Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 20 grudnia 2006 r.
I PK 171/06
Otrzymanie przez pracownika samorządowego przechodzącego na eme-
ryturę dwóch świadczeń: odprawy emerytalnej i wynagrodzenia za czas pozo-
stawania bez pracy, jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 8
k.p.); sprzeczność ta wyrażała się w nieusprawiedliwionym uprzywilejowaniu
tego pracownika w porównaniu z pracownikami urzędu państwowego, przy
uwzględnieniu, że pracownik samorządowy otrzymuje przy przejściu na emery-
turę równowartość rocznych zarobków wypłacaną z funduszy publicznych.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Krystyna Bednarczyk, Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy,
Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 20 grudnia 2006 r. sprawy z
powództwa Leokadii M. przeciwko Urzędowi Miejskiemu w J. o wynagrodzenie za
czas pozostawania bez pracy, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyro-
ku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach z dnia 28
lutego 2006 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach do ponownego rozpoznania po-
zostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy w Jędrzejowie wyrokiem z dnia 20 maja 2005 r. zasądził od
pozwanego urzędu Miejskiego w J. na rzecz powódki Leokadii M. kwotę 36.154.28 zł
z ustawowymi odsetkami tytułem wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy.
Sąd Rejonowy ustalił, że powódka zatrudniona była w Urzędzie Miejskim w J. na sta-
nowisku Naczelnika Wydziału Geodezji i Gospodarki Gruntowej od 1990 r. do 30
czerwca 2004 r. Była pracownikiem mianowanym. Stosunek pracy został rozwiązany
2
na podstawie art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach sa-
morządowych z powodu reorganizacji pozwanego urzędu. Po ustaniu zatrudnienia,
od 1 lipca 2004 r. powódce została przyznana emerytura i nie podjęła ona innego
zajęcia. W związku z przejściem na emeryturę pozwany wypłacił jej odprawę emery-
talną w kwocie 25.308 zł. Sąd Rejonowy uznał, że decydującą przesłanką do nabycia
prawa do wynagrodzenia określonego w art. 10 ust. 3 ustawy o pracownikach samo-
rządowych jest utrata zatrudnienia w wyniku reorganizacji urzędu oraz pozostawanie
bez pracy bezpośrednio po ustaniu zatrudnienia. Za okoliczność pozbawioną zna-
czenia Sąd uznał przejście powódki na emeryturę po ustaniu zatrudnienia. Ustawa o
pracownikach samorządowych nie przewiduje bowiem ograniczenia takiego, jak
wynikające z art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzę-
dów państwowych (jednolity teks: Dz.U. z 2001 r., Nr 86, poz. 953 ze zm.), w którym
ustawodawca wyraźnie wyłączył prawo do analogicznego świadczenia w sytuacji
urzędnika państwowego, który nabył prawo do emerytury.
Sąd Okręgowy w Kielcach wyrokiem z dnia 28 lutego 2006 r. zmienił zaskar-
żony apelacją strony pozwanej wyrok w ten tylko sposób, że w miejsce kwoty
36.154,28 zł zasądził kwotę 25.308 zł i oddalił apelację w pozostałej części. Sąd dru-
giej instancji podzielił ustalenia Sądu Rejonowego i wyciągnięte z nich wnioski. Zda-
niem Sądu Okręgowego, analiza art. 13 ust. 1 ustawy o pracownikach urzędów pań-
stwowych wskazuje jednoznacznie na przyjętą technikę legislacyjną (wyraźne wyłą-
czenie prawa do świadczenia w przypadku nabycia prawa do emerytury), metody tej
ustawodawca nie zastosował w stosunku do pracowników samorządowych. Wobec
braku wyłączenia prawa do wynagrodzenia przysługuje ono także w kumulacji z od-
prawą emerytalną. Sąd Okręgowy stwierdził, że skoro powódka utraciła zatrudnienie
w wieku 61 lat z przyczyn leżących po stronie pozwanego urzędu, a mogła świad-
czyć pracę jeszcze przez cztery lata, wynagrodzenie może stanowić rekompensatę z
tego tytułu. Sąd drugiej instancji uznał, że jako podstawę wyliczenia należało przyjąć
średnie wynagrodzenie z okresu poprzedzającego nabycie prawa ustalone zgodnie z
regułami określonymi w § 14-17 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z
dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczyn-
kowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pie-
niężnego za urlop (Dz.U. Nr 2, poz. 14) i przyjmując za prawidłowe wyliczenie świad-
czenia złożone przez stronę pozwana zasądził tę kwotę. Sąd Okręgowy nie znalazł
podstaw do stosowania klauzul generalnych.
