Pełny tekst orzeczenia

UCHWAŁA SKŁADU SIEDMIU SĘDZIÓW
Z DNIA 29 PAŹDZIERNIKA 2004 R.
I KZP 19/04
Oskarżonemu przysługuje zażalenie na postanowienie właściwego
organu procesowego (sądu albo prokuratora) wydane w przedmiocie jego
wniosku o zmianę lub uchylenie środka zapobiegawczego innego niż tym-
czasowe aresztowanie.
Przewodniczący: sędzia SN A. Konopka.
Sędziowie SN: W. Błuś, K. Cesarz, H. Gradzik (sprawozdawca),
R. Sądej, M. Sokołowski, Z. Stefaniak.
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu, przedstawionego przez Pierwszego
Prezesa Sądu Najwyższego, na podstawie art. 60 § 1 ustawy z dnia 23 li-
stopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052), wniosku
o rozstrzygnięcie występującej w orzecznictwie Sądu Najwyższego roz-
bieżności w wykładni prawa w zakresie następującego zagadnienia praw-
nego:
„Czy oskarżonemu przysługuje zażalenie na postanowienie sądu wydane
w przedmiocie jego wniosku o zmianę lub uchylenie innego niż tymczaso-
we aresztowanie środka zapobiegawczego?”
u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi jak wyżej.
2
U Z A S A D N I E N I E
W uzasadnieniu wniosku Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego wska-
zał na zasadnicze rozbieżności w zakresie wykładni art. 252 i 254 k.p.k.,
które wystąpiły w orzecznictwie Sądu Najwyższego po nowelizacji tego
ostatniego przepisu wprowadzonej ustawą z dnia 10 stycznia 2003 r. o
zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Przepisy wpro-
wadzające Kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku koronnym
oraz ustawy o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 17, poz. 155 ze
zm.). Zwracając uwagę na bardzo istotne znaczenie wykładni tych przepi-
sów dla praktyki, wnioskodawca uściślił, że w orzecznictwie zarysowały się
dwa odmienne stanowiska co do umocowania ustawowego do zaskarżenia
w drodze zażaleń postanowień wydanych po rozstrzygnięciu wniosków o
uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego oraz co do dopuszczalno-
ści zaskarżenia przez oskarżonego i przez inne strony postanowień w
przedmiocie wniosków o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego
innego niż tymczasowe aresztowanie.
I tak, w uchwale z dnia 26 listopada 2003 r., I KZP 30/03 (OSNKW
2003, z. 11-12, poz. 97) Sąd Najwyższy – Izba Karna, wypowiadając się w
trybie art. 441 § 1 k.p.k. stwierdził, że art. 254 § 2 k.p.k. nie stanowi źródła
uprawnienia do złożenia zażalenia na postanowienie sądu w przedmiocie
środka zapobiegawczego. Upatrywał go wyłącznie w przepisie art. 252 § 1
k.p.k., który uprawnia do złożenia zażalenia na każde postanowienie w
przedmiocie środka zapobiegawczego, a więc również – jak Sąd ten wy-
wodzi – na wydane w rezultacie rozpoznania wniosku złożonego przez
oskarżonego w trybie art. 254 § 1 k.p.k. W uchwale przyjęto, że art. 254 § 2
k.p.k. ogranicza zaskarżalność tych tylko postanowień, które zapadają po
rozpoznaniu wniosku oskarżonego o uchylenie lub zmianę tymczasowego
3
aresztowania. Przepis ten nie wyłącza natomiast, ani nie ogranicza możli-
wości złożenia zażalenia na postanowienie wydane na skutek wniosku
oskarżonego o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego o charakte-
rze nieizolacyjnym. Dostrzegając pewien paradoks w tym, że uprawnienie
do zaskarżenia decyzji odmownej w przypadku wniosku dotyczącego środ-
ka zapobiegawczego nieizolacyjnego jest szersze, niż wtedy, gdy wniosek
dotyczył tymczasowego aresztowania, sąd ten odwołał się do ratio legis
uregulowania zawartego w art. 254 § 2 k.p.k., ukierunkowanego na
usprawnienie postępowania karnego, które przed nowelizacją przepisu by-
ło nader często spowalniane skarżeniem przez oskarżonych rozstrzygnięć
odmawiających zwolnienia z aresztu i koniecznością rozpoznania zażaleń
przez sąd wyższej instancji. W uchwale zauważa się, że treść art. 254 § 2
k.p.k. nie uzasadnia przyjęcia, iż uprawnienie do zaskarżenia postanowie-
nia w przedmiocie wniosku złożonego w trybie art. 254 § 1 k.p.k. jest zawę-
żone podmiotowo tylko do oskarżonego, i przedmiotowo – tylko do posta-
nowienia o oddaleniu jego wniosku o uchylenie lub zmianę tymczasowego
aresztowania. W konsekwencji bowiem nie mogłyby zaskarżyć postano-
wień zapadających na podstawie art. 254 § 1 k.p.k. inne strony, w tym pro-
kurator, a to naruszałoby w sposób oczywisty i rażący zasadę równości
broni. W końcowej części uzasadnienia uchwały Sąd Najwyższy wypowie-
dział się w kwestii właściwości sądu rozpoznającego zażalenia na posta-
nowienia podejmowane w trybie art. 254 § 1 k.p.k. Wywiódł, że właściwym
do rozpoznania zażalenia na każde postanowienie wydane po rozpoznaniu
wniosku złożonego przez oskarżonego w trybie art. 254 § 1 k.p.k., nieza-
leżnie od tego czy dotyczy ono uchylenia lub zmiany tymczasowego aresz-
towania, czy też innego środka zapobiegawczego, właściwy jest sąd okre-
ślony w § 3 tego przepisu.
Kontynuując prezentację wniosku Pierwszy Prezes Sądu Najwyższe-
go wskazał z kolei na postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Wojskowa
4
z dnia 10 lutego 2004 r., WZ 6/04 (niepublikowane). W tym judykacie Sąd
Najwyższy stwierdził, że oskarżonemu nie przysługuje zażalenie na posta-
nowienie w przedmiocie jego wniosku o uchylenie lub zmianę nieizolacyj-
nego środka zapobiegawczego. Motywując to stanowisko skład sądzący
akcentował zasadniczą, w jego przekonaniu, różnicę pomiędzy unormowa-
niami zamieszczonymi w art. 252 § 1 k.p.k. i w art. 254 § 2 k.p.k. W pierw-
szym z przepisów przyznaje się stronom uprawnienie do zaskarżenia po-
stanowienia w przedmiocie środka zapobiegawczego, w drugim – uprawnia
się tylko oskarżonego do zaskarżenia postanowienia w przedmiocie wnio-
sku złożonego w trybie art. 254 § 1 k.p.k. ale dotyczącego wyłącznie uchy-
lenia lub zmiany tymczasowego aresztowania. W ocenie tego sądu od-
mienności terminologiczne w określeniu obu uprawnień są istotne i mają
znaczenie, zwłaszcza w kontekście zakazu wykładni synonimicznej (róż-
nym zwrotom nie należy nadawać tego samego znaczenia). Pojmując, w
sposób przez siebie przyjęty, relacje między tymi przepisami sąd ten przy-
jął, że postanowienie w przedmiocie wniosku złożonego na podstawie art.
