Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CO 17/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 lutego 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Mirosław Bączyk
Protokolant Anna Matura
w sprawie ze skargi Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego
w W. o wznowienie postępowania zakończonego wyrokiem Sądu Najwyższego z
dnia 27 listopada 2003r., sygn. akt I CK 318/02 wydanego w
sprawie z powództwa Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego
w W.
przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Starostę Powiatu L.
i Dyrektora B. Parku Narodowego
o zawarcie umowy wieczystego użytkowania i przeniesienia prawa własności,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 8 lutego 2007 r.,
skargi strony powodowej od wyroku Sądu Najwyższego
z dnia 27 listopada 2003 r., sygn. akt I CK 318/02,
1. wznawia postępowanie zakończone wyrokiem Sądu
Najwyższego z dnia 27 listopada 2003 r., sygn. akt I CK
318/02.
2
2. uchyla wyrok Sądu Najwyższego z 27 listopada 2003 r., sygn.
akt I CK 318/02 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w […] z 6
września 2001 r., i sprawę przekazuje Sądowi Apelacyjnemu
do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
procesu w postępowaniu ze skargi o wznowienie
postępowania.
3
Uzasadnienie
Trybunał Konstytucyjny po rozpoznaniu skargi konstytucyjnej Polskiego
Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego – Zarządu Głównego w W., wyrokiem z
10 kwietnia 2006 r. sygn. akt SK 30/04 (Dz.U. 2006, nr 64, poz. 456) orzekł, że art.
1 pkt 81 lit. a, w związku z art. 9 ustawy z dnia 7 stycznia 2000 r. o zmianie ustawy
o gospodarce nieruchomościami oraz innych ustaw - Dz.U. Nr 6, poz. 70, (dalej:
ustawa zmieniająca) jest niezgodny z zasadą ochrony praw słusznie nabytych,
wyrażoną w art. 2 i art. 64 ust. 2 Konstytucji w zakresie, w jakim odnosi się do
wszczętych, a niezakończonych przed jego wejściem w życie spraw dotyczących
nabycia użytkowania wieczystego nieruchomości stanowiących własność Skarbu
Państwa lub własność gminy niezabudowanych przez ich posiadaczy. Art. 1 pkt 81
lit. a – zgodnie z art. 9 ustawy zmieniającej wszedł w życie 15 lutego 2000 r.
nadając przepisowi art. 207 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami
następujące brzmienie: „Osoby, które były posiadaczami nieruchomości
stanowiących własność Skarbu Państwa lub własność gminy w dniu 5 grudnia 1990
r. i pozostawały nimi nadal w dniu 1 stycznia 1998 r., mogą żądać oddania
nieruchomości w drodze umowy w użytkowanie wieczyste wraz z przeniesieniem
własności budynków, jeżeli zabudowały te nieruchomości na podstawie pozwolenia
na budowę z lokalizacją stałą. Nabycie własności budynków wybudowanych ze
środków własnych posiadaczy następuje nieodpłatnie". Przepis zmieniony różni się
w istotny sposób od brzmienia pierwotnego: „posiadaczom nieruchomości
stanowiących własność Skarbu Państwa lub własność gminy, którzy w dniu 5
grudnia 1990 r. nie legitymowali się dokumentami o przekazaniu im tych
nieruchomości, wydanymi w formie przewidzianej prawem, i nie legitymują się nimi
w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy, oddaje się je odpowiednio w użytkowanie
wieczyste, w drodze umowy, lub w trwały zarząd, w drodze decyzji. Jeżeli oddaniu
w użytkowanie wieczyste podlega nieruchomość gruntowa zabudowana
na podstawie pozwolenia na budowę z lokalizacją stałą, stosuje się odpowiednio
przepis art. 200 ust. 1 pkt 1.”
4
Różnica polega na pozostawieniu uprawnienia do nabycia użytkowania
wieczystego tylko tym posiadaczom, którzy zabudowali nieruchomości na
podstawie pozwolenia na budowę z lokalizacją stałą, a pozbawieniu go posiadaczy
niespełniających przesłanki dokonania legalnej zabudowy.
