Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 235/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 stycznia 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Józef Iwulski
SSN Andrzej Wróbel
w sprawie z powództwa B. P., […]
przeciwko Szpitalowi Rejonowemu w O.
z udziałem Zakładowej Organizacji Związkowej Ogólnopolskiego Związku
Pielęgniarek i Położnych przy Szpitalu Rejonowym w O.
o uznanie wypowiedzenia warunków umowy o pracę za bezskuteczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 15 stycznia 2007 r.,
skargi kasacyjnej powódek od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w P.
z dnia 4 kwietnia 2006 r., sygn. akt (...),
oddala skargę kasacyjną nie obciążając powódek kosztami
postępowania kasacyjnego.
2
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 31 sierpnia 2005 roku w sprawie sygn. akt (...) po
ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy - Sąd Pracy w O. przywrócił
powodom […] warunki wynagradzania sprzed wypowiedzenia warunków umów o
pracę dokonanych przez pozwany Szpital Rejonowy w O.
Podstawę zaskarżonego wyroku stanowiły następujące ustalenia faktyczne.
Powodowie […] jako pracownicy Szpitala Rejonowego w O., zatrudnieni na
podstawie umów o pracę na czas nieokreślony, otrzymali wypowiedzenie warunków
umowy o pracę w części dotyczącej podwyżki wynagrodzenia w kwocie 313,23 zł
miesięcznie wypłacanej na podstawie ustawy z dnia 22 grudnia 2000 r. o zmianie
ustawy o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych
wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2001 r.,
Nr 5, poz. 45) - z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Jako
przyczynę wypowiedzenia warunków płacy pracodawca wskazał "brak środków
finansowych pracodawcy na pokrycie kosztów wypowiadanej podwyżki".
Pozwany pracodawca nie wprowadził na piśmie do umów o pracę przyrostu
przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia o 203 zł od 1 stycznia 2001 r. ani też o
313,23 zł za okres późniejszy.
Powodom wypłacona została w 2003 roku podwyżka wynagrodzenia za
2001 rok. Za 2002 i 2003 rok pracodawca podwyżki nie wypłacił. Wypłata
pracownikom należnych kwot następuje jedynie w drodze egzekucji komorniczej na
podstawie tytułów wykonawczych - wyroków sądowych. Ogółem w tym trybie
wypłacono pracownikom 1.379.303 zł, zaś koszty egzekucji komorniczej wyniosły
177.006 zł.
Strona pozwana dokonała wypowiedzenia warunków umowy o pracę z
zachowaniem trybu konsultacji przewidzianej w art. 38 k.p. z odpowiednimi
organizacjami zakładowymi związków zawodowych, które nie wyraziły zgody na
wypowiedzenia warunków płacy pracownikom. Ponadto strona pozwana przyznała,
iż wypowiedziano warunki pracy powodom wskazanym przez ZO Związku
Zawodowego Pielęgniarek i Położnych jako osoby objęte ochroną przed
wypowiedzeniem umowy o pracę lub jej warunków - w tym powódkom T. G. i J. S.
3
Inne organizacje związkowe działające w pozwanym Szpitalu nie wskazały osób
objętych taką ochroną.
W dacie wypowiedzenia warunków umowy o pracę żaden z powodów nie był objęty
ochroną z art. 39 k.p.
Biorąc pod uwagę wysokość wynagrodzenia zasadniczego, dodatku
stażowego i dodatku funkcyjnego pobieranego przez powodów w dacie dokonania
wypowiedzenia warunków płacy pułapu kwoty 1073,23 zł nie osiągnęły
wynagrodzenia powodów: […].
Wysokość kontraktów zawartych z Ł. Regionalną Kasą Chorych wynosiła: w 2000
roku - 18.167.412 zł, w 2001 roku - 18.140.651 zł, w 2002 roku - 18.423.073 zł, w
2003 roku - 17.913.458 zł, w 2004 roku - 17.883.563 zł.
Poza dochodami z tytułu kontraktów Szpital uzyskuje dochody z tytułu
działalności medycznej, dzierżawy, sprzedaży posiłków, przychodów operacyjnych i
dotacji. W 2001 roku Szpital otrzymał od Starostwa Powiatowego w O. kwotę
50.000 zł na zakup serwera, a w 2004 roku ponad 470.000 zł na
termomodernizację budynku. W latach 2001-2003 Szpital otrzymał ponadto dotacje
z Ministerstwa Zdrowia w łącznej kwocie 1.062.854 zł na utworzenie i modernizację
Szpitalnego Oddziału Ratunkowego, który do chwili obecnej nie został utworzony i
nie funkcjonuje.
Całkowity koszt wypłaty uprawnionym pracownikom pozwanego Szpitala
dodatkowego wynagrodzenia z tytułu "Lex 203" w przeliczeniu na 1 miesiąc w 2004
roku wynosił 180.000 zł (wraz z kosztami składek ZUS). Udział procentowy
ogólnych kosztów wynagrodzeń z pochodnymi w całkowitych kosztach działalności
pozwanego Szpitala wynosił: w 2000 roku 63,4%, w 2001 roku - 64,6%, w 2002
roku - 59,1%, w 2003 roku - 70,0%, w 2004 roku - 67,5%.
Szpital Rejonowy w O. w latach 2000-2004 dokonał zwolnień 144 pracowników.
Oszczędności z tego tytułu wynoszą obecnie łącznie ogółem 2.521.825 zł rocznie.
Koszty związane z redukcją zatrudnienia wyniosły ogółem jednorazową kwotę
około 943.000 zł.
Na koniec 2000 roku zadłużenie pozwanego Szpitala wynosiło około
3.042.000 zł. Na koniec 2003 roku wynosiło już 13.668.000 zł, na koniec 2004 roku
14.636.000 zł, a aktualnie około 15.000.000 zł.