254 § 1 k.p.k. jest zarazem postanowieniem w przedmiocie środka zapo-
biegawczego (w rozumieniu art. 252 § 1 k.p.k.) tylko wtedy, gdy rozstrzyga
o środku, tj. uchyla go, zmienia na inny, bądź zmienia zasady jego stoso-
wania. Natomiast w razie oddalenia wniosku właściwy organ procesowy
(sąd lub prokurator) stwierdza jedynie jego niezasadność i nie wkracza w
sferę stosowanego środka. Na gruncie tego rozumowania, Sąd Najwyższy
orzekający w sprawie WZ 6/04, postrzega przepis art. 254 § 2 k.p.k. jako
autonomicznie i wyczerpująco regulujący zaskarżalność postanowienia w
przedmiocie wniosku o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego
przez oskarżonego. O ile norma zawarta w art. 254 § 1 k.p.k. uprawnia
oskarżonego do złożenia w każdym czasie wniosku o uchylenie lub zmianę
każdego środka zapobiegawczego, to w § 2 tego przepisu stanowi się, że
tylko od pewnych postanowień rozstrzygających wniosek przysługuje zaża-
5
lenie. W szczególności nie przewiduje się możliwości złożenia przez oskar-
żonego zażalenia na postanowienie rozstrzygające wniosek o uchylenie
lub zmianę nieizolacyjnego środka zapobiegawczego. Przysługuje ono
oskarżonemu tylko na odmowę uchylenia lub zmiany tymczasowego aresz-
towania i to wyłącznie przy zaistnieniu warunków sprecyzowanych w tym
przepisie. Podniesiono też w omawianym judykacie, że w art. 254 § 3 k.p.k.
został określony szczególny tryb rozpoznania tylko zażalenia oskarżonego
na postanowienie sądu złożone na podstawie art. 254 § 2 k.p.k. Wszelkie
zaś inne postanowienia niż oddalające wniosek, ale zapadające w przed-
miocie środka zapobiegawczego (w rozumieniu przyjętym przez ten sąd),
są zaskarżalne przez wszystkie strony na zasadach ogólnych w rozumieniu
art. 252 § 1 k.p.k. W ocenie sądu, który orzekał w powołanej sprawie, za-
prezentowana wykładnia, mimo iż ogranicza uprawnienie oskarżonego do
złożenia zażalenia na postanowienie w przedmiocie wniosku do pewnej
tylko kategorii rozstrzygnięć, nie narusza jego gwarancji procesowych i ho-
noruje prawo do sądowej kontroli. Nie godzi też w zasadę równości broni,
gdyż w takim zakresie, w jakim oskarżony nie jest uprawniony do zaskar-
żenia, nie są też uprawnione inne strony, w tym i prokurator.
Wskazując na szereg publikacji w piśmiennictwie prawniczym i w
komentarzach do Kodeksu postępowania karnego, które ukazały się już po
wejściu w życie przepisu art. 254 k.p.k. w aktualnej redakcji, Pierwszy Pre-
zes Sądu Najwyższego zauważa, że każda z rozbieżnych koncepcji wy-
kładni art. 254 § 2 k.p.k., przedstawionych w obu judykatach Sądu Najwyż-
szego, znajduje przynajmniej częściowe wsparcie w niektórych z tychże
publikacji i komentarzy. Świadczy to o tym, że także w doktrynie utrzymują
się poważne rozbieżności w interpretacji tego przepisu, w szczególności co
do zakresu uprawnienia oskarżonego, ale i innych stron procesu karnego,
do zaskarżenia postanowień wydanych w rezultacie rozpoznania wniosku
6
oskarżonego o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego, złożonego
w trybie art. 254 § 1 k.p.k.
W tym stanie rzeczy uznać należało, że przedstawienie przez Pierw-
szego Prezesa Sądu Najwyższego wniosku o rozstrzygnięcie przez skład
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego występujących w orzecznictwie roz-
bieżności w wykładni przepisów art. 252 i 254 k.p.k., przez udzielenie od-
powiedzi na przytoczone na wstępie pytanie, spełnia warunki określone w
art. 60 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym.
Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów zważył, co następuje:
To, że dwa różne składy orzekające Sądu Najwyższego odmiennie
postrzegały przedmiot postanowienia rozstrzygającego wniosek oskarżo-
nego złożony w trybie art. 254 § 1 k.p.k., miało bez wątpienia decydujący
wpływ na rozbieżność w konkluzjach co do zakresu uprawnienia oskarżo-
nego do złożenia zażalenia.
O ile w uchwale Izby Karnej uznano, że przedmiotem takiego posta-
nowienia jest zawsze środek zapobiegawczy, co przesądza o możliwości
jego zaskarżenia na podstawie art. 252 § 1 k.p.k., to w postanowieniu wy-
danym w Izbie Wojskowej wprowadzono istotne w tej kwestii rozróżnienie.
Przyjęto w nim, że do rozstrzygnięcia w przedmiocie środka zapobiegaw-
czego dochodzi wtedy, gdy w wyniku rozpoznania wniosku orzeka się
„bezpośrednio” o środku, tj. uchyla go lub zmienia na inny. Takie tylko po-
stanowienie, jako podjęte w przedmiocie środka zapobiegawczego, podle-
ga zaskarżeniu na podstawie art. 252 § 1 k.p.k. Jeśli jednak orzeczono o
oddaleniu wniosku, to nie rozstrzygnięto o środku zapobiegawczym, o
czym zresztą przekonywać ma sama treść postanowienia. Jego przedmio-
tem jest nie środek zapobiegawczy, lecz sam wniosek jako żądanie strony
co do określonego postąpienia przez organ procesowy. Zatem w wypadku
oddalenia wniosku nie można odwołać się do art. 252 § 1 k.p.k., jako pod-
stawy złożenia zażalenia, lecz należy jej upatrywać wyłącznie w obszarze
7
regulacji zawartej w art. 254 k.p.k., wprowadzającej instytucję wniosku o
uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego, a konkretnie w § 2 tego
przepisu, regulującym kwestię środka odwoławczego.
