Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 26 LIPCA 2007 R.
I KZP 20/07
Postanowienie odmawiające uwzględnienia wniosku o uchylenie lub
zmianę środka zapobiegawczego stanowi decyzję o dalszym stosowaniu
tego samego środka zapobiegawczego na zasadach określonych we
wcześniejszym postanowieniu.
Przewodniczący: sędzia SN P. Kalinowski (sprawozdawca).
Sędziowie: SN E. Strużyna, SA (del. do SN) R. Ponikowski.
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy w sprawie Ilonardy S., po rozpoznaniu przekazanego
na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w L., postanowieniem
z dnia 29 marca 2007 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadni-
czej wykładni ustawy:
„Czy właściwość funkcjonalna sądu rejonowego, w którego okręgu prowa-
dzi się postępowanie, do rozpoznania zażalenia na postanowienie prokura-
tora w przedmiocie środka zapobiegawczego (art. 252 § 2 k.p.k.), obejmuje
również rozpoznanie zażalenia na postanowienie prokuratora w przedmio-
cie wniosku o zmianę lub uchylenie środka zapobiegawczego, a jeżeli tak
to czy w zakres tej właściwości wchodzi rozpoznanie zażalenia na każde
postanowienie prokuratora wydane w wyniku rozpoznania wniosku o zmia-
nę lub uchylenie środka, czy też rozpoznanie zażalenia jedynie na posta-
nowienie pozytywne, tj. uwzględniającego wniosek”.
p o s t a n o w i ł odmówić podjęcia uchwały.
2
U Z A S A D N I E N I E
Zagadnienie przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia
w trybie przewidzianym w art. 441 § 1 k.p.k., powstało w następującej sytu-
acji procesowej.
Postanowieniem z dnia 29 kwietnia 2005 r. Sąd Rejonowy w L. za-
stosował wobec Ilonardy S. tymczasowe aresztowanie na okres 14 dni od
daty zatrzymania, zaś dnia 25 maja 2005 r. Prokurator Rejonowy w Ś. za-
rządził poszukiwanie podejrzanej listem gończym.
W dniu 9 listopada 2006 r. obrońca podejrzanej złożył do Prokuratora
Rejonowego w Ś. wniosek o zmianę powołanego wyżej środka zapobie-
gawczego i uchylenie postanowienia o poszukiwaniu listem gończym, który
to wniosek nie został uwzględniony – postanowieniem z dnia 10 listopada
2006 r. To ostatnie rozstrzygnięcie zostało zaskarżone zażaleniem wnie-
sionym przez obrońcę podejrzanej, który wnosił o zmianę tego orzeczenia,
polegającą na zastąpieniu tymczasowego aresztowania poręczeniem ma-
jątkowym oraz uchylenie postanowienia o poszukiwaniu podejrzanej listem
gończym. Powyższe zażalenie zostało przedstawione do rozpoznania Są-
dowi Rejonowemu w L. z wnioskiem Prokuratora Rejonowego w Ś. o
utrzymanie w mocy zaskarżonego postanowienia. Jednak Sąd Rejonowy w
L. uznał się niewłaściwym do rozpoznania wniesionego środka odwoław-
czego i przekazał go do rozpoznania Prokuratorowi Okręgowemu w L. To
ostatnie postanowienie zaskarżył prokurator zarzucając obrazę art. 252 § 1
k.p.k., polegającą na wyrażeniu poglądu, że zażalenie na postanowienie
prokuratora, odmawiające uwzględnienia wniosku o zmianę środka zapo-
biegawczego w postaci tymczasowego aresztowania, przysługuje na pod-
stawie art. 254 § 2 k.p.k. i art. 465 § 2 k.p.k. do prokuratora nadrzędnego w
sytuacji, gdy zgodnie z art. 252 § 2 k.p.k. zażalenie to wnosi się do sądu
rejonowego, w którego okręgu prowadzi się postępowanie. Podnosząc tak
3
skonstruowany zarzut autor zażalenia wnosił o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego
rozpoznania.
