Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 38/07
POSTANOWIENIE
Dnia 28 czerwca 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Marian Kocon
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa R. N. i D. N.
przeciwko Agencji Nieruchomości Rolnych Oddział Terenowy w O.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 28 czerwca 2007 r.,
zażalenia powodów
na postanowienie Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 5 kwietnia 2007 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie
2
Uzasadnienie
Powodowie […] wraz ze skargą kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego z
dnia 22 listopada 2006 r. złożyli wniosek o zwolnienie ich od opłaty sądowej
należnej od skargi.
Postanowieniem z dnia 21 lutego 2007 r. Sąd Apelacyjny oddalił w całości
wniosek powodów, którzy nie uiścili opłaty od skargi kasacyjnej i złożyli zażalenie
na postanowienie odmawiające zwolnienia od kosztów.
Postanowieniem z dnia 5 kwietnia 2007 r. ten sam sąd odrzucił skargę
kasacyjną powodów wobec jej nieopłacenia oraz odrzucił zażalenie na
postanowienie o odmowie zwolnienia od kosztów, uznając je za niedopuszczalne.
Powodowie zaskarżyli w całości to postanowienie. Zarzucili w zażaleniu
sprzeczność ustaleń sądu z treścią zebranego materiału dowodowego polegającą
na uznaniu zdolności powodów do poniesienia kosztów sądowych w zakresie
opłaty sądowej. Poza tym zdaniem powodów, sąd uznając formalną
niedopuszczalność zażalenia na postanowienie o odmowie zwolnienia od kosztów
sądowych, naruszył art. 78 Konstytucji.
Na tej podstawie powodowie domagali się uchylenia w całości
zaskarżonego postanowienia oraz zmiany postanowienia o kosztach przez
przyznanie im zwolnienia od opłaty sądowej od skargi kasacyjnej.
Postanowieniem z dnia 7 maja 2007 r. Sąd Apelacyjny odrzucił zażalenie
powodów na postanowienie o odrzuceniu ich zażalenia na postanowienie o
odmowie zwolnienia od kosztów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Orzeczona wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 marca 2007 r.
(w sprawie sygn. akt SK 3/05 OTK – A 2007/3/32) niezgodność z art. 78 Konstytucji
RP odnosi się do nie obowiązującego od 6 lutego 2005 r. i nie mającego
zastosowanie w sprawie art. 39318
§ 2 kodeksu postępowania cywilnego (art. 3 i 6
3
ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania
cywilnego oraz ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych Dz.U. nr 13, poz. 98)
a poza tym wiązała się z zaskarżalnością postanowienia w przedmiocie kosztów
procesu zasądzonych po raz pierwszy przez sąd drugiej instancji. Dlatego
bezzasadne jest kwestionowanie stanowiska sądu drugiej instancji co do
dopuszczalności zażalenia na postanowienie tego sądu odmawiające zwolnienia
od opłat sądowych, należnych w związku z wniesieniem skargi kasacyjnej, przez
odwołanie się do wymienionego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.
Zgodnie z art. 3941
§ 1 i 2 k.p.c., zażalenie do Sądu Najwyższego
przysługuje jedynie na postanowienia sądu drugiej instancji odrzucające skargę
kasacyjną oraz skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia a także na postanowienia kończące postępowania w sprawach,
w których przysługuje skarga kasacyjna z wyjątkiem postanowień w przedmiocie
odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania kończących postępowanie
w sprawie (od których można wnieść skargę kasacyjną) a także z wyjątkiem
postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu
pierwszej instancji. Katalog zaskarżalnych do Sądu Najwyższego postanowień jest
zamknięty i nie obejmuje postanowienia sądu drugiej instancji w przedmiocie
zwolnienia od kosztów sądowych.