4
Z funduszy własnych Szpital w latach 2000-2004 dokonał zakupu środków trwałych
na kwotę 530.662 zł (w tym m.in. ambulansu i samochodu dostawczego). Ponadto
w 2004 roku wzięto w leasing ambulans o wartości 87.840 zł.
Pomimo narastającego zadłużenia pozwany Szpital dokonywał podwyżek
wynagrodzeń zasadniczych i wypłaty premii: w 2000 roku na kwotę 100.198 zł, z
czego 43% dotyczyło personelu średniego i niższego. W 2001 roku dokonano
podwyżek na kwotę 178.104 zł, z czego na personel średni przypadło ok. 70% tej
kwoty. W 2002 roku dokonano podwyżek wynagrodzeń na kwotę 127.766 zł (w tym
prawie 90% to premie), z czego już tylko 35% przeznaczono na personel średni. W
2003 roku podwyższono wynagrodzenia na łączną kwotę 46.424 zł, z czego tylko
10% kwoty przypadło personelowi średniemu. W 2004 roku podwyżka
wynagrodzeń zasadniczych i wypłata premii wyniosła łącznie 72.301 zł, z czego na
personel niższy i średni przypadło około 25% tej kwoty. W 2001 roku
wypowiedziano pracownikom dodatkowe wynagrodzenie roczne tzw. ,,13", co daje
oszczędności rzędu jednomiesięcznych wydatków na wynagrodzenia, tj. ok.
1.100.000 zł.
Z regulaminu wynagradzania obowiązującego w pozwanym Szpitalu wynika,
że premia uznaniowa nie ma charakteru stałego składnika wynagrodzenia i jest
przyznawana pracownikom w przypadku wypracowania przez Szpital zysku.
W tym stanie faktycznym Sąd Rejonowy stwierdził, że powództwa zasługują
na uwzględnienie. Za bezsporny uznał fakt, iż wszyscy powodowie otrzymali od
pracodawcy wypowiedzenia warunków umowy o pracę, tj. wypowiedzenie podwyżki
wynagrodzenia w kwocie 313,23 zł wypłacanej na podstawie ustawy z dnia 22
grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o negocjacyjnym systemie kształtowania
przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz. U. z 2001 r. Nr 5, poz. 45).
Sąd pierwszej instancji ustalił, że suma wynagrodzenia zasadniczego,
dodatków stażowego i funkcyjnego części powodów, […] jest niższa niż 1073,23 zł.
Oceniając wysokość wynagrodzenia powodów Sąd Rejonowy brał pod uwagę
wyłącznie stałe składniki wynagrodzenia określone umową o pracę. Tylko bowiem
badanie wysokości wynagrodzenia w oparciu o stałe jego składniki daje pewność,
że w przyszłości wynagrodzenie pracowników będzie kształtowało się zawsze na
5
poziomie nie mniejszym niż 1073,23 zł. Zaliczanie do minimalnego wynagrodzenia
ruchomych jego składników w postaci np. wynagrodzenia za pracę w godzinach
nocnych i w dni świąteczne powodowałoby nierówne traktowanie pracowników.
Biorąc pod uwagę powyższe Sąd pierwszej instancji uznał, że
wypowiedzenie warunków pracy powodom, których wynagrodzenia w dacie
dokonania wypowiedzenia zmieniającego były niższe od kwoty 1073,23 zł były
sprzeczne z prawem. Kwota ta stanowi sumę najniższego wynagrodzenia za pracę
pracowników i przyrostów wynikających z art. 4a ust. 1 i 2 ustawy z 16 grudnia
1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przeciętnych wynagrodzeń u
przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1995 r. Nr 1, poz. 2 ze
zm.). Sąd powołał się przy tym na uchwałę Sądu Najwyższego z 8 grudnia 2004 r. I
PZP 8/04, z której wynika dopuszczalność zmniejszenia przez pracodawcę wskutek
wypowiedzenia warunków płacy do tej kwoty wynagrodzenia pracowników
samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej.
W odniesieniu do powódek T. G. i J. S. Sąd Rejonowy podniósł, iż dokonane
im wypowiedzenie wypowiedzenia warunków pracy naruszało przepisy o
wypowiadaniu umów o pracę, albowiem były one objęte ochroną przed
wypowiedzeniem z racji pełnienia funkcji we władzach Zakładowej Organizacji
Związkowej Związku Zawodowego Pielęgniarek. Sąd Rejonowy dokonał zgodnie z
art. 45 § 1 k.p. oceny, czy wypowiedzenia warunków umowy o prace były
uzasadnione, a zatem czy przyczyna wskazana w wypowiedzeniach była przyczyną
prawdziwą, tj. czy pracodawca nie miał środków finansowych, by wypłacać
pracownikom wynagrodzenie w wysokości ukształtowanej przepisem art. 4a ustawy
z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania wynagrodzeń. W
tym zakresie wywiódł, iż pozwany Szpital jako uzasadnienie dokonania
wypowiedzeń zmieniających warunki wynagradzania wskazał "brak środków
finansowych na pokrycie kosztów wypowiadanej podwyżki". Ustawodawca
wprowadzając w życie nowelizację ustawy o negocjacyjnym systemie kształtowania
wynagrodzeń nie wskazał źródeł finansowania podwyżki. Obowiązek podwyższenia
wynagrodzeń i pozyskania środków finansowych na ten cel był obowiązkiem
samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej niezależnie od ich sytuacji
finansowej. A zatem pozwany Szpital już w 2001 roku powinien tak gospodarować
6
finansami, aby wygospodarować kwoty potrzebne na wypłatę podwyżek
wynagrodzeń.
