Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 135/06 Dnia 19 stycznia 2007 r.
POSTANOWIENIE
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
Protokolant Iwona Budzik,
w sprawie ze skargi dłużników A. K. i E. P.
na czynności komornika polegające na zajęciu wynagrodzenia za pracę dłużniczek
przy uczestnictwie wierzyciela W. S.
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 19 stycznia 2007 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy w S.
postanowieniem z dnia 22 września 2006 r.,:
"1. Czy w przypadku powołania się dłużnika w toku egzekucji na
ograniczenie odpowiedzialności w trybie art. 837 zd. 1 k.p.c.
dopuszczalne jest nieograniczone prowadzenie egzekucji w sytuacji,
gdy tytuł wykonawczy zawiera wzmiankę o ograniczeniu egzekucji
nie wskazując jednocześnie zakresu tego ograniczenia,
a postępowanie o sporządzenie spisu inwentarza nie zostało
zakończone;
2
2. w razie negatywnej odpowiedzi na pytanie 1 - w jaki sposób
nastąpić winno ograniczenie tej egzekucji, poprzez zawieszenie
postępowania, umorzenie go, czy też złożenie egzekwowanych
dalej środków do depozytu sądowego;
3. na której stronie postępowania egzekucyjnego spoczywa ciężar
udowodnienia wysokości kwoty do której ograniczona jest
odpowiedzialność dłużnika, w szczególności w sytuacji, gdy toczy
się jednocześnie postępowanie o sporządzenie spisu inwentarza ?"
Odmawia podjęcia uchwały.
3
Uzasadnienie
A. K. i E. P. nabyły – na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w S. z
dnia 19 listopada 1998 r. – spadek z dobrodziejstwem inwentarza po A. P. W toku
postępowania egzekucyjnego, prowadzonego na żądanie W. S. przeciwko
spadkobierczyniom A. P. w celu zaspokojenia długu spadkowego, komornik zajął
wynagrodzenie dłużniczek za pracę.
W skardze na czynności komornika dłużniczki wniosły o uchylenie zajęcia
wynagrodzenia za pracę, zawieszenie postępowania egzekucyjnego i obciążenie
wierzyciela kosztami postępowania egzekucyjnego. Zdaniem dłużniczek
postępowanie egzekucyjne – ze względu na zamieszczoną w tytule wykonawczym
wzmiankę o przysługującym im prawie do powołania się w toku egzekucji na
ograniczenie odpowiedzialności – powinno ulec zawieszeniu do czasu uzupełnienia
sporządzonego w 2002 r spisu inwentarza stanu czynnego spadku. Dopiero
bowiem po zakończeniu tej czynności – dokonywanej na wniosek wierzyciela –
możliwa będzie ocena, czy dopuszczalne jest dalsze powadzenie egzekucji.
Wierzyciel wniósł o oddalenie skargi na czynności komornika.
Postanowieniem z dnia 28 grudnia 2005 r. Sąd Rejonowy nakazał
komornikowi – na podstawie art. 759 § 2 k.p.c. – aby do czasu sporządzenia
uzupełniającego spisu inwentarza wyegzekwowane kwoty przekazywał na
rachunek depozytowy sądu (pkt 1 sentencji postanowienia), oddalił skargę
w zakresie żądania uchylenia zajęcia wynagrodzenia dłużniczek za pracę (pkt 2
sentencji postanowienia) oraz w części dotyczącej wniosku o zawieszenie
postępowania egzekucyjnego (pkt 3 sentencji postanowienia). Doręczając odpis
tego postanowienia wierzycielowi i dłużniczkom, Sąd pouczył ich, że postanowienie
podlega zaskarżeniu wyłącznie w zakresie rozstrzygnięcia zawartego w punkcie
trzecim sentencji.
Dłużniczki zaskarżyły postanowienie w zakresie rozstrzygnięcia zawartego
w punktach drugim i trzecim sentencji i wniosły o zmianę orzeczenia w części
4
dotyczącej oddalenia wniosku o zawieszenie postępowania egzekucyjnego przez
umorzenie postępowania egzekucyjnego na podstawie art. 825 pkt 3 k.p.c.
Wierzyciel zaskarżył postanowienie w zakresie rozstrzygnięcia zawartego
w punkcie 1 sentencji i wniósł o jego uchylenie. Ponadto poinformował, że dnia 24
października 2005 r. wystąpił do sądu o wyłączenie – na podstawie art. 1031 § 2
zdanie drugie k.c. – ograniczenia odpowiedzialności dłużniczek.
