Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 1 czerwca 2007 r., III CZP 37/07
Sędzia SN Barbara Myszka (przewodniczący)
Sędzia SN Jan Górowski (sprawozdawca)
Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski
Sąd Najwyższy w sprawie egzekucyjnej wszczętej na wniosek wierzyciela
"G.Z.E." S.A. w G. przeciwko dłużnikowi "U.P.", sp. z o.o. w B. po rozstrzygnięciu w
Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 1 czerwca 2007 r. zagadnienia
prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Katowicach postanowieniem z
dnia 7 lutego 2007 r.:
"1. Czy wydając postanowienie o umorzeniu egzekucji z powodu jej
bezskuteczności komornik ma obowiązek na żądanie wierzyciela ustalić w tym
postanowieniu koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu egzekucyjnym?
2. W razie pozytywnej odpowiedzi na pytanie 1. – czy na komorniku ciąży
obowiązek wezwania dłużnika do uiszczenia tych kosztów na rzecz wierzyciela?"
podjął uchwałę:
Komornik, ustalając koszty bezskutecznej egzekucji (art. 824 § 1 pkt 3
k.p.c.), na żądanie wierzyciela uwzględnia koszty jego zastępstwa
procesowego;
odmówił podjęcia uchwały w pozostałym zakresie.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w Katowicach, rozpatrując zażalenie wierzyciela "G.Z.E." S.A.
w G. na postanowienie Sądu Rejonowego w Katowicach oddalające skargę na
czynność komornika powziął istotne wątpliwości i na podstawie art. 390 § 1 k.p.c.
przedstawił Sądowi Najwyższemu przytoczone na wstępie zagadnienie prawne,
które powstało na tle następującego stanu faktycznego.
Komornik na wniosek wierzyciela reprezentowanego przez radcę prawnego
wszczął egzekucję przeciwko dłużnikowi "U.P.", sp. z o.o. i po przeprowadzeniu
czynności sprawdzających wezwał wierzyciela do podania w terminie jednego
tygodnia wszelkich informacji dotyczących mienia dłużnika. Wierzyciel tego
zarządzenia nie wykonał, w związku z czym – wobec bezskuteczności egzekucji –
komornik postanowieniem z dnia 13 września 2006 r., na podstawie art. 824 § 1 pkt
3 k.p.c., postępowanie egzekucyjne umorzył, zwracając wierzycielowi tytuł
wykonawczy i ustalając na podstawie art. 770 k.p.c. koszty egzekucyjne "na kwotę
0,00 zł".
Wierzyciel złożył wniosek o uzupełnienie tego postanowienia o koszty
zastępstwa radcowskiego, ale komornik odmówił temu wnioskowi postanowieniem z
dnia 25 października 2006 r., motywując, że wobec bezskuteczności egzekucji nie
ma możliwości ściągnięcia kosztów wraz z egzekwowanym roszczeniem (art. 770
k.p.c.).
Skargę wierzyciela na tę czynność Sąd Rejonowy w Bytomiu oddalił,
przyjmując, że w wypadku bezskuteczności egzekucji komornik nie rozstrzyga o
należnych wierzycielowi kosztach. Jednocześnie wskazał, że w takim wypadku
wierzycielowi nie przysługuje prawo domagania się zwrotu kosztów zastępstwa
radcowskiego, co czyni zbędnym rozstrzyganie o nich przez komornika w
postanowieniu ustalającym koszty egzekucyjne.