Jak widać, w drugim ze wskazanych judykatów, konsekwencje zróż-
nicowania sytuacji procesowej oskarżonego w zależności od treści posta-
nowienia, którym rozstrzygnięto jego wniosek, są daleko idące. W razie
oddalenia wniosku, art. 252 § 1 k.p.k. jako źródło uprawnienia do złożenia
zażalenia, nie jest dostępny. Podstawę takiego uprawnienia, w zawężo-
nych jednak granicach, stanowić ma art. 254 § 2 k.p.k. Nie przewiduje on
skarżenia postanowienia oddalającego wniosek o uchylenie lub zmianę,
innego niż tymczasowe aresztowanie, środka zapobiegawczego.
Odnosząc się do scharakteryzowanych wyżej rozbieżności w pojmo-
waniu przedmiotu rozstrzygnięcia w postanowieniu o oddaleniu wniosku
Sąd Najwyższy w powiększonym składzie nie zaaprobował toku rozumo-
wania zaprezentowanego w sprawie WZ 6/04. Nietrafne w szczególności
jest twierdzenie, że przedmiotem rozstrzygnięcia o oddaleniu wniosku
oskarżonego nie jest środek zapobiegawczy, lecz sam wniosek jako taki.
Wszak wniosek stanowi tylko zewnętrzną formę zgłoszenia przez oskarżo-
nego żądania o treści sprecyzowanej w art. 254 § 1 k.p.k., narzuconą przez
ustawę procesową. Natomiast przedmiot wniosku, jak i rozstrzygnięcia za-
padającego po jego rozpoznaniu, określa sama materia, co do której organ
procesowy, z inicjatywy oskarżonego zdecydował. Nieuwzględnienie wnio-
sku oznacza, że środek zapobiegawczy, dotąd stosowany wobec oskarżo-
nego, będzie stosowany w dalszym ciągu na warunkach określonych we
wcześniej wydanym postanowieniu. Jest zatem decyzją utrzymującą w mo-
cy środek zapobiegawczy w dotychczasowej postaci. W odniesieniu do
przedmiotu rozstrzygnięcia jako materii procesowej, co do której jest po-
dejmowane, postanowienie uwzględniające wniosek (choćby częściowo) i
oddalające go, są równoważne, aczkolwiek różnokierunkowe. W obu wy-
8
padkach rozstrzyga się co do egzystencji środka zapobiegawczego z
punktu widzenia celu, któremu ma on służyć, tj. zabezpieczenia prawidło-
wego toku postępowania karnego. Nie ma żadnych racjonalnych przesła-
nek ku temu, by postanowieniom oddalającym wniosek nie nadawać walo-
ru rozstrzygnięć w przedmiocie środka zapobiegawczego, charakteryzują-
cego przecież ich merytoryczną zawartość.
Argumentację orzeczenia w sprawie WZ 6/04 obarcza inna jeszcze
niekonsekwencja związana z omawianą tu kwestią. Wystarczy zauważyć,
że sąd odwołuje się do postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresz-
towania (art. 254 § 2 k.p.k. in fine) jako przesłanki wyjściowej uzyskania
przez oskarżonego uprawnienia do zaskarżenia oddalenia później złożo-
nego wniosku o uchylenie lub zmianę tego środka. Ponieważ jednak owo
postanowienie wyjściowe może być właśnie oddalającym wniosek (formuła
przepisu art. 254 § 2 k.p.k. to zakłada), to kierując się konsekwentnie po-
glądem, że oddalenie wniosku nie rozstrzyga w przedmiocie środka zapo-
biegawczego, należało uznać, iż nie mogłoby ono uchodzić za postano-
wienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania, a tym samym stanowić
owej przesłanki wyjściowej do uzyskania przez oskarżonego uprawnienia
do złożenia zażalenia po oddaleniu kolejnego wniosku. Całość rozumowa-
nia jest zatem wewnętrznie niespójna i nie przystaje do konstrukcji regulacji
zawartej w art. 254 § 2 k.p.k.
W konkluzji stwierdzić należy, że orzekając na wniosek oskarżone-
go o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego złożony w trybie
art. 254 § 1 k.p.k., organ procesowy wydaje postanowienie w przed-
miocie środka zapobiegawczego niezależnie od tego jakiej treści roz-
strzygnięcie podejmuje. Nie ma więc wystarczających podstaw, by już w
tym stadium rozważań w odniesieniu do postanowień oddalających wnio-
sek wyłączyć stosowanie innych, poza zawartym w art. 254 § 2 k.p.k.,
9
unormowań dopuszczających zaskarżalność postanowień w przedmiocie
środka zapobiegawczego.
Przypomnieć natomiast trzeba, że w uchwale składu siedmiu sędziów
z dnia 30 stycznia 2001 r., I KZP 50/00 (OSNKW 2001, z. 3-4, poz. 16),
Sąd Najwyższy dokonując wykładni art. 254 k.p.k. w brzmieniu nadanym
ustawą z dnia 20 lipca 2000 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
karnego ... (Dz. U. Nr 62, poz. 717), wskazał na podstawowe znaczenie
przepisu art. 252 k.p.k. w ustawowym modelu kontroli odwoławczej posta-
nowień w przedmiocie środka zapobiegawczego. Uwagi tam zamieszczone
zachowują w pełni aktualność po kolejnej nowelizacji tego przepisu.
Ranga art. 252 k.p.k. wyraża się w tym, że zawarte w nim normy oraz
ogólne zasady, do których odwołuje się (§ 1), standaryzują podstawę
uprawnienia do złożenia zażalenia na postanowienie w przedmiocie środka
zapobiegawczego, tryb jego wnoszenia i właściwość sądu rozpoznającego
zażalenie. Określona w nim procedura, jeśli ulega modyfikacji w innych
przepisach, to tylko w granicach ściśle wyznaczonych, zaś poza nimi funk-
cjonują wszystkie ogólne normy wypełniające wzorzec ukształtowany prze-
pisem art. 252 k.p.k. Pod tym tylko warunkiem zachowana zostaje spójność
systemowa całokształtu przepisów regulujących postępowanie odwoławcze
co do postanowień w przedmiocie środków zapobiegawczych.