Sąd Okręgowy, rozpoznając zażalenia, przedstawił – na podstawie art. 390 §
1 w związku z art. 397 § 2 i art. 13 § 2 k.p.c. – przytoczone na wstępie zagadnienie
prawne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ustawodawca, przyznając sądowi drugiej instancji uprawnienie do
przedstawienia Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego na podstawie art. 390
§ 1 k.p.c., uzależnił skuteczność skorzystania z niego od wystąpienia w sprawie
poważnych wątpliwości prawnych oraz niezbędności oczekiwanej odpowiedzi do
rozstrzygnięcia sprawy (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia17 grudnia
1991 r., III CZP 129/91, „Przegląd Sądowy” 1994, z. 3, s. 76 oraz z dnia 27 sierpnia
1996 r., III CZP 91/96, OSNC 1997, nr 1, poz. 9). Na sądzie drugiej instancji
spoczywa więc obowiązek szczegółowego i jednoznacznego uzasadnienia, na
czym polegają jego wątpliwości i dlaczego uważa je za poważne oraz wykazania,
że stwierdzone przezeń poważne wątpliwości prawne pozostają w związku
przyczynowym z rozstrzygnięciem sprawy.
Należy też przypomnieć, że instytucja pytań prawnych – co podkreślił Sąd
Najwyższy w uchwale z dnia 30 marca 1999 r., III CZP 62/98 (OSNC 1999, nr 10,
poz. 166) – prowadząca do związania sądów niższej instancji w danej sprawie
poglądem Sądu Najwyższego, zawartym w podjętej uchwale, jest wyjątkiem od
konstytucyjnej zasady podległości sędziów tylko Konstytucji i ustawom (art. 178 ust.
1 Konstytucji RP). Ze względu na tę wyjątkowość, powinna być zatem stosowana
w sposób jak najbardziej ścisły, bez żadnych koncesji na rzecz argumentów
o nastawieniu celowościowym i utylitarnym.
5
Przedstawione zagadnienie prawne nie odpowiada przytoczonym
wymaganiom. Zostało ono przedstawione do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu
w związku z rozpoznawaniem zażalenia wierzyciela i dłużniczek na postanowienie,
którym Sąd Rejonowy w S. nakazał przekazywanie wyegzekwowanych kwot na
rachunek depozytowy sądu oraz oddalił skargę w zakresie wniosku o uchylenie
zajęcia wynagrodzenia dłużniczek za pracę i wniosku o zawieszenie postępowania
egzekucyjnego. Zarówno w stanie prawnym poprzedzającym wejście w życie
ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego
oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 172, poz. 1804; dalej: ustawa
nowelizująca), według którego toczy się – ze względu na datę złożenia wniosku
o wszczęcie egzekucji (5 kwietnia 2004 r.) – postępowanie egzekucyjne w sprawie
rozpoznawanej przez Sąd Okręgowy (art. 7 ustawy nowelizującej), jak również
w obecnym stanie prawnym, zażalenie w postępowaniu egzekucyjnym przysługuje
w wypadkach wskazanych w ustawie (przed nowelizacją – art. 767 § 3, a obecnie –
art. 7674
§ 1 k.p.c.).
W księdze drugiej części drugiej (po wejściu w życie ustawy nowelizującej –
w części trzeciej) kodeksu postępowania cywilnego nie ma przepisu stanowiącego,
że postanowienie wydane na skutek rozpoznania skargi na czynności komornika
podlega zaskarżeniu zażaleniem. Uwzględniając jednak nakaz odpowiedniego
stosowana do postępowania egzekucyjnego przepisów o procesie (art. 13 § 2
k.p.c.), w orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtowało się ostatecznie
stanowisko, że postanowienie wydane na skutek rozpoznania skargi na czynności
komornika podlega zaskarżeniu, jeżeli kończy bądź zmierza do zakończenia
postępowania egzekucyjnego (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada
1969 r., III CZP 83/69, OSNCP 1970, nr 6, poz. 105; postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 15 stycznia 1986, III CRN 40/86, OSNC 1987, nr 7, poz. 102;
uchwała Sądu Najwyższego z dnia 4 października 1990 r., III CZP 51/90, OSP
1991, nr 5, poz. 111; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 sierpnia 2005 r.,
I CNP 4/05 niepubl.). Jednocześnie w uchwale z dnia 15 września 1995 r., III CZP
110/95 (OSNC 1995, nr 12, poz. 177) Sąd Najwyższy uznał, że na postanowienie
sądu rejonowego oddalające skargę na czynność komornika, polegającą na zajęciu
6
ruchomości, nie przysługuje zażalenie. W niepublikowanym postanowieniu z dnia
5 lipca 2006 r., IV CPN 25/06 Sąd Najwyższy stwierdził – podkreślając, że przyjęte
w postępowaniu rozpoznawczym rozumienie pojęcia „orzeczenie kończące
postępowanie w sprawie” wymaga w postępowaniu egzekucyjnym uwzględnienia
specyfiki i charakteru tego postępowania – iż w sprawie egzekucyjnej orzeczeniem
kończącym postępowanie jest nie tylko orzeczenie kończące postępowanie jako
całość, ale także postanowienie sądu definitywnie zamykające samodzielną,
zasadniczą część postępowania egzekucyjnego (np. postanowienie sądu drugiej
instancji co do przybicia).