Sąd Okręgowy w L., postanowieniem z dnia 29 marca 2007 r. zwrócił
się do Sądu Najwyższego z pytaniem sformułowanym na wstępie, wyraża-
jąc zarazem przekonanie, że sytuacja procesowa w niniejszej sprawie
wskazuje na potrzebę dokonania zasadniczej wykładni ustawy – przepisu
art. 252 § 2 k.p.k. Jednocześnie podkreślono, że przedstawione zagadnie-
nie „dotyczy ściśle przedmiotu osądu w sprawie, ma charakter konkretny i
rzeczywisty” oraz „zachodzi niewątpliwy związek pomiędzy ewentualnym
rozpoznaniem tego zagadnienia (...) a rozstrzygnięciem sprawy”, co czyniło
niezbędnym wystąpienie do Sądu Najwyższego. Już z dalszych wywodów
wynika jednak niezbicie, że w istocie sądowi zwracającemu się z pytaniem
chodzi o rozstrzygnięcie zupełnie innej kwestii, a mianowicie ustalenia rela-
cji między określeniami „w przedmiocie środka zapobiegawczego” i „w
przedmiocie wniosku o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego”,
użytymi odpowiednio w art. 252 § 1 k.p.k. i art. 254 § 1 k.p.k. W tym też
rozróżnieniu Sąd Okręgowy w L. upatruje podstawę swoich wątpliwości.
Odwołując się do – błędnie zresztą przypisywanych poszczególnym auto-
rom – poglądów wyrażonych w piśmiennictwie prawniczym na tle dwóch
uchwał Sądu Najwyższego dotyczących tej materii (z dnia 26 listopada
2003 r., I KZP 30/03 oraz z dnia 29 października 2004 r., I KZP 19/04) Sąd
Okręgowy sformułował trzy różne rozwiązania, które – w jego ocenie – są
możliwe do przyjęcia na tle obowiązującego obecnie stanu prawnego. We-
dług pierwszego z nich – organem właściwym do rozpoznania zażalenia na
każde postanowienie prokuratora w przedmiocie wniosku o zmianę lub
uchylenie środka zapobiegawczego będzie zawsze prokurator nadrzędny
(art. 465 § 2 k.p.k. w zw. z art. 252 § 1 k.p.k.). Zgodnie z drugim stanowi-
skiem – organem właściwym do rozpoznania zażalenia w takiej sytuacji
4
będzie zawsze sąd, w którego okręgu prowadzi się postępowanie (art. 252
§ 2 k.p.k.). Natomiast w trzecim wypadku – właściwość będzie zależała od
treści decyzji wydanej przez prokuratora: do rozpoznania zażalenia na po-
stanowienie prokuratora nieuwzględniające wniosku o zmianę lub uchyle-
nie środka zapobiegawczego właściwy będzie prokurator nadrzędny, zaś
do rozpoznania zażalenia na postanowienie prokuratora uwzględniające
taki wniosek, właściwy będzie sąd rejonowy, o którym mowa w art. 252 § 2
k.p.k.
Prokurator Prokuratury Krajowej we wniosku przestawionym Sądowi
Najwyższemu wnosił o odmowę podjęcia uchwały.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Stanowisko prokuratora, postulującego odmowę podjęcia uchwały w
przedstawionej kwestii, należało podzielić w całej rozciągłości. Jedną z za-
sadniczych przesłanek korzystania z instytucji przewidzianej w art. 441 § 1
k.p.k. jest wykazanie, że przy rozpoznawaniu środka odwoławczego wyło-
niło się zagadnienie prawne wymagające dokonania zasadniczej wykładni
ustawy. Tymczasem, w realiach tej sprawy taka sytuacja wcale nie zacho-
dzi. Po raz kolejny przypomnieć trzeba, że art. 441 § 1 k.p.k. zezwala są-
dowi odwoławczemu zwrócić się o dokonanie zasadniczej wykładni ustawy
jedynie wtedy, gdy przy rozpoznawaniu środka odwoławczego wyłoni się
zagadnienie prawne, którego wyjaśnienie ma znaczenie dla wydania orze-
czenia w konkretnej sprawie. Jak trafnie podkreśla się w piśmiennictwie,
sąd odwoławczy nie może natomiast, powołując się na treść art. 441 § 1
k.p.k., stawiać pytań o charakterze „abstrakcyjnym”, tj. nie powiązanych z
rozpoznawaną sprawą, choćby ich znaczenie dla praktyki sądowej było
doniosłe (por. S. Zabłocki w: J. Bratoszewski, L. Gardocki, Z. Gostyński, S.
