Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 29 SIERPNIA 2007 R.
I KZP 23/07
Skazanie za przestępstwo określone w art. 178a § 2 k.k. stwarza
możliwość orzeczenia wobec sprawcy, obok obligatoryjnego środka kar-
nego przewidzianego w art. 42 § 2 k.k., również zakazu prowadzenia po-
jazdów określonego rodzaju, o którym mowa w art. 42 § 1 k.k.
Przewodniczący: Sędzia SN S. Zabłocki.
Sędziowie SN: R. Malarski (sprawozdawca), J. Szewczyk.
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy – Izba Karna w sprawie Jana K., po rozpoznaniu
przekazanego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w N.,
postanowieniem z dnia 5 kwietnia 2007 r., zagadnienia prawnego wymaga-
jącego zasadniczej wykładni ustawy:
”Czy w razie skazania za przestępstwo z art. 178a § 2 k.k. sąd może wy-
mierzyć sprawcy – obok obligatoryjnego środka karnego z art. 42 § 2 k.k. w
postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych albo po-
jazdów mechanicznych określonego rodzaju – nadto na podstawie art. 42 §
1 k.k. środek karny w postaci zakazu prowadzenia innych pojazdów?”
p o s t a n o w i ł odmówić podjęcia uchwały.
2
U Z A S A D N I E N I E
Przedstawione na wstępie zagadnienie prawne sformułowane zostało
na tle następującej sytuacji procesowej.
Sąd Rejonowy w G., wyrokiem z dnia 5 stycznia 2007 r., uznał Jana
K. za winnego prowadzenia w dniu 29 października 2006 r. na drodze pu-
blicznej w stanie nietrzeźwości roweru, to jest przestępstwa określonego w
art. 178a § 2 k.k., wymierzył mu za to karę 6 miesięcy pozbawienia wolno-
ści, której wykonanie warunkowo zawiesił na okres próby 3 lat, orzekł wo-
bec oskarżonego na podstawie art. 42 § 2 k.k. zakaz prowadzenia wszel-
kich pojazdów mechanicznych w ruchu lądowym na okres 4 lat, a na pod-
stawie art. 42 § 1 k.k. zakaz prowadzenia rowerów na okres 4 lat, oraz na
mocy art. 50 k.k. zarządził podanie wyroku do publicznej wiadomości w
określony sposób.
We wniesionej na niekorzyść oskarżonego apelacji prokurator, pod-
nosząc zarzut przewidziany w art. 438 pkt 4 k.p.k., zażądał zmiany zaskar-
żonego wyroku przez orzeczenie wobec Jana K. grzywny w ilości 90 sta-
wek dziennych (każda w wysokości 10 zł) i „środka karnego w postaci za-
kazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych i niemechanicznych
na okres 7 lat” oraz utrzymania go w mocy w pozostałej części.
Rozpoznając ten środek odwoławczy, Sąd Okręgowy w N. uznał, że
w sprawie wyłoniła się wskazana wyżej kwestia prawna wymagająca za-
sadniczej wykładni ustawy i wystąpił do Sądu Najwyższego w trybie art.
441 § 1 k.p.k. o jej rozstrzygnięcie.
Prokurator Prokuratury Krajowej złożył wniosek o odmowę udzielenia
odpowiedzi na pytanie prawne postawione przez Sąd odwoławczy, zwraca-
jąc uwagę, że jest ono następstwem błędnego rozumienia wzajemnego
stosunku przepisów art. 42 § 1 i 2 k.k., które pozwalają na orzekanie obu
środków karnych – fakultatywnego i obligatoryjnego – kumulatywnie. Zda-
3
niem oskarżyciela publicznego, ani w praktyce sądowej, ani w interpretacji
tych przepisów nie występują rozbieżności.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Stanowisko prokuratora Prokuratury Krajowej jest w pełni zasadne.