Powodowe Polskie Towarzystwo Turystyczno Krajoznawcze po ogłoszeniu
wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie SK30/04, wystąpiło ze skargą
o wznowienie postępowania zakończonego wyrokami wyżej wskazanymi, żądając
uchylenia – po wznowieniu - wyroków Sądu Najwyższego, Sądu Apelacyjnego
i Sądu Okręgowego w K. oraz przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania.
Skarżący wskazywał, że rozpoznawaną sprawę wszczął pozwem
z 30 grudnia 1995 r., a powództwo ostatecznie sprecyzował 28 kwietnia 1999 r., tj.
przed wejściem w życie ustawy zmieniającej. Wyrok Sąd Najwyższego został
wydany po wejściu w życie przepisu niezgodnego z Konstytucją. Zarówno Sąd
Apelacyjny w wyroku z 6 września 2001 r. zmieniającym – przez oddalenie
powództwa - wyrok Sądu Okręgowego uwzględniający roszczenie o złożenie przez
pozwanego oświadczenia woli o ustanowieniu użytkowanie wieczystego na rzecz
PTTK, jak i Sąd Najwyższy w wyroku z 27 listopada 2003 r. sygn. I CK 318/02
oddalającym kasację powoda, przyjmowały za podstawę materialnoprawną
rozstrzygnięcia art. 207 ust. 1 u.g.n., w brzmieniu nadanym przez ustawę
zmieniającą, a wyroki swoje uzasadniały niespełnieniem przez powoda przesłanki
zabudowy, której nie można utożsamiać z dokonanym przez powoda remontem
budynku.
Skarb Państwa, zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu
Państwa, domagał się odrzucenia lub oddalenia skargi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga o wznowienie postępowania zasługuje na uwzględnienie. Zgodnie
z art. 4011
k.p.c. można żądać wznowienia postępowania w wypadku gdy Trybunał
Konstytucyjny orzekł o niezgodności - z aktem wyższego rzędu - aktu
normatywnego, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie. Właściwość
sądu w sprawie wszczętej na skutek skargi o wznowienia opartej na przepisie art.
5
4011
k.p.c. określa art. 405 zdanie pierwsze k.p.c. w brzmieniu obowiązującym od 6
lutego 2005 r. Jest to przepis późniejszy i szczególny – ograniczony do jednej
podstawy wznowienia – w stosunku do art. 412 § 4 k.p.c. obowiązującego od
1 lipca 1996 r. i obejmującego (również po zmianie z 2004 r.) każde wznowienie
postępowania. Dlatego, w ocenie składu orzekającego w sprawie, wznowienie
postępowania w tej sprawie wymaga również uchylenia przez Sąd Najwyższy
swojego wyroku, a przez to otwiera drogę do rozpoznania skargi kasacyjnej.
Wyżej stwierdzono, że wyrok Sądu Najwyższego z 27 listopada 2003 r.
sygn. akt I CK 318/02 został wydany na podstawie art. 207 ust. 1 u.g.n.