Przepisami modyfikującymi zakres uprawnienia i tryb zaskarżania
postanowień w przedmiocie środka zapobiegawczego są właśnie art. 254 §
2 i 3 k.p.k. Pozostają one względem art. 252 k.p.k., w sprzężeniu charakte-
ryzującym stosunek przepisu szczególnego do przepisu ogólnego. Zmie-
niają model postępowania zażaleniowego tylko w zasięgu swojego szcze-
gólnego unormowania. Same zaś nie konstruują odrębnego, niezależnego
od przewidzianego w art. 252 k.p.k. postępowania zażaleniowego. W
szczególności, jak trafnie wywiedziono w uchwale Izby Karnej (I KZP 30/03
– OSNKW 2003, z. 11-12, poz. 97), art. 254 § 2 k.p.k. nie stanowi przepisu
10
macierzystego dla uprawnienia oskarżonego do złożenia zażalenia na od-
mowę uwzględnienia wniosku. Źródłem tego uprawnienia pozostaje przepis
art. 252 § 1 k.p.k., który swoją dyspozycją obejmuje zaskarżalność wszel-
kich postanowień w przedmiocie środka zapobiegawczego. O subsydiarno-
ści, w tym aspekcie, normy z art. 254 § 2 k.p.k. przekonuje również samo
sformułowanie zawarte w przepisie: „...oskarżonemu zażalenie przysługuje
tylko wtedy, gdy ...”, wskazujące swoją stylizacją na intencję zawężenia, w
stosunku do oskarżonego, uprawnienia nadanego stronom w szerszym za-
kresie w innym uregulowaniu dotyczącym zaskarżalności postanowień wy-
danych w przedmiocie środka zapobiegawczego.
Podstawowe znaczenie dla ustalenia zasięgu owego zawężenia, ale
zarazem dla rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego ujętego we wniosku
Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, ma zatem prawidłowe ustalenie
zakresu normowania zawierającego się w przepisie art. 254 § 2 k.p.k., a w
następstwie – trafne odkodowanie samej normy.
Specyficzna stylizacja przepisu art. 254 § 2 k.p.k. sprawia, że nie
poddaje się on regule clara non sunt interpretanda. Przeciwnie, wymaga
pogłębionej wykładni, a skłania do niej także przeciwstawność dotychczas
zaprezentowanych zapatrywań w orzecznictwie i w doktrynie co do bardzo
istotnej przecież kwestii, przedstawionej we wniosku Pierwszego Prezesa
Sądu Najwyższego - czy przepis ten, w powiązaniu systemowym z innymi
przepisami, wyłącza uprawnienie oskarżonego do złożenia zażalenia na
postanowienie wydane po rozpoznaniu jego wniosku o uchylenie lub zmia-
nę środka zapobiegawczego innego niż tymczasowe aresztowanie.
W omawianym przepisie nie wskazuje się wprost na kategorię posta-
nowień podlegających zaskarżeniu, jak uczyniono to w art. 252 § 1 k.p.k.
Wyróżniając typ postanowienia zaskarżalnego ustawodawca nie określił
expressis verbis jego treści, lecz – co nietypowe i wymagające wyinterpre-
towania poszukiwanej normy – na warunki w jakich oskarżony złożył wnio-
11
sek („... gdy wniosek został złożony po upływie co najmniej 3 miesięcy od
dnia wydania postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania
dotyczącego tego samego oskarżonego”). Uzależnił zatem zaskarżalność
postanowienia od sekwencji wskazanych czynności procesowych i ozna-
czonej odległości czasowej między nimi.
Poszukując normy identyfikującej typ postanowienia, od którego
przysługuje zażalenie, nie można pominąć, mającej pierwszeństwo, wy-
kładni językowej analizowanego przepisu. Gdyby ograniczyć się do takiej
tylko wykładni, to należałoby uznać, że warunki zaskarżalności postano-
wienia w przedmiocie wniosku są spełnione, gdy:
a) w stosunku do oskarżonego wydano jakiekolwiek postanowienie w
przedmiocie tymczasowego aresztowania, tj.: o zastosowaniu, przedłuże-
niu, uchyleniu, zmianie na inny środek zapobiegawczy, zastosowaniu z za-
strzeżeniem zmiany pod warunkiem złożenia poręczenia, oddaleniu wnio-
sku o zastosowanie, o przedłużenie, o uchylenie lub zmianę tymczasowe-
go aresztowania; we wszystkich tych wypadkach przedmiotem rozstrzy-
gnięcia (pozytywnego lub negatywnego) jest kwestia przesłanek tymcza-
sowego aresztowania, a skutkiem – stosowanie bądź niestosowanie tego
środka (w razie zmiany aresztowania pod warunkiem złożenia poręczenia
skutek byłby zawieszony do upływu określonego terminu);
b) po upływie co najmniej 3 miesięcy od wydania postanowienia w
przedmiocie tymczasowego aresztowania oskarżony złożył wniosek o
uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego, przy czym rodzaj tego
środka jest bez znaczenia, gdyż przepis go nie specyfikuje.
Przy takim odczytaniu przepisu, ograniczającym się tylko do seman-
tycznej zawartości jego tekstu, kategoria postanowień zaskarżalnych była-
by wyznaczona (tym samym zawężona spośród wydanych po rozpoznaniu
wniosku) przez dwa kryteria: a) przedmiotu postanowienia poprzedzające-
go i b) upływu oznaczonego czasu między wydaniem tego postanowienia a
12
złożeniem wniosku przez oskarżonego. Uprawnienie do zaskarżenia po-
stanowienia służyłoby zatem temu oskarżonemu, który złożył wniosek w
sytuacji, gdy przed co najmniej trzema miesiącami orzeczono wobec niego
postanowieniem w przedmiocie tymczasowego aresztowania z jakimkol-
wiek skutkiem, przesądzającym o stosowaniu bądź niestosowaniu tego
środka. Nie byłoby więc istotne, czy w chwili złożenia wniosku oskarżony
jest tymczasowo aresztowany, czy też zastosowano wobec niego tylko
środek (lub środki) o charakterze nieizolacyjnym.
Już w tym momencie widać, że wykładnia językowa przepisu art. 254
§ 2 k.p.k. doprowadziła do rezultatów niemożliwych do zaakceptowania.
Nie wiadomo bowiem z jakich powodów ustawodawca miałby uprawniać do
zaskarżenia postanowień tylko tych oskarżonych wnioskujących o uchyle-
nie lub zmianę dowolnego środka zapobiegawczego, wobec których orze-
czono odpowiednio wcześniej w przedmiocie tymczasowego aresztowania
z każdym możliwym skutkiem. Nieracjonalność tak pojmowanego unormo-
wania byłaby rażąca. Żadne względy nie tłumaczyłyby wyróżnienia oskar-
żonych wnioskujących o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego
(jakiegokolwiek) wedle tego czy w przeszłości orzekano wobec nich co do
tymczasowego aresztowania. Ustawodawca nie tworzy norm, za którymi
nie przemawiają określone racje aksjologiczne. Już z tych zatem powodów
uznać należy, że poszukiwanej normy nie da się zidentyfikować wyłącznie
na drodze wykładni językowej (zob. rozważania dot. powodów wyjścia poza
obszar wykładni językowej w: J. Wróblewski, Sądowe stosowanie prawa,
Warszawa 1988, s. 143-144, L. Morawski, Wykładnia w orzecznictwie są-
dów. Komentarz, Toruń 2002, s. 158, Z. Ziembiński, Logika praktyczna,
Warszawa 1999, s. 237 i nast.). Z całą więc oczywistością narzuca się po-
trzeba przystąpienia do wykładni systemowej i funkcjonalnej.