Istotnie jest tak, że treść art. 42 § 1 i 2 k.k. w tej płaszczyźnie, w jakiej zre-
dagowane zostało pytanie prawne, jest jasna i nie nastręcza trudności in-
terpretacyjnych, a zatem nie zachodziła konieczność dokonywania przez
najwyższą instancję sądową zasadniczej wykładni w rozumieniu art. 441 §
1 k.p.k.
Teza Sądu odwoławczego, że art. 42 § 1 k.k., przewidujący fakulta-
tywny zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju, adresowany jest
wyłącznie do tych uczestników ruchu drogowego, którzy w czasie popeł-
nienia przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji byli trzeźwi,
nie wytrzymuje krytyki. Nie jest też tak, że obligatoryjny zakaz prowadzenia
wszelkich pojazdów mechanicznych albo pojazdów mechanicznych okre-
ślonego rodzaju, o którym mowa w art. 42 § 2 k.k., niejako wyprzedza, a w
konsekwencji także wyklucza możliwość stosowania środka karnego prze-
widzianego w art. 42 § 1 k.k. wobec sprawcy przestępstwa przeciwko bez-
pieczeństwu w komunikacji, który w chwili czynu był w stanie nietrzeźwości
lub pod wpływem środka odurzającego, lub zbiegł z miejsca zdarzenia
określonego w art. 173, 174 lub 177 k.k.
Wychodząc z zasady pierwszeństwa wykładni językowej, wypływają-
cej z konstytucyjnej zasady państwa prawnego, według której obywatele
mają prawo polegać na tym, co prawodawca w tekście prawnym powie-
dział, a nie na tym, co zamierzał powiedzieć lub co powiedziałby, gdyby
znał nowe okoliczności, należy dobitnie stwierdzić, że znaczenie przepisów
art. 42 § 1 i 2 k.k., oczywiście w aspekcie objętym pytaniem prawnym, nie
budzi wątpliwości. Ma tu zastosowanie zasada, w myśl której przepis jasny
nie wymaga wykładni o charakterze zasadniczym. Zasadę tę rozumie się
4
zwykle w ten sposób, że w wypadku, gdy zastosowanie reguł wykładni ję-
zykowej doprowadziło do wyjaśnienia wątpliwości interpretacyjnych, to nie
ma potrzeby stosowania dyrektyw wykładni pozajęzykowej – systemowej
lub funkcjonalnej (zob. A. Redelbach, S. Wronkowska, Z. Ziembiński: Zarys
teorii państwa i prawa, Warszawa 1992, s. 205).
Respektując znaczenie literalne poszczególnych zwrotów użytych w
art. 42 § 1 k.k., za oczywistą należy uznać możliwość orzeczenia zakazu
prowadzenia pojazdów określonego rodzaju, a więc mechanicznych lub
innych, w każdym wypadku skazania osoby uczestniczącej w ruchu za
przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, czyli również za
występek prowadzenia w stanie nietrzeźwości lub odurzenia na drodze pu-
blicznej lub w strefie zamieszkania innego pojazdu niż mechaniczny (art.
178a § 2 k.k.). Nie ma też żadnej przeszkody prawnej, aby tenże środek
karny stosować obok zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicz-
nych albo pojazdów mechanicznych określonego rodzaju orzeczonego na
podstawie art. 42 § 2 k.k.
W kolizji z zasadą racjonalności ustawodawcy i z zakazem wykładni
per non est („nie wolno jest interpretować przepisów prawnych tak, by
pewne ich fragmenty okazały się zbędne”) pozostawałaby sugerowana
przez Sąd odwoławczy teza o możliwości stosowania przewidzianego w
art. 42 § 1 k.k. środka karnego jedynie wobec trzeźwych sprawców wypad-
ków komunikacyjnych, jako że oznaczałaby ona wręcz konieczność przyję-
cia, iż szerokie ujęcie podmiotowe komentowanego przepisu niewiele zna-
czy i w gruncie rzeczy nakreślone zostało w taki, a nie inny sposób bez ce-
lu.
