Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 115/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 lipca 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Żyznowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Strus
SSN Dariusz Zawistowski
Protokolant Izabella Janke
w sprawie z powództwa T. O.
przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie […] reprezentowanemu przez
Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 26 lipca 2007 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 7 listopada 2006 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w zakresie oddalającym powództwo
(pkt 1) oraz rozstrzygającym o kosztach procesu (pkt 2) i w tym
zakresie przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego jej rozpoznania, a także rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania za wszystkie instancje.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy oddalił powództwo o zapłatę kwoty 643 029,26 zł
z odsetkami, przytaczając w uzasadnieniu swego rozstrzygnięcia, że Samodzielny
Publiczny Zakład opieki Zdrowotnej – Specjalistyczny Szpital Zespolony […] został
wpisany do rejestru sądowego dnia 17 kwietnia 1998 r. Za zobowiązania tego
Zakładu powstałe przed nabyciem przez niego osobowości prawnej odpowiada
Skarb Państwa. Sąd orzekający nie podzielił twierdzeń powoda T. O. jakoby
wskazany Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej zapłacił za
zobowiązania jednostki budżetowej zaciągnięte do dnia 16 kwietnia 1998 r. łącznie
kwotę 643 029,26 zł z tytułu wynagrodzeń pracowniczych i podatków od nich.
Ustalił, że należność ta została wypłacona w okresie 23 kwietnia – 23 czerwca
1998 r. z uzyskanych środków budżetowych.
Sąd Apelacyjny oddalił apelację powoda T. O. podzielając rozstrzygające –
w ocenie Sądów obu instancji – ustalenie co do pochodzenia środków finansowych
przekazywanych Zakładowi Opieki Zdrowotnej przez Wojewodę […].
W uwzględnieniu skargi kasacyjnej T. O. Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 12 lipca
2006 r., V CSK 187/06 uchylił orzeczenie Sądu Apelacyjnego i przekazał sprawę
temu Sądowi do ponownego jej rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Nawiązując do wykładni przepisów prawa materialnego dokonanych przez
Sąd Najwyższy oraz konieczności ustalenia w sposób jednoznaczny zakresu
przedmiotu regulacji ugody pozasądowej z dnia 6 września 2000 r. – Sąd
Apelacyjny odwołał się do danych wynikających z akt sprawy i stwierdził, że
Wojewoda po 16 stycznia a przed 1 sierpnia 1998 r. przekazywał Szpitalowi środki
pieniężne, w celach i wysokościach określonych poszczególnymi paragrafami w
planie finansowym. Nie zwalniało to jednakże pozwanego Skarbu Państwa z
obowiązku refundacji Szpitalowi środków przeznaczonych na wynagrodzenia
pracownicze i podatki za czas przed 17 kwietnia 1998 r., kiedy to Szpital był
prowadzony w formie powiatowej jednostki budżetowej, co wynikało z ustawy o
zakładach opieki zdrowotnej. Środki finansowe otrzymane po dniu 16 kwietnia
3
1998 r. przez Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej – Specjalistyczny
Szpital Zespolony […] stały się z momentem przekazania środkami tego Zakładu.
Skoro przeznaczono je na wynagrodzenia pracownicze oraz należne od nich
podatki wymagalne za okres 1 marca do 16 kwietnia 1998 r., to wskazanemu
Samodzielnemu Publicznemu Zakładowi Opieki Zdrowotnej przysługiwało
roszczenie o zwrot środków wyłożonych na ten cel. Ugoda z dnia 6 września 2000
r., zawarta pomiędzy Wojewodą […] a Specjalistycznym Szpitalem […], nie objęła
tego roszczenia. Nadto Sąd Apelacyjny wskazał, że pozwany Skarb Państwa nie
wykazał aby część z przekazanych środków została przeznaczona na spłatę tych
właśnie zaległości. W odniesieniu do wysokości powództwa Sąd Apelacyjny uznał -
jak to zostało określone żądanie powoda T. O. jako nabywcy wierzytelności,
obejmującej zwrot należności pracowniczych i podatkowych, a przysługującej
Samodzielnemu Publicznemu Zakładowi Opieki Zdrowotnej […] do wysokości
498 512,81 zł, obejmującej kwoty: 380 917,29 zł – wypłacone wynagrodzenie
pracownicze za okres 1 – 16 kwietnia 1998 r., 24 130,45 zł – podatek dochodowy
od należności pracowniczych z marca 1998 r., 70 597,93 zł – podatek od
wynagrodzeń pracowniczych za okres 1 – 16 kwietnia 1998 r., 7 329,07 zł podatek
od należności za dyżury za okres 1 – 16 kwietnia 1998 r., 4 092,31 zł – podatek od
należności za tzw. zmianowość z okresu 1 – 16 kwietnia 1998 r.,
10 498,38 podatek od premii wypłaconych w okresie 1 – 16 kwietnia 1998 r.,
947,38 zł – podatek od gratyfikacji, odpraw i ekwiwalentów z okresu 1 – 16 kwietnia
1998 r.
