Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 18/07
POSTANOWIENIE
Dnia 22 sierpnia 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący)
SSN Henryk Pietrzkowski (sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z wniosku L.S.
przy uczestnictwie W.R. i J.S.
o stwierdzenie nabycia spadku po K.S.
i dział spadku po L.S. i K.S.,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu niejawnym
w dniu 22 sierpnia 2007 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 31 stycznia 2006 r., sygn. akt [...],
1. odrzuca skargę kasacyjną w części zaskarżającej
oddalenie apelacji w zakresie oddalenia wniosków
o dział spadku;
2. oddala skargę kasacyjną w pozostałej części.
2
Uzasadnienie
L.S. – syn L.S., zmarłego w dniu 17 lipca 1973 r. oraz K.S., zmarłej w dniu
23 października 1991 r. - wnosił o stwierdzenie nabycia spadku po matce K.S. oraz
dokonanie działu spadku po ojcu L.S. oraz po matce K.S., twierdząc, że w skład
spadku po ojcu i po matce wchodzi gospodarstwo rolne.
Sąd Rejonowy w M. postanowieniem z dnia 31 marca 2005 r. stwierdził, że
spadek po K.S. nabyli na podstawie ustawy syn L.S. (wnioskodawca) w ½ części
oraz wnuki W.R. i J.S. (uczestnicy postępowania, którzy są dziećmi zmarłego w
dniu 27 listopada 1989 r. S.S. - drugiego syna K.S.) każdy po ¼ części.
Sąd Rejonowy oddalił wniosek o dział spadku stwierdzając, że w jego skład nie
wchodzi majątek podlegający podziałowi. Z akt sprawy o stwierdzenie nabycia
spadku po L.S. jednoznacznie wynika, że w chwili jego śmierci w skład spadku
wchodziło jedynie posiadanie gospodarstwa rolnego. Gospodarstwo rolne na
podstawie aktów własności ziemi wydanych w 1980 r., zgodnie z przepisami ustawy
z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych,
dalej jako „ustawa z dnia 26 października 1971 r.” lub „u.w.g.r.” (Dz.U. Nr 27,
poz.250 ze zm.) przeszło z dniem 4 listopada 1971 r. na własność wnioskodawcy i
jego małżonki oraz S.S. i jego małżonki. Wniosek o dział spadku po L.S. oraz po
K.S. podlegał więc oddaleniu, bowiem jest okolicznością bezsporną, że
gospodarstwo rolne, składające się z działek wymienionych w aktach własności
ziemi wydanych na rzecz synów L. i K. małżonków S. nie wchodzi w skład spadku i
brak jest innego majątku, który podlegałby działowi.
Sąd Okręgowy w K. postanowieniem z dnia 31 stycznia 2006 r. oddalił
wniesioną od tego postanowienia apelację wnioskodawcy, podzielając ustalenia i
ocenę prawną dokonaną przez Sąd Rejonowy. Podkreślił, że dokonywanie
odmiennych ustaleń, niż to wynika z treści aktów własności ziemi nie jest
dopuszczalne, albowiem wyłączona jest sądowa ich kontrola.
3
Skarga kasacyjna wnioskodawcy, w której jako wartość przedmiotu
zaskarżenia wskazana została – tak jak we wniosku (k. 2 i 6) kwota 74 902 zł
(k. 83) oparta została na podstawie:
- naruszenia prawa materialnego – art.1 ust. 1 u.w.g.r. przez uznanie, że na
podstawie aktów własności ziemi wydanych w 1980 r. wnioskodawca i jego
małżonka oraz brat wnioskodawcy S.S. i jego małżonka nabyli z mocy prawa
własność spornych nieruchomości,
- naruszenia prawa procesowego – art. 365 § 1 k.p.c. przez nieuwzględnienie,
że prawomocnym postanowieniem z dnia 9 czerwca 2004 r. Sąd Okręgowy
w K. stwierdził, że spadek po L.S. (ojcu wnioskodawcy) na podstawie
testamentu z dnia 5 lipca 1973 r. nabyli synowie: L.S. w 37 451/38 801
częściach oraz S.S. w 1350/38 801 częściach wraz z należącym do spadku
udziałem w gospodarstwie rolnym, co oznacza – i jest wiążące w
rozpoznawanej sprawie – że w chwili śmierci L.S. był właścicielem
gospodarstwa rolnego. Skarżący podniósł, że nie uwzględnienie tego
postanowienia skutkowało bezzasadnym uznaniem, że L. i K. małżonkowie
S. nie pozostawili po sobie majątku podlegającego podziałowi,
- naruszenia prawa procesowego – art. 2 § 1 i art. 618 § 1 i 2 k.p.c., a także
art. 618 § 1 – 3 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. przez nierozpoznanie sporu
dotyczącego prawa własności spornego gospodarstwa rolnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 5191
§ 4 pkt 4 k.p.c. skarga kasacyjna nie przysługuje
w sprawach dotyczących zniesienia współwłasności i działu spadku, jeżeli wartość
przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż sto pięćdziesiąt tysięcy złotych.
