D. podlegał ubezpieczeniom spo-
łecznym z tytułu zatrudnienia w PBU „ S.-P.” (powoływanym dalej jako Spółka) od dnia 10
sierpnia 2000 r. do dnia 30 sierpnia 2001 r. na podstawie umowy o pracę na czas określo-
ny, w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowisku operatora koparki, za minimalnym
wynagrodzeniem plus premia uznaniowa, którą w wysokości 2.000 zł oraz 2.500 zł
wnioskodawca otrzymał za sierpień i wrzesień 2000 r. W okresie zatrudnienia wnio-
skodawca chorował: od 18 października 2000 r. do 19 listopada 2000 r., od 8 grudnia
2000 r. do 14 marca 2001 r., od 21 marca 2001 r. do 2 lipca 2001 r. i od 9 lipca 2001 r. do 7
sierpnia 2001 r. Za czas niezdolności do pracy wypłacono mu najpierw wynagrodzenie
za czas niezdolności do pracy (za okresy: od 18 października 2000 r. do 19 listopada
2000 r., od 8 grudnia 2000 r. do 9 grudnia 2000 r. i od 21 marca 2001 r. do 24 kwietnia 2004
r.), a następnie zasiłek chorobowy (za okresy: od 10 grudnia 2000 r. do 14 marca 2001 r.,
od 25 kwietnia 2001 r. do 2 lipca 2001 r. i od 9 lipca 2001 r. do 7 sierpnia 2001 r.). Do pod-
stawy wymiaru zasiłku chorobowego płatnik składek przyjął wynagrodzenie za miesiąc sier-
pień 2000 r. w kwocie 700 zł brutto plus premię uznaniową w kwocie 2.000 zł oraz wyna-
grodzenie za miesiąc wrzesień 2000 r. w kwocie 760 zł brutto oraz premię uznaniową w
kwocie 2.500 zł. Spółka cywilna Przedsiębiorstwo Budowlano - Usługowe „S.-P.” z sie-
dzibą w S. została wpisana z dniem 1 kwietnia 2002 r. do Krajowego Rejestru Sądowego -
Rejestru Przedsiębiorców i zmieniła status na spółkę jawną. W Spółce od dnia 30 maja
1996 r. obowiązuje regulamin wynagradzania, który był dwukrotnie zmieniany aneksami:
Nr 1 z dnia 2 stycznia 1999 r. oraz Nr 2 z dnia 15 kwietnia 1999 r. Dodatkowo w Spółce z
dniem 2 stycznia 1999 r. ustalone zostały zasady przyznawania nagród uznaniowych.
W wyniku kontroli przeprowadzonej w dniach od 11 marca 2002 r. do 12 lipca
2002 r. ustalono, że płatnik PBU „S.-P.” dokonał nieuzasadnionych wypłat zasiłków z
3
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa za okres od stycznia
1999 r. do kwietnia 2002 r. w łącznej kwocie ponad 1.051.348,47 zł. Wyliczając nad-
płatę kontrolerzy ZUS kierowali się tym, że dokumentacja finansowo-płacowa unie-
możliwiała jednoznaczne stwierdzenie za jakie okresy przysługiwały premie czy na-
grody, w jakim okresie funkcjonowały te składniki wynagrodzenia i w jakim terminie
były wypłacane. Wskazali ponadto, że w przedłożonej dokumentacji płatnika istnieją
rozbieżności co do nazwy tych składników płacowych, które na listach płac określano
w części umów o pracę jako premie uznaniowe, a w części jako nagrody uznaniowe.
Świadczenia te były przyznawane przez pracodawcę według własnego uznania, gdyż
w regulaminie wynagradzania brak jest zasad jego przyznawania, a zatem, zdaniem
kontrolujących, były to nagrody, a nie jak nazywał to płatnik - premie uznaniowe. Przyzna-
wane w PBU „S.-P.” nagrody - premie były bowiem przyznawane tylko niektórym pracowni-
kom i w różnych wysokościach. Wysokość przyznanych świadczeń stanowiła w większości
wypadków wielokrotność pobieranego przez pracownika wynagrodzenia zasadniczego, przy-
znawane były głównie pracownikom, którzy następnie korzystali ze świadczeń z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa.
Kontrole przeprowadzone w 2002 r. przez Urząd Skarbowy w P., Państwową Inspekcję
Pracy i Urząd Kontroli Skarbowej w R. nie wykazały uchybień w PBU „S.-P.”. Decyzją z dnia
5 lipca 2002 r. organ rentowy stwierdził, iż wnioskodawca Józef D. nie podlegał ubez-
pieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia w firmie Józefa S. PBU „S.-P." w okresie
od dnia 10 sierpnia 2000 r. do dnia 30 sierpnia 2001 r. W uzasadnieniu organ rentowy
uznał, że wynagrodzenie z jednego miesiąca, brane pod uwagę przy ustalaniu wy-
miaru świadczeń z ubezpieczenia społecznego z powodu choroby z uwagi na krótki
okres zatrudniania przed zachorowaniem (tj. w dniu 18 października 2000 r.), na
które składała się pensja zasadnicza w kwocie 700 zł brutto oraz premia uznaniowa
w wysokości 2.500 zł brutto, zostało drastycznie zawyżone w stosunku do wynagro-
dzeń pracowników, którzy nie korzystali ze zwolnień lekarskich. W konsekwencji or-
gan rentowy przyjął, że umowa o pracę z wnioskodawcą była zawarta dla pozoru i
jest z tego powodu nieważna.
Jednakże Sąd Okręgowy w Krośnie-Ośrodek Zamiejscowy w Przemyślu wyro-
kiem z dnia 15 listopada 2004 r. [...] uwzględnił odwołania obu wnioskodawców od tej
decyzji i zmienił ją w ten sposób, że ustalił, iż Józef D. podlegał ubezpieczeniom społecz-
nym z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracą u Józefa S. - PBU „ S.-P.” w okresie
od 10 sierpnia 2000 r. do 30 sierpnia 2001 r.
4
Równocześnie z tym postępowaniem przed Sądem Rejonowym w Przemyślu
[...] zawisła sprawa z odwołania ubezpieczonego oraz płatnika składek od decyzji Za-
kładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w P. z dnia 14 lutego 2003 r. o zasiłek
chorobowy. W decyzji tej stwierdzono, iż wnioskodawca Józef S. dokonał na rzecz
Józefa D. bezpodstawnej wypłaty zasiłku chorobowego za okres od 10 grudnia 2000
r. do 14 marca 2001 r. oraz od 25 kwietnia do 2 lipca 2001 r. i od 9 lipca do 7 sierpnia
2001 r. w kwocie 14.962,40 zł brutto. Nie uznano wypłaconych Józefowi D. i rozliczo-
nych na poczet składek wyżej wymienionych kwot zasiłków, zobowiązując płatnika
składek do stosownej korekty dokumentacji rozliczeniowej oraz opłacenia zaległości
z tytułu składek. Postępowanie to zostało zawieszone do czasu prawomocnego za-
kończenia sprawy przed Sądem Okręgowym w Przemyślu o ustalenie istnienia obo-
wiązku ubezpieczenia.
