II UZP 14/06
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Uchwała z dnia 8 lutego 2007 r.
II UZP 14/06
Przewodniczący SSN: Jerzy Kuźniar (przewodniczący), Sędziowie SN: Roman
Kuczyński, Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kasz-
czyszyn, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 lutego 2007 r. sprawy z wniosku La-
risy R. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w W. o emerytu-
rę, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny w War-
szawie postanowieniem z dnia 27 października 2006 r. [...]
„Czy dziennikarzowi zatrudnionemu w redakcjach dzienników, czasopism, w
radiu, telewizji oraz agencjach prasowych i informacyjnych, publicystycznych albo
fotograficznych objętemu układem zbiorowym pracy dziennikarzy, urodzonemu po 31
grudnia 1948 r., który w dniu wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r. Nr 39,
poz. 353 ze zm.) osiągnął okres zatrudnienia, o którym mowa w § 13 pkt 2 rozporzą-
dzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pra-
cowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
(Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w
art. 184 ust 2 tej ustawy, przysługuje świadczenie emerytalne, jeżeli osiągnięcie
wieku emerytalnego wynoszącego 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn nastąpiło w
czasie kiedy nie wykonywał pracy dziennikarskiej ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Prawo do emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998
r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) może nabyć dziennikarz, który
spełnia określone w tym przepisie warunki, niezależnie od tego, czy wiek prze-
widziany w art. 32 tej ustawy osiągnął w czasie wykonywania pracy dziennikar-
skiej.
2
U z a s a d n i e n i e
Wnioskodawczyni Larisa R., urodzona 9 grudnia 1950 r., w dniu 29 grudnia
2005 r. złożyła w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych-Oddziale w W. wniosek o
emeryturę, wykazując okresy składkowe w rozmiarze 21 lat, 8 miesięcy i 16 dni, w
tym okres pracy dziennikarskiej w wymiarze 18 lat, 2 miesięcy i 13 dni. Ostatnim
miejscem pracy wnioskodawczyni było zatrudnienie na stanowisku archiwistki w M.E.
Spółce z o.o. w W. w okresie od 1 lutego do 30 czerwca 1995 r. W okresie od 21
lipca 1996 r. do 20 lipca 1997 r. wnioskodawczyni pobierała zasiłek dla bezrobot-
nych.
Decyzją z dnia 6 stycznia 2006 r. organ rentowy odmówił wnioskodawczyni
prawa do emerytury powołując się na przepisy § 13 rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze i art. 32 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W
ocenie organu rentowego, dziennikarz zatrudniony w redakcjach dzienników, czaso-
pism, w radiu, telewizji oraz organach prasowych, informacyjnych, publicystycznych
albo fotograficznych, objęty układem zbiorowym pracy dziennikarzy nabywa prawo
do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny
wynoszący dla kobiety 55 lat w czasie wykonywania pracy dziennikarskiej, ma wy-
magany okres zatrudnienia wynoszący dla kobiety 20 lat, w tym co najmniej 15 lat
pracy dziennikarskiej i nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego. Ponieważ
wnioskodawczyni ostatnio zatrudniona była na stanowisku archiwistki, przeto nie
spełniła warunku osiągnięcia wymaganego wieku w czasie wykonywania pracy
dziennikarskiej.
W dniu 9 stycznia 2006 r. wnioskodawczyni przedłożyła w organie rentowym
umowę o pracę zawartą w dacie 30 grudnia 2005 r. z Agencją {...] Maciej K. z siedzi-
bą w W., a w dniu 16 stycznia 2006 r. wniosła odwołanie od decyzji odmawiającej jej
prawa do świadczenia emerytalnego. Kolejną decyzją z dnia 15 lutego 2006 r. organ
rentowy ponownie odmówił wnioskodawczyni prawa do emerytury, powołując się na
te same przyczyny.
Wyrokiem z dnia 24 maja 2006 r. Sąd Okręgowy dla Warszawy Pragi-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie oddalił odwołanie wnioskodawczyni
3
od obu decyzji. Powołując się na treść art. 32 ust. 1 i 3 pkt 4 ustawy z dnia 17 grud-
nia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz § 13
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalne-
go pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym cha-
rakterze Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że wnioskodawczyni nie spełniła prze-
słanki wymienionej w § 13 pkt 1 tego rozporządzenia, albowiem nie osiągnęła wieku
55 lat w czasie wykonywania pracy dziennikarskiej. Spełnieniu wymienionej prze-
słanki nie czyni także zadość fakt podjęcia przez wnioskodawczynię z dniem 1 stycz-
nia 2006 r. zatrudnienia na podstawie umowy o pracę zawartej 30 grudnia 2005 r.
Zawarcie tej umowy nastąpiło bowiem już po złożeniu wniosku o emeryturę i osią-
gnięciu w dniu 9 grudnia 2005 r. wymaganego wieku emerytalnego, w której to dacie
wnioskodawczyni nie pozostawała w stosunku zatrudnienia.
W apelacji od powyższego wyroku wnioskodawczyni wskazała na treść art.
184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wywo-
dząc, że zarówno z literalnego brzmienia wskazanego przepisu, jak i jego umiejsco-
wienia w przepisach przejściowych ustawy, wynika w sposób niebudzący wątpliwo-
ści, że reguluje on w sposób szczególny zasady nabywania prawa do emerytury ze
względu na pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla
grupy ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. i jest unormowaniem
szczególnym w stosunku do uregulowań zawartych w art. 32 i art. 46 tej ustawy. Po-
nadto art. 184 ustawy, jako przepis rangi ustawowej, ma pierwszeństwo zastosowa-
nia przed przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., chociaż
odsyła do nich jako „przepisów dotychczasowych". Przepisy powołanego rozporzą-
dzenia winny mieć jednakże zastosowanie tylko w zakresie niesprzecznym z art. 184
ustawy. W rezultacie, zdaniem skarżącej, wymogu wykonywania pracy dziennikar-
skiej w dniu osiągnięcia przez ubezpieczonego wieku emerytalnego nie stosuje się w
zakresie objętym normą art. 184 ustawy, ponieważ stałoby to w oczywistej sprzecz-
ności z hipotezą tej normy. W ocenie wnioskodawczyni spełniała ona wszystkie wy-
magane warunki do nabycia prawa do emerytury, gdyż osiągnęła wiek przewidziany
w art. 32 ustawy, w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęła zarówno okres zatrudnie-
nia w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do naby-
cia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat dla kobiet, jak i okres składkowy i
nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, a także nie przystąpiła do otwartego fundu-
szu emerytalnego oraz nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy.
4
Rozpoznając apelację wnioskodawczyni Sąd Apelacyjny w Warszawie powziął
wątpliwość co do wykładni art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, którą sformułował w przedstawionym
zagadnieniu prawnym. Sąd Apelacyjny wskazał, że w obowiązującym od dnia 1
stycznia 1999 r. systemie emerytalnym, dziennikarz zatrudniony w redakcjach dzien-
ników, czasopism, w radiu, telewizji oraz w organach prasowych, informacyjnych,
publicystycznych albo fotograficznych, objęty układem zbiorowym pracy dziennika-
rzy, uważany jest dla celów ustalenia emerytury w wieku niższym niż określony w art.
27 pkt 1 ustawy, za pracownika zatrudnionego w szczególnym charakterze. Ponie-
waż w rozpoznawanej sprawie kwestia objęcia wnioskodawczyni układem zbiorowym
pracy dziennikarzy nie była przedmiotem sporu, a wnioskodawczyni zgromadziła
okresy składkowe w wymiarze 21 lat, 8 miesięcy i 16 dni, w tym okres 18 lat, 2 mie-
sięcy i 13 dni objęty układem zbiorowym pracy dziennikarzy, poza rozważaniami po-
zostaje w sprawie problematyka uzależnienia prawa do świadczenia od objęcia takim
układem.
Przepis art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych stanowi, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1 (niższy niż
określony w art. 27 ust. 1), rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie
których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się
na podstawie przepisów dotychczasowych. Przepis ten, umiejscowiony w rozdziale
regulującym uprawnienia emerytalne ubezpieczonych urodzonych przed dniem 1
stycznia 1949 r., ma z mocy art. 46 ust. 1 ustawy zastosowanie także przy ustalaniu
uprawnień emerytalnych ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. a
przed dniem 1 stycznia 1969 r. Ten ostatni przepis nakłada jednakże na ubiegają-
cych się o prawo do wcześniejszej emerytury obowiązek nieprzystąpienia do otwar-
tego funduszu emerytalnego oraz wymaga spełnienia warunków do uzyskania eme-
rytury określonych w tych przepisach do dnia 31 grudnia 2007 r. Pod wyżej przyto-
czonym pojęciem „przepisy dotychczasowe" rozumieć należy przepis § 13 rozporzą-
dzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pra-
cowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Stanowi on, że dziennikarz zatrudniony w redakcjach dzienników, czasopism, w ra-
diu, telewizji oraz w organach prasowych, informacyjnych, publicystycznych albo fo-
tograficznych, objęty układem zbiorowym pracy dziennikarzy nabywa prawo do eme-
rytury, jeżeli łącznie spełnia następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wyno-
5
szący 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn w czasie wykonywania pracy dziennikar-
skiej i ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy dziennikar-
skiej. Natomiast art. 32 ust. 1 ustawy emerytalnej przyznaje prawo do emerytury w
wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1 ubezpieczonym, będącym pracownikami,
o których mowa w ust. 2 i 3 (w tym dziennikarzom), zatrudnionym w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze. Na podstawie art. 32 ust. 3 pkt 4 ustawy
w związku z § 13 rozporządzenia Rady Ministrów emerytura przysługuje więc tylko
tym dziennikarzom, którzy w dniu osiągnięcia wieku emerytalnego wykonywali pracę
dziennikarską na podstawie umowy o pracę. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy
w wyroku z dnia 16 sierpnia 2005 r., I UK 378/04 (OSNP 2006 nr 13-14, poz. 218).
Zatem okoliczność, że w czasie wykonywania pracy dziennikarza zatrudnionego na
podstawie umowy o pracę wnioskodawczyni nie ukończyła wieku emerytalnego jest
przesłanką odmowy przyznania jej emerytury.
Nie można jednakże pominąć, że w myśl art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej,
ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po
osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32-34, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie
ustawy osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do eme-
rytury w wieku niższym niż 60 - lat dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz okres
składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27. Emerytura ta przysługuje pod
warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego oraz rozwiązania
stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (art. 184 ust.
2). Gramatyczna wykładnia przepisu art. 184 ust. 1 ustawy prowadzi do wniosku, że
warunkiem nabycia uprawnień emerytalnych jest spełnienie wyłącznie przesłanki
stażu przed dniem 1 stycznia 1999 r. Za taką wykładnią przemawia także treść ust. 2
tego przepisu, skoro warunek rozwiązania stosunku pracy dotyczy ubezpieczonego
będącego pracownikiem. Redakcja art. 184 ust. 2 wskazuje zatem, że ubezpieczony
nie będący pracownikiem, spełniający warunki z art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej,
aby skorzystać z uprawnienia do wcześniejszej emerytury winien tylko nie przystę-
pować do otwartego funduszu emerytalnego.
W tej sytuacji należy rozważyć, czy przepis art. 184 ustawy emerytalnej nie
tworzy nowej kategorii uprawnionych do wcześniejszej emerytury. W odniesieniu do
dziennikarzy chodziłoby tu mianowicie o osoby, które w dniu 1 stycznia 1999 r. legi-
tymowały się co najmniej 15-letnim okresem pracy dziennikarskiej i co najmniej 20-
6
letnim w odniesieniu do kobiet oraz co najmniej 25-letnim w odniesieniu do mężczyzn
okresem składkowym i nieskładkowym. Dla tych osób jedynym warunkiem wymaga-
nym do przyznania świadczenia byłoby osiągnięcie wieku - odpowiednio 55 i 60 lat.
Za taką interpretacją przemawiałaby także redakcja § 13 rozporządzenia, który mówi
o osiągnięciu wieku emerytalnego w czasie wykonywania pracy dziennikarskiej.
Zastrzeżenia tego brakuje natomiast w art. 184 ust. 1 ustawy. Wreszcie za taką wy-
kładnią przemawiałoby umieszczenie art. 184 w rozdziale „Przepisy przejściowe", co
pozwala przyjąć, że uprawnienie powyższe ma charakter szczególny, gdyż stosowa-
ne być może do zamkniętej liczby ubezpieczonych, którzy spełnili kryterium stażowe,
ale w dniu wejścia w życie ustawy o emeryturach rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych nie osiągnęli wymaganego wieku.
Sąd Apelacyjny wskazał jednakże na wątpliwość, czy ustawodawca, wprowa-
dzając kryterium stażowe, o którym mowa w art. 184 ust. 1 pkt ustawy emerytalnej,
wykluczył zarazem warunek, o którym mowa w § 13 rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 7 lutego 1983 r., czy też zawarte w art. 184 ust. 1 tej ustawy określenie „okres
zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaga-
nym w przepisach dotychczasowych" oznacza również konieczność wykonywania
pracy dziennikarskiej w dacie osiągnięcia wymaganego wieku emerytalnego. Za
takim sposobem interpretacji może przemawiać okoliczność, że zarówno art. 32
ustawy emerytalnej jak i § 13 rozporządzenia jednoznacznie odnoszą się tylko do
pracowników. Przepisy przewidujące prawo do emerytur z tytułu pracy w szczegól-
nych warunkach lub w szczególnym charakterze są przepisami szczególnymi, a ich
wykładnia rozszerzająca jest niedopuszczalna. Przyjęcie tego wyrażanego wielokrot-
nie przez Sąd Najwyższy poglądu i związanie przepisów ustawy z przepisami rozpo-
rządzenia wskazywałoby więc na konieczność spełnienia przez dziennikarza ubie-
gającego się o wcześniejszą emeryturę także warunku osiągnięcia wieku emerytal-
nego 55 dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn w czasie wykonywania pracy dziennikar-
skiej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W wyrokach z dnia 22 czerwca 1999 r., K.5/99 (OTK 2000 nr 5, poz. 100, z
dnia 4 stycznia 2000 r., K.18/99 (OTK 2000 nr 1, poz. 1) oraz z dnia 12 września
2000 r., K.1/00 (OTK 2000 nr 6, poz. 185) Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że ce-
7
lem ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych (zwanej dalej ustawą o emeryturach i rentach), było wprowadze-
nie stabilnego systemu ubezpieczeń społecznych, w którym urzeczywistnione zosta-
łoby prawo do zabezpieczenia społecznego w istniejących warunkach demograficz-
nych i gospodarczych poprzez wprowadzenie efektywnego systemu emerytalno-
rentowego, opartego na jednolitych zasadach dla wszystkich ubezpieczonych. Stwo-
rzenie w poprzednio obowiązującym systemie ubezpieczeń społecznych zbyt szero-
kich możliwości wcześniejszego przechodzenia na emeryturę i obniżenie wieku eme-
rytalnego dla szeregu grup zawodowych pogłębiało bowiem trudności z zapewnie-
niem równowagi finansowej dotychczasowego systemu. Reforma systemu emery-
talno-rentowego miała zatem na celu między innymi ograniczenie zakresu podmio-
towego wcześniejszego przechodzenia na emeryturę i ujednolicenie wieku emerytal-
nego. Oczywiste jest przy tym, że nowy system emerytalny musiał przewidywać roz-
wiązania przejściowe przy zachowaniu „zasady ewolucyjnego kształtowania upraw-
nień emerytalnych”, które wymagały uwzględnienia praw wcześniej nabytych lub ich
uzasadnionych ekspektatyw, znajdujących pokrycie w składkach na ubezpieczenie
emerytalne. Dopiero taki sposób realizacji założeń ustawy o emeryturach i rentach
może być bowiem uznany za zgodny z wartościami i normami konstytucyjnymi.
Zamiar ustawodawcy stopniowego „wygaszania” dotychczasowych szczegól-
nych uprawnień emerytalnych niektórych ubezpieczonych, w tym pracowników za-
trudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, znalazł
swoje odzwierciedlenie w strukturze ustawy o emeryturach i rentach. W dziale II wa-
runki przechodzenia na emeryturę zostały zróżnicowane według kryterium urodzenia:
dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. (rozdział 1), dla ubezpie-
czonych urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r. (rozdział 2) oraz dla niektórych
ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia
1969 r. (rozdział 3). W ostateczności ustawa zachowała dotychczasowe zasady
przechodzenia na wcześniejszą emeryturę dla zatrudnionych w szczególnych warun-
kach lub w szczególnym charakterze pracowników urodzonych przed dniem 1 stycz-
nia 1949 r. (art. 32), ograniczając jednocześnie możliwości przechodzenia na eme-
ryturę na uprzywilejowanych zasadach dla będących pracownikami ubezpieczonych
urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r. (art. 46 ust.
1). Obie regulacje mają przejściowy charakter, gdyż pierwsza dotyczy tych ubezpie-
czonych, którzy w dniu wejścia ustawy w życie (1 stycznia 1999 r.) osiągnęli wiek co
8
najmniej 50 lat, druga natomiast odnosi się do tych ubezpieczonych, którzy przesłan-
ki nabycia prawa do wcześniejszej emerytury spełnią do końca 2007 r. Ustawa o
emeryturach i rentach w obejmującym przepisy przejściowe rozdziale 2 działu X za-
wiera szczególną regulację przejściową dotyczącą niektórych ubezpieczonych za-
trudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przed dniem
1 stycznia 1999 r. Mianowicie w art. 184 zostało przewidziane prawo do wcześniej-
szej emerytury dla zamkniętego katalogu ubezpieczonych urodzonych po dniu 31
grudnia 1948 r., którzy do końca 1998 r. spełnili ustawowo określone wymogi stażo-
we. Zróżnicowanie warunków przechodzenia na emeryturę ubezpieczonych, o któ-
rych mowa w art. 184 ustawy w stosunku do innych ubezpieczonych dokonane za-
tem zostało nie tylko według kryterium urodzenia, ale także według dodatkowego
kryterium posiadania na dzień 1 stycznia 1999 r. wymaganego stażu „zawodowego” i
ubezpieczeniowego.
Przepisy ustawy o emeryturach i rentach wskazują, że w rozmaity sposób
określa ona ustawowe przesłanki (kryteria) wcześniejszego przejścia na emeryturę.
W zakresie mającym znaczenie dla rozpatrywanego zagadnienia prawnego przepis
art. 32 ust. 1 ustawy stanowi, że ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia
1949 r., będącym pracownikami, zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w
art. 27 pkt 1 ustawy (co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn).
Dla celów ustalania uprawnień emerytalnych za pracowników zatrudnionych w
szczególnym charakterze uważa się między innymi dziennikarzy zatrudnionych w
redakcjach dzienników, czasopism, w radiu, telewizji oraz w organach prasowych,
informacyjnych, publicystycznych albo fotograficznych, objętych układem zbiorowym
pracy dziennikarzy (art. 32 ust. 3 pkt 4). Wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1,
rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których wymienionym oso-
bom przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychcza-
sowych (art. 32 ust. 4). W niniejszej sprawie „dotychczasowy przepis” to § 13 rozpo-
rządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pra-
cowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
(Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), zgodnie z którym dziennikarz zatrudniony w redakcjach
dzienników, czasopism, w radiu, telewizji oraz w agencjach prasowych, informacyj-
nych, publicystycznych albo fotograficznych, objęty układem zbiorowym pracy dzien-
nikarzy, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: 1)
9
osiągnął wiek emerytalny wynoszący 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn w czasie
wykonywania pracy dziennikarskiej oraz 2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym
co najmniej 15 lat pracy dziennikarskiej. Omawiany przepis jednoznacznie stawia
warunek osiągnięcia wymaganego wieku w czasie wykonywania pracy dziennikar-
skiej, co oznacza, że art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach w związku z § 13
rozporządzenia ogranicza prawo do wcześniejszej emerytury do tych osób, które
wymagany wiek osiągnęły w czasie wykonywania takiej pracy, o jakiej przepisy te
stanowią (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 sierpnia 2005 r., I UK 378/04,
OSNP 2006 nr 13-14, poz. 218). Takie samo ograniczenie dotyczy ubezpieczonych
urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r., gdyż art. 46
ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach odsyła do określonych w art. 32 warunków na-
bycia prawa do emerytury, stawiając dodatkowo wymóg ich spełnienia do dnia 31
grudnia 2007 r. i nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego.
Zawarty w przepisach przejściowych ustawy o emeryturach i rentach art. 184
dotyczy tych ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy w dniu
wejścia ustawy w życie (1 stycznia 1999 r.) osiągnęli: 1) okres zatrudnienia w szcze-
gólnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach do-
tychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla ko-
biet i 65 lat - dla mężczyzn oraz 2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa
w art. 27 (co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn). Takim
ubezpieczonym przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art.
32 ustawy pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego
oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracow-
nikiem. Zakres podmiotowy art. 46 ust. 1 i art. 184 ust. 1 ustawy jest zatem jedno-
znacznie różny. O ile bowiem pierwszy z powołanych przepisów dotyczy ubezpie-
czonych urodzonych w przedziale od dnia 1 stycznia 1949 r. do dnia 31 grudnia 1968
r., którzy przesłanki nabycia prawa do wcześniejszej emerytury nabędą w całości lub
w znacznej części po dniu wejścia w życie ustawy i nie później niż do końca 2007 r.,
o tyle drugi odnosi się do tych ubezpieczonych urodzonych poczynając od dnia 1
stycznia 1949 r., którzy w dniu wejścia ustawy w życie nie osiągnęli jeszcze wyma-
ganego wieku, lecz w całości spełnili do tej daty ustawowo określone wymogi stażo-
we, a co za tym idzie - ich uprawnienie emerytalne na podstawie dotychczasowych
zasad znajdowało pokrycie w odprowadzonych do dnia 31 grudnia 1998 r. składkach
na ubezpieczenie społeczne. Tacy ubezpieczeni mogą zatem realizować prawo do
10
emerytury na „starych” zasadach, po osiągnięciu wieku emerytalnego określonego w
art. 32 ustawy, nawet jeśli wiek ten osiągną po dniu 31 grudnia 2007 r. Na to, że art.
184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach ustanawia odrębną kategorię ubezpieczo-
nych i znajduje zastosowanie do innych stanów faktycznych niż określone w art. 32
ust. 1 i art. 46 ust. 1 ustawy wskazuje również treść art. 24 ustawy. Zgodnie z tym
przepisem ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje eme-
rytura po osiągnięciu wieku emerytalnego, wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet
i co najmniej 65 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem między innymi art. 46 i 184
ustawy (ust. 1), przy czym dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948
r., zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, z wy-
jątkiem ubezpieczonych mających prawo do emerytury na warunkach określonych
między innymi w art. 32, 46 i 184 ustawy, zostaną ustanowione emerytury pomosto-
we (ust.2). Przepisy powołane w treści art. 24 ustawy traktowane są zatem równo-
rzędnie jako wyjątki od określonych w nim reguł.
Podsumowując, przepis art. 46 ustawy o emeryturach i rentach zawiera wy-
móg spełnienia przez dziennikarza, urodzonego po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed
dniem 1 stycznia 1969 r., w każdym dniu po wejściu w życie ustawy a przed dniem 1
stycznia 2008 r., następujących przesłanek: 1) spełnienia warunków do uzyskania
emerytury określonych w art. 32 ustawy, w tym warunku bycia pracownikiem i wyko-
nywania zatrudnienia, o którym mowa w ust. 3 pkt 4, oraz warunków wymienionych w
§ 13 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a w kon-
sekwencji także określonego w pkt 1 tego przepisu warunku osiągnięcia wymagane-
go wieku w czasie wykonywania pracy dziennikarskiej (art. 32 ust. 4 ustawy) i 2) nie-
przystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego do dnia 31 grudnia 1999 r.
Z kolei art. 184 ustawy ustanawia dla dziennikarza urodzonego po dniu 31
grudnia 1948 r. wymóg spełnienia następujących warunków: 1) osiągnięcia w dniu
wejścia ustawy w życie: a) okresu zatrudnienia w szczególnym charakterze wyma-
ganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niż-
szym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn, a więc w § 13 pkt 2 powołanego
wyżej rozporządzenia Rady Ministrów (co najmniej 15 lat pracy dziennikarskiej) i b)
okresu składkowego i nieskładkowego, o którym mowa w art. 27 (co najmniej 20 lat
dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn), oraz 2) po wejściu w życie ustawy: a)
11
osiągnięcia wieku emerytalnego określonego w art. 32, b) nieprzystąpienia do
otwartego funduszu emerytalnego i
rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.
Analiza art. 46 ust. 1 i art. 184 ustawy wskazuje, że ten drugi nie odsyła w za-
kresie warunków nabycia przez dziennikarza prawa do wcześniejszej emerytury do
art. 32, jak czyni to art. 46 ustawy, lecz ustanawia własne przesłanki nabycia tego
prawa. Pozostaje zatem do rozważenia kwestia znaczenia zawartego w art. 184 ust.
1 ustawy zwrotu „osiągnięcie wieku przewidzianego w art. 32”. Przepis art. 32 ustawy
w ust. 1 posługuje się pojęciem „wieku niższego niż określony w art. 27 pkt 1 ustawy”
(co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn), a w ust. 4 ustawy
stanowi, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, a także rodzaje prac lub sta-
nowisk oraz warunki, na podstawie których przysługuje prawo do emerytury, ustala
się na podstawie przepisów dotychczasowych. Będący „przepisem dotychczasowym”
§ 13 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wiek ten
określa w pkt 1 na 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn. Wątpliwości może budzić
zawarty w § 13 pkt 1 rozporządzenia wymóg osiągnięcia wskazanego wieku w czasie
wykonywania pracy dziennikarskiej. W ocenie Sądu Najwyższego w składzie rozpo-
znającym przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne, wymóg ten jest
jednym z wymienionych w „dotychczasowym przepisie” warunków nabycia przez
dziennikarza prawa do wcześniejszej emerytury, obok osiągnięcia określonego wieku
i posiadania wymaganego stażu ogólnego (zwykłego) i szczególnego (pracy w
szczególnym charakterze). Do obowiązku spełnienia przez dziennikarza warunku
osiągnięcia wymaganego wieku w czasie wykonywania pracy dziennikarskiej przepis
art. 184 ustawy o emeryturach i rentach nie odsyła. Wręcz przeciwnie, przepis ten
nie zawiera wymogu bycia pracownikiem (tak jest w sytuacjach unormowanych w art.
32 i 46 ustawy), a ponadto, co trafnie podniósł Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu
przedstawionego zagadnienia prawnego, jego ust. 2 wymaga spełnienia warunku
rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.
Zatem prawo do emerytury na podstawie art. 184 ustawy nabywa dziennikarz, który
w dniu wejścia ustawy w życie spełnił określone w niej wymogi stażowe, a po tej da-
cie osiągnął wymagany wiek, niezależnie od tego, czy w chwili osiągnięcia tego
wieku wykonywał pracę dziennikarską lub był pracownikiem wykonującym inną
pracę, czy też pozostawał w zatrudnieniu na innej podstawie niż stosunek pracy bądź
12
nie pozostawał w jakimkolwiek zatrudnieniu, z tym że w przypadku pozostawania w
stosunku pracy emerytura uzależniona jest od jego rozwiązania.
Należy wreszcie podnieść, że art. 184 ustawy odsyła w ust. 1 pkt 1 do przepi-
sów dotychczasowych wyłącznie w zakresie szczególnego charakteru zatrudnienia
wymaganego w tych przepisach do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż
60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn. Jest to oczywiste, skoro wymóg okresu
pracy w tym charakterze musiał być przez dziennikarza spełniony przed dniem 1
stycznia 1999 r., a więc przed datą wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach.
W konsekwencji odesłanie to należy rozumieć w ten sposób, że prawo do emerytury
na podstawie art. 184 ustawy może nabyć dziennikarz, który wykazał się wymaga-
nym okresem pracy dziennikarskiej, zdefiniowanej w pierwszej części § 13 rozporzą-
dzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (por. także wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 26 maja 1999 r., II UKN 665/98, OSNAPiUS 2000 nr 12, poz.
487).
Z powyższych względów podjęto uchwałę jak na wstępie.
========================================
II UZP 14/06
Przewodniczący SSN: Jerzy Kuźniar (przewodniczący), Sędziowie SN: Roman
Kuczyński, Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kasz-
czyszyn, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 lutego 2007 r. sprawy z wniosku La-
risy R. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w W. o emerytu-
rę, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny w War-
szawie postanowieniem z dnia 27 października 2006 r. [...]
„Czy dziennikarzowi zatrudnionemu w redakcjach dzienników, czasopism, w
radiu, telewizji oraz agencjach prasowych i informacyjnych, publicystycznych albo
fotograficznych objętemu układem zbiorowym pracy dziennikarzy, urodzonemu po 31
grudnia 1948 r., który w dniu wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r. Nr 39,
poz. 353 ze zm.) osiągnął okres zatrudnienia, o którym mowa w § 13 pkt 2 rozporzą-
dzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pra-
cowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
(Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w
art. 184 ust 2 tej ustawy, przysługuje świadczenie emerytalne, jeżeli osiągnięcie
wieku emerytalnego wynoszącego 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn nastąpiło w
czasie kiedy nie wykonywał pracy dziennikarskiej ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Prawo do emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998
r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) może nabyć dziennikarz, który
spełnia określone w tym przepisie warunki, niezależnie od tego, czy wiek prze-
widziany w art. 32 tej ustawy osiągnął w czasie wykonywania pracy dziennikar-
skiej.
2
U z a s a d n i e n i e
Wnioskodawczyni Larisa R., urodzona 9 grudnia 1950 r., w dniu 29 grudnia
2005 r. złożyła w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych-Oddziale w W. wniosek o
emeryturę, wykazując okresy składkowe w rozmiarze 21 lat, 8 miesięcy i 16 dni, w
tym okres pracy dziennikarskiej w wymiarze 18 lat, 2 miesięcy i 13 dni. Ostatnim
miejscem pracy wnioskodawczyni było zatrudnienie na stanowisku archiwistki w M.E.
Spółce z o.o. w W. w okresie od 1 lutego do 30 czerwca 1995 r. W okresie od 21
lipca 1996 r. do 20 lipca 1997 r. wnioskodawczyni pobierała zasiłek dla bezrobot-
nych.
Decyzją z dnia 6 stycznia 2006 r. organ rentowy odmówił wnioskodawczyni
prawa do emerytury powołując się na przepisy § 13 rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze i art. 32 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W
ocenie organu rentowego, dziennikarz zatrudniony w redakcjach dzienników, czaso-
pism, w radiu, telewizji oraz organach prasowych, informacyjnych, publicystycznych
albo fotograficznych, objęty układem zbiorowym pracy dziennikarzy nabywa prawo
do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny
wynoszący dla kobiety 55 lat w czasie wykonywania pracy dziennikarskiej, ma wy-
magany okres zatrudnienia wynoszący dla kobiety 20 lat, w tym co najmniej 15 lat
pracy dziennikarskiej i nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego. Ponieważ
wnioskodawczyni ostatnio zatrudniona była na stanowisku archiwistki, przeto nie
spełniła warunku osiągnięcia wymaganego wieku w czasie wykonywania pracy
dziennikarskiej.
W dniu 9 stycznia 2006 r. wnioskodawczyni przedłożyła w organie rentowym
umowę o pracę zawartą w dacie 30 grudnia 2005 r. z Agencją {...] Maciej K. z siedzi-
bą w W., a w dniu 16 stycznia 2006 r. wniosła odwołanie od decyzji odmawiającej jej
prawa do świadczenia emerytalnego. Kolejną decyzją z dnia 15 lutego 2006 r. organ
rentowy ponownie odmówił wnioskodawczyni prawa do emerytury, powołując się na
te same przyczyny.
Wyrokiem z dnia 24 maja 2006 r. Sąd Okręgowy dla Warszawy Pragi-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie oddalił odwołanie wnioskodawczyni
3
od obu decyzji. Powołując się na treść art. 32 ust. 1 i 3 pkt 4 ustawy z dnia 17 grud-
nia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz § 13
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalne-
go pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym cha-
rakterze Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że wnioskodawczyni nie spełniła prze-
słanki wymienionej w § 13 pkt 1 tego rozporządzenia, albowiem nie osiągnęła wieku
55 lat w czasie wykonywania pracy dziennikarskiej. Spełnieniu wymienionej prze-
słanki nie czyni także zadość fakt podjęcia przez wnioskodawczynię z dniem 1 stycz-
nia 2006 r. zatrudnienia na podstawie umowy o pracę zawartej 30 grudnia 2005 r.
Zawarcie tej umowy nastąpiło bowiem już po złożeniu wniosku o emeryturę i osią-
gnięciu w dniu 9 grudnia 2005 r. wymaganego wieku emerytalnego, w której to dacie
wnioskodawczyni nie pozostawała w stosunku zatrudnienia.
W apelacji od powyższego wyroku wnioskodawczyni wskazała na treść art.
184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wywo-
dząc, że zarówno z literalnego brzmienia wskazanego przepisu, jak i jego umiejsco-
wienia w przepisach przejściowych ustawy, wynika w sposób niebudzący wątpliwo-
ści, że reguluje on w sposób szczególny zasady nabywania prawa do emerytury ze
względu na pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla
grupy ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. i jest unormowaniem
szczególnym w stosunku do uregulowań zawartych w art. 32 i art. 46 tej ustawy. Po-
nadto art. 184 ustawy, jako przepis rangi ustawowej, ma pierwszeństwo zastosowa-
nia przed przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., chociaż
odsyła do nich jako „przepisów dotychczasowych". Przepisy powołanego rozporzą-
dzenia winny mieć jednakże zastosowanie tylko w zakresie niesprzecznym z art. 184
ustawy. W rezultacie, zdaniem skarżącej, wymogu wykonywania pracy dziennikar-
skiej w dniu osiągnięcia przez ubezpieczonego wieku emerytalnego nie stosuje się w
zakresie objętym normą art. 184 ustawy, ponieważ stałoby to w oczywistej sprzecz-
ności z hipotezą tej normy. W ocenie wnioskodawczyni spełniała ona wszystkie wy-
magane warunki do nabycia prawa do emerytury, gdyż osiągnęła wiek przewidziany
w art. 32 ustawy, w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęła zarówno okres zatrudnie-
nia w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do naby-
cia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat dla kobiet, jak i okres składkowy i
nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, a także nie przystąpiła do otwartego fundu-
szu emerytalnego oraz nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy.
4
Rozpoznając apelację wnioskodawczyni Sąd Apelacyjny w Warszawie powziął
wątpliwość co do wykładni art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, którą sformułował w przedstawionym
zagadnieniu prawnym. Sąd Apelacyjny wskazał, że w obowiązującym od dnia 1
stycznia 1999 r. systemie emerytalnym, dziennikarz zatrudniony w redakcjach dzien-
ników, czasopism, w radiu, telewizji oraz w organach prasowych, informacyjnych,
publicystycznych albo fotograficznych, objęty układem zbiorowym pracy dziennika-
rzy, uważany jest dla celów ustalenia emerytury w wieku niższym niż określony w art.
