Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 24 stycznia 2007 r., III CZP 124/06
Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Antoni Górski
Sędzia SN Grzegorz Misiurek
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Marianny i Wacława małżonków S.
przeciwko Marcie Ł. i Janowi Ł. o zapłatę, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 24 stycznia 2007 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Warszawie postanowieniem z dnia 13
września 2006 r.:
„Czy wniesienie apelacji jest czynnością procesową dokonywaną jeszcze w
toku postępowania przed sądem pierwszej instancji, czy też już w ramach
postępowania przed sądem drugiej instancji?”
podjął uchwałę:
Zakończenie postępowania w danej instancji – w rozumieniu art. 149 ust.
1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
(Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.) – następuje z chwilą wydania orzeczenia
kończącego postępowanie w tej instancji.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 30 marca 2006 r. Sąd Okręgowy w Warszawie
odrzucił apelację powodów Marianny S. i Wacława S., którzy – zastępowani przez
zawodowego pełnomocnika – nie uiścili należnej od apelacji opłaty stosunkowej.
W zażaleniu powodów zarzucono naruszenie art. 1302
§ 3 k.p.c. w związku z
art. 149 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 – dalej: „u.k.s.c.") przez zastosowanie
przepisów tej ustawy, mimo niezakończenia postępowania w pierwszej instancji. W
ocenie skarżących, postępowanie w tej instancji kończy się w chwili wydania
postanowienia o odrzuceniu apelacji albo przekazania akt do sądu drugiej instancji.
Sąd Apelacyjny, rozpoznając zażalenie powodów, powziął poważne
wątpliwości, którym dał wyraz w przedstawionym Sądowi Najwyższemu
zagadnieniu prawnym, przytoczonym na wstępie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 149 u.k.s.c., w sprawach wszczętych przed dniem wejścia w
życie ustawy stosuje się, do czasu zakończenia postępowania w danej instancji,
dotychczasowe przepisy o kosztach sądowych. Jest więc jasne, na co Sąd
Najwyższy zwrócił już uwagę w kilku orzeczeniach (np. postanowienia z dnia 28
czerwca 2006 r., III CZ 36/06, OSNC 2007, nr 1, poz. 19 i z dnia 25 października
2006 r., III CZP 73/06, "Biuletyn SN" 2007, nr 1, s. 18 oraz uchwały z dnia 25
października 2006 r., III CZP 74/06, OSNC
2007, nr 6, poz. 90 i z dnia 22 listopada
2006 r., III CZP 86/06, "Biuletyn SN" 2006, nr 11, s. 13), że linię wytyczającą
granicę czasową między stosowaniem ustawy dotychczasowej a zastosowaniem
ustawy nowej wyznacza chwila „zakończenia postępowania w danej instancji", a nie
jakakolwiek inna chwila w toku procesu, np. eksponowana w zagadnieniu prawnym
przedstawionym do rozstrzygnięcia chwila wszczęcia postępowania przed sądem
instancji wyższej. Mimo więc, że Sąd Apelacyjny skupił się na kwestii, czy
wniesienie apelacji jest czynnością procesową dokonywaną jeszcze w toku
postępowania przed sądem pierwszej instancji, czy już w postępowaniu przed
sądem drugiej instancji, zagadnienie prawne dotyczy w rzeczywistości wyjaśnienia,
w którym momencie – stanowiącym kres stosowania starej ustawy – kończy się
postępowanie w danej instancji.
Podejmując to zagadnienie, należy podkreślić, że użyta w art. 149 ust. 1
metoda normowania kolizji międzyczasowych nie jest w prawie procesowym nowa.
Ustawodawca, określając czynnik czasu decydujący o stosowaniu lub
niestosowaniu derogowanego prawa, wielokrotnie posługuje się pojęciem
„zakończenie postępowania w danej instancji" lub równoważnym „zakończenie
postępowania w instancji", ewentualnie zbliżonym – „wydanie orzeczenia
kończącego postępowanie przez sąd pierwszej (wyższej) instancji". Jest to metoda
charakterystyczna dla tzw. zasady stadialności (fazowości) postępowania, która
oznacza m.in., że przepisy ustawy tracącej moc obowiązującą stosuje się do chwili
zakończenia określonego stadium (fazy) postępowania, np. postępowania w danej
instancji. Przykładem przepisów ustanawiających zasadę stadialności, odnoszoną
do zakończenia postępowania w instancji, są – tylko na gruncie kosztów sądowych
– przepisy art. 121 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24
października 1934 r. – przepisy o kosztach sądowych (Dz.U. Nr 93, poz. 837 ze
zm.), art. 116 dekretu z 6 grudnia 1946 r. o kosztach sądowych (Dz.U. Nr 70, poz.
382 ze zm.), art. 107 ustawy z dnia 30 grudnia 1950 r. o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych (jedn. tekst: Dz.U. z 1961 r. Nr 10, poz. 57 ze zm.), art. 49
ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
(jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88 ze zm.) lub np. § 18 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz.
1349).
