Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 75/07
POSTANOWIENIE
Dnia 15 czerwca 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
del. SSA Marta Romańska
w sprawie z powództwa R. P.
przeciwko Powszechnemu Zakładowi Ubezpieczeń - Spółce Akcyjnej w Warszawie
oraz I. M. i H. D.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 15 czerwca 2007 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 19 lipca 2006 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu
Okręgowego z dnia 29 września 2005 r., pozostawiając
rozstrzygnięcie o wynagrodzeniu należnym adwokatowi z urzędu
w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 29 września 2005 r. w sprawie z powództwa R. P.
przeciwko Powszechnemu Zakładowi Ubezpieczeń S.A. oraz I. M., H. D. o
zapłatę Sąd Okręgowy odrzucił pozew przeciwko pozwanemu zakładowi
ubezpieczeń na tej podstawie, że powództwo przeciwko temu pozwanemu
zostało rozstrzygnięte prawomocnym wyrokiem tego sądu z dnia 9 marca 2000
r. Sąd Okręgowy wskazał, że powód wywodził roszczenia o odszkodowanie i
rentę w obu sprawach z tego samego zdarzenia z dnia 13 sierpnia 1995 r.
W zażaleniu na to postanowienie powód podniósł, że we wcześniejszej
sprawie zakład ubezpieczeń był pozwany na innej podstawie prawnej i z tytułu
odpowiedzialności cywilnej za inne osoby, które nie posiadały ubezpieczenia
OC.
Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 19 lipca 2006 r. oddalił zażalenie
powoda.
Według sądu, powód wniósł pozew w sprawie C …/99 powołując się na te
same – jak obecnie - okoliczności faktyczne, a mianowicie napaść ze strony K.
M. i W. D. Ta sama była również podstawa prawna odpowiedzialności zakładu
ubezpieczeń wywodzona z przepisów rozporządzenia Ministra Finansów z dnia
18 grudnia 1990 r. w sprawie ogólnych warunków odpowiedzialności cywilnej
rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego (Dz. U. Nr 89, poz. 526).
Zdaniem sądu powód od początku domagał się odszkodowania z tytułu
ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej rolników, łącząc fakt wyrządzenia
szkody przez sprawców, będących osobami wymienionymi w § 3 powołanego
rozporządzenia. Okoliczność, że obecnie powód skierował powództwo dodatkowo
przeciwko dwóm innym osobom, których dotychczas nie pozywał o roszczenia
wywodzone ze zdarzeń zaistniałych 13 sierpnia 1993 r. nie zmienia wniosku, że
powództwo wytoczone przeciwko zakładowi ubezpieczeń zostało już wcześniej
prawomocnie rozstrzygnięte.
Skarga kasacyjna od postanowienia sądu drugiej instancji została oparta
na obu podstawach wymienionych w art. 3983
§ 1 k.p.c. Zdaniem powoda Sąd
Apelacyjny dopuścił się błędnej wykładni art. 822 § 1 k.c. pomijając, iż
przewiduje on dwa przypadki akcesoryjnej odpowiedzialności zakładu
3
ubezpieczeń: odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez ubezpieczonego
oraz odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez osobę, na której rzecz
została zawarta umowa ubezpieczenia.
Naruszenie art. 385 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 zd. 1 k.p.c. polegało
według skarżącego na oddaleniu zażalenia, pomimo że nie zachodziła
przesłanka odrzucenia pozwu, określona w art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jak wynika z pisemnych motywów zaskarżonego orzeczenia, pozew
w sprawie wcześniejszej, oznaczonej sygn. akt C …/99 został skierowany
łącznie przeciwko Powszechnemu Zakładowi Ubezpieczeń S.A. oraz
bezpośrednim sprawcom szkody (w ocenie powoda) tj. przeciwko K. M. i W. D.,
przy czym odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń powód opierał na podstawie
wskazanego wyżej rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 1990 r.,
które w § 3 przewidywało odszkodowanie z ubezpieczenia odpowiedzialności
rolników także za osoby pracujące w gospodarstwie rolnym, prowadzonym przez
ubezpieczonego rolnika (zgodnie z definicją zawartą w § 2 pkt 2 rozporządzenia
przez określenie rolnik rozumie się osobę fizyczną prowadzącą gospodarstwo
rolne).
Obecnie powód skierował pozew ponownie wobec tego samego
ubezpieczyciela oraz przeciwko I. M. i H. D., które tym razem same, jako
prowadzące gospodarstwa rolne, ubezpieczone od odpowiedzialności cywilnej,
zobowiązane są według powoda do zapłacenia odszkodowania za zdarzenie z
dnia 13 sierpnia 1993 r. z udziałem K. M. i W. D., w wyniku którego powód
doznał rozstroju zdrowia.