Powyższe uznanie stanowiło podstawę do zmiany wyroku Sądu Okręgowego
i uwzględnienie powództwa do wysokości 498 512,81 z ustawowymi odsetkami od
dnia 20 lutego 1999 r. Dalej idące powództwo uległo oddaleniu z zasądzeniem od
pozwanego Skarbu Państwa na rzecz powoda T. O. 53 600 zł tytułem kosztów
postępowania apelacyjnego i kasacyjnego.
Skargę kasacyjną – opartą na obu podstawach przewidzianych w art. 3983
§
1 k.p.c. – wniósł powód T. O. Skarżący zarzucił naruszenie następujących
przepisów prawa materialnego: art. 33, 40 k.c. i art. 80 ustawy z dnia 13
października 1998 r. – przepisy reformujące administrację publiczną, art. 37 k.c. w
zw. z art. 356 ust. 3, art. 53 ust. 1, art. 59 i art. 60 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 o
4
zakładach opieki zdrowotnej poprzez błędne uznanie, że jedynie część należności z
tytułu uregulowanych przez samodzielną jednostkę podatków od wynagrodzeń
pracowniczych za marzec 1998 r. i 16 pierwszych dni kwietnia 1998 r. odpowiada
pozwany Skarb Państwa – Wojewoda […].
Nadto powód zarzucał naruszenie przepisów postępowania tj.: art. 39820
, art.
39821
w zw. z art. 386 § 6 k.p.c. poprzez orzeczenie wbrew dokonanej przez Sąd
Najwyższy wykładni prawa, art. 328 § 2 w zw. z art. 391 k.p.c. w zw. z art. 386 § 6
k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak uzasadnienia wyroku w części oddalającej
powództwo i wskazania przyczyn, dla których dowody uzasadniające uwzględnienie
powództwa w części nie były wiarygodne, na tyle, by uwzględnić powództwo.
Skarżący wskazał także na istotne braki uzasadnienia orzeczenia w zakresie
rozstrzygającym o kosztach procesu, które zapadło z naruszeniem art. 98 w zw.
z art. 108 i 109 § 2 k.p.c.
Wskazując na powyższe powód T. O. wnosił o uchylenie w całości
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
jej rozpoznania z zasądzeniem na jego rzecz należnych kosztów postępowania,
ewentualnie orzeczenie przez Sąd Najwyższy co do istoty sprawy przez
uwzględnienie powództwa w całości z ustawowymi odsetkami i kosztami procesu.
W piśmie z dnia 6 marca 2007 r. powód T. O. sprecyzował powyżej przytoczony
wniosek i wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku w zakresie oddalającym
powództwo. Pozwany skarb Państwa - w złożonej odpowiedzi na skargę kasacyjną
- wnosił o oddalenie tej skargi z zasądzeniem kosztów postępowania za instancję
kasacyjną.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jeżeli skarżący z powołaniem się na obie podstawy skargi kasacyjnej
kwestionuje zasadność zaskarżonego wyroku, to niezależnie od kolejności
przytoczenia i uzasadnienia tych podstaw, w pierwszej kolejności wymaga
rozważenia podstawa przewidziana w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., albowiem zarzuty
w odniesieniu do prawa materialnego mogą być właściwie ocenione i rozważone
tylko na tle ustalonego stanu faktycznego. Ponieważ przedmiot sporu i zaskarżenia
w rozpoznawanej sprawie jest podzielny, to od woli strony powodowej zależy nie
5
tylko decyzja o zaskarżeniu w ogóle, lecz także kwestia zaskarżenia wyroku
w całości lub w części. Powołane pismo strony powodowej z dnia 6 marca 2007 r.
precyzujące zakres zaskarżenia, jest także wynikiem aktu dyspozycji strony
powodowej a jego treść dostatecznie określa uszczerbek doznany przez
skarżącego na skutek oddalenia powództwa w pozostałej części zaskarżonym
wyrokiem. Tak wydzielone i określone – w skardze kasacyjnej – kwotowo
pokrzywdzenie (gravamen) wyraża się dla powoda wartością oddalonego
powództwa oraz nieuwzględnieniem w żądanej wysokości kosztów procesu za
wszystkie instancje oraz kosztów postępowania kasacyjnego.