W związku z prawomocnym zakończeniem postępowania przed Sądem Okrę-
gowym w Krośnie-Ośrodkiem Zamiejscowym w Przemyślu w sprawie o ustalenie ist-
nienia obowiązku ubezpieczenia, organ rentowy wydał decyzję „zamienną” z dnia 14
stycznia 2005 r., w której odmówił Józefowi D. prawa do uwzględnienia „premii uzna-
niowej” w podstawie wymiaru zasiłku chorobowego za okresy: od 10 grudnia 2000 r.
do 14 marca 2001 r.; od 25 kwietnia do 2 lipca 2001 r. i od 9 lipca do 7 sierpnia 2001
r. i przyznał mu prawo do zasiłku chorobowego za wskazane okresy odpowiednio w
wysokości 333,74 zł brutto (naliczonego od postawy wymiaru zasiłku w kwocie
569,03 zł), 478,20 zł brutto (naliczonego od podstawy wymiaru - 617,80 zł) oraz
456,84 zł brutto (naliczonego od podstawy wymiaru - 624,23 zł); a ponadto uznał wy-
płacony przez płatnika składek zasiłek chorobowy za okres od 10 grudnia 2000 r. do
14 marca 2001 r. w kwocie 1.564,89 zł brutto; za okres od 25 kwietnia do 2 lipca
2001 r. w kwocie 1.204,39 zł brutto oraz za okres od 9 lipca do 7 sierpnia 2001 r. w
kwocie 499,50 zł brutto. Ponadto decyzją tą organ rentowy uznał za bezpodstawną
wypłatę zasiłku chorobowego za wskazane wyżej okresy odpowiednio w kwotach:
5.028,11 zł brutto, 4.858,61 zł brutto i 1.806,90 zł brutto, będąca wynikiem bezpod-
stawnego włączenia do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego „premii uznaniowej”
oraz zobowiązał płatnika składek do złożenia dokumentów rozliczeniowych korygują-
cych oraz opłaty powstałej zaległości z tytułu składek wraz z należnymi odsetkami za
zwłokę.
Uzasadniając swoje stanowisko organ rentowy powołał się na interes społecz-
ny i słuszny interes strony, wskazując, że na skutek prawomocnego wyroku sądowe-
5
go w sprawie Józefa D. doszło do zmiany okoliczności faktycznych, które zadecydo-
wały o konieczności zmiany wydanych poprzednio decyzji: z dnia 5 lipca 2002 r. oraz
z dnia 14 lutego 2003 r., w trybie art. 180 § 1 k.p.a. w związku z art. 154 § 1-2 k.p.a.
Akceptując fakt zatrudnienia w Spółce, organ rentowy stwierdził, że ubezpieczony
pracownik ma prawo do zasiłku chorobowego z racji niezdolności do pracy, ale w
niższej wysokości niż to przyjął jego pracodawca. Wliczenie „premii uznaniowej” do
podstawy wymiaru zasiłku chorobowego znacznie ją zawyżyło, co z kolei spowodo-
wało zawyżenie wypłaconych i rozliczonych zasiłków. Organ rentowy uznał, że wli-
czenie „premii uznaniowej” do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego było nieuza-
sadnione, gdyż zgodnie z regulaminem wynagradzania obowiązującym u pracodaw-
cy ubezpieczonego, to świadczenie uznaniowe nie podlegało zmniejszeniu za czas
usprawiedliwionej nieobecności w pracy, skoro o zmniejszeniu lub całkowitym zawie-
szeniu jego wypłaty decydował samodzielnie pracodawca. Również żaden z aneksów
do regulaminu wynagradzania nie określał zasad przyznawania premii. Regulacje w
tym zakresie po raz pierwszy pojawiły się dopiero w aneksie Nr 3 z dnia 16 grudnia
2002 r., który nie miał zastosowania w sprawie wnioskodawcy. W tej sytuacji i wobec
brzmienia art. 41 ust. 1-3 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pienięż-
nych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. Nr 60,
poz. 636 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa zasiłkowa lub ustawa), do podstawy
wymiaru zasiłku chorobowego należało przyjąć wynagrodzenie za wrzesień 2000 r. w
kwocie 700 zł brutto pomniejszone o kwotę składek na ubezpieczenie społeczne bez
uwzględnienia „premii uznaniowej”.
Na skutek odwołania wnioskodawców od tej decyzji w Sądzie Rejonowym w Prze-
myślu została zarejestrowana kolejna sprawa [...]. Równocześnie postanowieniem z
dnia 1 marca 2005 r., uwzględniając żądanie organu rentowego, Sąd podjął zawie-
szone postępowanie w sprawie [...]. W związku z tym sprawa z odwołania od decyzji
z dnia 14 lutego 2003 r. otrzymała nową sygnaturę akt [...] i na mocy zarządzenia
Sądu Rejonowego z dnia 1 marca 2005 r., wydanego w trybie art. 219 k.p.c., połą-
czono ją do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia ze sprawą [...] dotyczącą od-
wołania od decyzji z dnia 14 stycznia 2005 r.
Kwestionując decyzję „zamienną” z dnia 14 stycznia 2005 r. wnioskodawcy do-
magali się jej „uchylenia" i umorzenia postępowania oraz zasądzenia kosztów postę-
powania, ewentualnie zmiany tej decyzji przez ustalenie, że w rozpoznawanej spra-
wie nie nastąpiła nadpłata świadczenia z ubezpieczenia społecznego. Wnioskodawcy
6
podnieśli, że zgodnie z art. 41 ustawy zasiłkowej do podstawy wymiaru zasiłku cho-
robowego można było wliczyć premie i nagrody, od których wyliczano podstawę wy-
miaru składek ubezpieczeniowych. Wbrew stanowisku organu rentowego w Spółce
ustalono zasady pomniejszania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy. Organ
rentowy wniósł o oddalenie odwołań, wskazując, że wypłata premii uznaniowej przy-
słuhującej wnioskodawcy dokonywana była na podstawie regulaminu wynagradza-
nia, zgodnie z którym premia uznaniowa przysługiwała według uznania pracodawcy.
Podkreślił też, że możliwość przyznawania i zasady wypłaty premii dla zatrudnionych
pracowników pojawiła się po raz pierwszy w regulaminie wynagradzania z dnia 16
grudnia 2002 r., który obowiązuje w Spółce od dnia 1 stycznia 2003 r. (aneks Nr 3).
Stąd do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego Józefa D. należało przyjąć jedynie
wynagrodzenie za wrzesień 2000 r. w kwocie 700 zł bez przyznanej mu wówczas
premii.