Rozpocząć należy od aksjomatycznego założenia, że pomiędzy po-
stanowieniem wydanym w przedmiocie tymczasowego aresztowania (art.
13
254 § 2 k.p.k. in fine), a złożonym w dalszej kolejności wnioskiem o uchy-
lenie lub zmianę środka zapobiegawczego występuje nie tylko określone
następstwo czasowe, ale także, iż przedmiot owego postanowienia po-
przedzającego jest relewantny dla treści wniosku. Tak też jest w istocie.
Ustawodawca opisując sytuację procesową, w jakiej oskarżony składa
wniosek, łączy go z takim tylko postanowieniem poprzedzającym, którego
przedmiotem jest tymczasowe aresztowanie. Nie ulega wątpliwości, że kry-
terium przedmiotu postanowienia poprzedzającego odnosić się musi także
do treści wniosku. W przeciwnym razie intencja ustawodawcy we wskaza-
niu na przedmiot poprzedniego postanowienia byłaby prakseologicznie
niezrozumiała. Ujmując rzecz z innej strony – gdyby przedmiot żądania we
wniosku mógł dotyczyć każdego spośród środków zapobiegawczych, wów-
czas nie byłoby powodu do oznaczania przedmiotu postanowienia poprze-
dzającego. Rozumowanie to nieodparcie prowadzi do konkluzji, że przed-
miotem żądania we wniosku jest uchylenie lub zmiana nie każdego środka
zapobiegawczego, lecz właśnie tymczasowego aresztowania. Wnioskujący
jest zatem w chwili składania wniosku takim oskarżonym, wobec którego
orzeczono tymczasowe aresztowanie, zaś poprzedzające postanowienie,
którym ten środek nałożono albo go nie uchylono (zastosowanie, przedłu-
żenie, oddalenie wniosku o uchylenie lub zmianę, stosowanie z zastrzeże-
niem zmiany pod warunkiem złożenia poręczenia) wydano co najmniej 3
miesiące przed złożeniem wniosku.
To ostatnie stwierdzenie stanowi przesłankę dalszego wnioskowania.
Jeśli bowiem w art. 254 § 2 k.p.k. uprawnienie do zaskarżenia przez oskar-
żonego postanowienia uzależnia się od tego, czy złożył on wniosek prze-
ciwko tymczasowemu aresztowaniu, to oczywiste i logiczne jest, że zaża-
lenie na rozstrzygnięcie wniosku służyć ma oskarżonemu dla osiągnięcia
tego samego celu, tj. uwolnienia się od tymczasowego aresztowania. Uzy-
skuje on zatem uprawnienie do złożenia zażalenia, gdy wniosek o uchyle-
14
nie lub zmianę tymczasowego aresztowania nie zostanie uwzględniony.
Tak więc kryterium „bycia tymczasowo aresztowanym” sytuuje w granicach
normowania art. 254 § 2 k.p.k. nie tylko wniosek oskarżonego, lecz także
jego zażalenie. Przepis ten, jak widać, nie wychodzi pojemnością swojego
normowania poza sytuację, w której oskarżony środkami prawnymi w po-
staci wniosku, a następnie zażalenia, dąży do uchylenia lub zmiany tym-
czasowego aresztowania. Przy takiej tylko interpretacji zachowana zostaje
logiczna spójność hipotezy przepisu, opisującej sytuację procesową oskar-
żonego w kolejnych stadiach korzystania z wymienionych w nim środków
prawnych. Brzmienie art. 254 § 2 k.p.k., ukazujące następstwo określonych
czynności procesowych, nie daje żadnych przesłanek do założenia, że za-
żalenie na postanowienie co do wniosku przysługuje oskarżonemu na pod-
stawie tegoż przepisu w zmienionej sytuacji, tj. po uchyleniu tymczasowego
aresztowania lub zmianie na inny, nieizolacyjny środek zapobiegawczy. W
przepisie tym ustawodawca w ogóle nie wkracza w sferę środków praw-
nych służących oskarżonemu przeciwko innym niż tymczasowe areszto-
wanie środkom zapobiegawczym. Zakres normowania art. 254 § 2 k.p.k.
jest ograniczony do wskazania przesłanek uprawnienia oskarżonego
do złożenia zażalenia na nieuwzględnienie wniosku o uchylenie lub
zmianę tymczasowego aresztowania. Gdyby treść przepisu przetranspo-
nować w formułę implikacji, brzmiałby on następująco: jeśli w rezultacie
rozpoznania wniosku oskarżonego tymczasowe aresztowanie nie zostanie
uchylone, ani zmienione na inny środek zapobiegawczy, to oskarżonemu
przysługuje zażalenie wtedy tylko, gdy złożył on wniosek po upływie co
najmniej 3 miesięcy od wydania postanowienia o stosowaniu (ewentualnie
dalszym stosowaniu) tymczasowego aresztowania, albo odmowie uchyle-
nia lub zmiany tego środka. Do tego właśnie sprowadza się treść normy
zawartej w art. 254 § 2 k.p.k.
15
Jak wyżej podkreślono, przepis art. 254 § 2 k.p.k., wprowadzający
uregulowanie wyjątkowe w stosunku do zamieszczonego w art. 252 § 1
k.p.k., nie podlega wykładni rozszerzającej. Ograniczenie uprawnienia do
złożenia zażalenia przez oskarżonego nie może zatem dotyczyć postano-
wień innych, niż utrzymujące w mocy stan tymczasowego aresztowania po
rozpoznaniu jego wniosku. Sytuacja procesowa oskarżonego nieareszto-
wanego, a składającego wniosek o uchylenie lub zmianę nieizolacyjnego
środka zapobiegawczego w ogóle nie mieści się w zakresie normowania
przepisu art. 254 § 2 k.p.k.
Powyższe rozważania i konkluzje dają podstawę do rozstrzygnięcia
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Pierwszego Prezesa Sądu
Najwyższego, ujętego w przytoczonym na wstępie pytaniu. Oskarżonemu
przysługuje zażalenie na postanowienie wydane w przedmiocie jego
wniosku o uchylenie lub zmianę innego niż tymczasowe aresztowanie
środka zapobiegawczego. Norma zawarta w art. 254 § 2 k.p.k. nie wy-
łącza w odniesieniu do postanowień zapadających w wyniku rozpo-
znania takich wniosków uprawnienia do zaskarżenia, gwarantowane-
go oskarżonemu, jak i pozostałym stronom, w art. 252 § 1 k.p.k.