3
Pozwany wniósł skargę kasacyjną od tego wyroku. Zaskarżył wyrok w całości i
zarzucił mu naruszenie przepisów postępowania: art. 382 i 385 k.p.c., przez nieuza-
sadnione oddalenie apelacji i bezkrytyczne powtórzenie uzasadnienia sądu pierwszej
instancji bez dokonania wykładni celowościowej przepisów, na których oparto roz-
strzygnięcie. Podniósł również zarzut naruszenia prawa materialnego: art. 10 ust. 3
ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych, przez przyjęcie, że
mianowana pracownica samorządowa, z którą rozwiązano stosunek pracy na pod-
stawie art. 10 ust. 1 pkt 2 tej ustawy i która bezpośrednio po rozwiązaniu stosunku
pracy przeszła na emeryturę ma prawo do 6-miesięcznego wynagrodzenia za czas
pozostawania bez pracy, niezależnie od otrzymanej 6-miesięcznej odprawy emery-
talnej. Skarżący podnosił także zarzut naruszenia art. 8 Kodeksu pracy. Skarga ka-
sacyjna zawiera wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i poprzedzają-
cego go wyroku Sądu Rejonowego w Jędrzejowie z dnia 20 maja 2005 r. i oddalenie
powództwa, ewentualnie przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz o za-
sądzenie kosztów, a ponadto o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego tytułem
zwrotu kwoty 25.308 zł z ustawowymi odsetkami od 28 marca 2006 r. wypłaconej
powódce zgodnie z wyrokiem Sądu Okręgowego w Kielcach.
Sąd Najwyższy, zważył co następuje:
Skarga kasacyjna ma usprawiedliwioną podstawę. Rozumienie art. 10 ust. 3
ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (jednolity tekst:
Dz.U. Nr 142, poz. 1593 ze zm.) przedstawione w zaskarżonym wyroku nie może
być zaaprobowane. Jedną z przesłanek wypłaty spornego świadczenia jest pozosta-
wanie bez pracy pracownika samorządowego, który utracił zatrudnienie w wyniku
likwidacji lub reorganizacji pracodawcy. Świadczenie to, nazwane wynagrodzeniem,
choć w istocie rzeczy ma charakter odszkodowawczy, przysługuje pod warunkiem
pozostawania bez pracy i tylko w okresie braku zatrudnienia. Nie ma charakteru
odprawy, nie jest płatne jednorazowo lecz tylko w okresie między ustaniem stosunku
pracy a podjęciem nowego zatrudnienia. Gdyby „wynagrodzenie” miało charakter
odprawy należałoby się tylko pod warunkiem utraty zatrudnienia, jako rekompensata
z tego tytułu. Tak jednak nie jest. Jest to świadczenie płatne cyklicznie, rekompen-
sujące nieuzyskiwanie dochodu z pracy. W przypadku powódki najbardziej istotne
jest rozważenie, czy spełniła ona warunek pozostawania bez pracy w sytuacji, gdy
4
bezpośrednio po rozwiązaniu stosunku pracy przeszła na emeryturę otrzymawszy
odprawę należną pracownikowi samorządowemu w takim przypadku (w wysokości
sześciomiesięcznego wynagrodzenia za pracę). W ocenie Sądu Najwyższego nie
można powiedzieć, że powódka pozostawała bez pracy. Powódka zmieniła status
pracownika na status emeryta. Ziściło się zatem ryzyko ubezpieczeniowe uzasad-
niające wypłatę świadczenia z ubezpieczenia społecznego polegające na utracie
możliwości zarobkowania. Nie można twierdzić, że emeryt pozostaje bez pracy w
rozumieniu art. 10 ust. 3 ustawy o pracownikach samorządowych, co uzasadniałoby
wypłacanie „wynagrodzenia” przez okres pierwszych sześciu miesięcy pobierania
emerytury. Z porównania warunków wypłaty wynagrodzenia z art. 10 ust. 3 ustawy o
pracownikach samorządowych z warunkami wypłaty świadczenia z art. 131
ust. 1
ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.) wynikają raczej wnioski przemawiające
za przedstawioną wykładnią niż przeciwne, prezentowane w zaskarżonym wyroku.