Szpital Rejonowy w O. od dnia 30 listopada 1998 roku funkcjonuje jako
samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej i jego przychody „nie są
determinowane co do celów ich przeznaczenia”. Decyzję o dysponowaniu
przychodami podejmuje dyrektor w oparciu o plany działalności przy uwzględnieniu
wszystkich aspektów i kosztów funkcjonowania Szpitala, tak aby realizować
zadania wynikające z ustaw i statutu. W dniu wejścia w życie tzw. "ustawy 203"
Szpital Rejonowy w O. miał około 3.000.000 zł zadłużenia. Były to, jak wynika z
zeznań zastępcy dyrektora ds. finansowych J. W., zobowiązania niewymagalne,
głównie pozapłacowe. W związku z planowaną redukcją zatrudnienia Szpital w
2001 roku otrzymał z Ministerstwa Zdrowia kwotę 250.000 zł. Ponadto
wypowiedział pracownikom ze skutkiem na koniec września 2001 roku dodatkowe
wynagrodzenie roczne, tzw. ,,13-pensję". Oszczędności z tego tytułu to kwota
1.100.000-1.300.000 zł rocznie.
W latach 2000-2004 zmniejszono zatrudnienie łącznie o 144 osoby. Oszczędności
z tego tytułu wynoszą obecnie łącznie ogółem 2.521.825 zł rocznie. Koszty
związane z redukcją zatrudnienia wyniosły ogółem jednorazową kwotę około
943.000 zł. Skutki dokonanej redukcji personelu dają zatem oszczędności
stanowiące równowartość ponad rocznych kosztów związanych z "ustawą 203". Na
koniec 2003 roku zadłużenie Szpitala wzrosło i wynosiło już 13.668.000 zł, na
koniec 2004 roku 14.636.000 zł, a aktualnie około 15.000.000 zł. Z powyższych
danych wynika, że wypracowane kosztem pracowników oszczędności
przeznaczone zostały na pokrycie innych zobowiązań, uznanych przez pracodawcę
„za bardziej priorytetowe”, niż należności pracowników.
Pomimo wypowiedzenia w 2004 roku warunków wynagradzania procentowy
udział kosztów wynagradzania z pochodnymi w całkowitych kosztach działalności
Szpitala uległ tylko nieznacznemu obniżeniu z 70% w 2003 roku (kiedy to ponad
zwykły poziom wynagrodzeń wypłacono zaległe podwyżki za 2001 i 2 miesiące
2002 roku) do 67,5% w 2004 roku.
Jak wynika z przedstawionego przez stronę pozwaną zestawienia wysokość
kontraktów z Ł. Regionalną Kasą Chorych, a następnie z Narodowym Funduszem
7
Zdrowia, całkowita wysokość rocznych dochodów uzyskiwanych przez pozwany
Szpital w latach 2000-2004 utrzymuje się na podobnym poziomie. Skoro zatem
sytuacja finansowa Szpitala w kolejnych latach była taka sama jak w dniu wejścia w
życie „ustawy 203", to nie może stanowić podstawy dokonania wypowiedzeń
zmieniających. W ocenie Sądu pozwany Szpital nie wykazał dostatecznie, że jego
sytuacja finansowa od 2000 roku uległa pogorszeniu. Źródła finansowania
utrzymywały się na zbliżonym poziomie, a zmniejszyło się zatrudnienie (o około
1/5), zmalała liczba łóżek, a także koszty utrzymania poprzez m.in. likwidację
budynku przychodni przy ul. B., Ośrodków Zdrowia w Ż. i M., pralni, przychodni
endokrynologicznej i dermatologicznej.
Ponadto Sąd Rejonowy zważył, iż w latach 2000-2004, a zatem w okresie
zwiększania się zadłużenia Szpitala, dokonywane były podwyżki wynagrodzeń (nie
wynikające z „ustawy 203”) i wypłata premii. Skutki tych „ruchów płacowych” w
2000 roku wynosiły ponad 100.000 zł, w 2001 roku ponad 178.000 zł, w 2002 roku
prawie 128.000 zł, w 2003 roku ponad 46.000 zł, a w 2004 roku ponad 72.000 zł.
Pozwany pracodawca przyznawał premie stałe, choć nie przewiduje ich
obowiązujący regulamin wynagradzania. Z regulaminu wynika ponadto, iż premie
są przyznawane w przypadku wypracowania przez Szpital zysku, a Szpital go nie
wykazał. Z zeznań dyrekcji pozwanego Szpitala nie wynikają żadne rzeczowe,
konkretne uzasadnienia dla takich „ruchów płacowych”. Podwyżki wynagrodzeń i
premie nie miały wprawdzie znaczącego wpływu na sytuację finansową Szpitala,
ale brak jest rzeczowego ich uzasadnienia, a ponadto działanie takie Sąd ocenił
jako nieetyczne, gdyż pozbawiające części wynagrodzenia pracowników najsłabiej
zarabiających (najmniej zyskał na powyższych „ruchach płacowych” średni i niższy
personel). Szczególne zastrzeżenia Sądu wzbudziły regulacje płacowe z 2004 roku,
kiedy to z jednej strony pozwany pracodawca wypowiedział wszystkim
pracownikom warunki wynagradzania, aby później podwyżką wynagrodzenia lub
premią części z nich zrekompensować obniżkę. Nie można też zaakceptować
podwyższania przez pozwany Szpital standardu działalności poprzez inwestycje,
ciągłe remonty, generalną komputeryzację, odbywające się kosztem wynagrodzeń
pracowniczych.
8
Pozwany Szpital nie wykazał, żeby przed podjęciem decyzji o dokonaniu
wypowiedzeń zmieniających, podejmował jakiekolwiek działania zmierzające do
wywiązania się, przynajmniej częściowo, z zobowiązań finansowych wobec
pracowników. Nie stanowi, w ocenie Sądu, takich działań wystąpienie przez Szpital
z powództwem przeciwko Ł. Kasie Chorych o zapłatę należności z tytułu "ustawy
203", skoro nawet obecna dyrektor Szpitala nie ma żadnego rozeznania w toku tej
sprawy. Sąd pierwszej instancji podzielił argumentację pełnomocnika powodów, iż
wypowiedzenie warunków wynagradzania pracownikom, których wynagrodzenia
należą do najniższych w kraju, a praca do najcięższej i najbardziej odpowiedzialnej
narusza zasady godziwego wynagradzania i godności zawodowej. Przerzucanie na
pracowników konsekwencji problemów finansowych pracodawcy nie zasługuje na
ochronę prawną, albowiem jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, o
których mowa w art. 8 k.p.
