Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 426/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 31 stycznia 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Jan Górowski (sprawozdawca)
Protokolant Anna Wasiak
w sprawie z powództwa "P. LEASING" - Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
w W.
przeciwko R.Z.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 31 stycznia 2007 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 19 maja 2006 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 2 września 2005 r. sprostowanym
postanowieniem z dnia 18 listopada 2005 r. Sąd Okręgowy w Ł. uchylił w całości
nakaz zapłaty z dnia 20 listopada 2002 r. wobec R. Z. i zasądził od pozwanego na
rzecz P. LEASING Spółki z o.o. kwotę 208 154, 35 zł, z ustawowymi odsetkami od
dnia 26 września 2002 r do dnia zapłaty oraz kwotę oraz kwotę 10 657 zł tytułu
kosztów procesu, ustalając jednocześnie, że jego odpowiedzialność jest solidarna
z odpowiedzialnością M. Z. ustaloną nakazem zapłaty dnia 20 listopada 2002 r.
Sąd ustalił, że w dniu14 lutego 1997 r. pomiędzy P. – LEASING Spółką
z o.o. z siedzibą w Ł. a M. Z. zawarta została umowa leasingu sześciu
samochodów ciężarowych OPEL – COMBO 3 DR na okres 60 miesięcy.
Zabezpieczeniem wykonania zobowiązania wynikającego z tej umowy był weksel
in blanco poręczony przez pozwanego. W dniu 15 września 1999 r. M. Z.
poinformowała leasingodawcę, że z uwagi na likwidację prowadzonej przez siebie
firmy zmuszona jest rozwiązać umowę leasingu i oprócz zwrotu przedmiotu
sprzedaży istnieje możliwość odsprzedaży samochodów innej firmie. W dniach 5
października i 13 października 1999 r. samochody zostały zwrócone
leasingodawcy. Pismem z dnia 29 lutego 2000 r. P. – LEASING Spółka z o.o.
poinformowała M. Z., że wypowiada Umowę leasingu i wezwała do zapłaty kwoty
205 312, 80 zł, stanowiącej sumę rat leasingowych. Pismo to wróciło z adnotacją,
że adresat nie istnieje, chociaż skierowane zostało na adres, który pozwana
podawała w swej ostatniej korespondencji. Wobec zalegania z płatnościami przez
pozwanych powodowa Spółka wypełniła weksel in blanco ma kwotę dochodzoną
pozwem i z terminem płatności na dzień 25 września 2002 r. Należności z tytułu
niewykonania przez pozwaną umowy wynosiły 208 278,64 zł.
Sąd pierwszej instancji ocenił, że powództwo jest uzasadnione, skoro
pozwany podniósł jedynie nietrafny zarzut, że umowa leasingu wygasła
w następstwie wypowiedzenia jej przez jego żonę, gdy tymczasem została
rozwiązana przez leasingodawcę (§ 5 ogólnych warunków umowy leasingu).
Dochodzona należność nie może być pomniejszona o wartość zwróconych
3
pojazdów ponieważ nie przewidywała tego umowa. Zgłoszony przez pozwanego
zarzut przedawnienia Sąd Okręgowy uznał za spóźniony (art. 493 § 1 k.p.c.).
Od tego wyroku apelację wniósł pozwany który, zaskarżył także zażaleniem
postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 18 listopada 2005 r. prostujące
niedokładność wyroku w ten sposób, że uchylił w całości nakaz zapłaty, zasądził od
pozwanego na rzecz powoda całą sumę objętą nakazem i uznał, że
odpowiedzialność pozwanego jest solidarna z odpowiedzialnością pozwanej M. Z.
Wyrokiem z dnia 19 maja 2006 r. Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok
w ten tylko sposób, że utrzymał nakaz zapłaty w mocy w stosunku do pozwanego
R. Z. w całości i oddalił apelację w pozostałym zakresie, oraz uchylił zaskarżone
postanowienie.