w brzmieniu zmienionym, zawierającym wymaganie zabudowy gruntu przez
posiadacza na podstawie pozwolenia na budowę z lokalizacją stałą. Późniejszy
wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie stwierdza jednak niezgodności wymienionego
przepisu z aktem wyższego rzędu, rodzi się więc pytanie, czy spełniona została
przesłanka wznowienia postępowania wskazana w art. 4011
k.p.c.. Wydawać by się
mogło, że w takim wypadku wyrok Trybunału nie eliminuje aktu normatywnego ani
jego części ograniczonej do art. 207 ust. 1 u.g.n., a tylko dokonuje jego
interpretacji. Wątpliwość ta implikowała stanowisko Prokuratorii Generalnej
w rozpoznawanej sprawie. W ocenie składu Sądu Najwyższego twierdząca
odpowiedź na podniesione wątpliwości jest uzasadniona z następujących
względów: Wyrok Trybunału Konstytucyjnego, sygn. SK 30/04 dotyczy dwóch
przepisów ustawy zmieniającej, z których jeden (art. 1 pkt 81 lit. a ustawy
zmieniającej ) stanowi o zmianie treści art. 207 ust. 1 u.g.n., określając jego nowe
brzmienie, a drugi (art. 9 ustawy zmieniającej) jest przepisem wprowadzającym
i wyraża zasadę bezpośredniego działania nowej ustawy (na przyszłość). Dotyczy
zatem - implicite - również skutków czasowych nowej ustawy. W ocenie Trybunału
Konstytucyjnego takie ukształtowanie zmiany jest niezgodne z art. 2 i art. 64 ust. 2
Konstytucji i wymaga wyłączenia działania przepisu nowego w pewnym zakresie,
tj. wobec posiadaczy gruntów, którzy charakteryzują się tą wspólną cechą, że przed
wejściem w życie przepisu nowego wystąpili do sądu ze sprawą o nabycie
użytkowania wieczystego, lecz postępowanie nie zostało ukończone do chwili
wejścia w życie nowego brzmienia art. 207 ust. 1 u.g.n. Błędne byłoby
zapatrywanie, że taki wyrok Trybunału ma wyłącznie charakter interpretacyjny
6
i zobowiązuje jedynie ustawodawcę do uchwalenia dalszych przepisów
uzupełniających ustawę zmieniającą. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego,
istotne dla rozpoznawanej sprawy powoduje przecież, że art. 207 ust. 1 w nowym
brzmieniu nie obejmuje grupy posiadaczy wymienionych w hipotezie tego przepisu
sprzed zmiany, wykazujących się ponadto omówionym wyżej przymiotem,
ograniczając wobec nich zakres hipotezy art. 207 ust. 1. Dlatego sprawy
niezakończone są rozpoznawane nadal na podstawie pierwotnego brzmienia
wskazanego wyżej przepisu.
Dopuszczenie wykładni odmiennej, nie uwzględniałoby treści wyroku
Trybunału Konstytucyjnego i charakteru przepisów ustawy zmieniającej
wskazanych w jego sentencji. Prowadziłoby zatem do następstw sprzecznych
z przepisem art. 190 ust. 4 Konstytucji przewidującym wznowienie postępowania
w razie skutecznego zaskarżenia aktu normatywnego na podstawie którego zostało
wydane prawomocne orzeczenie.
Przytoczone rozważania prowadzą do wniosku o istnieniu podstawy do
wznowienia postępowania zakończonego wyrokiem Sądu Najwyższego w sprawie
I CK 318/02, rozpoznanie ponowne prowadzi do konieczności uchylenia tego
wyroku. Ponieważ skarżący zarzucał w kasacji naruszenie przepisów w części
zakwestionowanej przez Trybunał Konstytucyjny i podstawa ta okazała się
usprawiedliwiona tj. należało przyjąć art. 207 ust. 1 u.g.n. jako podstawę
rozstrzygnięcia apelacyjnego, należało uwzględnić wniosek kasacji o uchylenie
wyroku Sądu Apelacyjnego.
Na marginesie rozstrzygnięcia należy wskazać, że skład Sądu Najwyższego
rozpoznający sprawę podziela zapatrywanie zawarte w uzasadnieniu wyroku I CK
318/02 odnośnie do reprezentacji Skarbu Państwa przez Starostę Powiatu L. i
Dyrektora B. Parku Narodowego ze względu na ustalenie Sądu Apelacyjnego, iż
przedmiotowa nieruchomość znajduje się w trwałym zarządzie dyrekcji Parku
Narodowego, choć nie wyjaśniono podstawy zapatrywania, że od 1990 r był to
trwały zarząd. Okoliczność tę, podobnie jak dopuszczalność współistnienia
trwałego zarządu oraz użytkowania wieczystego do tej samej nieruchomości
będzie rozważał Sąd rozstrzygający merytorycznie o zasadności roszczenia.
7
Przytoczone względy uzasadniały rozstrzygnięcie oparte na przepisach art.
4011
k.p.c., art. 405 k.p.c., 412 § 2 k.p.c. oraz art. 39815
§ 1 k.p.c., a w zakresie
kosztów procesu art. 108 § 2 k.p.c.
jz