Pozwany pracodawca naruszył zasadę prawa do godziwego wynagrodzenia
i poszanowania słusznego interesu pracowników. Nie można akceptować sytuacji,
w której interes i potrzeby pracodawcy realizowane są wyłącznie kosztem
pracowników, świadczących pracę za wynagrodzenie niewspółmierne do jej
charakteru.
Sąd Rejonowy stwierdził zatem, iż brak środków finansowych jako przyczyna
uzasadniająca dokonane powodom wypowiedzenia zmieniające warunki
wynagradzania nie jest przyczyną obiektywną, rzeczywistą i wystarczającą. Sąd I
instancji na podstawie art. 45 §1 k.p., wobec upływu okresu wypowiedzenia,
przywrócił powodom poprzednie warunki wynagradzania.
Powyższy wyrok zaskarżył w całości apelacją pozwany Szpital, wnosząc o
jego zmianę i oddalenie powództw, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik pozwanego Szpitala cofnął apelację
w stosunku do powódek T. G. i J. S.
Wyrokiem z dnia 4 kwietnia 2006 r., Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w P. zmienił zaskarżony wyrok w punktach ,,11", ,,12",
,,14", ,,15", ,,16", ,,17", ,,19", ,,20", ,,25", ,,30", ,,31", ,,36", ,,40", ,,41", ,,44", ,,45",
,,46", ,,50", ,,51", ,,53" i ,,56" w ten sposób, że oddalił powództwa, ponadto
9
umorzył postępowanie apelacyjne co do powódek T. G. i J. S. a w pozostałej
części oddalił apelację.
Sąd Okręgowy uznał apelację za zasadną w stosunku do powodów […],
zaś w pozostałym zakresie za nieuzasadnioną. Przede wszystkim podniósł, że
wynagrodzenia pracowników zatrudnionych w samodzielnych publicznych
zakładach opieki zdrowotnej, ukształtowane w oparciu o przepisy art. 4a ust. 1 i 2
ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu
przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.
U. z 1995r. Nr 1, poz. 2 ze zm.), mogą być od dnia 1 stycznia 2003 roku
podwyższane lub obniżane na zasadach ogólnych prawa pracy. To oznacza, że
wysokość tych wynagrodzeń może być przedmiotem wypowiedzeń zmieniających.
Pozwany, korzystając z powyższej możliwości, wypowiedział swym pracownikom,
w tym powodom, warunki wynagradzania.
Pomiędzy stronami nie było sporu, iż pracodawca nie uzyskał wymaganej
zgody organizacji związkowej na dokonanie wypowiedzeń zmieniających
powódkom T. G. i J. S. które w dacie złożenia im oświadczeń o wypowiedzeniach
podlegały szczególnej ochronie, jako osoby wskazane przez zakładową organizację
związkową Związku Zawodowego Pielęgniarek i Położnych. Powyższe stało się
przyczyną cofnięcia apelacji w stosunku do wyżej wskazanych powódek, w
następstwie czego postępowanie apelacyjne w tym zakresie zostało umorzone, na
podstawie art. 391 § 2 k.p.c. W odniesieniu do pozostałych pracowników
pracodawca dopełnił obowiązku konsultacji związkowej.
Natomiast sporna pomiędzy stronami była ocena dopuszczalności
wypowiedzeń warunków umów o pracę w zakresie płacy powodom […]. Sąd
Rejonowy uznał bowiem, że pozwany, wypowiadając tymże pracownikom warunki
umów o pracę, naruszył przepisy prawa pracy w zakresie wysokości wynagrodzeń
proponowanych w następstwie wypowiedzenia warunków dotychczasowych. Uznał,
że dokonanie wypowiedzeń zmieniających wskazanym powodom naruszało zasadę
uprzywilejowania pracownika poprzez wprowadzenie warunków płacy mniej
korzystnych od minimalnych standardów wyznaczonych przepisami prawa pracy.
Ocenę tę Sąd Okręgowy podzielił.
10
Pozwany podniósł w apelacji, że ustalając wysokość wynagrodzeń
wskazanych wyżej powodów w dacie wypowiedzenia im warunków umów o pracę,
Sąd Rejonowy nieprawidłowo nie uwzględnił w tych wynagrodzeniach takich
dodatków jak dodatku za pracę w święta, dodatku nocnego, pomimo, że są to
istotne składniki wynagrodzenia w pozwanym Szpitalu. Ponadto apelujący powołał
się na uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2004 roku (I PZP
8/04, OSNP 2005, nr 8, poz. 105) i podniósł, że stanowisko Sądu pierwszej
instancji jest niezgodne z tą uchwałą oraz przepisem art. 6 ustawy z dnia 10
października 2002 roku o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. Nr 200, poz.
1679). W świetle wskazanej uchwały Sądu Najwyższego nie ulega wątpliwości, że
wprawdzie wynagrodzenie pracowników samodzielnych zakładów opieki
zdrowotnej może być od dnia 1 stycznia 2003 roku podwyższane lub obniżane na
zasadach ogólnych prawa pracy, jednakże nie może być ono niższe, niż kwota
1.073,23 zł miesięcznie. Jest to kwota stanowiąca sumę przyrostów wynagrodzenia
wynikających z art. 4a ust. 1 i 2 ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym
systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców
oraz o zmianie niektórych ustaw i najniższego wynagrodzenia za pracę
pracowników, określonego w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z
dnia 29 stycznia 1998 r. w sprawie najniższego wynagrodzenia za pracę
pracowników (Dz. U. Nr 16, poz. 74), w brzmieniu nadanym przez § 1
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 grudnia 2000 r.