Warto też odnotować, że definiując w art. 42 § 1 k.k. krąg osób, wo-
bec których można stosować środek karny w postaci zakazu prowadzenia
pojazdów określonego rodzaju, ustawodawca nie wprowadził dodatkowych
elementów. Gdyby chciał ten krąg zawęzić (np. do osób nie pozostających
5
w stanie nietrzeźwości lub odurzenia), wyraźnie musiałby to stwierdzić.
Skoro tego nie uczynił, to w myśl reguły lege non distinguente, nec nostrum
est distinguere („tam gdzie rozróżnień nie wprowadza sam prawodawca,
tam nie jest wolno ich wprowadzać interpretatorowi”) uznać należy, że brak
jest podstaw do takiego rozumienia treści tego przepisu, by chodziło w nim
tylko o sprawców trzeźwych i nie pozostających pod wpływem środka odu-
rzającego.
Nie jest prawdą, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego pojawiły się
poglądy o niedopuszczalności orzekania wobec sprawców występków
określonych w art. 178a § 2 k.k. obok obligatoryjnego środka karnego z art.
42 § 2 k.k. również fakultatywnego zakazu prowadzenia pojazdów z art. 42
§ 1 k.k. We wskazanych przez Sąd odwoławczy judykatach oraz innych
mowa jest o tym – co zresztą nie budzi kontrowersji – że w razie skazania
za przestępstwo określone w art. 178a § 2 k.k. sąd obowiązany jest orzec
wobec sprawcy – na podstawie art. 42 § 2 k.k. – zakaz prowadzenia wszel-
kich pojazdów mechanicznych lub pojazdów mechanicznych określonego
rodzaju (zob. orzeczenia Sądu Najwyższego: postanowienie z dnia 11
października 2001 r., I KZP 24/01, OSP 2002, z. 7–8, poz. 110; postano-
wienie z dnia 21 listopada 2001 r., I KZP 27/01, OSNKW 2002, z. 1–2, poz.
5; postanowienie z dnia 29 stycznia 2002 r., I KZP 32/01, Prok. i Pr.
2002/4/2; wyrok z dnia 8 kwietnia 2003 r., V KK 32/03, OSNKW-R 2003
poz. 748; wyrok z dnia 5 czerwca 2003 r., V KK 44/03, LEX nr 78839; wy-
rok z dnia 6 lipca 2006 r., IV KK 146/06, LEX nr 188355). Wprawdzie zwra-
ca się uwagę w piśmiennictwie prawniczym, że orzekanie w stosunku do
sprawców czynów z art. 178a § 2 k.k. zakazu prowadzenia pojazdów me-
chanicznych nie ma racjonalnych podstaw i mija się z funkcją, jaką powi-
nien pełnić zakaz prowadzenia pojazdów w prawie karnym (zob. J. La-
chowski: Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 październi-
ka 2001 r., I KZP 24/01, Pal. 2002, nr 9–10, s. 228 – 229), ale też, nie ne-
6
gując obligatoryjnego charakteru przepisu art. 42 § 2 k.k., postuluje się w
takich wypadkach kumulowanie podstawy obligatoryjnego (art. 42 § 2 k.k.) i
fakultatywnego (art. 42 § 1 k.k.) orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów
(zob. R. A. Stefański: Zakres przedmiotowy zakazu prowadzenia pojazdów,
Prok. i Pr. 1999, nr 11–12, s. 144). W nowszych publikacjach, które ukazały
się po podjęciu przez Sąd Najwyższy uchwały w dniu 26 sierpnia 2002 r., I
KZP 20/02 (OSNKW 2002, z. 11–12, poz. 92), w uzasadnieniu której wska-
zano, że orzeczenie wobec sprawcy przestępstwa z art. 178a § 2 k.k. za-
kazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych oraz pojazdów ro-
werowych było prawidłowe, prezentowano stanowisko, że kumulacja pod-
staw orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów z art. 42 § 1 k.k. i art. 42 §
2 k.k. nie powinna budzić zastrzeżeń i jest w niektórych sytuacjach wska-
zana (zob. Z. Sienkiewicz: Glosa do uchwały SN z 26 sierpnia 2002 r., I
KZP 20/02, PS 2003, Nr 10, s. 145; W. Marcinkowski: Wybrane orzeczenia
Izby Wojskowej SN wydane w 2005 r. wskutek rozpoznania kasacji, WPP
2006, z. 1, s. 78; K. Łucarz: Zakres przedmiotowy zakazu prowadzenia po-
jazdów, WPP 2006, nr 2, s. 26; R. A. Stefański: Glosa do wyroku SN z 6
lipca 2006 r., IV KK 146/06, OSP 2007, z. 2, s. 113).