Pojęcie „zakończenie sprawy w (danej) instancji” nie jest także obce
kodeksowi postępowania cywilnego (art. 108 § 1, art. 109, 1303
§ 2, art. 182 i 276),
w związku z czym bywa wielokrotnie poddawane ocenie w judykaturze – a także w
piśmiennictwie – w odniesieniu do sytuacji innych niż rozwiązywanie kolizji
międzyczasowych. Podsumowując stan prawny, dorobek orzecznictwa i myśli
prawniczej w tym zakresie należy stwierdzić – choć zdarzały się wypowiedzi o nieco
innym wydźwięku – że pojęcie „zakończenie postępowania w (danej) instancji”
oznacza wydanie orzeczenia kończącego postępowanie sprawie w danej instancji,
a więc wydanie wyroku (postanowienia co do istoty sprawy w postępowaniu
nieprocesowym) lub innego orzeczenia trwale zamykającego drogę do wydania
wyroku (np. postanowienia o umorzeniu postępowania, odrzuceniu pozwu itd.) (por.
np. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 1953 r., II C 609/53, OSN 1954,
nr 3, poz. 61, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 1968 r., II CZ
29/68, OSNCP 1968, nr 11, poz. 191 lub wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 maja
1974 r., II CR 155/74, OSPiKA 1975, nr 3, poz. 66).
W tym samym kierunku idą rozwiązania w innych dziedzinach prawa
procesowego, w których przez zakończenie postępowania w danej instancji rozumie
się wydanie orzeczenia (rozstrzygnięcia) co do istoty sprawy albo załatwienie
sprawy w inny sposób kończący postępowanie (por. np. art. 104 k.p.a., art. 157
k.p.k., art. 53 ust. 1 ustawy z dnia 1 grudnia 1961 r. o izbach morskich, Dz.U. Nr 58,
poz. 320 ze zm., art. 207 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa,
jedn. tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60, albo art. 223 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia
2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Dz.U. Nr 153,
poz. 1270 ze zm.).
W tej sytuacji nie można zaaprobować tych poglądów i orzeczeń, które
utożsamiają chwilę dzielącą stosowanie ustawy starej i nowej z innymi zdarzeniami
procesowymi mającymi miejsce już po zakończeniu postępowania w instancji, np. z
chwilą wniesienia środka odwoławczego lub upływu terminu do jego wniesienia albo
z chwilą przekazania akt sprawy sądowi wyższej instancji. Wnioski takie zmierzają
contra legem, a ponadto wprowadzają na obszar toczących się postępowań
element niepewności. Należy więc jeszcze raz podkreślić, że ustawodawca
wyraźnie oznaczył koniec stosowania ustawy dotychczasowej na czas zakończenia
postępowania w instancji, a nie na jakąkolwiek inną, późniejszą chwilę. Ma to
istotne znaczenie, bo jakkolwiek postępowanie cywilne – procesowe i nieprocesowe
– przebiega w zasadzie w sposób linearny, a poszczególne instancje następują
bezpośrednio po sobie, to jednak między zakończeniem postępowania w jednej a
wszczęciem postępowania w kolejnej instancji dokonywane są czynności tzw.
międzyinstancyjne, stanowiące łącznik między instancjami (np. czynności
przygotowawcze do wniesienia środka odwoławczego, w tym wniosek o doręczenie
orzeczenia, o przywrócenie terminu do wniesienia środka zaskarżenia itd.). W wielu
sytuacjach w ogóle nie dochodzi do zainicjowania postępowania w instancji
wyższej, a mimo to podejmowane są dalsze czynności, w tym czynności
wykonawcze (np. wniosek o stwierdzenie prawomocności, o doręczenie odpisu
dokumentu z akt sprawy itd.), zmierzające do wniesienia nadzwyczajnego środka
zaskarżenia (np. skargi o wznowienie postępowania) itp., które nie mogą być
zakwalifikowane jako podjęte przed „zakończeniem postępowania w danej
instancji”.
W konsekwencji należy uznać, że zakończenie postępowania w danej instancji
– w rozumieniu art. 149 ust. 1 u.k.s.c. – następuje z chwilą wydania orzeczenia
kończącego postępowanie w tej instancji. Za tym wnioskiem, oprócz
przedstawionych mocnych argumentów normatywnych i systemowych, przemawiają
również względy utylitarne, ważne przy wykładaniu zwłaszcza tych przepisów
prawa procesowego, których naruszenie może spowodować dla stron szczególnie
negatywne skutki. Względy te uzasadniają stanowisko, które zajął Sąd Najwyższy w
uzasadnieniu uchwały z dnia 22 listopada 2006 r., III CZP 86/06, stwierdzając, że
oznaczenie granicy obowiązywania starej i nowej ustawy musi być precyzyjne i
jednoznaczne. Cechy te spełnia określenie omawianej granicy na chwilę wydania
orzeczenia kończącego postępowanie w danej instancji; inne rozwiązania – co
przekonywająco wyłożył Sąd Najwyższy w uzasadnieniach uchwały z dnia 25
października 2006 r., III CZP 74/06, oraz postanowienia z dnia 25 października
2006 r., III CZP 73/06 – są nie do przyjęcia.
W konsekwencji orzeczono, jak w uchwale.

III CZP 124/06

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia