Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 352/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 marca 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
SSN Zbigniew Strus
SSN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa "V." S.A.
przeciwko R.B., R.O. i W.G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 8 marca 2007 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego R.O.
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 8 lutego 2006 r., sygn. akt [...],
1) oddala skargę kasacyjną,
2) zasądza od pozwanego R.O. na rzecz strony powodowej
kwotę 1800 (tysiąc osiemset) zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
„V.” - Spółka Akcyjna pozwem z dnia 12 stycznia 2005 r. wniosła o
zasądzenie od R.B., R.O. i W.G. solidarnie kwoty 72.604,39 zł z odsetkami
ustawowymi od oznaczonych sum za wskazane okresy oraz o zasądzenie od W.G.
kwoty 4.823,17 zł z określonymi odsetkami ustawowymi. W uzasadnieniu pozwu
wskazała, że jest wierzycielem „G.” spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, od
której Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 18 stycznia 2000 r. zasądził na rzecz „K.”
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (poprzednika prawnego strony
powodowej) kwotę 70 566, 56 zł z ustawowymi odsetkami tytułem nie zapłaconej
należności oraz kwotę 6 857 zł tyłem kosztów procesu. Wyrok ten, opatrzony
klauzulą wykonalności na rzecz strony powodowej, nie został wyegzekwowany.
W.G. jest członkiem zarządu spółki „G.” od dnia 15 kwietnia 1999 r., dwaj zaś
pozostali pozwani byli członkami zarządu tej spółki od chwili jej powstania do dnia
15 kwietnia 1999 r.
Wyrokiem z dnia 30 czerwca 2005 r. Sąd Okręgowy w K. oddalił powództwo.
Sąd ten, oprócz stwierdzenia, że zobowiązanie, które nie zostało wyegzekwowane
od spółki „G.”, wynika z zawartych w dniu 21 lipca 1998 r. umów (o przewóz
pszenicy oraz najem wagonów kolejowych), ustalił - na podstawie dopuszczonego
z urzędu, postanowieniem wydanym na rozprawie w dniu 16 czerwca 2005 r.,
dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu rachunkowości i finansów,
sporządzonej w toczącej się przed Sądem Okręgowym w K. sprawie o zapłatę z
powództwa spółki „C.” przeciwko W.G. - że w dniu odwołania pozwanych R.O. i
R.B. z zarządu (15 kwietnia 1999 r.), spółka „G.” posiadała płynność finansową -
choć była to płynność ograniczona. Spółka spłacała należności wobec
kontrahentów. Załamanie kondycji finansowej spółki nastąpiło dopiero w okresie
grudzień 1999 r. – styczeń 2000 r.
W ocenie Sądu Okręgowego powyższe ustalenia nie dawały podstaw do
stwierdzenia odpowiedzialności R.B. i R.O. na podstawie art. 299 k.s.h., ponieważ
w dniu, w którym zostali oni odwołani z zarządu, nie występowały okoliczności
3
uzasadniające ogłoszenie upadłości spółki „G.” lub wszczęcie co do niej
postępowania układowego.
Natomiast wobec W.G. powództwo podlegało oddaleniu dlatego, że
wierzyciel nie poniósł szkody na skutek nie zgłoszenia we właściwym czasie
wniosku o ogłoszenie upadłości spółki „G.” lub wszczęcie co do niej postępowania
układowego. Choćby bowiem postępowanie upadłościowe zostało wszczęte we
właściwym czasie, wierzyciel nie zostałby w tym postępowaniu zaspokojony ze
względu na bardzo złą sytuację majątkową spółki „G.”.
Uwzględniając apelację strony powodowej, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia
8 lutego 2006r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego i orzekł zgodnie z żądaniem
pozwu. Sąd Apelacyjny uznał - między innymi - że dopuszczenie dowodu z opinii
biegłego sporządzonej w innej sprawie nastąpiło z naruszeniem art. 232, 233 § 1
oraz art. 278 §1 k.p.c., i w konsekwencji wyeliminował z podstawy faktycznej
wyrokowania wszystkie ustalenia oparte na tej opinii. Niezależnie od tego
zakwestionował prawidłowość wniosków wyprowadzonych przez Sąd Okręgowy
z wspomnianej opinii. Ograniczona płynność finansowa, o której mowa we
wspomnianej opinii, stawia - zdaniem Sądu Apelacyjnego - pod znakiem zapytania
wniosek Sądu Okręgowego o tym, że okres poprzedzający dzień 15 kwietnia 1999
r. nie był czasem właściwym do wystąpienia o wszczęcie postępowania
upadłościowego lub układowego.
W skardze kasacyjnej pozwany R.O. zarzucił Sądowi Apelacyjnemu
naruszenie art. 382 i art. 233 w związku z art. 391 k.p.c., art. 232 zdanie drugie w
związku z art. 391 k.p.c., art. 382 i 224§1 w związku z art. 391§1 k.p.c., art. 328 § 2
w związku z art. 391 k.p.c., oraz art. 237 w związku z art. 391 k.p.c. Ponadto
podniósł zarzut naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 299
k.s.h. oraz niewłaściwe zastosowanie tego przepisu w związku z art. 5 § 1 Pr.
upadł.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Poprzednikiem obowiązującego od 1 stycznia 2001 r. art. 299 k.s.h. był
zawierający zbieżną z nim co do istoty regulację art. 298 k.h., i ściśle biorąc, ze
4
względu na okoliczności uzasadniające żądanie pozwu on, a nie art. 299 k.s.h.,
powinien stanowić podstawę rozstrzygnięcia sprawy w stosunku do pozwanego
R.O. (art. 620 k.s.h.).
Przesłankami odpowiedzialności określonej w art. 298 k.h., których ciężar
dowodu spoczywa na wierzycielu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, są:
istnienie w czasie, kiedy dana osoba była członkiem zarządu spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością, określonego zobowiązania tej spółki, stwierdzonego, w tym
czasie lub później, tytułem egzekucyjnym oraz bezskuteczność egzekucji tego
zobowiązania przeciwko spółce. Pozwanego członka zarządu, który chce się
uwolnić od tej odpowiedzialności, obciąża dowód:
1) zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania
układowego we właściwym czasie (lub nieistnienia w ogóle podstaw do zgłoszenia
takiego wniosku w okresie pełnienia funkcji członka zarządu),
2) nie zawinienia nie zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub
wszczęcie postępowania układowego albo
3) nie poniesienia przez wierzyciela szkody wskutek spóźnionego złożenia
wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego (por.
wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 21 lutego 2002 r., IV CKN 793/00, OSNC 2003,
nr 2, poz. 22, z dnia 16 maja 2002 r., IV CKN 933/00, LEX nr 55500, oraz z dnia
14 lutego 2003 r., IV CKN 1779/00, OSNC 2004 nr 5, poz. 76).
Chybione są twierdzenia pozwanego, że Sąd Apelacyjny kwestionując
prawidłowość przeprowadzenia dowodu ze złożonej w innej sprawie opinii
biegłego, dla wykazania wystąpienia w odniesieniu do pozwanego R.O. pierwszej z
wymienionych wyżej okoliczności zwalniających od odpowiedzialności, naruszył art.
232 zdanie drugie w związku z art. 391 k.p.c. oraz art. 237 w związku z art. 391
k.p.c.
Sąd Apelacyjny trafnie wyjaśnił, że jakkolwiek wyjątkowo możliwe jest
w świetle art. 232 zdanie drugie k.p.c. dopuszczenie z urzędu także dowodu
z opinii biegłego, postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 16 czerwca 2005 r. nie
sposób uznać za dopuszczające dowód z opinii biegłego w wymagany przez
ustawę sposób. W wymienionym postanowieniu Sąd Okręgowy nie wyznaczył – tak
5
jak tego wymaga art. 278 k.p.c. - biegłego ani nie określił przedmiotu i granic jego
opinii (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 grudnia 1998 r., I CKN 922/97, LEX
nr 50754).
Poza tym, choć dopuszcza się też wykorzystanie na określonych zasadach
dowodu z opinii biegłego sporządzonej w innym postępowaniu, w niniejszej sprawie
nie doszło do prawidłowego wykorzystania przez Sąd Okręgowy pisemnej opinii
przygotowanej w sprawie z powództwa spółki „C.” przeciwko W.G. Wykorzystanie
pisemnej opinii biegłego sporządzonej w innej sprawie uznaje się za możliwe tylko
wtedy, gdy żadna ze stron nie zgłasza do niej zastrzeżeń i nie żąda powtórzenia w
toczącym się postępowaniu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 1967
r., III PRN 9/67, LEX nr 6180), a strona powodowa nie mogła zająć stanowiska w
tych kwestiach, bo Sąd Okręgowy jej to uniemożliwił. Sąd Okręgowy postanowienie
o dopuszczeniu dowodu z kart akt [...], zawierających opinię biegłego wydał z
urzędu w dniu 16 czerwca 2005 r. na poprzedzającej wydanie wyroku rozprawie, w
której strona powodowa ani jej pełnomocnik nie uczestniczyli. Strona powodowa i
jej pełnomocnik zostali wprawdzie zawiadomieni o terminie rozprawy wyznaczonej
na 16 czerwca 2005 r., ale to nie zmienia wyrażonej wyżej oceny o niemożliwości
zajęcia przez stronę powodową stanowiska co do wykorzystania w toczącym się
postępowaniu dowodu z opinii biegłego sporządzonej w sprawie z powództwa
spółki „C.” przeciwko W.G. W szczególności podstaw do podważenia powyższej
oceny nie daje art. 237 k.p.c. Wyrażona w nim zasada, że niestawiennictwo stron
„na termin” nie wstrzymuje przeprowadzenia dowodu, odnosi się tylko do
przypadków, w których strony zostały należycie zawiadomione o terminie i miejscu
przeprowadzenia dowodu, a w niniejszej sprawie tak – gdy chodzi o omawiany
dowód - nie było.