27 pkt 1 ustawy, za pracownika zatrudnionego w szczególnym charakterze. Ponie-
waż w rozpoznawanej sprawie kwestia objęcia wnioskodawczyni układem zbiorowym
pracy dziennikarzy nie była przedmiotem sporu, a wnioskodawczyni zgromadziła
okresy składkowe w wymiarze 21 lat, 8 miesięcy i 16 dni, w tym okres 18 lat, 2 mie-
sięcy i 13 dni objęty układem zbiorowym pracy dziennikarzy, poza rozważaniami po-
zostaje w sprawie problematyka uzależnienia prawa do świadczenia od objęcia takim
układem.
Przepis art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych stanowi, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1 (niższy niż
określony w art. 27 ust. 1), rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie
których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się
na podstawie przepisów dotychczasowych. Przepis ten, umiejscowiony w rozdziale
regulującym uprawnienia emerytalne ubezpieczonych urodzonych przed dniem 1
stycznia 1949 r., ma z mocy art. 46 ust. 1 ustawy zastosowanie także przy ustalaniu
uprawnień emerytalnych ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. a
przed dniem 1 stycznia 1969 r. Ten ostatni przepis nakłada jednakże na ubiegają-
cych się o prawo do wcześniejszej emerytury obowiązek nieprzystąpienia do otwar-
tego funduszu emerytalnego oraz wymaga spełnienia warunków do uzyskania eme-
rytury określonych w tych przepisach do dnia 31 grudnia 2007 r. Pod wyżej przyto-
czonym pojęciem „przepisy dotychczasowe" rozumieć należy przepis § 13 rozporzą-
dzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pra-
cowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Stanowi on, że dziennikarz zatrudniony w redakcjach dzienników, czasopism, w ra-
diu, telewizji oraz w organach prasowych, informacyjnych, publicystycznych albo fo-
tograficznych, objęty układem zbiorowym pracy dziennikarzy nabywa prawo do eme-
rytury, jeżeli łącznie spełnia następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wyno-
5
szący 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn w czasie wykonywania pracy dziennikar-
skiej i ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy dziennikar-
skiej. Natomiast art. 32 ust. 1 ustawy emerytalnej przyznaje prawo do emerytury w
wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1 ubezpieczonym, będącym pracownikami,
o których mowa w ust. 2 i 3 (w tym dziennikarzom), zatrudnionym w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze. Na podstawie art. 32 ust. 3 pkt 4 ustawy
w związku z § 13 rozporządzenia Rady Ministrów emerytura przysługuje więc tylko
tym dziennikarzom, którzy w dniu osiągnięcia wieku emerytalnego wykonywali pracę
dziennikarską na podstawie umowy o pracę. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy
w wyroku z dnia 16 sierpnia 2005 r., I UK 378/04 (OSNP 2006 nr 13-14, poz. 218).
Zatem okoliczność, że w czasie wykonywania pracy dziennikarza zatrudnionego na
podstawie umowy o pracę wnioskodawczyni nie ukończyła wieku emerytalnego jest
przesłanką odmowy przyznania jej emerytury.
Nie można jednakże pominąć, że w myśl art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej,
ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po
osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32-34, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie
ustawy osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do eme-
rytury w wieku niższym niż 60 - lat dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz okres
składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27. Emerytura ta przysługuje pod
warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego oraz rozwiązania
stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (art. 184 ust.
2). Gramatyczna wykładnia przepisu art. 184 ust. 1 ustawy prowadzi do wniosku, że
warunkiem nabycia uprawnień emerytalnych jest spełnienie wyłącznie przesłanki
stażu przed dniem 1 stycznia 1999 r. Za taką wykładnią przemawia także treść ust. 2
tego przepisu, skoro warunek rozwiązania stosunku pracy dotyczy ubezpieczonego
będącego pracownikiem. Redakcja art. 184 ust. 2 wskazuje zatem, że ubezpieczony
nie będący pracownikiem, spełniający warunki z art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej,
aby skorzystać z uprawnienia do wcześniejszej emerytury winien tylko nie przystę-
pować do otwartego funduszu emerytalnego.
W tej sytuacji należy rozważyć, czy przepis art. 184 ustawy emerytalnej nie
tworzy nowej kategorii uprawnionych do wcześniejszej emerytury. W odniesieniu do
dziennikarzy chodziłoby tu mianowicie o osoby, które w dniu 1 stycznia 1999 r. legi-
tymowały się co najmniej 15-letnim okresem pracy dziennikarskiej i co najmniej 20-
6
letnim w odniesieniu do kobiet oraz co najmniej 25-letnim w odniesieniu do mężczyzn
okresem składkowym i nieskładkowym. Dla tych osób jedynym warunkiem wymaga-
nym do przyznania świadczenia byłoby osiągnięcie wieku - odpowiednio 55 i 60 lat.
Za taką interpretacją przemawiałaby także redakcja § 13 rozporządzenia, który mówi
o osiągnięciu wieku emerytalnego w czasie wykonywania pracy dziennikarskiej.
Zastrzeżenia tego brakuje natomiast w art. 184 ust. 1 ustawy. Wreszcie za taką wy-
kładnią przemawiałoby umieszczenie art. 184 w rozdziale „Przepisy przejściowe", co
pozwala przyjąć, że uprawnienie powyższe ma charakter szczególny, gdyż stosowa-
ne być może do zamkniętej liczby ubezpieczonych, którzy spełnili kryterium stażowe,
ale w dniu wejścia w życie ustawy o emeryturach rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych nie osiągnęli wymaganego wieku.
Sąd Apelacyjny wskazał jednakże na wątpliwość, czy ustawodawca, wprowa-
dzając kryterium stażowe, o którym mowa w art. 184 ust. 1 pkt ustawy emerytalnej,
wykluczył zarazem warunek, o którym mowa w § 13 rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 7 lutego 1983 r., czy też zawarte w art. 184 ust. 1 tej ustawy określenie „okres
zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaga-
nym w przepisach dotychczasowych" oznacza również konieczność wykonywania
pracy dziennikarskiej w dacie osiągnięcia wymaganego wieku emerytalnego. Za
takim sposobem interpretacji może przemawiać okoliczność, że zarówno art. 32
ustawy emerytalnej jak i § 13 rozporządzenia jednoznacznie odnoszą się tylko do
pracowników. Przepisy przewidujące prawo do emerytur z tytułu pracy w szczegól-
nych warunkach lub w szczególnym charakterze są przepisami szczególnymi, a ich
wykładnia rozszerzająca jest niedopuszczalna. Przyjęcie tego wyrażanego wielokrot-
nie przez Sąd Najwyższy poglądu i związanie przepisów ustawy z przepisami rozpo-
rządzenia wskazywałoby więc na konieczność spełnienia przez dziennikarza ubie-
gającego się o wcześniejszą emeryturę także warunku osiągnięcia wieku emerytal-
nego 55 dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn w czasie wykonywania pracy dziennikar-
skiej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W wyrokach z dnia 22 czerwca 1999 r., K.5/99 (OTK 2000 nr 5, poz. 100, z
dnia 4 stycznia 2000 r., K.18/99 (OTK 2000 nr 1, poz. 1) oraz z dnia 12 września
2000 r., K.1/00 (OTK 2000 nr 6, poz. 185) Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że ce-
7
lem ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych (zwanej dalej ustawą o emeryturach i rentach), było wprowadze-
nie stabilnego systemu ubezpieczeń społecznych, w którym urzeczywistnione zosta-
łoby prawo do zabezpieczenia społecznego w istniejących warunkach demograficz-
nych i gospodarczych poprzez wprowadzenie efektywnego systemu emerytalno-
rentowego, opartego na jednolitych zasadach dla wszystkich ubezpieczonych. Stwo-
rzenie w poprzednio obowiązującym systemie ubezpieczeń społecznych zbyt szero-
kich możliwości wcześniejszego przechodzenia na emeryturę i obniżenie wieku eme-
rytalnego dla szeregu grup zawodowych pogłębiało bowiem trudności z zapewnie-
niem równowagi finansowej dotychczasowego systemu. Reforma systemu emery-
talno-rentowego miała zatem na celu między innymi ograniczenie zakresu podmio-
towego wcześniejszego przechodzenia na emeryturę i ujednolicenie wieku emerytal-
nego. Oczywiste jest przy tym, że nowy system emerytalny musiał przewidywać roz-
wiązania przejściowe przy zachowaniu „zasady ewolucyjnego kształtowania upraw-
nień emerytalnych”, które wymagały uwzględnienia praw wcześniej nabytych lub ich
uzasadnionych ekspektatyw, znajdujących pokrycie w składkach na ubezpieczenie
emerytalne. Dopiero taki sposób realizacji założeń ustawy o emeryturach i rentach
może być bowiem uznany za zgodny z wartościami i normami konstytucyjnymi.