zmieniającego rozporządzenie w sprawie najniższego wynagrodzenia za pracę
pracowników (Dz. U. Nr 121, poz. 1308). W uchwale tej Sąd Najwyższy
jednoznacznie stwierdził, iż obniżenie pracownikom samodzielnych publicznych
zakładów opieki zdrowotnej wynagrodzenia w drodze wypowiedzenia
zmieniającego zgodnie z ogólnymi zasadami prawa pracy, nie może naruszać
zasady uprzywilejowania pracownika, a zatem prowadzić do pogorszenia jego
warunków pracy lub płacy poniżej standardów określonych w bezwzględnie
obowiązujących przepisach prawa pracy. Te standardy dla wymienionych wyżej
pracowników obejmują dwa elementy. Pierwszy, dotyczący wszystkich
pracowników, to ogólny standard minimalnego wynagrodzenia za pracę wynikający
z jego ustalenia w danym roku zgodnie z zasadami określonymi w obowiązującej
11
od 1 stycznia 2003 r. ustawie z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym
wynagrodzeniu za pracę. Drugi zaś, to standard najniższego wynagrodzenia za
pracę pracowników samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej,
będący trwałym, wykraczającym poza okres lat 2001-2002, skutkiem zastosowania
nadzwyczajnego instrumentu zawartego w art. 4a ustawy o negocjacyjnym
systemie kształtowania przyrostu wynagrodzeń.
Przepis art. 6 ust. 5 ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę stanowi,
że przy obliczaniu wysokości wynagrodzenia pracownika nie uwzględnia się: 1)
nagrody jubileuszowej, odprawy pieniężnej przysługującej pracownikowi w związku
z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, 3)
wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych. Przepis ten nawiązuje do art.
6 ust. 1 tejże ustawy, w myśl którego wysokość wynagrodzenia pracownika
zatrudnionego w pełnym miesięcznym wymiarze czasu pracy nie może być niższa
od wysokości minimalnego wynagrodzenia ustalonego w trybie art. 2 i 4, z
zastrzeżeniem ust. 2.
Nie ulega wątpliwości, że jeżeli pracownicy pozwanego Szpitala pracują w
godzinach nocnych, czy też w niedziele lub święta, to otrzymują stosowne dodatki z
tego tytułu. W miesiącu dokonania wypowiedzeń otrzymywali je także niektórzy z
powodów, przy czym dodatki te różniły się wielkością. Dodatki te są zatem w istocie
zbieżne z dodatkami za pracę w godzinach nadliczbowych, nie wiadomo bowiem,
czy pracownik w danym miesiącu pracę wynagradzaną dodatkowo będzie
wykonywał. Ma zatem rację Sąd Rejonowy, że dla potrzeb ustalenia wysokości
wynagrodzenia podlegającego wypowiedzeniu badać należy stałe składniki tego
wynagrodzenia. Tak ustalona wysokość wynagrodzeń powodów […] bez podwyżki
wprowadzonej ustawą o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu
wynagrodzeń wynosiła mniej, niż 1.073,23 zł. A zatem zaproponowane im w wyniku
wypowiedzeń zmieniających nowe wynagrodzenie, nie spełniało standardów
określonych w bezwzględnie obowiązujących przepisach prawa pracy. Tym samym
prawidłowo Sąd Rejonowy uznał, że dokonanie wobec nich wypowiedzeń
zmieniających było niezgodne z przepisami prawa pracy. To zaś jest wystarczającą
przyczyną przywrócenia powodom dotychczasowych warunków płacy bez
konieczności oceny zasadności wypowiedzeń zmieniających. Z tych też względów,
12
na podstawie art. 385 k.p.c., apelacja pozwanego odnosząca się do tych
pracowników podlegała oddaleniu.
Dokonując wypowiedzeń zmieniających pozostałym powodom, to jest […]
pracodawca zachował „ustawowe standardy wynagrodzeń pracowników
samodzielnych zakładów opieki zdrowotnej”. Na podstawie zestawienia
wynagrodzeń powodów złożonego przez stronę pozwaną oraz złożonego przez nią
regulaminu, Sąd Okręgowy ustalił, że wypowiedzenia dokonane w stosunku do
wskazanych powodów nie naruszały postanowień regulaminu wynagradzania.
Minimalna wysokość wynagrodzeń zasadniczych tychże powodów (co ma wpływ na
pozostałe składniki wynagrodzenia), przewidziana w regulaminie wynagradzania,
jest bowiem niższa, niż kwoty wynagrodzeń zasadniczych otrzymywanych przez
powodów.
Sąd Okręgowy nie podzielił oceny Sądu pierwszej instancji, że wskazana
przez pracodawcę przyczyna wypowiedzeń ("brak środków finansowych
pracodawcy na pokrycie kosztów wypowiadanej podwyżki") nie jest przyczyną
"obiektywną, rzeczywistą i wystarczającą". Zdaniem Sądu drugiej instancji,
przyczyna ta jest przyczyną konkretną. Oznacza to, że stanowi ona wystarczającą
podstawę do zmiany warunków wynagradzania pracowników, jeżeli w toku procesu
wykazane zostanie, że jest to także przyczyna prawdziwa. Pracodawca ma
możliwość w drodze wypowiedzeń zmieniających ukształtowania na nowo płac
pracowników, jeżeli rzeczywiście nie posiada środków na pokrycie kosztów
wynagrodzeń. W toku procesu pracodawca wykazał prawdziwość przyczyny
wypowiedzeń zmieniających. Obowiązek podwyższenia wynagrodzeń pracowników
nałożony na pozwany Szpital, jako samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej,
spowodował wzrost jego zadłużenia. Zadłużenie to rosło systematycznie i na dzień
wyrokowania przez Sąd pierwszej instancji wynosiło 15.000.000 zł, podczas gdy na
koniec roku 2000 wynosiło ono 3.000.000 zł. Zadłużenie to obejmowało nie tylko
wierzytelności pracowników, ale i innych podmiotów, co wynika ze zgromadzonych
w toku postępowania dokumentów. Ustawodawca, nakładając na pozwany Szpital i
na inne samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, zatrudniające powyżej
50 pracowników, obowiązek podwyższenia wynagrodzeń pracowników, nie
zagwarantował środków na pokrycie kosztów podwyżek. Wysokość kontraktów
13
zawieranych przez pozwanego z Ł. Regionalną Kasą Chorych, a następnie z
Narodowym Funduszem Zdrowia w latach 2000-2005 nie uległa zmianie. Nie
zwiększyły się więc wpływy pozwanego. Zdaniem Sądu Okręgowego pracodawcy
nie można czynić zarzutu z tego, że przeznaczył oszczędności na pokrycie innych
zobowiązań niż płace. Koszty działania pracodawcy to nie tylko koszty
wynagrodzeń. Działalność każdego pracodawcy, a więc także placówki leczniczej,
rodzi i inne koszty, i pracodawca winien te koszty na bieżąco regulować. To, w
jakiej kolejności będzie realizować należności, wynikające z jego działalności,
należy do jego decyzji, skoro to on ponosi pełne ryzyko prowadzenia zakładu pracy.