Sąd Rejonowy w Przemyślu wyrokiem z dnia 15 września 2005 r. umorzył postępo-
wanie co do decyzji ZUS Oddział w P. z dnia 14 lutego 2003 r. oraz oddalił odwołania wniosko-
dawców od decyzji „zamiennej” organu rentowego z dnia 14 stycznia 2005 r.
W tak ustalonych okolicznościach faktycznych Sąd Okręgowy podzielił stano-
wisko Sądu pierwszej instancji, którego wyrok uznał za trafny i odpowiadający prawu.
Zgodził się w szczególności z dokonaną przez Sąd Rejonowy oceną kwestii będącej
istotą sporu w rozpoznawanej sprawie, a mianowicie sposobu ustalania podstawy
wymiaru zasiłku chorobowego, a zwłaszcza składników wynagrodzenia, które mogą
być uwzględnione przy obliczaniu tej podstawy w rozumieniu art. 41 ust. 1 ustawy
zasiłkowej w związku z art. 772
k.p., a konkretnie co do niezasadności wliczenia do
tej podstawy premii uznaniowej wypłaconej wnioskodawcy w sierpniu, jak i we wrze-
śniu 2000 r. Na podstawie przepisów art. 36 ust. 1-3, art. 38, art. 41 ust. 1, art. 42 ust.
1 w związku z art. 3 pkt 3 ustawy zasiłkowej oraz art. 20 ust. 1-2 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137 poz. 887 ze
zm., powoływanej dalej jako ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych), Sąd ten
uznał, że ustalając podstawę wymiaru zasiłku chorobowego wlicza się do niej także
premie, nagrody i inne składniki przysługujące stale pracownikom za okresy mie-
sięczne - w kwocie wypłaconej pracownikowi za miesiące kalendarzowe, z których
wynagrodzenie przyjmuje się do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku. Odnośnie do
premii przyznanej wnioskodawcy w rozpoznawanej sprawie Sąd stwierdził natomiast,
że brak było podstaw do wliczenia jej do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego ze
7
względu na jej uznaniowy charakter oraz to, że nie była ona stałym składnikiem wy-
nagrodzenia w świetle powołanych przepisów oraz w związku z regulacjami płaco-
wymi obowiązującymi w zakładzie pracy wnioskodawcy. Zgodnie z art. 41 ust. 1
ustawy zasiłkowej przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nie
uwzględnia się składników wynagrodzenia, jeżeli postanowienia układów zbiorowych
pracy lub przepisy o wynagrodzeniu nie przewidują zmniejszania ich za okres pobie-
rania zasiłku. Natomiast z regulaminu wynagradzania (§ 5), w brzmieniu obowiązują-
cym od dnia 2 stycznia 1999 r., wynikało, że „pracodawca ma prawo do przyznawa-
nia indywidualnych miesięcznych nagród dla poszczególnych pracowników według
swego uznania. Decyzję o zastosowaniu określonej formy wynagradzania podejmie
pracodawca”. Z kolei w § 5 (w brzmieniu obowiązującym od dnia 15 kwietnia 1999 r.)
zmieniono ten przepis, przyjmując, że „pracodawca ma prawo do przyznawania in-
dywidualnych miesięcznych nagród dla poszczególnych pracowników według swego
uznania (pkt 1)”, a „wypłaty nagród o których mowa w pkt 1 nin. paragrafu, ulegają
zmniejszeniu lub całkowitemu zawieszeniu za okres pobierania przez pracowników
wynagrodzenia za czas choroby, zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyj-
nego, zasiłku wyrównawczego, zasiłku macierzyńskiego i zasiłku opiekuńczego oraz
innych okresów w których pracownik nie świadczył pracy (pkt 2). O wysokości
zmniejszenia lub całkowitym zawieszeniu wypłaty ww. nagród decyduje samodzielnie
pracodawca”. Natomiast w § 10 pkt 5d postanowiono, że „w razie przyznania pie-
niężnej premii uznaniowej dokonuje się jej wypłaty w terminie wypłaty wynagrodzenia
za dany miesiąc”. Zatem nagrody i premie przewidziane w przepisach płacowych
wnioskodawcy miały charakter wyłącznie uznaniowy i nie mogły być utożsamiane z
premią regulaminową. Jedynie termin wypłaty przyznanej już premii uregulowano
ściśle, jak w cytowanym § 10 pkt 5d. Zasady przyznawania premii, ich wysokość,
częstotliwość i zakres wypłaty zostały w całości pozostawione do swobodnego uzna-
nia pracodawcy. Sąd Okręgowy podkreślił, że okoliczność wprowadzenia do przepi-
sów płacowych nowego § 5 pkt 2 regulaminu wynagradzania nie zmienia tego, iż
ewentualne zmniejszanie czy całkowite zawieszenie wypłaty nagród za okres - mię-
dzy innymi - pobierania zasiłku chorobowego pozostawiono do swobodnego uznania
pracodawcy, nie określając w ogóle zasad tego zmniejszania. Takie sformułowanie
powoduje więc, że nie można wykluczyć wypłaty nagród choćby w części także za
okresy usprawiedliwionej nieobecności w pracy. W rezultacie, pomimo tego że Józef
D. otrzymał premię za dwa miesiące pracy, to nie mogła być ona wliczona do pod-
8
stawy wymiaru zasiłku chorobowego. Zdaniem Sądu, do podstawy wymiaru zasiłku
chorobowego i macierzyńskiego przyjmuje się tylko takie premie, których warunki
uzyskania określają wewnątrzzakładowe regulacje płacowe i to pod warunkiem, że
przewidują one pomniejszanie premii za czas zwolnienia lekarskiego. Pomniejszenie
lub zawieszenie premii uzależnione od uznania pracodawcy „skutkuje natomiast
przyjęciem” przy obliczaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego zasady z art. 41
ust. 1 wspomnianej ustawy. Dlatego też Sąd pierwszej instancji zasadnie przyjął, że
wnioskodawca ma prawo do zasiłku chorobowego za okresy od 10 grudnia 2000 r.
do 14 marca 2001 r., od 25 kwietnia 2001 r. do 2 lipca 2001 r. i od 9 lipca 2001 r. do
7 sierpnia 2001 r. naliczonego od podstawy wymiaru zasiłku w kwocie 700 zł, a dla
zasiłków przysługujących od dnia 1 stycznia 2001 r. od podstawy w kwocie 760 zł
brutto, bez uwzględnienia nagrody uznaniowej.