Pytanie Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego dotyczy wprawdzie
tylko zaskarżalności postanowień sądu przez oskarżonego, ale udzielona
odpowiedź odnosi się w równej mierze do postanowień prokuratora podej-
mowanych w trybie art. 254 § 1 k.p.k. po rozpoznaniu wniosku oskarżone-
go w postępowaniu przygotowawczym o uchylenie lub zmianę środka za-
pobiegawczego innego niż tymczasowe aresztowanie.
Poszerzając rozważania poza granice przedstawionego do rozstrzy-
gnięcia zagadnienia, Sąd Najwyższy uznał za celowe poczynienie dalszych
jeszcze uwag, ściśle związanych z omawianą problematyką, istotnych dla
praktyki. W szczególności wymaga raz jeszcze zaakcentowania, w nawią-
zaniu do przedstawionego wyżej wywodu, że przepis art. 254 § 2 k.p.k., ze
16
względu na ograniczony zakres normowania, obejmujący tylko sytuację
oskarżonego korzystającego ze środków prawnych w celu uchylenia lub
zmiany ciążącego na nim orzeczenia o tymczasowym aresztowaniu, nie
odbiera mu uprawnienia do zaskarżenia postanowienia, którym w rezulta-
cie rozpoznania wniosku, zmieniono tymczasowe aresztowanie na inny
środek zapobiegawczy. W tym układzie wprowadzenie innego środka za-
pobiegawczego w miejsce tymczasowego aresztowania wyłącza oskarżo-
nego z zakresu normowania objętego art. 254 § 2 k.p.k., a wydane posta-
nowienie podlega zaskarżeniu na podstawie art. 252 § 1 k.p.k., jako legi
generali.
Szczególna natomiast sytuacja ma miejsce wtedy, gdy w wyniku roz-
poznania wniosku dochodzi do wydania postanowienia przewidzianego w
art. 257 § 2 k.p.k. – o dalszym stosowaniu tymczasowego aresztowania z
zastrzeżeniem, że ulegnie ono zmianie z chwilą złożenia, nie później niż w
wyznaczonym terminie, określonego poręczenia majątkowego. Należy
przyjąć, że w takim wypadku zażalenie na postanowienie w przedmiocie
tymczasowego aresztowania, ale zarazem w przedmiocie poręczenia ma-
jątkowego, jest dopuszczalne na podstawie art. 252 § 1 k.p.k., w zakresie,
w jakim oskarżony kwestionuje przesłanki zastosowania poręczenia albo
też jego rozmiary. Odmienne stanowisko prowadziłoby do niemożliwego do
zaakceptowania zróżnicowania, gdyż dopuszczałoby uprawnienie do za-
skarżenia postanowienia w przedmiocie poręczenia wyłącznie przez oskar-
żonych niearesztowanych, a pozostawiałoby poza granicami takiego
uprawnienia oskarżonych aresztowanych. Oznaczałoby też, czego przyjąć
nie można, że ustawodawca przewidział wadliwe funkcjonalnie uregulowa-
nie o uwarunkowaniu zmiany tymczasowego aresztowania niekontrolowa-
nymi środkiem odwoławczym rozmiarami poręczenia w sytuacji, gdy z sa-
mej istoty rozstrzygnięcia wynika, że stosowanie izolacyjnego środka za-
pobiegawczego nie jest już bezwzględnie konieczne.
17
Możliwość zaskarżenia postanowienia, którym w wyniku rozpoznania
wniosku orzeczono o stosowaniu innego środka zapobiegawczego (także
w układzie określonym w art. 257 § 2 k.p.k.) istnieje także w postępowaniu
odwoławczym. O ile bowiem niezaskarżalność postanowień podejmowa-
nych w postępowaniu odwoławczym w przedmiocie wniosku o uchylenie
lub zmianę środka zapobiegawczego objęta jest wyłączeniem na podsta-
wie art. 426 § 2 k.p.k., to jednak nie w wypadkach, gdy postanowieniem
takim orzeka się o zastosowaniu środka zapobiegawczego (art. 426 § 3
k.p.k.). Przepis art. 254 § 2 k.p.k., podobnie jak w postępowaniu przygoto-
wawczym i przed sądem pierwszej instancji, nie blokuje zaskarżalności po-
stanowień tej treści.
Podkreślić wreszcie trzeba, że unormowanie zawarte w art. 254 § 2
k.p.k. wiąże tylko oskarżonego, ograniczając wyłącznie jego uprawnienie
do zaskarżenia postanowienia wydanego w warunkach określonych w tym
przepisie. Nie wynika z niego jakiekolwiek ograniczenie uprawnienia innych
stron do zaskarżenia na zasadach ogólnych postanowienia rozstrzygają-
cego wniosek oskarżonego. Uprawnień tych stron, gwarantowanych w art.
252 § 1 k.p.k., ustawodawca przepisem art. 254 § 2 k.p.k. w ogóle nie
zmienia.
Wnioski wynikające z przeprowadzonej wykładni nie mogą nasuwać
zastrzeżeń z punktu widzenia zasady równości broni jako standardu postę-
powania karnego, gwarantowanego oskarżonemu Europejską Konwencją
o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (art. 6 ust. 3 d). Je-
dynym rozstrzygnięciem sądu w przedmiocie środków zapobiegawczych
niepodlegającym zaskarżeniu przez oskarżonego jest oddalenie jego wnio-
sku o uchylenie lub zmianę tymczasowego aresztowania złożonego w wa-
runkach innych niż określone w art. 254 § 2 k.p.k. Służące w tej sytuacji
innym stronom, w szczególności prokuratorowi, prawo zaskarżenia posta-
nowienia sądu pozornie tylko narusza zasadę równości broni. Wszak zaża-
18
lenie na postanowienie oddalające taki wniosek oskarżonego może być
wniesione tylko na jego korzyść.
Nie nasuwa wątpliwości zakres zastosowania przepisu art. 254 § 3
k.p.k. Norma w nim zawarta odnosi się do postępowania odwoławczego
inicjowanego zażaleniami stron złożonymi na wszelkie postanowienia sądu
podejmowane w trybie art. 254 § 1 k.p.k., w tym zażaleniami oskarżonego
wnoszonymi na podstawie art. 254 § 2 k.p.k. Wskazuje na to jednoznacz-
nie wykładnia systemowa art. 254 k.p.k., uwzględniająca całą strukturę
przepisu. Gdyby bowiem § 3, regulujący kwestię właściwości i składu sądu
rozpoznającego zażalenie na postanowienie sądu, orzekającego w pierw-
szej instancji miał odnosić się tylko do zażaleń wnoszonych przez oskarżo-
nego w trybie § 2, to tak zawężony zakres normy zostałby odpowiednio wy-
raźnie oznaczony. Rozwiązanie polegające na uregulowaniu kwestii rozpo-
znania zażalenia w odrębnej jednostce redakcyjnej przepisu, stanowiącego
ostatni z jego paragrafów oznacza, iż norma dotyczy wszystkich zażaleń
wnoszonych na postanowienia rozstrzygające wnioski oskarżonego skła-
dane w trybie art. 254 § 1 k.p.k. (argumentum a rubrica).