Sąd Okręgowy podniósł, że problem sprowadza się do rozstrzygnięcia, czy
art. 770 k.p.c. wprowadza przepisy, które przesądzają, że dłużnik w postępowaniu
egzekucyjnym powinien zwrócić wierzycielowi koszty niezbędne do celowego
prowadzenia egzekucji tylko wtedy, gdy okazała się ona skuteczna. Podkreślając –
z powołaniem się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 1986 r.,
III CZP 40/86 (OSNCP 1987, nr 5-6, poz. 71) – że koszty egzekucyjne mogą
obciążać wierzyciela jedynie wtedy, gdy nie były niezbędne do celowego
prowadzenia egzekucji, wskazał, że jakkolwiek komornik jest zobowiązany do
ustalenia kosztów egzekucji, to jednak nie jest uprawniony do oceny, czy istniały
podstawy do obciążenia dłużnika kosztami. W konsekwencji – jego zdaniem –
można bronić stanowiska, że gdy egzekucja stała się bezskuteczna komornik
powinien ustalić koszty zastępstwa procesowego jako niezbędne do celowego
przeprowadzenia egzekucji. Odwołując się do argumentu, że przepisy art. 770
k.p.c. stanowią całość, podniósł, iż możliwy do obrony jest także pogląd, że
komornik ustala koszty tylko wtedy, gdy egzekucja stała się skuteczna. Podkreślił,
że wierzyciel nie traci szans na zwrot kosztów, gdyby bowiem sytuacja uległa
zmianie, tzn. dłużnik dysponowałby składnikami majątkowymi, egzekucja ponownie
zostałaby wszczęta. Zauważył, że w związku z tym, iż koszty można ustalić tylko w
ramach postępowania, którego dotyczą, wierzyciel mógłby uzyskać zwrot kosztów
tylko za jedno postępowanie egzekucyjne, tj. to, które zakończyło się ściągnięciem
należności egzekwowanej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W doktrynie rozróżnia się koszty egzekucyjne i koszty postępowania
egzekucyjnego, przyjmując trafnie, że art. 770 k.p.c. obejmuje zwrot kosztów w
drugim, szerszym znaczeniu. Ugruntowany jest pogląd, że gdy wierzyciel
reprezentowany jest przez pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym,
do niezbędnych kosztów postępowania egzekucyjnego zaliczyć należy
wynagrodzenie i wydatki jednego pełnomocnika.
Z kolei w judykaturze wyjaśniono, że celowe koszty egzekucyjne mają być
ustalone w postępowaniu egzekucyjnym, z którego wynikły i powinny zostać w
zasadzie ściągnięte w postępowaniu, w którym powstały (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 14 czerwca 1973 r., I CR 250/73, OSNCP 1974, nr 6, poz.
110). Po wprowadzeniu art. 7701
k.p.c. – ustawą z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie
ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr
33, poz. 175 ze zm.) – prawomocne postanowienie komornika w przedmiocie
kosztów podlega wykonaniu bez potrzeby zaopatrywania go w klauzulę
wykonalności.
Egzekucja na podstawie art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c. podlega umorzeniu, jeżeli jest
oczywiste, że nie uzyska się z niej sumy wyższej od kosztów egzekucyjnych. Z
treści tego unormowania wprost wynika, że dotyczy ono egzekucji świadczeń
pieniężnych oraz że umorzenie na tej podstawie postępowania jest wykluczone, gdy
mienie dłużnika przewyższa koszty egzekucyjne.
Ustalone w toku bezskutecznej egzekucji nieściągnięte koszty w razie
ponownego wszczęcia egzekucji na podstawie tego samego tytułu wykonawczego
podlegają przymusowemu wyegzekwowaniu. Fakt, że koszty postępowania
egzekucyjnego zostały ustalone w postępowaniu umorzonym na podstawie art. 824
§ 1 pkt 3 k.p.c., nie wyklucza tego, iż mogą być ściągnięte w innym postępowaniu
egzekucyjnym, odrębnym bowiem zagadnieniem jest ustalenie kosztów
postępowania egzekucyjnego od ich wyegzekwowania.
Artykuł 770 k.p.c. nie uzależnia ustalenia kosztów postępowania
egzekucyjnego od wyniku egzekucji. Wierzyciel reprezentowany przez
profesjonalnego pełnomocnika, który poniósł określone koszty zastępstwa, ma
interes prawny w ich ustaleniu, nawet jeśli nie będą one ściągnięte w tym
postępowaniu. Należy pamiętać, że bezskuteczność egzekucji nie musi oznaczać
niemożności zaspokojenia się w inny sposób. Po umorzeniu postępowania na
podstawie art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c. dłużnikiem z innego tytułu może stać się
dotychczasowy wierzyciel, który potrąca swoją wierzytelność główną wraz z
kosztami postępowania sądowego i egzekucyjnego, co wymaga ich ustalenia w
postępowaniu, w którym powstały. Nie można też wykluczyć, że wierzyciel w
wypadku bezskutecznej egzekucji będzie chciał zbyć swoją wierzytelność także z
tytułu kosztów nieskutecznego postępowania egzekucyjnego.