Przyjemski, R.A. Stefański, S. Zabłocki: Kodeks postępowania karnego.
Komentarz, tom III, Warszawa 2004, s. 210).
5
Obok wymogu ścisłego zakotwiczenia pytania prawnego w stanie fak-
tycznym, z jakim ma do czynienia sąd odwoławczy, jest on zobligowany
również do wykazania potrzeby dokonania wykładni określonego fragmen-
tu ustawy. Z tego punktu widzenia istotne znaczenie będzie miało zatem
wykazanie istnienia rozbieżności interpretacyjnych występujących przy wy-
kładni określonej normy prawnej (tamże – s. 211).
W niniejszej sprawie Sąd odwoławczy – poza odnotowaniem rzeczy-
wistej różnorodności poglądów zaprezentowanych w piśmiennictwie, z któ-
rymi prowadzenie dyskusji nie jest rolą Sądu Najwyższego – w niewielkim
nawet stopniu nie sprostał tym wymaganiom. Wadliwość sformułowanego
pytania wyraża się w dwóch płaszczyznach. Pierwsza to jego zakres. For-
mułując wątpliwość co do kompetencji organu procesowego mającego roz-
poznać zażalenie na postanowienie prokuratora wydane w wyniku rozpo-
znania wniosku o zmianę lub uchylenie środka zapobiegawczego, Sąd od-
woławczy obejmuje pytaniem wszystkie środki zapobiegawcze w sytuacji,
gdy w realiach rozpoznawanej sprawy chodzi o zażalenie na postanowie-
nie odmawiające uwzględnienia wniosku o uchylenie tymczasowego aresz-
towania. W tej zaś materii obowiązuje szczególna regulacja zamieszczona
w art. 254 § 2 k.p.k. Tym samym, przedstawione zagadnienie zostało w py-
taniu zarysowane szerzej niż to wynika z potrzeby zakreślonej ramami po-
stępowania. W części motywacyjnej wręcz przyznano, że przedmiotem za-
interesowania jest jeszcze inne zagadnienie, a mianowicie relacja między
pojęciami „postanowienie w przedmiocie wniosku o uchylenie lub zmianę
środka zapobiegawczego” oraz „postanowienie w przedmiocie środka za-
pobiegawczego”.
Druga płaszczyzna – to brak uwzględnienia stanowiska prezentowa-
nego dotychczas w judykaturze w danej kwestii. Podkreślić trzeba, że
zwracając się do Sądu Najwyższego w trybie przewidzianym w art. 441 § 1
k.p.k. i domagając się dokonania wykładni określonej normy prawnej, sąd
6
wymieniony w tym przepisie nie może traktować jako nieistniejących po-
glądów orzecznictwa wyrażonych już wcześniej, a dotyczących tej samej
materii jaką przedstawia w swoim wystąpieniu. Spełnienie ustawowego
wymagania „wyłonienia się zagadnienia wymagającego dokonania zasad-
niczej wykładni” następuje bowiem wówczas, gdy przedstawiona kwestia
nie była dotychczas przedmiotem wykładni, bądź też od czasu dokonania
tej wykładni ujawniły się rozbieżności w orzecznictwie sądowym albo
przedstawione zostały argumenty skutecznie kwestionujące wcześniejszą
interpretację. Judykatura Sądu Najwyższego dostarcza szeregu przykła-
dów takich sytuacji, gdy właśnie argumenty przedstawione przez sądy wy-
stępujące o ponowną interpretację przepisów, doprowadziły do wykreowa-
nia zupełnie innego kierunku orzecznictwa.