Sąd Apelacyjny analizując obie sprawy ma rację podnosząc, że w każdej
z nich powód odwoływał się do nagannego zachowania K. M. i W. D., ale - co
istotne – z tego samego zdarzenia wywiódł obowiązek naprawienia szkody nie
tylko przez bezpośrednich uczestników zdarzenia (co do których zapadł
prawomocny wyrok) ale także przez pozwane, którym postawił inne zarzuty,
4
pozostające jedynie w faktycznym i prawnym związku z zachowaniem K. M. i W.
D.
Zgodnie z § 3 cytowanego rozporządzenia Ministra Finansów, które ma
zastosowanie w sprawie, jako szczególne uregulowanie, obowiązujące w dacie
wypadku ubezpieczeniowego (już tylko dlatego chybiony jest zarzut naruszenia
art. 822 § 1 k.c.), z ubezpieczenia OC rolników przysługiwało odszkodowanie,
jeżeli rolnik, osoby bliskie rolnikowi lub osoby pracujące w gospodarstwie rolnym
prowadzonym przez rolnika są – na podstawie obowiązującego prawa
zobowiązane do zapłacenia odszkodowania za zdarzenie, którego następstwem
jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź utrata, zniszczenie lub
uszkodzenie mienia. Odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń rozciąga się
oddzielnie na zachowanie każdej z tych osób. Zgodnie z § 11 cytowanego
rozporządzenia zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w granicach
odpowiedzialności każdej z osób objętych ubezpieczeniem. Wobec tego,
oddalenie powództwa przeciwko zakładowi ubezpieczeń o wypłatę
odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim przez jedną z osób
objętych umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej nie wyłącza
dopuszczalności wniesienia kolejnego powództwa, przez tego samego
poszkodowanego, przeciwko temu samemu zakładowi ubezpieczeń, opartego na
zarzutach dotyczących zachowania innej osoby, objętej tą samą umową
ubezpieczenia. Z uzasadnienia pozwu wynika, że powód obecnie łączy
samodzielną odpowiedzialność odszkodowawczą pozwanych I. M. i H. D. z
pracą K. M. i W. D. w ich gospodarstwach rolnych. O tym, czy związek ten jest
wystarczający do przyjęcia zobowiązania do naprawienia szkody decydują
zatem odmienne fakty. Różna jest także ewentualna podstawa prawna
odpowiedzialności aktualnie pozwanych rolników za zachowanie innych osób,
zatrudnionych w ich gospodarstwach rolnych.
Do uznania, że sprawa została już wcześniej prawomocnie osądzona, co
przesądza o odrzuceniu nowego pozwu (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., art. 366 k.p.c.),
konieczne jest stwierdzenie tożsamości podmiotowej i przedmiotowej obu spraw.
5
W rozpoznawanej sprawie spełniła się tylko pierwsza z opisanych przesłanek.
Po przeciwstawnych stronach procesowych, w tych samych rolach, w obu
sprawach wystąpiły te same podmioty. Wcześniej dostatecznie zostało
wykazane, że nie pokrywają się przedmiotowe granice powagi rzeczy osądzonej
określone w art. 366 k.p.c. Decyduje o tym brak tożsamości podstawy faktycznej
roszczeń skierowanych obecnie wobec osób fizycznych prowadzących
gospodarstwa rolne, z roszczeniami skierowanymi uprzednio przeciwko osobom
pracującym w tych gospodarstwach. Stwierdzenie to jest aktualne także, co do
roszczeń skierowanych przeciwko pozwanemu zakładowi ubezpieczeń. Istnienie
zobowiązania ubezpieczyciela determinuje istnienie obowiązku naprawienia
szkody przez ubezpieczającego albo przez inne osoby, na rzecz których została
zawarta umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Jednocześnie należy
podnieść, iż wobec treści § 4 ust. pkt 1 cytowanego rozporządzenia, opisane
zasady odpowiedzialności ubezpieczyciela obowiązują także, gdy rolnik nie
posiadał obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej.
W tym stanie rzeczy słuszny okazał się zawarty w skardze kasacyjnej
zarzut oddalenia zażalenia na podstawie art. 385 w związku z art. 397 § 2 k.p.c.,
pomimo braku przesłanek do odrzucenia pozwu na podstawie art. 199 § 1 pkt 2
k.p.c.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
postanowił jak wyżej.