W kontekście rozstrzyganego zagadnienia prawnego przedstawiona
wyżej wykładnia przepisu art. 254 § 2 k.p.k. uwzględnia ratio legis zmian
wprowadzonych w jego brzmieniu ustawą powołaną na wstępie. Kolejna
ingerencja ustawodawcy w niezbędnym tylko stopniu, w porównaniu ze
stanem prawnym ukształtowanym pierwszą nowelizacją art. 254 k.p.k.
(ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. – Dz. U. Nr 62, poz. 717), zmodyfikowała
ogólny wzorzec postępowania odwoławczego co do postanowień w
przedmiocie środków zapobiegawczych. Ograniczona została, jak i w po-
przedniej nowelizacji, do postępowań inicjowanych wnioskami oskarżonych
o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego. W tych ramach, po
pierwsze, uproszczono tok procedur odwoławczych, powierzając rozpo-
znawanie zażalenia temu samemu sądowi (instancja pozioma), orzekają-
19
cemu zawsze w składzie 3 sędziów (oczywiście z ustawowym wyłączeniem
tych, którzy rozpoznali wniosek). Po drugie, co istotne dla podjętej uchwały,
ograniczono w sposób dalej idący, w sprawach „aresztanckich”, uprawnie-
nie do zaskarżenia przez oskarżonego postanowienia oddalającego wnio-
sek o uchylenie lub zmianę tymczasowego aresztowania.
Obserwacja praktyki organów prowadzących postępowania karne
wskazywała, że właśnie korzystanie przez oskarżonych z tego uprawnie-
nia, często w sposób instrumentalny, po to tylko, by w niezmienionym sta-
nie sprawy doprowadzić do kolejnej kontroli odwoławczej przez sąd wyż-
szej instancji, prowadziło do przewlekłości postępowań w ich zasadniczym
przedmiocie. Zmiany wprowadzone ponownie do art. 254 k.p.k., odpowia-
dające uzasadnionym dezyderatom praktyki, zmierzały zatem do popra-
wienia sprawności postępowań karnych (por. uzasadnienie projektu ustawy
– druk sejmowy nr 182 z 2001 r.).
Zmiana treści art. 254 § 2 k.p.k., oznaczająca wycofanie ograniczeń
co do zaskarżalności postanowień wydanych w przedmiocie wniosku o
uchylenie lub zmianę innego niż tymczasowe aresztowanie środka odwo-
ławczego, nie kłóci się z intencją ustawodawcy. Zaskarżalność bowiem nie
tych ostatnich postanowień, lecz oddalających wnioski o uchylenie tymcza-
sowego aresztowania, w istotnym stopniu spowalniała postępowanie karne
(wystąpienie sejmowe posła sprawozdawcy w dniu 12 listopada 2002 r. –
sprawozdanie z 34 posiedzenia Sejmu RP). W tym zatem tylko zakresie
zdecydowano o wprowadzeniu dalej idących ograniczeń zaskarżalności, o
czym świadczy nowe brzmienie art. 254 § 2 k.p.k. Za zupełnie wystarczają-
ce dla usprawnienia rozpoznawania środków odwoławczych od postano-
wień w przedmiocie nieizolacyjnego środka zapobiegawczego uznano
uczynienie instancją odwoławczą sądu, który je wydał (art. 254 § 3 k.p.k.).
20
Zdanie odrębne sędziów SN W. Błusia i Z. Stefaniaka
do uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 29 października 2004 r.,
I KZP 19/04
Oskarżonemu nie przysługuje zażalenie na postanowienie sądu
wydane w przedmiocie jego wniosku o zmianę lub uchylenie innego
niż tymczasowe aresztowanie środka zapobiegawczego.
Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów, po rozpoznaniu
wniosku Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie wystę-
pującej w orzecznictwie Sądu Najwyższego rozbieżności w wykładni pra-
wa, przyjął, że oskarżonemu przysługuje zażalenie na postanowienie
właściwego organu procesowego (sądu albo prokuratora) wydane w
przedmiocie jego wniosku o zmianę lub uchylenie środka zapobie-
gawczego innego niż tymczasowe aresztowanie.
Zważywszy na to, że w tej kwestii prezentujemy przeciwny pogląd,
który wyraziliśmy i uzasadniliśmy wcześniej w niepublikowanym postano-
wieniu Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2004 r., WZ 6/04 – złożyliśmy
od powołanej wyżej uchwały zdanie odrębne, które wspólnie uzasadniamy,
sygnalizując przy tym ważniejsze powody naszego stanowiska.
Nie ulega wątpliwości, że postanowieniem w przedmiocie środka za-
pobiegawczego jest postanowienie o stosowaniu tego środka lub też od-
mowie jego stosowania, postanowienie o przedłużeniu jego stosowania lub
o odmowie przedłużenia jego stosowania oraz postanowienie o uchyleniu
stosowania środka zapobiegawczego (T. Grzegorczyk: Kodeks Postępo-
wania Karnego. Komentarz, Kraków 2003 s. 657). Takim też orzeczeniem
jest również postanowienie w przedmiocie wniosku oskarżonego złożonego
na podstawie art. 254 § 1 k.p.k., bowiem przedmiotem tego wniosku jest
21
przecież środek zapobiegawczy i to zarówno izolacyjny jak i nieizolacyjny.
Zasygnalizowanego wyżej rozróżnienia postanowień wydawanych w mate-
rii środka zapobiegawczego dokonał ustawodawca, a uczynił tak, między
innymi dlatego, że w różny sposób rozwiązał – naszym zdaniem – kwestie
zaskarżalności wyżej wymienionych orzeczeń. I tak w art. 252 § 1 k.p.k.