Przechodząc na grunt niniejszej sprawy zauważyć jednak należy, że
nie tylko nie doszło do skutecznego podważenia poglądów prezentowa-
nych dotychczas przez Sąd Najwyższy w materii będącej przedmiotem wy-
stąpienia Sądu Okręgowego w L., ale brak jest jakiegokolwiek nawet od-
niesienia się tego ostatniego Sądu do istniejącego w tym zakresie orzecz-
nictwa, które powołano zresztą jedynie fragmentarycznie. W części moty-
wacyjnej ograniczono się przy tym do zaprezentowania (w ślad za uczest-
nikami dyskusji toczącej się w piśmiennictwie) trzech różnych stanowisk
możliwych – zdaniem Sądu odwoławczego – do przyjęcia w kwestii właści-
wości organu, który powinien rozpoznawać zażalenie na postanowienie
prokuratora w przedmiocie wniosku o zmianę lub uchylenie środka zapo-
biegawczego. Nie podjęto natomiast nawet próby dyskusji ze stanowiskami
wyrażanymi dotychczas przez Sąd Najwyższy w omawianym zakresie.
W związku z powyższym przypomnieć trzeba, że zagadnienie za-
skarżalności postanowień organu procesowego – w tym także prokuratora
– dotyczących wniosków o uchylenie lub zmianę środków zapobiegaw-
czych, ze szczególnym uwzględnieniem najsurowszego spośród nich, tj.
7
tymczasowego aresztowania, było już przedmiotem wykładni dokonywanej
w trybie art. 441 § 1 k.p.k. Pierwsza z wypowiedzi Sądu Najwyższego w tej
materii w postaci uchwały z dnia 26 listopada 2003 r., I KZP 30/03
(OSNKW 2003, z. 11-12, poz. 97) wskazywała przepis art. 252 § 1 k.p.k.
jako podstawę prawną statuującą prawo zaskarżenia każdego postanowie-
nia w przedmiocie środka zapobiegawczego, w tym również wydanego w
następstwie rozpoznania wniosku złożonego przez oskarżonego o uchyle-
nie lub zmianę tego środka. Już wtedy wyrażono jednoznaczne przekona-
nie, że każde postanowienie rozstrzygające o zasadności lub niezasadno-
ści wniosku złożonego na podstawie art. 254 § 1 k.p.k. jest postanowie-
niem w przedmiocie środka zapobiegawczego. Stanowisko to, wykraczają-
ce niewątpliwie poza ramy wykładni ściśle językowej, wsparto szczegóło-
wymi argumentami, do których w tym miejscu wystarczy odesłać. Spotkało
się ono z licznymi wypowiedziami polemicznymi (por. R. Kmiecik: Glosa do
uchwały SN I KZP 30/03, OSP 2004, z. 5, poz. 64; R.A. Stefański: Przegląd
uchwał Izby Karnej Sądu Najwyższego w zakresie prawa karnego proce-
sowego za 2003 r., WPP 2004, nr 2, s. 109; B. Mik: Glosa do uchwały SN I
KZP 30/03, Prok. i Pr. 2004, nr 5, s. 104; A. Błachnio-Parzych, M. Hudzik,
J. Pomykała: Przegląd glos krytycznych do orzeczeń Izby Karnej i Izby
Wojskowej SN z zakresu prawa karnego procesowego opublikowanych w
okresie od kwietnia 2004 r. do marca 2005 r. [część I], Pal. 2005, nr 9-10,
s. 203; B. Kurzępa: Glosa do uchwały SN I KZP 30/03, WPP 2004, nr 2, s.
150; K. Grzegorczyk: Glosa do uchwały I KZP 30/03, WPP 2004, nr 2, s.
154; Z. Świda: Glosa do uchwały SN I KZP 30/03, Prok. i Pr. 2004, nr 5, s.