Sąd drugiej instancji uznał za bezzasadne zarzuty wnioskodawców o gorszej
sytuacji pracowników firm, w których nie ma regulaminów pracy i wynagradzania. Nie
ma bowiem żadnych przeszkód, aby pracownicy ci mieli zagwarantowane prawo do
stałej premii, w wysokości określonej wprost w umowie o pracę. Wówczas premia czy
nagroda, jako stały element pensji, powinna podlegać wliczeniu do podstawy wymia-
ru, także zasiłku chorobowego. Ponadto wyjaśnienie pojęć związanych z wynagro-
dzeniem pracownika powinno być dokonane w oparciu o przepisy zarówno ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych, o podatku dochodowym, jak i ustawy zasiłkowej,
co oznacza, że definicje „wynagrodzenia”, „przychodu” i „świadczeń pieniężnych”
mają w rozpoznawanej sprawie jedynie znaczenie pomocnicze, a w pierwszym rzę-
dzie należy bowiem stosować przepis art. 41 ust. 1 ustawy zasiłkowej, w którym
ustawodawca posługuje się terminem „składniki wynagrodzenia". Takimi składnikami
w rozpoznawanej sprawie są pensja zasadnicza i nagroda uznaniowa, które zagwa-
rantowano ubezpieczonemu Józefowi D. O tym, że ustawodawca odnosi ten przepis
do premii i nagród świadczy też treść przepisu art. 42 ust. 1 ustawy. Wobec tego dy-
wagacje, co jeszcze może być składnikiem wynagrodzenia, nie mają znaczenia dla
rozstrzygnięcia sprawy.
W skardze kasacyjnej wnioskodawca Józef D. powołał się na naruszenie
przepisów prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie w
szczególności: 1) art. 41 ust. 1 i art. 36 ust. 1 ustawy zasiłkowej w związku z § 5 pkt 2
regulaminu wynagradzania obowiązującymi w Spółce od dnia 15 kwietnia 1999 r., przez
przyjęcie, że przepisy o wynagradzaniu nie przewidują zmniejszania premii i nagrody
9
za okres pobierania świadczenia chorobowego, 2) art. 3 pkt 3 w związku z art. 36
ustawy zasiłkowej, przez jego niezastosowanie, polegające na błędnym zdefiniowaniu
wynagrodzenia i błędnym ustaleniu przychodu pracownika, co miało istotne znaczenie
przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczeń z ubezpieczenia społecznego i było
sprzeczne z umową o pracę, 3) pominięcie w całości rozporządzenia Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustala-
nia podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161,
poz. 1106), przez jego niezastosowanie polegające na błędnym przyjęciu, że wypłacona
premia miesięczna, nie stanowiła składnika podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie
emerytalne i rentowe oraz nie była przychodem w rozumieniu przepisów o podatku
dochodowym od osób fizycznych, osiąganym przez pracownika u pracodawcy z ty-
tułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, z zastrzeżeniem art. 18 ust. 2 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych i § 2 tego rozporządzenia, „którego nie można
wykluczyć z podstawy wymiaru składek, która jest zarazem podstawą wymiaru świad-
czeń z tego ubezpieczenia”, 4) art. 38 ust. 1 ustawy zasiłkowej, przez jego niezastoso-
wanie, polegające na błędnym ustaleniu przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, a w
konsekwencji na błędnym ustaleniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego.
Skarżący zarzucił także naruszenie przepisów postępowania, które mogło
mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a w szczególności: 1) art. 316 § 1 k.p.c., poprzez nie-
wzięcie za podstawę rozstrzygnięcia istniejącego stanu prawnego w zakresie wynikającym
z art. 3 pkt 3 w związku z art. 36 ustawy zasiłkowej oraz w związku z art. 20 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którymi podstawę wymiaru świadczeń z
ubezpieczenia społecznego stanowi podstawa wymiaru składek na to ubezpieczenie, 2)
art. 233 § 1 k.p.c., przez ustalenie niezgodnie ze stanem faktycznym i wbrew zasadom
logicznego rozumowania, że wszystkim pracownikom Spółki przysługiwało wyłącznie
wynagrodzenie w wysokości najniższego wynagrodzenia obowiązującego w danym okre-
sie.
Jako okoliczności uzasadniające rozpoznanie skargi skarżący wskazał na ist-
nienie potrzeby rozstrzygnięcia kwestii wliczania lub niewliczania premii uznaniowej
do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego na tle rozbieżnych stanowisk orzecznic-
twa. Rozstrzygnięcia wymaga, czy „nadal aktualne” są wyroki Sądu Najwyższego: z
dnia 11 maja 2005 r. (III UK 33/05), stwierdzający, że „premia uznaniowa" nie jest wli-
czana do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego; czy wyrok z dnia 6 lipca 2005 r. (III
UK 76/05), rozstrzygający, że nie jest istotne jak nazwano składnik wynagradzania,
10
ważne jest, aby stanowił on podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe i
był faktycznie wypłacony; a także, czy trafny jest wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie,
z dnia 3 marca 1999 r., III AUa. 116/98 (OSA nr 2, poz.10), że podstawą wymiaru zasiłku
chorobowego są składniki wynagrodzenia, od których przepisy regulujące te kwestię
ustalają składki na ubezpieczenie społeczne. Zdaniem skarżącego, zaskarżony wyrok „jest
przeciwnością powołanego wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie”. Poważne wąt-
pliwości budzi też zastosowanie art. 12 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku do-
chodowym od osób fizycznych, przez przyjęcie, iż premii oraz nagród nie uwzględnia
się w podstawie ustalania wymiaru zasiłku chorobowego, co w sposób istotny jest
sprzeczne z powołanym w skardze rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjal-
nej z dnia 18 grudnia 1998 r., szczegółowo wyliczającym, które przychody pracownika
są uwzględnianie w podstawie wymiaru składek, a tym samym w podstawie ustalania wy-
sokości zasiłku chorobowego. W ocenie skarżącego, poważne wątpliwości budzi również
brak zastosowania art. 38 ust. 1 w związku z art. 36 ustawy zasiłkowej, wskutek błędnego
ustalenia w zaskarżonym wyroku podstawy wymiaru zasiłku chorobowego. Dodatkowo
skarżący wskazał na istnienie w rozpoznawanej sprawie zagadnienia prawnego, wyłonione-
go na tle poglądów prezentowanych przez Sąd Okręgowy w zaskarżonym wyroku, sprowa-
dzającego się do pytań: 1) czy art. 41 ust. 1 ustawy zasiłkowej nakazuje wyłączenie z pod-
stawy świadczeń z ubezpieczenia społecznego miesięcznej premii lub nagrody o charakte-
rze uznaniowym, 2) czy w myśl art. 41 ust. 1 tej ustawy „należy rozróżniać premię regu-
laminową, uznaniową, wypłacaną stale, i w zależności od jej nazwy należy ją wliczać
bądź wyłączać z podstawy świadczeń z ubezpieczenia społecznego wypłacanych za dany
miesiąc”, 3) czy w związku z art. 41 ust. 1 ustawy zasiłkowej nie stosuje się przepisu art.