Z powodu wskazanych uchybień w dopuszczeniu i przeprowadzeniu
omawianego dowodu należało oparte na nim ustalenia Sądu Okręgowego
wyeliminować z podstawy faktycznej wyrokowania w sprawie, czyli potraktować tak
jak je potraktował Sąd Apelacyjny. Dokonanie ustaleń faktycznych na podstawie
dowodu nieprawidłowo przeprowadzonego naruszałoby art. 233 §1 w związku z art.
382 k.p.c. (por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 17 września 1999 r., I CKN
1138/98, OSNC 2000, nr 4, poz. 64, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia
6
2002 r., III CKN 495/00, OSNC 2002, nr 11, poz. 143, oraz wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 22 czerwca 2006 r., V CSK 70/06, niepubl.).
Sąd Apelacyjny nie powinien jednak uczynić omawianego dowodu zarazem
podstawą odmiennych ustaleń, gdyż ze względu na wskazane uchybienia dowód
ten nie mógł być podstawą jakichkolwiek ustaleń faktycznych. Lecz
nieprawidłowość ta nie mogła mieć, jeżeli uwzględnić rozkład ciężaru dowodu
przesłanek zwalniających od przewidzianej w art. 298 k.h. odpowiedzialności,
wpływu na wynik sprawy. Jak wiadomo, ciężar dowodu niewystępowania przyczyn
uzasadniających ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego
w okresie poprzedzającym odwołanie ze składu zarządu spoczywał na R.O.
Wyeliminowanie przez Sąd Apelacyjny z podstawy faktycznej wyrokowania ustaleń
Sądu Okręgowego opartych na opinii biegłego sporządzonej w sprawie z
powództwa spółki „C.” przeciwko W.G. było więc jednoznaczne z
nieudowodnieniem wspomnianej okoliczności zwalniającej, a tym samym - z
brakiem podstaw do uwolnienia pozwanego R.O. od odpowiedzialności wobec
strony powodowej. W tej sytuacji ustalenie dodatkowo przez Sąd Apelacyjny, że już
przed 15 kwietnia 1999 r. należało wystąpić o wszczęcie postępowania
upadłościowego lub układowego, nie miało samodzielnego znaczenia z punktu
widzenia przesłanek zastosowania art. 298 k.h., potwierdzało tylko to, co wynikało
już z samego faktu wyeliminowania ustaleń Sądu Okręgowego opartych na
zakwestionowanym dowodzie.
Sąd Apelacyjny nie naruszył też art. 232 zdanie drugie k.c. przez to, że po
wyeliminowaniu ustaleń opartych na zakwestionowanym dowodzie sam nie
dopuścił z urzędu odpowiedniego dowodu na fakt występowania w sprawie
okoliczności zwalniających od przewidzianej w art. 298 k.h. odpowiedzialności.
Inicjatywa Sądu w tym względzie była niepotrzebna, skoro stosowny wniosek
dowodowy mógł złożyć pozwany w odpowiedzi na apelację kwestionującą
dopuszczony przez Sąd Okręgowy dowód.
Chybiony jest ze względu na wspomniany rozkład ciężaru dowodu również
zarzut naruszenia art. 382 i 224 §1 w związku z art. 391 §1 k.p.c. przez wydanie
przez Sąd Apelacyjny po wyeliminowaniu ustaleń opartych na zakwestionowanym
7
dowodzie wyroku reformatoryjnego. Sąd Apelacyjny nie musiał w tej sytuacji - jak
już wyżej wyjaśniono - prowadzić własnego dodatkowego postępowania
dowodowego, lecz mógł przyjąć opierając się na dotychczasowym prawidłowo
zebranym materiale dowodowym nie istnienie w odniesieniu do pozwanego R.O.
okoliczności zwalniających od odpowiedzialności. W szczególności mógł przyjąć,
że nie zostało wykazane, iż okres poprzedzający odwołanie R.O. z zarządu nie był
czasem właściwym w rozumieniu art. 298 §2 k.h. w związku z art. 5 § 1 Pr. upadł
do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
Zarzut kasacyjny naruszenia art. 328 §2 k.p.c. jest gołosłowny. Według
utrwalonego w orzecznictwie stanowiska, skarga kasacyjna oparta na naruszeniu
tego przepisu jest uzasadniona tylko wtedy, gdy zaskarżone orzeczenie z powodu
wadliwości uzasadnienia nie poddaje się kontroli kasacyjnej (por. np. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 17 marca 2006 r., I CSK 63/05, LEX nr 179971), a w niniejszej
sprawie tak niewątpliwie nie jest.
Wreszcie, zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2006 r.,
III CZP 118/06 (LEX nr 203871), odpowiedzialność członków zarządu spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością na podstawie art. 299 k.s.h. – co odpowiednio
odnosi się także do odpowiedzialności na podstawie art. 298 k.h. – obejmuje,
wbrew twierdzeniom skarżącego, również koszty procesu zasądzone w tytule
egzekucyjnym wydanym przeciwko spółce.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
oddalił skargę kasacyjną, a kosztach postępowania orzekł zgodnie z art. 98
w związku z art. 108 § 1 i art. 39821
k.p.c.