W tak określonym zakresie zaskarżenia przez stronę powodową, wyroku
Sądu Apelacyjnego zmieniającego orzeczenie Sądu pierwszooinstancyjnego
i uwzględniającego żądanie pozwu do wysokości 498 512,81 zł z ustawowymi
odsetkami oraz oddalającego dalej idące żądanie, kontrola instancji kasacyjnej
skupia się na koniecznych elementach uzasadnienia wyroku w zakresie
oddalającym powództwo. W tym zakresie uzasadnienie zaskarżonego wyroku
ogranicza się do (zniekształconego - jak można wnioskować wskutek oczywistego
błędu pisarskiego) sformułowania „Dalej idące powództwo oddaleniu”.
Wskazane uzasadnienie jest - w świetle obowiązujących przepisów - koniecznym
elementem wyroku organicznie związanym z samym rozstrzygnięciem znajdującym
wyraz w sentencji wyroku. To stwierdzenie o organicznym związku sprawia,
że obowiązek uzasadnienia wyroku łączony jest z koncepcją należytego procesu
w ramach którego muszą być respektowane zasady sprawiedliwości proceduralnej.
Oczywistość tych zasad nie powinna pozostawać poza poziomem zrozumienia oraz
świadomości Sądu rangi apelacyjnej, a działania sądu - niezależnie od instancji
muszą mieścić się w ramach proceduralnej poprawności. Stanowią one jeden
z najważniejszych elementów rzetelnej procedury. Minimalne wymogi w tym
zakresie wyznacza z jednej strony nakaz podmiotowego traktowania stron, z drugiej
zaś – zakaz arbitralnego działania sądu, który ujawnia zaskarżone orzeczenie
w zakresie dotyczącym ustalenia wysokości żądania a czyni to w sposób rażący
w odniesieniu do negatywnego dla strony powodowej rozstrzygnięcia.
Uzasadnienie w tym zakresie wykazuje brak symetrii pomiędzy wkładem pracy
stron i obowiązkami na nie nakładanymi a wyrażonym stanowiskiem przez Sąd
6
orzekający. W demokratycznym państwie prawnym niedopuszczalne jest
bagatelizowanie uprawnień strony do otrzymania wyczerpującej informacji
o przyczynach rozstrzygnięcia sporu z jej udziałem, podważanie zaufania do
władzy sądowniczej i tym samym godzenie w wywiedzioną z art. 2 Konstytucji
zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa. Gwarancję braku
arbitralności stanowi m.in. wydawanie rozstrzygnięć zawierających rzetelne,
weryfikowalne uzasadnienie.
Brak w zakwestionowanym wyroku jakiegokolwiek uzasadnienia stanowiska
Sądu drugiej instancji, co do oddalenia – w pozostałej części - powództwa,
przesądza o uznaniu tego - o charakterze rażącym - uchybienia za mogące mieć
istotny wpływ na wynik sprawy. Nie został bowiem przedstawiony proces myślowy
oraz decyzyjny Sądu orzekającego w sposób umożliwiający dokonanie przez Sąd
Najwyższy kontroli kasacyjnej (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
26 listopada 1999 r., III CKN 460/98 - OSNC 2000, nr 5, poz. 100).
Powyższe odnieść należy do zakwestionowanego rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania apelacyjnego i kasacyjnego. Wskazany został jako podstawa
rozstrzygnięcia tylko przepis art. 108 § 1 k.p.c., który stanowi, że orzekanie sądu
o kosztach procesu oparte zostało na zasadzie unifikacji i koncentracji kosztów
procesu. Wyklucza on rozdrabnianie kosztów procesowych według wyników
pojedyńczych środków zaczepnych i obronnych.
Z powyższych przyczyn skarga kasacyjna podlega uwzględnieniu (art. 39815
k.p.c.).