Wyłączenie prawa do świadczenia zawarte w art. 131
ust. 1 ustawy ujęte zostało jako
„nabycie prawa do emerytury”. Jest to sytuacja inna niż rozważana w rozpoznawanej
sprawie. Powódce odmówiono prawa do wynagrodzenia nie dlatego, że nabyła
prawo do emerytury lecz dlatego, że bezpośrednio po ustaniu zatrudnienia przeszła
na emeryturę rozpoczynając pobieranie świadczenia z ubezpieczenia społecznego.
W sytuacji nabycia prawa do emerytury może nie być jasne, czy spełniony jest waru-
nek pozostawania bez pracy czy też już nie. Dlatego przyjęta w art. 131
ust. 1 regula-
cja prawna usuwa tę wątpliwość na korzyść wyłączenia prawa do świadczenia. Brak
tej regulacji nie miałby jednak wpływu na ocenę sytuacji przejścia na emeryturę. W
takich okolicznościach, jak wyżej wspomniano, nie można uznać, że zwolniony pra-
cownik pozostaje bez pracy. Przedstawione rozumowanie nie stoi w sprzeczności z
dotychczasowym orzecznictwem odnoszącym się wprost lub pośrednio do omawia-
nego zagadnienia. I tak, pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29
listopada 1998 r., I PKN 340/98 (OSNAPiUS z 2000 nr 3, poz. 99), zgodnie z którym
nie jest przeszkodą do otrzymania wynagrodzenia z art. 10 ust. 3 ustawy o pracowni-
kach samorządowych pozostawanie pracownika samorządowego w stosunku pracy z
innym podmiotem istniejące już w chwili ustania samorządowego stosunku pracy,
dotyczy rodzajowo innej sytuacji. Pracownik pozostający w dwóch stosunkach pracy,
pozostaje bez pracy w rozumieniu art. 10 ust. 3 wówczas, gdy ustaje jego zatrudnie-
nie jako pracownika samorządowego a nie uzyskuje w to miejsce innego zatrudnie-
5
nia równolegle do trwającego cały czas zatrudnienia u innego podmiotu. Podobnie za
pozostającego bez pracy mógł być uznany pracownik pobierający ówczesną rentę
inwalidzką III grupy niewyłączającą z założenia podejmowania zatrudnienia (uchwała
z dnia 13 listopada 1991 r., I PZP 50/91, OSNCP 1992 nr 9, poz. 196), podobnie jak
pracownica pozostająca na urlopie wychowawczym (uchwała z dnia 17 września
1991 r., I PZP 43/91, OSNCP 1992 nr 4, poz. 55). Inna jest też sytuacja zwolnionego
urzędnika pobierającego świadczenie przedemerytalne (wyrok z dnia 11 lipca 2006 r.
I PK 36/06, dotychczas nieopublikowany). Taka osoba nie jest emerytem, co wynika
jasno z istoty świadczenia przedemerytalnego. Pobieranie emerytury nie stałoby na
przeszkodzie wypłacaniu wynagrodzenia z art. 10 ust. 3 ustawy o pracownikach
samorządowych tylko wówczas, gdyby rozpoczęło się przed ustaniem stosunku
pracy pracownika samorządowego i trwało równolegle do zatrudnienia. Wówczas
można byłoby powiedzieć, że mimo pobierania emerytury pracownik zwolniony w
wyniku likwidacji lub reorganizacji pracodawcy pozostaje bez pracy. Taki pracownik
nie przeszedł bezpośrednio po utracie zatrudnienia na emeryturę i nie nabył w
związku z tym prawa do odprawy emerytalnej rekompensującej zmianę statusu pra-
cowniczego na status emeryta.
Słusznie podnosi się też w skardze, że otrzymanie zarówno odprawy jak i wy-
nagrodzenia kłóciłoby się z zasadami współżycia społecznego (art. 8 k.p.). Sprzecz-
ność z tymi zasadami wyrażałaby się w nieusprawiedliwionym uprzywilejowaniu pra-
cownicy samorządowej w porównaniu z pracownikami urzędów państwowych, przy
uwzględnieniu wypłacenia osobie, która przechodzi na emeryturę, równowartości
rocznych zarobków z funduszy publicznych.
Przedstawione rozważania prowadzą do konieczności uchylenia zaskarżone-
go wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
========================================