47 ust. 1 w związku z art. 36 ust. 1 i art. 42 ust. 1 tej ustawy, stanowiących, iż premie,
nagrody i inne składniki wynagrodzenia przysługujące za okresy miesięczne wlicza się do
podstawy wymiaru zasiłku chorobowego. W dalszej części skarga polemizuje z dokonaną
przez Sąd Okręgowy interpretacją przepisów regulaminu wynagradzania obowiązującego
w Spółce. Skarżący twierdzi, że przepisy te, wbrew stanowisku Sądu, przewidują zmniej-
szanie składnika wynagrodzenia, jakim jest premia czy nagroda, za okres pobierania
zasiłku chorobowego w rozumieniu art. 41 ust. 1 ustawy zasiłkowej, wobec czego pre-
mię wypłaconą wnioskodawcy należało wliczyć do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego.
Powołał się przytym na pogląd wyrażony w wyroku z dnia 6 lipca 2005 r. (III UK 76/05),
w którym Sąd Najwyższy dokonał wykładni art. 41 ust. 1 ustawy zasiłkowej w związku
z obowiązującymi w Spółce przepisami o wynagradzaniu. Wyrok ten w sposób wy-
11
czerpujący i jednoznaczny rozstrzygnął jak należy interpretować omawiany przepis,
wskazując jednoznacznie jaki aspekt prawny należy przypisać temu składnikowi wynagro-
dzenia. Również w świetle innych wyroków Sądu Najwyższego, np. z dnia 11 maja 2005 r.
(III UK 33/05), czy też z dnia 6 lipca 2005 r. (III UK 65/05), pogląd co do wliczania premii do
podstawy wymiaru zasiłku chorobowego jest niekwestionowany. Zatem de facto
przedmiotem sporu jest to, czy premia została wypłacona faktycznie i w wysokości wy-
kazanej w dokumentacji płacowej. Natomiast, „jedynym aspektem, przesądzającym zda-
niem Sądu Okręgowego w Przemyślu, w wyroku z dnia 15.12.2005 r., III Ua 34/05 r. o
wyłączeniu premii z podstawy wymiaru świadczeń, jest aspekt prawny tego składnika, że
była to premia przyznawana oraz zmniejszana według uznania pracodawcy”. Tymczasem,
jak słusznie wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 lipca 2005 r. (III UK 76/05),
systemowa interpretacja przepisów określających podstawę wymiaru zasiłku chorobo-
wego nie uzasadniała stanowiska Sądu Okręgowego w Przemyślu, że premii (uznaniowej
lub regulaminowej) przyznać należy jakąś szczególnie ograniczoną rolę, tak jakby
chodziło o jakiś szczególny składnik wynagradzania, który tylko wyjątkowo miałby być
uwzględniany przy określaniu wymiaru zasiłku chorobowego. Przeciwko tezie o relatywnie
słabszej pozycji premii uznaniowej w tym zakresie świadczy chociażby regulacja poszczegól-
nych ustępów art. 42 ustawy zasiłkowej, w których określone zostały zasady wliczania do
podstawy zasiłku chorobowego właśnie premii, nagród i innych składników wynagradzania.
„Przepisy te, bez żadnej dyskryminacji (premii, nagrody) potwierdzają ich sytuację jako
elementu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego podobną do innych składników wyna-
gradzania, uwzględniają różnorodność takich świadczeń, które mogą przysługiwać za okresy
miesięczne.” Należy przy tym podkreślić, że w każdym przypadku, odpowiednio do danej
„okresowości" składnika wynagrodzenia, wlicza się do podstawy wymiaru zasiłku choro-
bowego to, co zostało wypłacone z tytułu premii, nagrody (innego składnika) w przewi-
dzianym do tego okresie. Podkreślenie to potwierdza w stosunku do premii (nagród) jedno-
rodność zasadniczej konstrukcji podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego
ubezpieczonemu będącemu pracownikiem w relacji do wynagrodzenia wypłacanego za
określone okresy (art. 36 ust. 1- 4 ustawy). Zdaniem skarżącego, na gruncie ogólnych - ale
obejmujących także premie (nagrody) - zasad określania podstawy wymiaru zasiłku cho-
robowego istotne jest normatywne zdefiniowanie wynagrodzenia jako przychodu pra-
cownika stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po
odliczeniu potrącanych przez pracodawcę składek na ubezpieczenie emerytalne, rento-
we oraz ubezpieczenie chorobowe (art. 3 pkt 3 ustawy). Z kolei ta podstawa - poprzez
12
odesłanie zawarte w art. 20 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - zo-
stała normatywnie zdefiniowana w odniesieniu do pracowników w art. 18 ust. 1 i 2 tej
ustawy jako przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycz-
nych (art. 4 pkt 9). Sięgając zatem za wskazanymi odesłaniami do art. 12 ust. 1 ustawy z
dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2000 r. Nr 14, poz. 176) należy stwierdzić, że za wynagrodzenie wliczane do podsta-
wy wymiaru zasiłku chorobowego w rozumieniu art. 36 ust. 1 ustawy zasiłkowej, a w
konsekwencji także jej art. 41, uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz war-
tość pieniężną świadczeń w naturze, bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finan-
sowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności wynagrodzenie zasadnicze, wyna-
grodzenie za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za nie-
wykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty, niezależnie od tego, czy ich wysokość została z
góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak rów-
nież wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.
W świetle powyższych rozważań, tak zwana premia uznaniowa, mimo że nie miała
charakteru roszczeniowego, wchodziła w skład wynagrodzenia stanowiącego podstawę
wymiaru zasiłku chorobowego, z jedynym istotnym - ze względu na rozważane zagadnie-
nie - warunkiem, że w każdym przypadku w rachubę wchodzi tylko wynagrodzenie (w tym
premia) wypłacone. Zgodnie bowiem z art. 36 ust. 1 ustawy zasiłkowej, podstawę wy-
miaru zasiłku chorobowego, przysługującego ubezpieczonemu będącemu pracowni-
kiem, stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy
kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. „Nie
przyczyna świadczenia (uznanie pracodawcy) lecz sytuacja świadczenia faktycznie wypła-
conego ma tu prawne znaczenie”. W ocenie skarżącego, w rozpoznawanej sprawie należało
mieć również na uwadze przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia
18 grudnia 1998 r. ze względu na tożsamość definicji normatywnej podstawy wymiaru skła-
dek na ubezpieczenie chorobowe oraz podstawy wymiaru zasiłku chorobowego. Przepis§2
pkt 24 tego rozporządzenia ustanawia zasadę wyłączenia z podstawy wymiaru składek, a
w konsekwencji także z podstawy wymiaru zasiłku, przychodów, do których pracownik
zachowuje prawo w okresie pobierania zasiłku, jeżeli są one wypłacane za okresy pobiera-
nia zasiłku na mocy postanowień układów zbiorowych pracy lub przepisów o wynagradza-
niu. Tak określone wyłączenie odpowiada istocie zasiłku chorobowego, który ma w okre-
ślonym proporcjonalnie rozmiarze zastępować uzyskiwane wcześniej (przed niezdolno-
ścią do pracy z powodu choroby) wszystkiego rodzaju wypłaty pieniężne wynikające ze sto-
13
sunku pracy, a powyższa zasada „jest w pełni odpowiednia na gruncie interpretacji art. 41 ust.