W szczególności ma to znaczenie w sytuacji zarządzania szpitalem, albowiem
zarządzający nim musi mieć na względzie nie tylko interesy pracowników, ale także
pacjentów, którym ma obowiązek zapewnić opiekę. Jeżeli zatem uznał on, by jako
priorytetowe potraktować należności z tytułu dostaw leków, środków
opatrunkowych, żywności, energii, gazu itp., to nie można czynić mu z tego tytułu
zarzutu. Zaspokojenie tych należności warunkuje dalszą działalność placówki. To
samo dotyczy poczynionych inwestycji.
O posiadaniu środków finansowych przez pozwanego, nie mogą świadczyć
dokonane podwyżki wynagrodzeń lub przyznane premie. Z zestawienia złożonego
przez pozwanego, jak ustalił Sąd Okręgowy wynika, że podwyżki te w latach 2001-
2004 objęły niewielką liczbę pracowników, a z zeznań zastępcy dyrektora ds.
finansowych pozwanego, wynika, że dotyczyły one tylko tych pracowników, którzy
są niezbędni w działalności pozwanego.
Sąd drugiej instancji uznał za niezasadne stanowisko Sądu Rejonowego, że
działanie pracodawcy polegające na dokonaniu wypowiedzeń powodom warunków
płacy wynikających z umów o pracę nie może podlegać ochronie, albowiem
działaniem tym pracodawca naruszył zasady prawa do godziwego wynagrodzenia
oraz poszanowania słusznego interesu pracownika. Wypowiedzenie zmieniające
jest uprawnieniem pracodawcy i skorzystanie z tego uprawnienia nie może być
oceniane jako nadużycie prawa. Co więcej, winno ono być oceniane nie tylko z
uwzględnieniem słusznego interesu pracownika, ale również interesów zakładu
pracy widzianych w aspekcie realizowanych przez niego zadań. Sąd Okręgowy
uznał zatem, że wypowiedzenie warunków płacy powodom […] nie tylko nie
14
naruszało przepisów prawa, ale także było uzasadnione. Mając na względzie
powyższe zmienił co do nich wyrok Sądu Rejonowego i oddalił powództwa.
Zakładowa Organizacja Związkowa Ogólnopolskiego Związku Zawodowego
Pielęgniarek i Położnych występująca na rzecz powodów wniosła skargę kasacyjną
od tego wyroku. Zaskarżyła wyrok w punkcie l w zakresie zmiany zaskarżonego
wyroku Sądu Rejonowego w O. w punktach "11" (w stosunku do B. P.), ,,12" (w
stosunku do M. Z.), ,,14" (w stosunku do D. S.), ,,36" (w stosunku do B. K.) i ,,50"
(w stosunku do B. P.).
Wyrokowi temu zarzucono naruszenie przepisów prawa materialnego:
1) art. 18 § 1 w zw. z art. 78 § 1, art. 13, art. 183c
§ 1 Kodeksu pracy oraz § 1 ust. 2
Regulaminu Wynagradzania Pracowników Szpitala Rejonowego w O., poprzez ich
wadliwą interpretację, polegającą na uznaniu, że zawarte w tych przepisach zasady
polityki płacowej pracodawcy nie mają zastosowania przy badaniu prawidłowości
indywidualnego wypowiedzenia zmieniającego w zakresie płacy i w konsekwencji
ich niezastosowanie podczas gdy wynagrodzenie ustalone wypowiedzeniami
zmieniającymi powinno być tak ustalone, aby odpowiadało w szczególności
rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu a
także uwzględniało ilość i jakość świadczonej pracy, a w stosunku do pracowników
wykonujących jednakową pracę powinno być jednakowe a także podczas gdy
niedopuszczalne jest ukształtowanie wynagrodzenia na jednakowym poziomie
1073 zł brutto w stosunku do każdego pracownika „sp zoz-u” niezależnie od jego
kwalifikacji i rodzaju wykonywanej pracy,
2) art. 30 § 4 Kodeksu pracy w zw. z art. 4 a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o
negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u
przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw w zw. z art. 42 § 1 Kodeksu pracy
poprzez jego błędną interpretację i przyjęcie, że przyczyna wypowiedzenia w
postaci "braku środków finansowych pracodawcy na pokrycie kosztów
wypowiadanej podwyżki" jest prawdziwa, podczas gdy wykładnia art. 4 a ustawy o
negocjacyjnym systemie kształtowania wynagrodzeń wskazuje, że środki finansowe
na pokrycie kosztów podwyżki wynikającej z tej ustawy w razie prawidłowej
gospodarki i niewydolności finansowej „sp zoz-u” pokrywa system finansów
publicznych za pośrednictwem Narodowego Funduszu Zdrowia, a nie pracodawca,
15
3) art. 8 Kodeksu pracy poprzez jego błędną interpretację zakładającą, że
"wypowiedzenie zmieniające jest uprawnieniem pracodawcy i skorzystanie z tego
uprawnienia nie może być oceniane jako nadużycie prawa", przez co Sąd
zakwestionował sens przepisu, bowiem art. 8 k.p. daje możliwość oceny
uprawnionych działań pracodawcy/pracownika w kontekście zasad współżycia
społecznego a w tymże przypadku działanie pracodawcy naruszyło zasadę
godności zawodowej pielęgniarki i położnej, godziwego wynagradzania, lojalności
wobec pracownika,
4) art. 45 § 1 w zw. z art. 42 § 1 Kodeksu pracy poprzez jego niezastosowanie w
sytuacji gdy wypowiedzenie warunków płacy naruszyło przepisy o wypowiadaniu
umów o pracę przez to, że ukształtowało stosunek pracy w sposób sprzeczny z
przepisami prawa pracy tj. art. 13 Kodeksu pracy, art. 183c
§ 1, art. 78 § 1 Kodeksu
pracy oraz § 1 ust. 2 Regulaminu Wynagradzania Pracowników Szpitala
Rejonowego w O. oraz w sytuacji gdy podana przyczyna wypowiedzenia nie była
prawdziwa i rzeczywista, bowiem środki finansowe na pokrycie kosztów podwyżki w
sytuacji w jakiej znalazł się pozwany pokrywa system finansów publicznych.