Skoro wskazana w skardze kasacyjnej wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa
od 150 000 zł, to w części zaskarżającej oddalenie apelacji w zakresie oddalenia
wniosków o dział spadku jako niedopuszczalna podlegała odrzuceniu (art. 3986
§ 3
k.p.c.).
Skarga kasacyjna w pozostałym zakresie, a więc dotyczącym oddalenia
apelacji od rozstrzygnięcia oddalającego wniosek o stwierdzenie, że w skład
4
spadku po K.S. wchodzi udział w gospodarstwie rolnym podlegała na podstawie art.
38914
k.p.c. oddaleniu jako nie uzasadniona z następujących przyczyn:
W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalone jest stanowisko,
że po wejściu w życie art. 63 ustawy z dnia 19 października 1991 r.
o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie
niektórych ustaw, dalej jako „ustawa z dnia 19 października 1991 r.” (Dz.U. Nr 107,
poz. 464), czyli po dniu 1 stycznia 1992 r., stała się niemożliwa kontrola
administracyjna, ani też sądowa, decyzji administracyjnych wydanych przed dniem
6 kwietnia 1982 r., stwierdzających nabycie przez rolnika z mocy prawa - na
podstawie ustawy z dnia 26 października 1971 r. - własności nieruchomości
rolnych, czyli decyzji zwanych aktami własności ziemi.
Pogląd taki wypowiedziany został m.in. w uchwale z dnia 30 czerwca 1992 r.
III CZP 73/92 (OSNCP 1992, z. 11, poz. 201), w uchwale z dnia 28 stycznia 1993 r.
III CZP 167/92 (OSNCP 1993, z. 6, poz. 105), a także w uzasadnieniu wyroku
z dnia 3 lutego 1994 r. II CRN 161/93 (nie publ.). Sąd Najwyższy w składzie
rozstrzygającym skargę kasacyjną przychyla się w pełni do wyrażanego dotychczas
poglądu i przytaczanych na jego uzasadnienie argumentów, co do braku
możliwości kontrolowania przez sądy decyzji administracyjnych (aktów własności
ziemi) po wejściu w życie powołanego art. 63 ustawy z dnia 19 października 1991 r.
Przepis ten, podkreślając § 4 art. 8 ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o zmianie
ustawy - Kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności
gospodarstw rolnych (Dz.U. Nr 11, poz. 81) i postanawiając, że do ostatecznych
decyzji wydanych na podstawie ustawy z dnia 26 października 1971 r. nie stosuje
się przepisów kodeksu postępowania administracyjnego dotyczących wznowienia
postępowania, stwierdzenia nieważności i uchylenia lub zmiany decyzji, wyłączył
zarówno administracyjną, jak i sądową kontrolę. Artykuł 63 ustawy
z 19 października 1991 r. nie daje żadnych podstaw do wniosku, że ustawodawca,
wyłączając kontrolę administracyjną, wprowadził, czy też rozszerzył, zakres kontroli
sądowej.
Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 11 marca 1994 r., III CZP 18/94 (OSNC
1994, nr 10, poz. 186) stwierdził, że wyłączenie dopuszczalności wzruszenia
5
ostatecznych decyzji administracyjnych, wydanych na podstawie ustawy z dnia
26 października 1971 r., obejmuje również sytuacje, w których organ administracji
wydał w różnych datach dwie decyzje dotyczące tego samego przedmiotu
uwłaszczenia, na rzecz dwóch różnych osób. W uchwale tej Sąd Najwyższy
podkreślił jednocześnie, że powstały między tymi osobami spór o własność
rozstrzyga sąd powszechny w postępowaniu, w którym jego rozstrzygnięcie jest
niezbędne do załatwienia sprawy. Stanowisko to – zważywszy na podniesione
argumenty – zasługuje na akceptację.
W rozpoznawanej sprawie na sporne gospodarstwo rolne nie zostały wydane
dwa akty własności ziemi, które stwierdzałyby jej nabycie przez dwóch różnych
„właścicieli". Nie zaistniał zatem spór o własność, który powodowałby konieczność
jego rozstrzygnięcia w postępowaniu sądowym. Sąd Okręgowy nie mógł więc
naruszyć art. 2 § 1 i art. 618 § 1 i 2, art. art. 618 § 1 – 3 k.p.c. w zw. z art. 688
k.p.c., a także art.1 ust. 1 u.w.g.r. przez ich niezastosowanie. K.S. w chwili śmierci,
tj. w dniu 23 października 1991 r. nie była właścicielką gospodarstwa rolnego, ani
nawet jej posiadaczką. Gospodarstwo rolne na podstawie aktów własności ziemi z
mocy ustawy nabyli z dniem 4 listopada 1971 r. jej synowie. Nie było zatem
podstaw do stwierdzania, że w skład spadku po K.S. wchodzi gospodarstwo rolne i
orzekanie o dziedziczeniu tego gospodarstwa. Zawarte w zaskarżonym
postanowieniu rozstrzygnięcie w części dotyczącej wniosku o stwierdzenie nabycia
spadku po K.S. w niczym nie narusza także art. 365 § 1 k.p.c., bowiem wydane w
sprawie postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po L.S. nie ma mocy
wiążącej dla stwierdzenia nabycia spadku po K.S.
Z przytoczonych względów należało orzec, jak w sentencji.