1 ustawy zasiłkowej”. Zdaniem skarżącego, zarówno w regulacji tego przepisu, jak i §2
pkt 24 rozporządzenia chodzi o to samo, tj. o wyłączenie takich składników wynagradza-
nia, które ze względu na ich podstawy w układzie zbiorowym pracy (przepisach o wyna-
gradzaniu) mają być nadal wypłacane, niezależnie od pobierania zasiłku. Może to mieć
miejsce np. w odniesieniu do tak zwanych stałych dodatków z tytułu określonego sta-
nowiska (funkcji), z tytułu wykonywania pracy poza miejscem zamieszkania, określonego
stażu, itp. Dodatkowo za tym, że przepis § 2 pkt 24 rozporządzenia z dnia 18 grudnia
1998 r. w swym bezpośrednim brzmieniu i sensie wyraża istotę art. 41 ust. 1 ustawy za-
siłkowej przemawia to, że uzyskał on podane brzmienie już po wejściu w życie wspo-
mnianej ustawy (§ 1 pkt 1 lit. A rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z
dnia 3 września 2001 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie szczegółowych za-
sad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe,
Dz.U. Nr 95, poz. 1043). Tymczasem w zaskarżonym wyroku Sąd Okręgowy nadał premii
uznaniowej, z powodu jej charakteru prawnego, znaczenie składnika wynagrodzenia
podlegającego wyłączeniu przy ustalaniu podstawy zasiłku chorobowego oraz przyjął
niewłaściwą interpretację art. 41 ust. 1 ustawy zasiłkowej przy zupełnym braku ustalenia,
czy składnik ten był podstawą wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne (choro-
bowe), czy składka obejmowała przedmiotowe wypłaty premii (uznaniowej), a także nie
wyjaśnił, czy wnioskodawca otrzymywał premie w okresie pobierania zasiłku chorobowego.
Skarżący podważał również przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że obowiązujące w
Spółce przepisy o wynagradzaniu nie określały zasad zmniejszania premii za okres
choroby lub policzenia zasiłku, co - według niego - było gołosłowne i sprzeczne z
zebranym materiałem dowodowym. Postanowienie regulaminu, że o wysokości zmniej-
szania lub całkowitym zawieszeniu wypłaty premii (nagrody) decyduje samodzielnie
pracodawca powinno być bowiem ocenione w kontekście zasad całego regulaminu, a
także z uwzględnieniem zasad przyznawania nagród i premii stanowiących integralną
część regulacji regulaminowej i wreszcie powinno uwzględniać rzeczywisty stan faktyczny
- praktykę stosowania tych zasad regulaminowych. Regulamin wynagradzania obowiązu-
jący w Spółce jasno i wyraźnie stanowił w § 5, że pracodawca ma prawo do przyznawania
indywidualnych miesięcznych nagród poszczególnym pracownikom, a będące integralną
jego częścią zasady przyznawania nagród i premii wyraźnie i jednoznacznie regulowały
komu, kiedy i za co konkretne nagrody czy premie zostaną przyznane. Wypłaty nagród i
premii ulegały zmniejszeniu lub całkowitemu zawieszeniu za okres pobierania przez
14
pracowników wynagrodzenia za czas choroby, zasiłku chorobowego, świadczenia reha-
bilitacyjnego, zasiłku wyrównawczego, zasiłku macierzyńskiego i zasiłku opiekuńczego
oraz innych okresów, w których pracownik nie świadczył pracy. O wysokości zmniejszenia
lub całkowitym zawieszeniu wypłaty tych nagród decyduje samodzielnie pracodawca.
W połączeniu z obowiązującymi zasadami przyznawania nagród i przepisami o wynagradza-
niu spełniony był ustawowy wymóg i warunek zmniejszania danego składnika, ponieważ obo-
wiązywał jednoznaczny przepis, iż za czas choroby żadna premia czy nagroda nie przysługuje i
nie może być przyznana ani wypłacona. Ponadto skarżący podniósł, że w zgromadzonym
materiale nie ma dowodu, aby otrzymał nagrodę bądź premię za czas choroby. Ostatecz-
nie skarżącywskazał, że żaden przepisnie wprowadza zastrzeżenia ani wymogu co do
ustalenia, kto ma decydować o wysokości i o częstotliwości wypłaty premii, jak też nie
miało żadnego znaczenia, czy premia ustalana była w określonej kwocie czy w określonym
procencie. Żaden przepis nie wymagał również, aby należało formalizować rozpatry-
wanie zasadności przyznawania premii. Ustawodawca wymaga tylko, aby premia nie była
wypłacana za czas choroby, a przepis art. 41 ust. 1 ustawy zasiłkowej wprowadził po to,
aby wyłączyć z podstawy wymiaru zasiłku chorobowego te składniki wynagrodzenia, które
pracownik - zgodnie z wewnętrznymi przepisami o wynagradzaniu - zachowuje w okresie
pobierania zasiłku. Jest to w pełni zrozumiałe, ponieważ przyjęcie odmiennego rozwią-
zania doprowadziłoby do podwójnego wypłacania tej samej należności. Natomiast z doko-
nanej przez organ rentowy oraz Sąd wykładni art. 41 ust. 1 ustawy, wynika, że wli-
czanie premii do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego i innych świadczeń z ubezpieczenia
społecznego zależy od tego: kto decyduje o przyznaniu premii, czym spowodowana jest decy-
zja o przyznaniu premii, czy premia przyznana jest w kwocie czy procencie (nie wskazując
faktycznie, które z rozwiązań byłoby ewentualnie akceptowalne i dlaczego) oraz od tego, jak
premia była nazwana (uznaniowa, regulaminowa). Taka rozszerzająca wykładnia w
sposób niezgodny z prawem pomija inne przepisy ustawy zasiłkowej (art. 47, 36 i 42) i rozpo-
rządzenia z dnia 18 grudnia 1998 r., co prowadziło do bezpodstawnego zmniejszenia kwoty
wypłacanych świadczeń z ubezpieczenia społecznego (chorobowego) i pozbawienia ubez-
pieczonego nabytych przez niego praw materialnych, a płatnika składek naraża na odpowie-
dzialność karną za rzekome nienależne wypłacenie i błędne naliczenie tych świadczeń. Tym-