Sąd Apelacyjny podniósł, że podstawę powództwa stanowi wypełniony przez
powoda weksel in blanco poręczony przez pozwanego. W tej sytuacji możliwość
powołania się przez pozwanego na uregulowanie stosunku podstawowego tj.
umowy leasingu zawartej pomiędzy poprzednikiem powoda a małżonką pozwanego
jest ściśle limitowana przepisami prawa wekslowego. Poręczyciel wekslowy
odpowiada chociażby, nawet zobowiązanie, za które poręczył, było nieważne
z jakiejkolwiek przyczyny, z wyjątkiem wady formalnej weksla. Jest to zobowiązanie
samodzielne niezależne od zobowiązania głównego, które powstaje na skutek
złożenia podpisu na wekslu (art. 7 prawa wekslowego). Wierzyciel może domagać
się zapłaty od poręczyciela powołując się jedynie na treść dokumentu. Poręczyciel
wekslowy może zwolnić się od odpowiedzialności lub ją odpowiednio ograniczyć
w razie nieprawidłowego wypełnienia weksla przez posiadacza weksla (remitenta
w sposób niezgodny z zawartym porozumieniem (deklaracją wekslową), lecz
ciężar wykazania tej okoliczności spoczywa na poręczycielu a pozwany tego nie
uczynił.
Z treści umowy leasingu wynika, że pozwana nie była uprawniona do
wypowiedzenia umowy i że prawo jej rozwiązania przysługiwało leasigodawcy,
który z niego skorzystał. Nie stanowiło to nadużycia prawa podmiotowego
w rozumieniu art. 5 k.c., gdyż przedmiotowa umowa wiązała się ze znacznym
przysporzeniem dla pozwanej i umożliwiła jej prowadzenie działalności
4
gospodarczej na wielką skalę przy użyciu znacznej ilości samochodów ciężarowych
bez poważniejszych wstępnych inwestycji. Umowa została zawarta pomiędzy
profesjonalistami uczestnikami obrotu gospodarczego, a więc pozwana powinna
była zdawać sobie sprawę z konsekwencji zawarcia przedmiotowej umowy. Ocenił,
że w tych warunkach oddalenie powództwa na podstawie art. 5 k.c. oznaczałoby
przerzucenie na leasingodawcę ryzyka ekonomicznego pozwanej.
Za nieuzasadniony ocenił zarzut przedawnienia roszczenia gdyż jego bieg
mógł rozpocząć się dopiero w dniu wezwania pozwanej do zapłaty a zatem w dniu
29 lutego 2000 r. Stosownie do art. 118 k.c. ze względu na gospodarczy charakter
roszczenia, termin ten upłynął w dniu 28 lutego 2005 r. gdy tymczasem powództwo
zostało wytoczone w październiku 2002 r.
W skardze kasacyjnej pełnomocnik pozwanego zaskarżył wyrok w części
utrzymującej nakaz zapłaty w mocy w stosunku do R. Z. i oddalającej apelację w
pozostałym zakresie oraz wniósł o jego uchylenie i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania, bądź o zmianę wyroku przez uchylenie nakazu zapłaty i
oddalenie powództwa. Zarzucił naruszenie prawa materialnego tj. art. 31 prawa
wekslowego w zw. z art. 58 § 1 k.c. i 10 prawa wekslowego w zw. z art. 118 – 120
k.c. i art. 5 k.c. w zw. z art. 3531
k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd pierwszej instancji stosując art. 495 § 3 k.p.c. nie uwzględnił
zgłoszonego po terminie prekluzyjnym zarzutu przedawnienia. W związku z tym
trzeba jednoznacznie podkreślić że pozwany w zarzutach, co już trafnie podkreślił
Sąd pierwszej instancji, jedynie podniósł, że jego żona M. Z., która zawarła umowę
leasingu zwróciła pozwanemu samochody i zapłaciła opłaty wstępne oraz raty
leasingu za okres od 25 lutego 1997 r. do 20 lipca 2002 r na łączną kwotę
179,365,67 zł. Skoro umowa została rozwiązana, to on jako poręczyciel nie
znajduje uzasadnienia do zapłaty kwoty dochodzonej pozwem, a co za tym idzie
nie było podstaw do wypełnienia weksla na kwotę 208 154. 35 zł. Pozwany nie
wskazał wiec w terminie prekluzyjnym okoliczności faktycznych ani środków
dowodowych, które mogłyby uzasadniać wyartykułowane w skardze kasacyjnej
zarzuty. Pomimo tego i nie wykazywania, że nie mógł tego dokonać wcześniej lub,
5
że potrzeba ich powołania powstała później, Sąd pierwszej instancji wbrew prekluzji
dowodowej określonej w art. 495 § 3 k.p.c. prowadził dowody na ujawnione po
terminie fakty np. dowód z opinii biegłego.
Podjęta dopiero w apelacji próba usprawiedliwienia opóźnienia (zaginięcie
umowy) nie mogła być uznana za skuteczną, skoro z dokumentów dołączonych do
zarzutów tj. dowodów wpłaty rat leasingowych wynika za jaki okres i w jakiej kwocie
raty leasingowe opłacała pozwana.