W postępowaniu egzekucyjnym, odmiennie niż w postępowaniu
rozpoznawczym, obowiązuje zasada odpowiedzialności dłużnika za koszty
egzekucji niezależnie od wyniku postępowania (por. uzasadnienie uchwały siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 1987 r., III CZP 88/86, OSNCP 1987, nr
11, poz. 166). Zakres i wysokość kosztów egzekucyjnych komornik ustala na
podstawie przepisów szczególnych, a tylko odpowiednio w tym zakresie stosuje
przepisy kodeksu postępowania cywilnego. Postępowanie egzekucyjne powinno
być prowadzone w efektywny sposób, a zwrotowi podlegają koszty niezbędne do
celowego prowadzenia egzekucji. Sąd Najwyższy stwierdził, że razi sytuacja, w
której w warunkach uzasadniających umorzenie z urzędu postępowania
egzekucyjnego podejmowane są przez komornika czynności bezcelowo
pomnażające koszty (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 28
lutego 1995 r., III CZP 20/95, OSNC 1995, nr 5, poz. 83). Zachowanie się samego
wierzyciela też wywiera wpływ na koszty postępowania egzekucyjnego, skoro
określa on sposób egzekucji (art. 797 k.p.c.) oraz może podjąć inicjatywę
zmierzającą do zakończenia nieefektywnego postępowania egzekucyjnego (art. 825
§ 1 k.p.c.), nie ma jednak wystarczających przesłanek do przyjęcia, że
bezskuteczność egzekucji, o jakiej mowa w art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c., wskazuje na jej
niecelowość. Takie stanowisko musiałoby oznaczać, że każdorazowo przed
wystąpieniem z wnioskiem wierzyciel ma obowiązek prowadzenia szczególnych
dochodzeń celem ustalenia stanu majątkowego dłużnika i na podstawie ich wyniku
rozważyć, czy egzekucja okaże się skuteczna. Przerzucenie tego zadania na
wierzyciela oznaczałoby zastępowanie komornika w jego obowiązkach.
Komornik nie może stwierdzić, czy poniesienie przez wierzyciela kosztów na
wynagrodzenie pełnomocnika było celowe, stosownie bowiem do art. 804 k.p.c. nie
jest uprawniony do badania zasadności i wymagalności obowiązku świadczenia
objętego tytułem egzekucyjnym; rozstrzygnięcie o kosztach niezbędnych do
celowego przeprowadzenia egzekucji należy do sądu rozpoznającego skargę na
czynność komornika (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z
dnia 27 listopada 1986 r., zasada prawna, III CZP 40/86, OSNCP 1987, nr 5-6, poz.
71, i uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2004 r., III CZP 16/04, OSNC
2005, nr 6, poz.103). Skoro więc komornik nie może ocenić celowości kosztów,
jeżeli mają podstawę faktyczną i prawną, to nie może odmówić uwzględnienia
wniosku wierzyciela o przyznanie kosztów zastępowania go przez adwokata lub
radcę prawnego, wynikają one bowiem z ustawy, a nie z postanowienia o ustaleniu
kosztów postępowania egzekucyjnego.
Przedmiotem sprawy jest odmowa uzupełnienia postanowienia komornika
ustalającego koszty bezskutecznego postępowania egzekucyjnego o koszty
zastępstwa radcowskiego. Dla rozstrzygnięcia nie ma więc znaczenia zagadnienie
zawarte w pytaniu drugim i dlatego nie było podstawy do rozważania kwestii, czy na
komorniku ciąży obowiązek wezwania dłużnika do uiszczenia tych kosztów na rzecz
wierzyciela (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 1975 r., I PR
31/75, OSNCP 1975, nr 12, poz. 176).
Z tych względów orzeczono, jak na wstępie.