99), ale również z odmiennym rozstrzygnięciem innego składu Sądu Naj-
wyższego z dnia 10 lutego 2004 r. WZ 6/04 (OSNKW-R 2004, poz. 294),
co w konsekwencji zaowocowało wnioskiem Pierwszego Prezesa Sądu
Najwyższego skierowanym do powiększonego składu tego Sądu w trybie
art. 60 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym. Opo-
8
wiadając się za poglądem, zgodnie z którym oskarżonemu przysługuje za-
żalenie na postanowienie właściwego organu procesowego (sądu albo
prokuratora) wydane w przedmiocie jego wniosku o zmianę lub uchylenie
środka zapobiegawczego innego niż tymczasowe aresztowanie, skład
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego przychylił się do stanowiska wyrażo-
nego w poprzednio wymienionej uchwale przyjmującej, że każde postano-
wienie w przedmiocie wniosku o uchylenie lub zmianę środka zapobiegaw-
czego jest zarazem postanowieniem w przedmiocie tego środka (uchwała z
dnia 29 października 2004 r., I KZP 19/04). Odmowa uwzględnienia wnio-
sku oznacza dalsze stosowanie tego samego środka zapobiegawczego na
zasadach określonych we wcześniejszym postanowieniu. Jest zatem fak-
tycznie decyzją o utrzymaniu w mocy tego środka w dotychczasowej po-
staci. Niezależnie zatem od treści rozstrzygnięcia organ procesowy wydaje
postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego. Dotychczasową
linię argumentacyjną wskazującą na konieczność oderwania się od kryte-
riów ściśle językowych, wsparto wskazaniem na konsekwencje wynikające
ze ściśle literalnego interpretowania pojęć „postanowienie w przedmiocie
wniosku” i „postanowienie w przedmiocie środka”. Gdyby bowiem obu tych
pojęć na gruncie art. 254 § 2 k.p.k. nie odczytywać tak, jak to uczyniono już
w uchwale z dnia 26 listopada 2003 r., I KZP 30/03, to przewidziane w tym
przepisie ograniczenie temporalne w odniesieniu do najbardziej istotnych
wniosków o zmianę lub uchylenie tymczasowego aresztowania w ogóle nie
mogłoby funkcjonować. Odmienna interpretacja prowadziłaby do sytuacji,
w której postanowienie o odmowie uwzględnienia wniosku o uchylenie lub
zmianę tymczasowego aresztowania nie byłoby postanowieniem „w
przedmiocie tymczasowego aresztowania”. Nie powodowałoby ono zatem
uruchomienia okresowej blokady zaskarżalności kolejnych postanowień
odmawiających uwzględnienia wniosku o uchylenie lub zmianę tymczaso-
wego aresztowania. Jest oczywiste, że taki sposób wykładni prowadziłby
9
wprost do zakwestionowania wyraźnej przecież woli ustawodawcy zmierza-
jącego do zdecydowanego ograniczenia powszechnych w praktyce wypad-
ków opóźniania postępowania w głównym nurcie procesu przy pomocy
nieustannego zaskarżania rozstrzygnięć w kwestii środków zapobiegaw-
czych. Zupełnie innym zagadnieniem jest niedoskonałość obecnej regula-
cji, słusznie podnoszona przez autorów licznych glos do obu powołanych
uchwał (obok glos wymienionych powyżej por. także: A. Zając, B. Zając:
Glosa do uchwały składu 7 sędziów SN z dnia 29 października 2004, I KZP
19/04 Prok. i Pr. 2006, nr 2, s. 114; W. Korbiel: Glosa do uchwały SN z 29
października 2004, Pal. 2005, nr 1-2, s. 277; R.A. Stefański: Przegląd
uchwał Izby Karnej Sądu Najwyższego w zakresie prawa karnego proce-
sowego za 2004 r., WPP 2005, nr 2, s. 77; K. Grzegorczyk: Glosa do
uchwały SN – Izby Karnej z 29 października 2004 r. I KZP 19/04, WPP
2005 nr 1, s. 144; H. Skwarczyński: Glosa do uchwały Izby Karnej SN z 29
października 2004 r. I KZP 19/04, WPP 2005, nr 1, s. 138).
Odnotować należy również swoisty paradoks polegający na tym, że
możliwość zaskarżenia postanowienia rozstrzygającego o dalszym stoso-
waniu najbardziej dolegliwego dla oskarżonego izolacyjnego środka zapo-
biegawczego podlega ograniczeniom przewidzianym w art. 254 § 2 k.p.k..
Natomiast te same ograniczenia nie mają zastosowania w odniesieniu do
możliwości skarżenia orzeczeń rozstrzygających o odmowie uchylenia lub
zmiany wszystkich pozostałych środków zapobiegawczych, które przecież
w znacznie mniejszym stopniu wkraczają w sferę praw i wolności oskarżo-
nego. Jednak rozwiązanie tego problemu może nastąpić wyłącznie w dro-
dze zmian legislacyjnych, a nie w wyniku dokonania odmiennej od dotych-
czasowej wykładni istniejącego uregulowania.