W sprawie wystąpiło więc zagadnienie prawne „czy sąd drugiej instancji
powinien pominąć przy orzekaniu wszystkie okoliczności faktyczne zarzuty
i dowody nie zgłoszone w zarzutach od nakazu zapłaty z wyjątkiem służących do
wykazania przez apelującego, że nie mógł z nich skorzystać wcześniej lub potrzeby
ich powołania później, nawet wtedy, gdy sąd pierwszej instancji prowadził
postępowanie dowodowe na wykazanie faktów podlegających prekluzji. Problem
ten dotyczy więc nie tylko sfery ustalenia faktów ale ma szerszy wymiar gdyż
obejmuje kwestię podstawy orzekania przez sąd drugiej instancji. Kwestię tę Sąd
Najwyższy wyjaśnił w wyroku z dnia III CSK 128 /05 (OSNC 2006, nr 11, poz. 191).
Wynikający z art. 495 § 3 k.p.c. nakaz wyłączenia - poza określonymi w nim
wyjątkami - możliwości rozpoznania przez sąd materiału procesowego objętego
prekluzją ma charakter kategoryczny. Skoro sąd nie ma możliwości go rozpoznać
to i na jego podstawie nie może orzekać. Jeżeli zatem strony powołają po terminie
okoliczności zarzuty oraz wnioski dowodowe i sąd pierwszej instancji takie dowody
przeprowadzi to narusza dyspozycję art. 495 § 3 k.p.c. Także Sąd drugiej instancji
nie może na podstawie tych dowodów rozstrzygać, skoro taki materiał dowodowy
został zebrany z naruszeniem prawa procesowego. Podstawę orzekania mogą
bowiem stanowić tylko dowody przeprowadzone prawidłowo, tj. bez naruszenia
prawa procesowego. Sąd drugiej instancji rozpoznaje zatem sprawę, w tym
orzeka, na podstawie materiału zebranego w postępowaniu pierwszej instancji oraz
w postępowaniu apelacyjnym zebranego bez naruszenia unormowań dotyczących
jego prekluzji (art. 382 k.p.c.).
Już więc z tego względu zaskarżony wyrok mimo do końca nietrafnego
uzasadnienia odpowiada prawu.
6
Porozumienie wekslowe (deklaracja) nie wywołuje odpowiedzialności
wynikającej z prawa wekslowego, gdyż prawo polskie wyłącza możliwość
poręczenia wekslowego w oddzielnym dokumencie (por. np. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 5 września 1997 r., III CKN 158/97, OSNC 1998, nr 2, poz. 25).
Gdyby więc trafny był zarzut że poręczenie pozwanego zostało udzielone wyłącznie
na deklaracji wekslowej to brak byłoby poręczenia wekslowego i w sprawie
wystąpiłby problem, czy deklaracja wekslowa może być potraktowana w takim
wypadku jako poręczenie cywilne. Judykatura w zasadzie jednolicie dopuszcza
taką możliwość (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 sierpnia 1988 r.,
OSNC 1990, nr 12 poz. 154 i z dnia 5 sierpnia 2005 r, II CK 14/05 niepublikowany).
Wbrew jednak stanowisku skarżącego na odwrotnej stronie weksla pozwany złożył
oświadczenie „poręczam bez protestu R. Z”.
Roszczenie z weksla własnego przeciwko wystawcy oraz poręczycielowi
przedawnia się z upływem lat trzech, także wtedy, gdy weksel jako niezupełny
został wręczony dla zabezpieczenia określonego roszczenia. Wprawdzie
w judykaturze wyrażono budzący w piśmiennictwie zastrzeżenia pogląd, że osoba
która złożyła podpis na wekslu in blanco może – na podstawie art. 10 prawa
wekslowego – powoływać się na niezgodność uzupełnienia blankietu z otrzymanym
upoważnieniem, polegającą na dokonaniu uzupełnienia już po przedawnieniu się
zabezpieczonego roszczenia (por np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada
2004 r., V CK 228/04 OSP 2005 nr 11 poz. 130) niemniej jak wynika już
z powyższych uwag, zarzut dotyczący przedawnienia nie mógł być jako objęty
prekluzją uwzględniony, pomijając oczywiście okoliczność, że mógłby on wchodzi
w rachubę do kilku zaledwie rat leasingowych.
Zarzut obrazy art. 5 k.c. i art. 3531
k.c. był nietrafny z przyczyn wskazanych
przez Sąd Apelacyjny.
Z tych względów skarga kasacyjna uległa oddaleniu (art. 39814
k.p.c.).