Zamiar ustawodawcy stopniowego „wygaszania” dotychczasowych szczegól-
nych uprawnień emerytalnych niektórych ubezpieczonych, w tym pracowników za-
trudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, znalazł
swoje odzwierciedlenie w strukturze ustawy o emeryturach i rentach. W dziale II wa-
runki przechodzenia na emeryturę zostały zróżnicowane według kryterium urodzenia:
dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. (rozdział 1), dla ubezpie-
czonych urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r. (rozdział 2) oraz dla niektórych
ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia
1969 r. (rozdział 3). W ostateczności ustawa zachowała dotychczasowe zasady
przechodzenia na wcześniejszą emeryturę dla zatrudnionych w szczególnych warun-
kach lub w szczególnym charakterze pracowników urodzonych przed dniem 1 stycz-
nia 1949 r. (art. 32), ograniczając jednocześnie możliwości przechodzenia na eme-
ryturę na uprzywilejowanych zasadach dla będących pracownikami ubezpieczonych
urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r. (art. 46 ust.
1). Obie regulacje mają przejściowy charakter, gdyż pierwsza dotyczy tych ubezpie-
czonych, którzy w dniu wejścia ustawy w życie (1 stycznia 1999 r.) osiągnęli wiek co
8
najmniej 50 lat, druga natomiast odnosi się do tych ubezpieczonych, którzy przesłan-
ki nabycia prawa do wcześniejszej emerytury spełnią do końca 2007 r. Ustawa o
emeryturach i rentach w obejmującym przepisy przejściowe rozdziale 2 działu X za-
wiera szczególną regulację przejściową dotyczącą niektórych ubezpieczonych za-
trudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przed dniem
1 stycznia 1999 r. Mianowicie w art. 184 zostało przewidziane prawo do wcześniej-
szej emerytury dla zamkniętego katalogu ubezpieczonych urodzonych po dniu 31
grudnia 1948 r., którzy do końca 1998 r. spełnili ustawowo określone wymogi stażo-
we. Zróżnicowanie warunków przechodzenia na emeryturę ubezpieczonych, o któ-
rych mowa w art. 184 ustawy w stosunku do innych ubezpieczonych dokonane za-
tem zostało nie tylko według kryterium urodzenia, ale także według dodatkowego
kryterium posiadania na dzień 1 stycznia 1999 r. wymaganego stażu „zawodowego” i
ubezpieczeniowego.
Przepisy ustawy o emeryturach i rentach wskazują, że w rozmaity sposób
określa ona ustawowe przesłanki (kryteria) wcześniejszego przejścia na emeryturę.
W zakresie mającym znaczenie dla rozpatrywanego zagadnienia prawnego przepis
art. 32 ust. 1 ustawy stanowi, że ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia
1949 r., będącym pracownikami, zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w
art. 27 pkt 1 ustawy (co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn).
Dla celów ustalania uprawnień emerytalnych za pracowników zatrudnionych w
szczególnym charakterze uważa się między innymi dziennikarzy zatrudnionych w
redakcjach dzienników, czasopism, w radiu, telewizji oraz w organach prasowych,
informacyjnych, publicystycznych albo fotograficznych, objętych układem zbiorowym
pracy dziennikarzy (art. 32 ust. 3 pkt 4). Wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1,
rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których wymienionym oso-
bom przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychcza-
sowych (art. 32 ust. 4). W niniejszej sprawie „dotychczasowy przepis” to § 13 rozpo-
rządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pra-
cowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
(Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), zgodnie z którym dziennikarz zatrudniony w redakcjach
dzienników, czasopism, w radiu, telewizji oraz w agencjach prasowych, informacyj-
nych, publicystycznych albo fotograficznych, objęty układem zbiorowym pracy dzien-
nikarzy, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: 1)
9
osiągnął wiek emerytalny wynoszący 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn w czasie
wykonywania pracy dziennikarskiej oraz 2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym
co najmniej 15 lat pracy dziennikarskiej. Omawiany przepis jednoznacznie stawia
warunek osiągnięcia wymaganego wieku w czasie wykonywania pracy dziennikar-
skiej, co oznacza, że art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach w związku z § 13
rozporządzenia ogranicza prawo do wcześniejszej emerytury do tych osób, które
wymagany wiek osiągnęły w czasie wykonywania takiej pracy, o jakiej przepisy te
stanowią (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 sierpnia 2005 r., I UK 378/04,
OSNP 2006 nr 13-14, poz. 218). Takie samo ograniczenie dotyczy ubezpieczonych
urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r., gdyż art. 46
ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach odsyła do określonych w art. 32 warunków na-
bycia prawa do emerytury, stawiając dodatkowo wymóg ich spełnienia do dnia 31
grudnia 2007 r. i nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego.
Zawarty w przepisach przejściowych ustawy o emeryturach i rentach art. 184
dotyczy tych ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy w dniu
wejścia ustawy w życie (1 stycznia 1999 r.) osiągnęli: 1) okres zatrudnienia w szcze-
gólnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach do-
tychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla ko-
biet i 65 lat - dla mężczyzn oraz 2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa
w art. 27 (co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn). Takim
ubezpieczonym przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art.