Zarzucono ponadto naruszenie przepisów prawa procesowego mające
istotny wpływa na wynik sprawy: art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 8 k.p. w zw. z art.
391 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie w uzasadnieniu wyroku podstaw faktycznych dla
przyjęcia, że nieuzasadnione było stanowisko Sądu Rejonowego o naruszeniu
przez pracodawcę zasad współżycia społecznego, a takie działanie skutkuje
niemożnością odtworzenia wywodu sędziowskiego i oceny prawidłowości wyroku.
Powołując się na powyższe wniesiono o uchylenie zaskarżonego orzeczenia
w zaskarżonym zakresie i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w P. do
ponownego rozpoznania, ewentualnie w razie stwierdzenia wyłącznie naruszenia
przepisów prawa materialnego o uchylenie wyroku i orzeczenie co do istotny
sprawy poprzez oddalenie apelacji strony pozwanej oraz zasądzenie kosztów
postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu przed
Sądem Najwyższym.
Strona pozwana wniosła o odmowę przyjęcia skargi kasacyjnej do
rozpoznania oraz o zasądzenie kosztów postępowania.
16
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna pozbawiona jest uzasadnionych podstaw.
Rozważania podniesionych zarzutów należy rozpocząć od zarzutu
naruszenia przepisów postępowania: art. 328 § k.p.c. w związku z art.8 k.p. i art.
391 § 1 k.p.c. W uzasadnieniu skargi twierdzi się, że oceniając (odmiennie niż Sąd
Rejonowy) wypowiedzenie z punktu widzenia zasad współżycia społecznego , Sąd
Okręgowy nie przytoczył faktów ani dowodów, na których oparł swój sąd. To zaś
wyklucza możliwość analizy, czy Sąd prawidłowo ocenił materiał dowodowy i jaki
był tok wywodu Sądu. Jest to zarzut gołosłowny. Sąd Okręgowy przedstawił w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przesłanki, na których oparł swoją ocenę
zgodności z zasadami współżycia społecznego dokonanych przez pracodawcę
wypowiedzeń warunków płacy. Uzasadnienie tego wątku rozważań należy ocenić
jako wystarczające. Jest ono dosyć lakoniczne ale pozwala na odtworzenie
rozumowania Sądu. Sąd drugiej instancji zwrócił uwagę na konieczność wzięcia
pod uwagę nie tylko słusznego interesu pracownika lecz i interesu pracodawcy w
aspekcie realizowanych przez niego zadań. Zadania te poddano rozważaniom w
poprzednim fragmencie uzasadnienia, podkreślając konieczność uwzględniania
interesów pacjentów przy dokonywaniu oceny działania takiego pracodawcy jakim
jest szpital. Można twierdzić, że uzasadnienie jest w tym fragmencie
niedostatecznie rozbudowane lecz nie ma podstaw do przypisywania tej wadzie
istotnego wpływu na treść rozstrzygnięcia. Nie jest jasne, jakie szczególne
oczekiwania pod adresem uzasadnienia formułuje strona skarżąca zarzucając
nieprzytoczenie faktów i dowodów w kontekście rozważanej analizy stosowania art.
8 k.p. Zasady współżycia społecznego stosuje się w odniesieniu do ustalonego
stanu faktycznego. Zarzucający ich naruszenie winien je sformułować i wskazać w
czym wyraża się ich pogwałcenie. Przy niestwierdzeniu ich naruszenia, tak jak to
miało miejsce w zaskarżonym wyroku, nie ma potrzeby odwoływania się do
szczegółowych dowodów. Wystarczające jest przedstawienie przesłanek takiej
konkluzji. Zgodność z zasadami współżycia społecznego lub jej brak stwierdzana
jest na podstawie pewnej analizy, nie jest ustalana w taki sposób jak fakty
17
stanowiące podstawę rozstrzygnięcia i nie podlega takim rygorom jak ustalenia
okoliczności faktycznych.
Nie można podzielić też zarzutów naruszenia prawa materialnego. Pierwszy
z tych zarzutów opiera się na zakwestionowaniu akceptacji takiego obniżenia
wynagrodzeń różnych grup pracowników, które doprowadziło do pominięcia różnic
w kwalifikacjach pracowników, a także rodzaju wykonywanej pracy, co w ocenie
skarżącej jest sprzeczne z art. 78§ 1, art.13, art. 183c
§ 1 k.p. oraz § 1 ust. 2
regulaminu wynagradzania zawierającym powtórzenie zasad określonych w art. 78
§ 1 k.p. Zasady sformułowane w przytoczonych przepisach nie mogą stanowić
upoważnienia dla sądu do kształtowania płac w zakładzie pracy. Uprawnienie sądu
ogranicza się do kontroli wynagrodzenia konkretnego pracownika z tymi zasadami.