czasem, zdaniem skarżącego, w świetle powołanych przepisów wymagane jest jedy-
nie to, aby dany składnik wynagrodzenia spełniał kryteria definicji składnika wynagro-
dzenia (stanowił podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe
oraz ubezpieczenie chorobowe, a także podstawę naliczenia podatku dochodowego
15
zgodnie z art. 3 ustawy); dotyczył okresu, z którego ustala się podstawę wymiaru zasiłku
chorobowego (art. 36, 41 i 42 ustawy) oraz nie był składnikiem wynagradzania, do które-
go pracownik zachowuje prawo w okresie pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności
do pracy, zasiłku chorobowego, zasiłku macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia re-
habilitacyjnego (w myśl postanowień układu zbiorowego pracy lub przepisów o wyna-
gradzaniu) jeżeli jest on wypłacany za okres pobierania tego wynagrodzenia lub zasiłku
(art. 41 ust. 1 ustawy zasiłkowej i § 2 ust. 1 pkt 24 rozporządzenia) W świetle powyż-
szego, skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i zmianę zaskarżonej
decyzji organu rentowego z dnia 14 stycznia 2005 r. przez ustalenie, że nie nastąpiła
nadpłata zasiłku chorobowego Józefa D. w okresach: od 10 grudnia 2000 r. do 14
marca 2001 r. w kwocie 5.028,11 zł, od 25 kwietnia 2001 r. do 2 lipca 2001 r. w kwocie
4.858,61 zł oraz od 9 lipca 2001 r. do 7 sierpnia 2001 r. w kwocie 1.806,90 zł, względnie o
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu
w Przemyślu do ponownego rozpoznania z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia
o kosztach procesu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona albowiem zaskarżony wyrok zapadł bez
dostatecznego wyjaśnienia istotnych okoliczności spornych i potrzebnej oceny mate-
riału dowodowego w sprawie, która nie dojrzała do wydania prawidłowego orzecze-
nia. Rację ma skarżący, który twierdzi, że dokonana przez Sąd Okręgowy wykładnia
art. 41 ust. 1 ustawy zasiłkowej budzi wątpliwości. Zgodnie z tym przepisem, przy
ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nie uwzględnia się składników
wynagrodzenia, jeżeli postanowienia układów zbiorowych pracy lub przepisy o wyna-
gradzaniu nie przewidują zmniejszania ich za okres pobierania zasiłku. Już sama
wymowa normatywna tego przepisu nie jest precyzyjna, ponieważ przy jego cało-
ściowej wykładni przyjmuje się, że chodzi nie tyle o „zmniejszenie” spornego skład-
nika wynagrodzenia, ale o wyłączenie (pozbawienie) uprawnień do jego wypłacania
w okresie pobierania zasiłku chorobowego, które jest kompensowane wliczeniem
tego składnika płacowego do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, co przekłada
się na wysokość tego świadczenia, uwzględniającą tylko utracone składniki wyna-
grodzenia za pracę, spowodowane niezdolnością ubezpieczonego do pracy wskutek
choroby. Zasiłek chorobowy jest wypłacany od przychodów ze stosunku pracy, któ-
16
rych ubezpieczony nie uzyskuje w okresie zasiłkowym. Inaczej rzecz ujmując, celem
zasiłku chorobowego jest kompensowanie tym świadczeniem z ubezpieczenia spo-
łecznego tylko tych składników wynagrodzenia, których pracownik nie uzyskuje w
okresie nieświadczenia pracy wskutek niezdolności do pracy z powodu choroby. W
konsekwencji pracownik niezdolny do pracy wskutek choroby, który w myśl postano-
wień układu zbiorowego pracy lub przepisów płacowych zachowuje prawo do wypłaty
niektórych składników wynagrodzenia także w okresie pobierania zasiłku chorobo-
wego, nie może uzyskać kolejnej rekompensaty („zasiłkowej”) przez uwzględnienie
elementów wynagrodzenia, do których prawa nie utracił w okresie pobierania zasiłku
chorobowego. Z powyższej regulacji wynika także to, że do podstawy wymiaru skła-
dek na ubezpieczenie chorobowe, którą stanowi podstawa wymiaru składek na
ubezpieczenie emerytalne i ubezpieczenia rentowe (art. 20 ustawy o systemie ubez-
pieczeń społecznych), nie zalicza się tych składników wynagrodzenia, do których
pracownik ma prawo w okresie pobierania wynagrodzenia chorobowego za czas nie-
zdolności do pracy lub zasiłku chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego,
świadczenia rehabilitacyjnego, w myśl postanowień układów zbiorowych pracy lub
przepisów o wynagradzaniu, jeżeli są one wypłacane za okres pobierania tego wy-
nagrodzenia lub zasiłku (§ 2 pkt 24 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z 18 grudnia 1998 r.). Oznacza to w konsekwencji, że w podstawie wymiaru zasiłku
chorobowego nie uwzględnia się tylko tych składników wynagrodzenia, do których
pracownik ma prawo w myśl postanowień układu zbiorowego pracy lub przepisów
płacowych, a składniki te są wypłacane za okres pobierania tego zasiłku.
Przenosząc te uwagi na grunt rozpoznawanej sprawy, należy na wstępie pod-
kreślić, że sporne indywidualne miesięczne nagrody wypłacane ubezpieczonemu
według uznania pracodawcy jednoznacznie były świadczeniami (nagrodami) o cha-
rakterze uznaniowym, co świadczy o tym, że prawo do tych świadczeń kreowały do-
piero konkretne decyzje pracodawcy o ich przyznaniu. Przed podjęciem konstytutyw-
nej decyzji o przyznaniu świadczeń uznaniowych ze stosunku pracy nie miały one
charakteru roszczeniowego, co oznacza, że pracownik nie nabywał do nich prawa
podmiotowego w myśl zakładowych przepisów płacowych, ponieważ prawo takie
kreowała dopiero konkretna decyzja pracodawcy o przyznaniu takiego świadczenia.