32 ustawy pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego
oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracow-
nikiem. Zakres podmiotowy art. 46 ust. 1 i art. 184 ust. 1 ustawy jest zatem jedno-
znacznie różny. O ile bowiem pierwszy z powołanych przepisów dotyczy ubezpie-
czonych urodzonych w przedziale od dnia 1 stycznia 1949 r. do dnia 31 grudnia 1968
r., którzy przesłanki nabycia prawa do wcześniejszej emerytury nabędą w całości lub
w znacznej części po dniu wejścia w życie ustawy i nie później niż do końca 2007 r.,
o tyle drugi odnosi się do tych ubezpieczonych urodzonych poczynając od dnia 1
stycznia 1949 r., którzy w dniu wejścia ustawy w życie nie osiągnęli jeszcze wyma-
ganego wieku, lecz w całości spełnili do tej daty ustawowo określone wymogi stażo-
we, a co za tym idzie - ich uprawnienie emerytalne na podstawie dotychczasowych
zasad znajdowało pokrycie w odprowadzonych do dnia 31 grudnia 1998 r. składkach
na ubezpieczenie społeczne. Tacy ubezpieczeni mogą zatem realizować prawo do
10
emerytury na „starych” zasadach, po osiągnięciu wieku emerytalnego określonego w
art. 32 ustawy, nawet jeśli wiek ten osiągną po dniu 31 grudnia 2007 r. Na to, że art.
184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach ustanawia odrębną kategorię ubezpieczo-
nych i znajduje zastosowanie do innych stanów faktycznych niż określone w art. 32
ust. 1 i art. 46 ust. 1 ustawy wskazuje również treść art. 24 ustawy. Zgodnie z tym
przepisem ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje eme-
rytura po osiągnięciu wieku emerytalnego, wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet
i co najmniej 65 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem między innymi art. 46 i 184
ustawy (ust. 1), przy czym dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948
r., zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, z wy-
jątkiem ubezpieczonych mających prawo do emerytury na warunkach określonych
między innymi w art. 32, 46 i 184 ustawy, zostaną ustanowione emerytury pomosto-
we (ust.2). Przepisy powołane w treści art. 24 ustawy traktowane są zatem równo-
rzędnie jako wyjątki od określonych w nim reguł.
Podsumowując, przepis art. 46 ustawy o emeryturach i rentach zawiera wy-
móg spełnienia przez dziennikarza, urodzonego po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed
dniem 1 stycznia 1969 r., w każdym dniu po wejściu w życie ustawy a przed dniem 1
stycznia 2008 r., następujących przesłanek: 1) spełnienia warunków do uzyskania
emerytury określonych w art. 32 ustawy, w tym warunku bycia pracownikiem i wyko-
nywania zatrudnienia, o którym mowa w ust. 3 pkt 4, oraz warunków wymienionych w
§ 13 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a w kon-
sekwencji także określonego w pkt 1 tego przepisu warunku osiągnięcia wymagane-
go wieku w czasie wykonywania pracy dziennikarskiej (art. 32 ust. 4 ustawy) i 2) nie-
przystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego do dnia 31 grudnia 1999 r.
Z kolei art. 184 ustawy ustanawia dla dziennikarza urodzonego po dniu 31
grudnia 1948 r. wymóg spełnienia następujących warunków: 1) osiągnięcia w dniu
wejścia ustawy w życie: a) okresu zatrudnienia w szczególnym charakterze wyma-
ganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niż-
szym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn, a więc w § 13 pkt 2 powołanego
wyżej rozporządzenia Rady Ministrów (co najmniej 15 lat pracy dziennikarskiej) i b)
okresu składkowego i nieskładkowego, o którym mowa w art. 27 (co najmniej 20 lat
dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn), oraz 2) po wejściu w życie ustawy: a)
11
osiągnięcia wieku emerytalnego określonego w art. 32, b) nieprzystąpienia do
otwartego funduszu emerytalnego i
rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.
Analiza art. 46 ust. 1 i art. 184 ustawy wskazuje, że ten drugi nie odsyła w za-
kresie warunków nabycia przez dziennikarza prawa do wcześniejszej emerytury do
art. 32, jak czyni to art. 46 ustawy, lecz ustanawia własne przesłanki nabycia tego
prawa. Pozostaje zatem do rozważenia kwestia znaczenia zawartego w art. 184 ust.
1 ustawy zwrotu „osiągnięcie wieku przewidzianego w art. 32”. Przepis art. 32 ustawy
w ust. 1 posługuje się pojęciem „wieku niższego niż określony w art. 27 pkt 1 ustawy”
(co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn), a w ust. 4 ustawy
stanowi, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, a także rodzaje prac lub sta-
nowisk oraz warunki, na podstawie których przysługuje prawo do emerytury, ustala
się na podstawie przepisów dotychczasowych. Będący „przepisem dotychczasowym”
§ 13 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wiek ten
określa w pkt 1 na 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn. Wątpliwości może budzić
zawarty w § 13 pkt 1 rozporządzenia wymóg osiągnięcia wskazanego wieku w czasie
wykonywania pracy dziennikarskiej. W ocenie Sądu Najwyższego w składzie rozpo-
znającym przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne, wymóg ten jest
jednym z wymienionych w „dotychczasowym przepisie” warunków nabycia przez
dziennikarza prawa do wcześniejszej emerytury, obok osiągnięcia określonego wieku
i posiadania wymaganego stażu ogólnego (zwykłego) i szczególnego (pracy w
szczególnym charakterze). Do obowiązku spełnienia przez dziennikarza warunku
osiągnięcia wymaganego wieku w czasie wykonywania pracy dziennikarskiej przepis
art. 184 ustawy o emeryturach i rentach nie odsyła. Wręcz przeciwnie, przepis ten
nie zawiera wymogu bycia pracownikiem (tak jest w sytuacjach unormowanych w art.
32 i 46 ustawy), a ponadto, co trafnie podniósł Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu
przedstawionego zagadnienia prawnego, jego ust. 2 wymaga spełnienia warunku
rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.
Zatem prawo do emerytury na podstawie art. 184 ustawy nabywa dziennikarz, który
w dniu wejścia ustawy w życie spełnił określone w niej wymogi stażowe, a po tej da-
cie osiągnął wymagany wiek, niezależnie od tego, czy w chwili osiągnięcia tego
wieku wykonywał pracę dziennikarską lub był pracownikiem wykonującym inną
pracę, czy też pozostawał w zatrudnieniu na innej podstawie niż stosunek pracy bądź
12
nie pozostawał w jakimkolwiek zatrudnieniu, z tym że w przypadku pozostawania w
stosunku pracy emerytura uzależniona jest od jego rozwiązania.
Należy wreszcie podnieść, że art. 184 ustawy odsyła w ust. 1 pkt 1 do przepi-
sów dotychczasowych wyłącznie w zakresie szczególnego charakteru zatrudnienia
wymaganego w tych przepisach do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż
60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn. Jest to oczywiste, skoro wymóg okresu
pracy w tym charakterze musiał być przez dziennikarza spełniony przed dniem 1
stycznia 1999 r., a więc przed datą wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach.
W konsekwencji odesłanie to należy rozumieć w ten sposób, że prawo do emerytury
na podstawie art. 184 ustawy może nabyć dziennikarz, który wykazał się wymaga-
nym okresem pracy dziennikarskiej, zdefiniowanej w pierwszej części § 13 rozporzą-
dzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (por. także wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 26 maja 1999 r., II UKN 665/98, OSNAPiUS 2000 nr 12, poz.
487).
Z powyższych względów podjęto uchwałę jak na wstępie.
========================================