Na koniec trzeba zauważyć, że konsekwencją przyjęcia poglądu o
podstawowym znaczeniu przepisu art. 252 k.p.k., z punktu widzenia możli-
wości i zasad zaskarżania orzeczeń dotyczących wniosków o uchylenie lub
10
zmianę środków zapobiegawczych, jest również rozstrzygnięcie wątpliwo-
ści odnoszących się do właściwości organów rozpoznających zażalenia na
postanowienia zapadające w tej materii. Przepis art. 252 § 2 k.p.k. jest w
tej kwestii zupełnie jednoznaczny i wskazuje sąd rejonowy, w którego
okręgu prowadzone jest postępowanie przygotowawcze, jako właściwy do
rozpoznawania zażalenia na postanowienie prokuratora w przedmiocie
środka zapobiegawczego. Przypomnieć trzeba jeszcze, że na gruncie
przepisu art. 254 § 2 k.p.k. – w brzmieniu przed nowelizacją z dnia 10
stycznia 2003 r. – norma art. 252 § 2 k.p.k. nie miała zastosowania, co
sprawiało, że zażalenie na postanowienie prokuratora w przedmiocie środ-
ka zapobiegawczego przysługiwało do prokuratora nadrzędnego (na zasa-
dach ogólnych – art. 252 § 1 k.p.k.) a nie do sądu rejonowego o jakim mo-
wa w art. 252 § 2 k.p.k. Skreślenie tego zapisu w wyniku wspomnianej no-
welizacji sprawiło, że reguła wyrażona w art. 252 § 2 k.p.k. ma obecnie
pełne zastosowanie. Jeżeli powiąże się wydłużenie swego rodzaju „karen-
cji” przewidzianej w art. 254 § 2 k.p.k. z jednoczesną rezygnacją z istnieją-
cego wcześniej wyłączenia drogi odwoławczej wskazanej w art. 252 § 2
k.p.k., to trudno odczytać inaczej zamysł ustawodawcy, jak wydłużenie
okresu między zażaleniami na postanowienia dotyczące tymczasowego
aresztowania za cenę przekazania sądowi całej kontroli w tym zakresie.
Nie ma natomiast żadnego logicznego powodu, aby kierunek rozstrzygnię-
cia wydanego w wyniku rozpoznania wniosku o uchylenie lub zmianę środ-
ka zapobiegawczego, miał decydować o właściwości organu rozpoznają-
cego środek odwoławczy i to zwłaszcza w taki sposób, aby to akurat orze-
czenie korzystne dla oskarżonego było poddawane kontroli sądowej, a
orzeczenie niekorzystne z jego punktu widzenia, oskarżony mógł skarżyć
„jedynie” do organu nadrzędnego nad prokuratorem prowadzącym postę-
powanie przygotowawcze. Uwaga ta ma zresztą charakter o tyle historycz-
ny, że przynajmniej część argumentacji sądu przedstawiającego zagadnie-
11
nie prawne, znajdowała swoje zakotwiczenie w dotychczasowej treści art.
465 § 2 k.p.k., znowelizowanej obecnie ustawą z dnia 29 marca 2007 r. o
zmianie ustawy o Prokuraturze, ustawy – Kodeks postępowania karnego
oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 64, poz. 432). W postaci obowią-
zującej od dnia 12 lipca 2007 r., przepis ten jako zasadę wprowadza roz-
poznawanie przez sąd zażaleń na postanowienia prokuratora, chyba że
ustawa stanowi inaczej. Natomiast, z punktu widzenia rozstrzygnięcia wąt-
pliwości, których wyrazem było przedłożone pytanie, podstawowe znacze-
nie miało szczegółowe rozważenie tej problematyki w obu uchwałach Sądu
Najwyższego wymienionych powyżej. Wystąpienie Sądu Okręgowego w L.
nie dostarczyło takich racji, które mogłyby przemawiać za odstąpieniem od
dotychczasowego stanowiska, co uzasadniało odmowę udzielenia odpo-
wiedzi na postawione pytanie.