W świetle powyższego należało uznać, że wydane w sprawie rozpoznawanej
przez Sąd Okręgowy postanowienie Sądu pierwszej instancji w zakresie, w jakim
nakazuje komornikowi, aby przekazywał wyegzekwowane kwoty na rachunek
depozytowy sądu do czasu prawomocnego sporządzenia uzupełniającego spisu
inwentarza stanu czynnego spadku (pkt 1 sentencji postanowienia) oraz oddala
wniosek o uchylenie zajęcia wynagrodzenia dłużniczek z pracę (pkt 2 sentencji
postanowienia) nie podlega zaskarżeniu zażaleniem (tak przyjął – prawidłowo –
Sąd Rejonowy, pouczając dłużniczki i wierzyciela o sposobie i terminie zaskarżenia
postanowienia). Postanowienie we wskazanym zakresie nie ma bowiem charakteru
orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie egzekucyjnej. To oznacza, że
zażalenie wierzyciela podlega odrzuceniu w całości, a zażalenie dłużniczek –
w części kwestionującej rozstrzygnięcie oddalające wniosek o uchylenie zajęcia
wynagrodzenia za pracę.
Dłużniczkom przysługuje natomiast zażalenie na postanowienie w części
oddalającej ich wniosek o zwieszenie postępowania egzekucyjnego (art. 828
k.p.c.). Nie mogą one jednak skutecznie zwalczać tego orzeczenia, żądając jego
zmiany przez umorzenie postępowania egzekucyjnego na podstawie art. 825 pkt 3
k.p.c., ponieważ kwestia umorzenia postępowania na wskazanej podstawie prawnej
– wobec braku wniosku dłużniczek w skardze na czynności komornika – w ogóle
nie była przedmiotem rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji. Trudno zatem
skutecznie zarzucić Sądowi pierwszej instancji, że postanowienie w omawianej
części zostało wydane z naruszeniem art. 825 pkt 3 k.p.c., jeżeli dłużniczki
7
w skardze na czynności komornika domagały się jedynie zawieszenia
postępowania egzekucyjnego do czasu sporządzenia uzupełniającego spisu
inwentarza stanu czynnego spadku. W tej sytuacji nie można podzielić stanowiska
Sądu Okręgowego, że przedstawione zagadnienie prawne jest niezbędne do
rozpoznania zażalenia dłużniczek i wierzyciela.
Poza tym przedstawione zagadnienie prawne – oceniane ze względu na
sposób jego zredagowania – nie odpowiada wymaganiom przyjętym
w orzecznictwie i piśmiennictwie. Nie ma potrzeby bliższego omawiania tej kwestii,
ponieważ została ona wyjaśniona w publikowanych orzeczeniach Sądu
Najwyższego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2000 r.,
III CZP 2/00, OSNC 2000, nr 11, poz. 200; postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 19 września 2000 r., III CZP 28/00 Lex nr 51809). Wystarczy jedynie
przypomnieć, że na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. dopuszczalne jest przedstawienie
zagadnień prawnych „do rozstrzygnięcia”, a nie „do uzupełnienia”. Tymczasem
zagadnienie ujęte w pkt 2 sentencji postanowienia jest niewątpliwie pytaniem „do
uzupełnienia”. Niezależnie od zastrzeżeń natury redakcyjnej, trudne do
jednoznacznego odczytania jest zagadnienie zawarte w pkt 1 sentencji. Z treści
pytania, zaczynającego się od zwrotu „czy w przypadku”, nie wynika wyraźnie,
jakiej kwestii dotyczą wątpliwości Sądu. Z jednej strony można bowiem przyjąć, że
Sąd ma wątpliwości, czy sam fakt powołania się dłużnika na ograniczenie
odpowiedzialności wyklucza możliwość kontynuowania przeciwko niemu egzekucji
do czasu rozstrzygnięcia tej kwestii. Z drugiej strony można zaś twierdzić, że
Sądowi chodzi o rozstrzygniecie wątpliwości, czy dłużnik może skutecznie
(zasadnie) – wobec toczącego się postępowania o sporządzenie uzupełniającego
spisu inwentarza spadku – powołać się w toku postępowania egzekucyjnego na
zastrzeżone na jego rzecz w sentencji wyroku ograniczenie odpowiedzialności, czy
też egzekucja powinna być w takiej sytuacji prowadzona w sposób nieograniczony.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
postanowienia.