ustanowił ogólną regułę stwierdzającą, że na postanowienie w przedmiocie
środka zapobiegawczego przysługuje zażalenie na zasadach ogólnych, z
wyjątkiem postanowienia prokuratora w przedmiocie środka zapobiegaw-
czego, na które przysługuje zażalenie do sądu rejonowego, w którego
okręgu prowadzone jest postępowanie (§ 2 art. 252 k.p.k.). Tak więc na
każde postanowienie o stosowaniu środka zapobiegawczego lub odmowie
jego zastosowania, jego przedłużeniu lub odmowie przedłużenia, zmianie
lub jego uchyleniu służy środek odwoławczy w postaci zażalenia (art. 459 §
2 k.p.k.) w terminie określonym w art. 460 k.p.k. Jak łatwo zauważyć wśród
wymienionych wyżej orzeczeń nie ma postanowień w przedmiocie wniosku
oskarżonego o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego, a to dlate-
go, że ustawodawca, przepisem szczególnym (art. 254 k.p.k.) uregulował
całościowo, odmiennie od zasad ogólnych przewidzianych w art. 252 § 1 i
2 k.p.k., problematykę wniosku oskarżonego o uchylenie lub zmianę środka
zapobiegawczego (por. Z. Świda, glosa do uchwały Sądu Najwyższego z
dnia 26 listopada 2003 r., I KZP 30/01, Prok. i Pr. 2004, z. 5, s.101 i powo-
łane tam piśmiennictwo). A zatem zgodnie z treścią art. 254 § 1 k.p.k.
oskarżony może w każdym czasie składać wniosek o uchylenie lub zmianę
każdego środka zapobiegawczego. Uprawnienie to odnosi się zarówno do
izolacyjnego jak i nieizolacyjnego środka zapobiegawczego. Jednakże za-
żalenie na postanowienie w przedmiocie wniosku, o którym jest przecież
mowa w § 1 wymienionego wyżej przepisu, przysługuje wyłącznie oskarżo-
nemu i tylko wtedy, gdy wniosek złożono po upływie co najmniej 3 miesięcy
od dnia wydania postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowa-
22
nia (§ 2 art. 254 k.p.k.). Wskazanie już na wstępie omawianego przepisu,
że zażalenie przysługuje oskarżonemu tylko w warunkach wskazanych w
dalszym fragmencie tej normy oraz odesłanie w końcowej jej części do
uprzedniej decyzji o zastosowaniu tymczasowego aresztowania oznacza,
iż zażalenie nie przysługuje, gdy wniosek dotyczy uchylenia lub zmiany nie-
izolacyjnego środka zapobiegawczego (tak T. Grzegorczyk, op.cit. s. 663,
por. także W. Grzeszczyk, Kodeks Postępowania Karnego. Komentarz,
Warszawa 2003, s. 216; R.A. Stefański w: Z. Gostyński /red./ Kodeks Po-
stępowania Karnego. Komentarz, t. II, Warszawa 2004, s. 83, tenże Za-
skarżalność postanowień w przedmiocie środka zapobiegawczego wyda-
nych na wniosek oskarżonego, Prok. i Pr. 2003, z. 10, s. 147).
W uchwale z dnia 29 października, I KZP 19/04, Sąd Najwyższy do-
konuje wykładni semantycznej treści art. 254 § 2 k.p.k. dowodząc, że wy-
kładnia ta prowadzi do niemożliwych do zaakceptowania rezultatów. Niera-
cjonalność unormowań zawartych w tym przepisie polegać miałaby na tym,
że tylko oskarżony wnioskujący o uchylenie lub zmianę dowolnego środka
zapobiegawczego, wobec którego orzeczono wcześniej w przedmiocie
tymczasowego aresztowania z każdym możliwym skutkiem, uprawniony
byłby do zaskarżenia postanowienia w przedmiocie wniosku. A skoro tak to
przy pomocy wykładni systemowej i funkcjonalnej Sąd Najwyższy dochodzi
do przekonania, że treść przepisu art. 254 § 2 k.p.k. należy rozumieć na-
stępująco: „jeśli w rezultacie rozpoznania wniosku oskarżonego tymczaso-
we aresztowanie nie zostanie uchylone, ani zmienione na inny środek za-
pobiegawczy, to oskarżonemu przysługuje zażalenie tylko wtedy, gdy zło-
żył on wniosek po upływie co najmniej 3 miesięcy od wydania postanowie-
nia o stosowaniu (ewentualnie o dalszym stosowaniu) tymczasowego
aresztowania, albo odmowie uchylenia lub zmiany tego środka.” (s. 14
uzasadnienia uchwały). Rezultat przedstawionej wyżej wykładni jest jak
najbardziej słuszny, jednakże uważamy, że wynikają z niej odmienne niż w
23
przyjętej uchwale wnioski. Wnioski te sprowadzają się do zasygnalizowa-
nego już wcześniej twierdzenia, iż art. 254 k.p.k. w sposób całościowy re-
guluje kwestie związane z wnioskami w przedmiocie środków zapobiegaw-
czych. I tak w § 1 art. 254 k.p.k. ustawodawca określił podmiot (oskarżony)
uprawniony do składania wniosku, termin jego złożenia (w każdym czasie),
przedmiot wniosku (uchylenie lub zmiana każdego środka zapobiegawcze-
go), organ rozstrzygający w przedmiocie wniosku (prokurator, a po wnie-
sieniu aktu oskarżenia do sądu – sąd, przed którym toczy się sprawa) oraz
termin rozpoznania tego wniosku (najpóźniej w ciągu 3 dni). Z kolei § 2 te-
go artykułu stanowi kto może wnieść, i po spełnieniu jakich warunków, za-
żalenie na postanowienie w przedmiocie wniosku. Kwestia ta została
szczegółowo omówiona w uzasadnieniu uchwały. Natomiast zażalenie na
odmowę uwzględnienia wniosku, o którym mowa w art. 254 § 2 k.p.k., roz-
patrywać będzie ten sam sąd, tyle że w składzie trzech sędziów (§ 3 art.
254 k.p.k.). Z powyższego – naszym zdaniem – wynika, że ustawodawca w
sposób celowy i zamierzony przepisem szczególnym uregulował całość
problematyki związanej z wnioskami o uchylenie lub zmianę środka zapo-
biegawczego, w tym również kwestie związane z zaskarżaniem orzeczeń
zapadających w następstwie rozpoznania tych wniosków, odmiennie od
ustanowionych w art. 252 k.p.k. reguł ogólnych zaskarżania orzeczeń w
przedmiocie zapadłych w przedmiocie środków zapobiegawczych.
Jednocześnie pragniemy zwrócić uwagę na fakt, że prezentowane
przez nas rozumienie treści przepisów art. 252 k.p.k. i art. 254 k.p.k. ogra-
nicza wprawdzie możliwość zaskarżania orzeczeń w przedmiocie wnio-
sków o uchylenie lub zmianę nieizolacyjnych środków zapobiegawczych,
dając to uprawnienie, po spełnieniu określonych ustawą warunków, oskar-
żonym wobec których stosuje się najbardziej dolegliwy środek zapobie-
gawczy jakim jest tymczasowe aresztowanie, to jednak wyklucza sytuację,
w której oskarżeni wobec których zastosowano nieizolacyjne środki zapo-
24
biegawcze, korzystają ze zdecydowanie większych uprawnień od oskarżo-
nych pozbawionych wolności.