Nie można postawić generalnej tezy, że obniżenie wynagrodzeń powodujące
niekorzystne (zdaniem powódek) ukształtowanie różnic między poszczególnymi
grupami pracowników, stanowi pogwałcenie zasad wyrażonych we wskazanych
przepisach ze skutkiem uznania niezgodności z prawem wszystkich wypowiedzeń.
Z art. 78 § 1 k.p. i § 1 regulaminu nie można wyprowadzić roszczeń ani też
twierdzenia o niezgodności z prawem dokonanego wypowiedzenia warunków płacy
konkretnemu pracownikowi. Zasada godziwości wynagrodzenia wynikająca z art.
13 k.p. znalazła swą konkretyzację właśnie w ustaleniu dla pracowników
samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej wyższego niż powszechnie
obowiązujące wynagrodzenia minimalnego, zatem nie ma podstaw do uznania
wynagrodzenia ustalonego co najmniej w tej wysokości za sprzeczne z tym
przepisem. Obniżenie wynagrodzeń o kwoty podwyżek wprowadzonych przez art.
4a ustawy o negocjacyjnym kształtowaniu przyrostu przeciętnych wynagrodzeń nie
narusza nakazu równego traktowania pracowników w zakresie ich wynagradzania
wynikającego z art. 183c
k.p,. Można powiedzieć, że wręcz przeciwnie, jednakowa
obniżka wynagrodzeń wszystkim pracownikom respektuje ten nakaz, a w każdym
razie nie stanowi jego naruszenia doprowadzenie do niewielkich różnic w
wynagradzaniu poszczególnych pracowników. Nie można też podzielić przekonania
wyrażonego w uzasadnieniu skargi, by wynagrodzenie pielęgniarek musiało być z
zasady wyższe niż sanitariuszy, magazynierów i ratowników, tym bardziej, że
wskazywane różnice są niewielkie, sięgające około 100 zł.
18
Zaskarżony wyrok nie narusza art. 30§ 4 k.p. w związku z art. 4a ustawy o
negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń i art.
42 § 1 k.p. przez uznanie przyczyny podanej przez pracodawcę za dostatecznie
prawdziwą. O naruszeniu art.30 § 4 k.p. można by mówić, gdyby pracodawca nie
wskazał w ogóle przyczyny wypowiedzenia zmieniającego lub uczynił to w sposób
niedostatecznie zrozumiały albo ukrywający rzeczywistą motywację podjętego
działania. W rozpoznawanej sprawie żadna z tych okoliczności nie miała miejsca.
Uzasadnienie tego zarzutu jest w istocie takie samo, jakie przedstawiono do
zarzutu naruszenia art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 42 § 1 k.p. Zarzuty te
sprowadzają się do kwestionowania prawdziwości podanej przyczyny
wypowiedzenia i jego zasadności w sytuacji, gdy –zdaniem skarżącej- podwyżka
wprowadzona na podstawie art. 4a jest finansowana ze środków publicznych a
pracodawca może domagać się jej refundacji. Zarzuty te nie są słuszne.
Pracodawca będący samodzielnym publicznym zakładem opieki zdrowotnej nie
powinien popadać w coraz większe zadłużenie licząc na refundację dokonanej na
mocy ustawy podwyżki płac. Art. 4a ustawy z 16 grudnia 1994 r. nie można też
rozumieć jako utrwalającego ukształtowany nim stan wynagrodzeń bez żadnej
możliwości ich obniżenia w przyszłości. Trzeba natomiast uznać, że
dopuszczalność pokrycia ze środków publicznych podwyżek wprowadzonych przez
ten przepis obejmuje tylko wskazany w nim okres a nie zwalnia pracodawców od
kształtowania wynagrodzeń w zgodzie z powszechnie obowiązującymi zasadami,
obejmującymi również respektowanie możliwości finansowych zakładu działającego
w sferze publicznej i finansowanego z funduszy publicznych. Prawdziwość podanej
przyczyny wypowiedzeń i ich zasadność w świetle ustalonej złej kondycji
finansowej pracodawcy nie może budzić zastrzeżeń.
Przechodząc do zarzutu naruszenia art. 8 k.p. nie można odmówić racji
stanowisku przedstawionemu w skardze, odwołującemu się do odpowiedzialności
związanej z wykonywaniem pracy pielęgniarek i położnych i godności tych
zawodów. W interesie publicznym leży również należyte wynagradzanie osób
wykonujących tak odpowiedzialną i wymagającą poświęcenia pracę. Uwzględnienie
tych słusznych postulatów i uwag wymaga rozwiązań systemowych, przekracza
ono możliwości pozwanego pracodawcy. Dokonane wypowiedzenia zostały
19
wymuszone zwiększającym się zadłużeniem, jak to wynika z dokonanych ustaleń.
Powiększające się zadłużenie stanowi problem nie tylko dla pracodawcy i jego
kontrahentów lecz stanowi również zagrożenie dla respektowania konstytucyjnie
gwarantowanych praw obywateli do ochrony ich zdrowia. Te wszystkie racje winny
być ważone przy dokonywaniu oceny wypowiedzeń w świetle zasad współżycia
społecznego. Zdaniem Sądu Najwyższego pozytywna ocena dokonana przez Sąd
Okręgowy w zaskarżonym wyroku zasługuje na aprobatę. Nie kłóci się z zasadami
współżycia społecznego uwolnienie się przez zadłużonego pracodawcę będącego
samodzielnym publicznym zakładem opieki zdrowotnej od narzuconych mu przez
ustawodawcę podwyżek płac w sytuacji, gdy winien on dbać o należytą realizację
nałożonych na niego zadań o wielkiej społecznej wadze.
Z tych wszystkich względów skarga kasacyjna podlegała oddaleniu na
podstawie art. 39814
k.p.c.