Nie oznacza to jednak, że niezaskarżalne postanowienie sądu drugiej
instancji, odmawiające zwolnienia od opłat od skargi kasacyjnej, uchyla się od
jakiejkolwiek kontroli Sądu Najwyższego. Jeśli skutkiem odmowy zwolnienia od
opłat jest nieopłacenie skargi kasacyjnej, a to doprowadziło do jej odrzucenia,
to wówczas Sąd Najwyższy rozpatrując zażalenie postanowienie odrzucające
skargę kasacyjną, rozpatruje na wniosek strony na podstawie art. 380 k.p.c.
w związku z art. 398 21
k.p.c., również postanowienie sądu drugiej instancji
o odmowie przyznania zwolnienia od opłat od skargi kasacyjnej. Takie stanowisko
dominuje w judykaturze i podziela je Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym
zażalenie powodów (por. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 8 marca
2000 r. sygn. akt ICZ 259/99 nie publ., 17 stycznia 2003 r. I CZ 193/02 nie publ.,
z dnia 29 kwietnia 2003 r. V CZ 45/03 nie publ., z dnia 28 kwietnia 2004 r. III CZ
22/04 nie publ., z dnia 14 października 2005 r.).
4
Zażalenie powodów skierowane przeciwko odrzuceniu skargi kasacyjnej nie
zawiera wprawdzie wymaganego w art. 380 k.p.c. sformułowanego expressis verbis
wniosku o rozszerzenie kontroli na postanowienie Sądu Apelacyjnego o odmowie
zwolnienia od opłaty od skargi kasacyjnej, jednak zarówno wnioski zawarte
w zażaleniu zmierzające do zmiany postanowienia dotyczącego kosztów
sądowych, nieudolne zaskarżenie tego postanowienia w tym samym piśmie
procesowym a w końcu uzasadnienie zażalenia, które zostało ograniczone do sfery
zdolności finansowej powodów do ponoszenia opłaty sądowej od skargi kasacyjnej,
pozwalają przyjąć bez żadnych wątpliwości, iż rozpatrywane zażalenie zawiera
w sobie żądanie rozpoznania także postanowienia sądu drugiej instancji o odmowie
zwolnienia od opłat od skargi kasacyjnej.
W ocenie Sądu Najwyższego postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 21
lutego 2007 r. odmawiające powodom w całości zwolnienia od opłaty od skargi
kasacyjnej nie było trafne.
Dotychczasowe plany finansowe powodów, podejmowanie przez nich decyzji
gospodarczych o poważnych skutkach finansowych nie mogą jako jedyne
przesądzać o ich aktualnej zdolności do ponoszenia wysokich opłat sądowych.
Powodowie wielokrotnie podawali w sprawie, że zakup spornej nieruchomości miał
być dokonany z bankowych środków kredytowych (k. 61, 326 akt ) a transakcja ta
miała być elementem wspólnej inwestycji powodów z kontrahentem niemieckim
(k. 99). Dochody za 2006 r., jakie powodowie wykazali w oświadczeniach
majątkowych i dołączonych do nich dokumentach nie przekraczały wysokości
wymaganej aktualnie opłaty od skargi kasacyjnej. Powodowie dotychczas uiścili
ponad 100.000 złotych tytułem opłat sądowych od pozwu i apelacji. Jest to kwota
znaczna, nawet w porównaniu z wysokością przychodów powódki z prowadzonej
przez nią działalności gospodarczej. Złożenie kolejnego wniosku o zwolnienie od
opłat sądowych wymaga ponownego ustalenia sytuacji majątkowej strony
z uwzględnieniem dotychczas poniesionych wydatków. Wbrew temu, co przyjął sąd
drugiej instancji, dokonanie wcześniejszych wpłat nie może być wykładnikiem
aktualnej sytuacji majątkowej powodów. Znamienne jednocześnie jest,
że podnoszone przez powodów trudności z uiszczeniem opłat sądowych stały
5
się przyczyną częściowego cofnięcia powództwa co do ustalenia nieważności
oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu (k. 122).
Z tych względów, skoro nieuzasadniona całkowita odmowa zwolnienia
powodów od opłaty sądowej doprowadziła do odrzucenia skargi kasacyjnej
powodów, należało uchylić zaskarżone postanowienie na podstawie art. 39816
k.p.c.
w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c.
Uchylenie postanowienia o odrzuceniu skargi kasacyjnej oznacza
jednocześnie upadek postanowienia wpadkowego. Dlatego uchylenie
postanowienia rozpoznawanego dodatkowo na podstawie art. 380 k.p.c. nie jest
potrzebne ani dopuszczalne (tak Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 listopada
2004 r. sygn. akt III CZP 62/04, OSNC 2005/11/181).
jz