Taka natura prawna elementów wynagrodzenia o charakterze uznaniowym nie pozo-
staje bez wpływu na wykładnię postanowień regulaminu wynagradzania obowiązują-
cych u pracodawcy ubezpieczonego, które przewidywały, że wypłaty indywidualnych
17
miesięcznych nagród, które były przyznawane według uznania pracodawcy, ulegają
zmniejszeniu lub całkowitemu zawieszeniu, między innymi, za okresy pobierania
przez pracowników wynagrodzenia za czas choroby lub zasiłku chorobowego (§ 5
pkt 2 regulaminu wynagradzania z 30 maja 1996 r., w brzmieniu § 4 aneksu nr 2 z 15
kwietnia 1999 r.). Wprawdzie zdanie drugie tego postanowienia przewidywało, że „o
wysokości zmniejszenia lub całkowitym zawieszeniu wypłaty w/w nagród decyduje
samodzielnie pracodawca”, które to sformułowanie, według Sądu Okręgowego,
świadczyło o tym, że „nie można wykluczyć wypłaty nagród choćby w części także za
okresy usprawiedliwionej nieobecności w pracy”, to nie jest to wykładnia prawidłowa
w powiązaniu z treścią art. 41 ust. 1 ustawy zasiłkowej, a to z następujących przy-
czyn. Przede wszystkim dlatego, że prawo pracownika do nabycia uznaniowego
składnika wynagrodzenia za pracę mogła wykreować dopiero pozytywna decyzja
pracodawcy przyznająca płacowe świadczenie uznaniowe, co oznacza, że bez takiej
decyzji prawo takie w ogóle nie powstawało na gruncie zakładowych regulacji płaco-
wych. Uznaniowy charakter prawny spornego świadczenia wyznaczał inny niż przy-
jęty przez Sąd Okręgowy kierunek interpretacji przepisu regulaminu wynagradzania o
zależnych od pracodawcy możliwościach decydowania o wysokości zmniejszenia lub
całkowitym zawieszeniu wypłaty spornych nagród uznaniowych, ponieważ takie de-
cyzje, redukujące prawo do nagród uznaniowych, były uzależnione od wcześniejsze-
go istnienia konstytutywnych decyzji o przyznaniu tych świadczeń w okresach pobie-
rania wynagrodzenia lub zasiłku chorobowego, a w tym zakresie w sprawie nie ma
żadnych ustaleń.
Ponadto przy ocenie dokonanej przez Sąd Apelacyjny wykładni spornego
przepisu regulaminowego, który „nie wykluczał wypłaty spornych nagród choćby w
części także za okresy usprawiedliwionej nieobecności w pracy”, nie można pomijać
innych postanowień regulaminu wynagradzania obowiązującego u pracodawcy
ubezpieczonego, w szczególności tych, które recypowały kodeksowe reguły, że wy-
nagrodzenie przysługuje wyłącznie za pracę wykonaną. Za czas niewykonywania
pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy
prawa pracy tak stanowią ( § 2 regulaminu wynagradzania w związku z art. 80 k.p).
Ponadto z § 10 tego regulaminu wynikało, że za czas niezdolności do pracy wskutek
choroby trwającej łącznie do 35 dni w roku kalendarzowym pracownik zachowywał
prawo do wynagrodzenia chorobowego, a za dalszy okres takiej niezdolności do
pracy pracownikowi przysługiwał zasiłek chorobowy na zasadach określonych w od-
18
rębnych przepisach. Łączna analiza tych przepisów regulaminu w żadnym razie nie
uprawniała do wniosku, jakoby regulacje te nie wykluczały wypłaty spornych nagród
uznaniowych w okresie pobierania zasiłku chorobowego, a w każdym razie wymaga
to dokonania koniecznych ustaleń, a mianowicie czy pracodawca ubezpieczonego w
tym okresie przyznawał i wypłacał mu tego rodzaju uznaniowe świadczenia. Powyż-
sze prowadziło do wyrażenia poglądu, że przy ustaleniu podstawy wymiaru zasiłku
chorobowego nie uwzględnia się składników wynagrodzenia, jeżeli postanowienia
układów zbiorowych pracy lub przepisy o wynagradzaniu nie przewidują ich zmniej-
szenia (redukcji) za okres pobierania zasiłku chorobowego (art. 41 ust.1 ustawy za-
siłkowej), co w odniesieniu do nagród uznaniowych oznacza, że takie składniki pła-
cowe można wyłączyć z podstawy wymiaru zasiłku chorobowego dopiero po podję-
ciu decyzji o ich przyznaniu za okresy pobierania wynagrodzenia chorobowego lub
zasiłku chorobowego oraz po ich faktycznym wypłaceniu obok i niezależnie od uzy-
skanych świadczeń chorobowych (§ 2 pkt 24 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z 18 grudnia 1998 r.). W razie niejasności lub wątpliwości dotyczących wy-
kładni regulacji płacowych dotyczących legalności i zasadności uwzględniania uzna-
niowych świadczeń ze stosunku pracy przy ustaleniu podstawy wymiaru i wysokości
zasiłku konieczne staje się dokonanie ustaleń faktycznych w zakresie rzeczywistego
przyznania i wypłacenia nagród uznaniowych w okresie pobierania zasiłku chorobo-
wego. Niezależnie bowiem od natury prawnej wypłaconej nagrody uznaniowej, która
nie ma charakteru roszczeniowego tylko do czasu podjęcia decyzji kreującej (kształ-
tującej) takie prawo podmiotowe, jest ona traktowana jako płacowy element wyna-
grodzenia (przychodu) ze stosunku pracy dla celów ustalenia wysokości podstawy i
wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne oraz rentowe, a także ubezpieczenie
chorobowe lub wypadkowe, co przekłada się na ustalenie podstawy wymiaru i wyso-
kości zasiłku chorobowego, chyba że pracownik uzyskiwał takie świadczenie także w
okresach nieświadczenia pracy z powodu choroby.
Skład orzekający Sądu Najwyższego miał na uwadze także złożone tło rozpa-
trywanej sprawy, która dotyczy ubezpieczonego zatrudnionego u pracodawcy, który
wielokrotnie stosował praktyki zatrudniania za minimalnym wynagrodzeniem za
pracę i deklarował wypłacanie wysokich świadczeń uznaniowych pracownikom, któ-
rzy - na ogół po niedługich okresach zatrudnienia - długoterminowo korzystali z wy-
sokich świadczeń z ubezpieczenia społecznego, tyle że zweryfikowanie takiej prak-
tyki z punktu widzenia prawa do zasiłku chorobowego w określonej wysokości lub
19
zobowiązania ubezpieczonego do zwrotu części pobranych zasiłków chorobowych
jako świadczeń zawyżonych (nienależnych), nie może odbyć się bez zbadania tego,
czy sporne nagrody uznaniowe zostały rzeczywiście wypłacone, czy tylko były dekla-
rowane, między innymi, dla celów uzyskania wyższych świadczeń zasiłkowych, jako
skutek opłacenia wyłącznie składki od tego rodzaju przychodów ze stosunku pracy.
Takie procedury dowodowe są możliwe chociażby przez zbadanie dokumentacji po-
datkowej ze spornego okresu, która pozwalałaby ocenić, czy przychody z nagród
uznaniowych były ujęte w deklaracjach i zeznaniach podatkowych ubezpieczonego.
Wyjaśnienie istotnych okoliczności dotyczących tych świadczeń mogą zmierzać do
ewentualnego zweryfikowania uprawnień chorobowych ubezpieczonego tylko w razie
ustalenia pozornego charakteru lub fikcyjności dokonywanych wypłat nagród uzna-
niowych wyłącznie ze względu na dążenie do uzyskania zawyżonego zasiłku choro-
bowego.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował jak w sentencji na
podstawie art. 398 15
k.p.c.
========================================