Sygn. akt IV CSK 78/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 czerwca 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Strzelczyk
Protokolant Bogumiła Gruszka
w sprawie z powództwa G. B. i in., przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej "T" w L.
o uchylenie uchwał,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 28 czerwca 2007 r.,
skargi kasacyjnej powoda G. B.
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 8 listopada 2006 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w pkt I (pierwszym) i III (trzecim),
a także w pkt II (drugim) oraz IV (czwartym) w odniesieniu do
powoda G. B. i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 8 listopada 2006 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację powoda
G. B. od wyroku Sądu Okręgowego w L., którym ten Sąd oddalił powództwo
skierowane przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej „T” w L. o uchylenie uchwały nr 1
§ 1 i 2 Zebrania Przedstawicieli z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie „pozyskania
środków na spłatę zadłużenia”. U podłoża tego rozstrzygnięcia legł pogląd, że dla
obciążenia członków spółdzielni jej zobowiązaniami także z innych tytułów niż
eksploatacja i utrzymanie nieruchomości (art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia
2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych - tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119,
poz. 1116 ze zm.) wystarczy ogólna wzmianka w statucie przewidująca możliwość
wprowadzenia tego obciążenia.
Skarga kasacyjna powoda – oparta na obydwu podstawach z art. 3983
k.p.c.
– zawiera zarzut naruszenia art. 130 § 2,3, art. 42 § 2 ustawy z dnia 16 września
1982 r. – Prawo spółdzielcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r., Nr 188, poz. 1848 ze
zm.), art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach
mieszkaniowych - tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm.), art. 158,
386§ 4, 328 § 2, 365 § 1 k.p.c., i zmierza do uchylenia zaskarżonego wyroku oraz
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sądy niższej instancji pominęły, że obciążenie członków spółdzielni jej
zobowiązaniami także z innych tytułów niż eksploatacja i utrzymanie nieruchomości
przewidziane w art. 4 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych zostało
poddane rygorom z art. 6 ust. 1 tej ustawy.
Artykuł 6 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, odpowiadający
treścią dawnemu art. 208 § 4 Prawa spółdzielczego, wyraża zasadę tzw.
bezwynikowej działalności gospodarczej spółdzielni mieszkaniowej, która prowadzi
działalność niezarobkową. Przepis ten stanowi lex specialis w stosunku do art. 75
Prawa spółdzielczego, zgodnie z którym zysk spółdzielni, po pomniejszeniu
o podatek dochodowy i inne obciążenia obowiązkowe wynikające z odrębnych
przepisów ustawowych, stanowi nadwyżkę bilansową. W konsekwencji
w działalności gospodarczej spółdzielni mieszkaniowej w ogóle nie występują
pojęcia zysku ani nadwyżki bilansowej, zaś ewentualna nadwyżka przychodów nad
kosztami odpowiednio zwiększa przychody w roku następnym. Podobnie w sytuacji,
3
gdy w danym roku występuje nadwyżka kosztów nad przychodami, odpowiednio
zwiększa ona koszty w roku następnym.
Przepis art. 6 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych dotyczy
wyników całej działalności gospodarczej spółdzielni mieszkaniowej i nie może być
interpretowany jako dotyczący wyłącznie kosztów i przychodów spółdzielni,
określonych w przepisach art. 4 ust. 1, 11
, 2 i 4 ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych, a więc związanych z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości
w części stanowiącej mienie członków albo innych osób, którym przysługują prawa
do lokali, eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości stanowiących mienie
spółdzielni oraz z zobowiązaniami spółdzielni z innych tytułów. Istnieją bowiem
jeszcze inne koszty bądź przychody spółdzielni mieszkaniowej (zob. choćby art. 4
ust. 5 i art. 5 ust. 2 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych). Rozważany przepis
nie może być ponadto interpretowany w sposób oderwany od ogólnych reguł Prawa
spółdzielczego określających sposób pokrywania strat poniesionych przez
spółdzielnię mieszkaniową. Zgodnie z tymi regułami, po pierwsze, statut spółdzielni
powinien określać zasady pokrywania strat spółdzielni (art. 5 § 1 pkt 8 Prawa
spółdzielczego), przy czym do wyłącznej właściwości walnego zgromadzenia
należy podejmowanie uchwał w sprawie sposobu pokrycia strat (art. 38 § 1 pkt 4
Prawa spółdzielczego). Po drugie, członek spółdzielni uczestniczy w pokrywaniu jej
strat do wysokości zadeklarowanych udziałów oraz nie odpowiada wobec
wierzycieli spółdzielni za jej zobowiązania (art. 19 § 2 i 3, a także art. 21 i 28 Prawa
spółdzielczego). Po trzecie, straty bilansowe spółdzielni pokrywa się z funduszu
zasobowego, a w części przekraczającej fundusz zasobowy - z funduszu
udziałowego i innych funduszów własnych spółdzielni według kolejności ustalonej
przez statut (straty pierwszego roku obrachunkowego po założeniu spółdzielni
mogą być pokryte w roku następnym), gdyby zaś fundusze własne nie wystarczyły
na pokrycie strat, walne zgromadzenie może podjąć uchwałę zobowiązującą
członków do wcześniejszego wpłacenia udziałów, niż to przewiduje statut (art. 90
§ 1 i 2, z zastrzeżeniem art. 123 Prawa spółdzielczego). Przepis art. 6 ust. 1
ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych nie zmienia w żaden sposób tych reguł
(tak też SN w wyroku z dnia 11 stycznie 2006 r. II CSK 30/05, OSNC 2006, nr 10,
poz. 167).
4
W powołanym wyżej wyroku Sąd Najwyższy zauważył, że wymienione wyżej
przepisy Prawa spółdzielczego, dotyczące pokrywania strat spółdzielni, mogą być
zresztą w pełni odniesione jedynie do takiej spółdzielni mieszkaniowej, w której
wszystkie prawa do lokali, w tym zwłaszcza spółdzielcze własnościowe prawa do
lokali i prawa odrębnej własności lokali, przysługują członkom. Należy w związku
z tym podkreślić, że w konsekwencji wejścia w życie kilku wyroków Trybunału
Konstytucyjnego utraciła aktualność dawna zasada związania spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu z członkostwem spółdzielni, zgodnie z którą
prawo to mogło trwale przysługiwać wyłącznie członkowi spółdzielni lub
małżonkom, z których przynajmniej jeden musiał być członkiem spółdzielni.
Najpierw, po utracie mocy obowiązującej art. 228 § 3 Prawa spółdzielczego na
podstawie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 lutego 1999 r., K. 23/98
(OTK 1999, nr 2, poz. 25), spadkobiercy zmarłego członka spółdzielni
mieszkaniowej nie musieli ubiegać się o członkostwo w spółdzielni. Później
Trybunał Konstytucyjny stwierdził w wyroku z dnia 21 maja 2001 r., SK 15/00 (OTK
2001, Nr 4, poz. 85), że nieobowiązujący już wówczas art. 228 § 1 Prawa
spółdzielczego był niezgodny z art. 64 ust. 1 i 3 w zw. z art. 21 ust. 1 i art. 31 ust. 3
Konstytucji. Następnie, na podstawie wyroku z dnia 29 czerwca 2001 r., K. 23/00
(OTK 2001, nr 5, poz. 124), w którym Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. 216 Pr.
spółdz. jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji, nie musiała
się ubiegać o członkostwo w spółdzielni osoba, której małżeństwo zostało
rozwiązane przez rozwód albo unieważnione. Wreszcie całkowite zerwanie związku
między już ustanowionym spółdzielczym własnościowym prawem do lokalu
a członkostwem w spółdzielni nastąpiło po wejściu w życie wyroku z dnia 30 marca
2004 r., K 32/03 (OTK 2004, Nr 3A, poz. 22), w którym Trybunał Konstytucyjny
stwierdził, że art. 172
ust. 2 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych jest niezgodny
z art. 64 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji, a art. 178
ust. 1 ustawy
o spółdzielniach mieszkaniowych jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w zw. z art. 31 ust.
3 Konstytucji. Poza tym należy podkreślić, że zasada związania prawa do lokalu
z członkostwem w spółdzielni mieszkaniowej nigdy nie obowiązywała
w odniesieniu do już ustanowionego prawa odrębnej własności lokalu.
5
W tej sytuacji należy odwołać się do regulacji zamieszczonych w przepisach
art. 4 ust. 1, 11
, 2 i 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, określających
obowiązki członków spółdzielni i osób niebędących członkami, którym przysługują
spółdzielcze własnościowe prawa do lokali bądź prawa odrębnej własności lokali,
w zakresie ponoszenia tzw. opłat eksploatacyjnych. Obowiązek ponoszenia
rzeczonych opłat polega, po pierwsze, na uczestniczeniu wymienionych osób
w wydatkach związanych z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości w częściach
przypadających na ich lokale oraz eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości
stanowiących mienie spółdzielni. Wysokość opłat powinna być przez spółdzielnię
w taki sposób skalkulowana, aby nie powstawała różnica między wielkością
kosztów i przychodów. Jeżeli taka różnica powstanie, powinna być skorygowana
przez spółdzielnię przy ustalaniu wysokości opłat eksploatacyjnych, i to
niekoniecznie dopiero w następnym roku obrachunkowym (tj. z reguły w następnym
roku kalendarzowym), ale możliwie jak najszybciej, a więc najlepiej już
w następnym miesiącu po stwierdzeniu wystąpienia owej różnicy, jeżeli jest to tylko
możliwe ze względu na konieczność zachowania procedury określonej w art. 4 ust.
7 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Po drugie, obowiązek ponoszenia opłat
eksploatacyjnych polega na uczestniczeniu członków i osób niebędących członkami
w „zobowiązaniach spółdzielni z innych tytułów”. Przepisy art. 4 ust. 1, 11
, 2 i 4
ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych stanowią w tym zakresie leges speciales
w stosunku do wyżej wspomnianych przepisów art. 19 § 2 i 3 Prawa
spółdzielczego, które wyrażają zasadę ograniczonej odpowiedzialności członków
spółdzielni za jej długi. Przesłanką uwzględnienia długów spółdzielni w opłatach
eksploatacyjnych jest wszakże istnienie zobowiązania w rozumieniu art. 353 § 1
k.c., a więc stosunku prawnego, w którym osoba trzecia (wierzyciel) może żądać od
spółdzielni (dłużnika) świadczenia, a spółdzielnia powinna świadczenie spełnić.
Skoro Sąd Apelacyjny powyższych zasad nie miał na uwadze, wyrok tego
Sądu z mocy art. 39815
§ 1 k.p.c. należało uchylić w zaskarżonym zakresie i sprawę
przekazać do ponownego rozpoznania.
6