Nie sposób możliwość orzeczenia wobec sprawcy występku z art.
178a § 2 k.k. zakazu prowadzenia pojazdów określonego rodzaju z art. 42
§ 1 k.k. (obok zakazu przewidzianego w art. 42 § 2 k.k.) postrzegać w
płaszczyźnie rażącej niesprawiedliwości lub też irracjonalności. Warto za-
akcentować w tym miejscu dwie kwestie. Po pierwsze – jeśli ratio legis art.
42 § 1 k.k. polega na pozbawieniu sprawcy uprawnień do kierowania po-
jazdem, którym stworzył zagrożenie dla bezpieczeństwa ruchu, to ze
wszech miar pożądane jest orzekanie wobec sprawcy przestępstwa z art.
178a § 2 k.k. zakazu prowadzenia danego pojazdu niemechanicznego. Po
drugie – w wypadku właściwego ustalenia przez sąd stopnia zagrożenia
sprawcy dla ruchu i odpowiedniego doboru środka karnego z art. 42 § 2
7
k.k. nie może być mowy – nawet w razie sięgnięcia po fakultatywny środek
z art. 42 § 1 k.k. – o nadmiernie surowej reakcji karnej. Roztropne wyko-
rzystanie oddanych do dyspozycji sądu instytucji jest w stanie zapobiec
zjawisku represjonowania sprawców przestępstw z art. 178a § 2 k.k. ponad
rozsądną miarę, a więc w sposób rażąco niewspółmierny.
Poza zasięgiem dociekań Sądu Najwyższego pozostawał problem
sprowadzający się do pytania, czy w razie skorzystania w sprawie o czyn z
art. 178a § 2 k.k. z rozwiązań przewidzianych w art. 42 § 1 i 2 k.k. mamy
do czynienia z jednym środkiem karnym o dwoistym charakterze (zob. W.
Marcinkowski: Glosa do uchwały SN z 26 września 2002 r., I KZP 20/02,
Prokurator 2003, z 1, s. 97), czy też z dwoma środkami karnymi. Nie tylko
dlatego, że zagadnienia tego nie podniósł Sąd odwoławczy, ale przede
wszystkim z tego względu, że – zdaniem Sądu Najwyższego – dopusz-
czalne są w tej mierze alternatywne redakcje. Dla każdej z nich można
znaleźć oparte na prawidłowej wykładni argumenty i – co ważniejsze –
konsekwencje prawne obu rozwiązań są identyczne.
Podsumowując powyższe rozważania, należy stwierdzić: w razie
skazania za przestępstwo z art. 178a § 2 k.k. sąd może orzec wobec
sprawcy – obok obligatoryjnego środka karnego z art. 42 § 2 k.k. – również
zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju, o którym mowa w art.
42 § 1 k.k.
Dlatego orzeczono jak w dyspozytywnej części postanowienia.
* Takie samo stanowisko, jak w powyższym postanowieniu zajął Sąd
Najwyższy w kolejnym postanowieniu z dnia 29 sierpnia 2007 r., I KZP
29/07.