Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 191/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 września 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa E. G. i D. K.
przeciwko M. Z. i M. E. Spółce z o.o. w W.
o ochronę dóbr osobistych,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 12 września 2007 r.,
skargi kasacyjnej pozwanych
od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 29 września 2006 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w pkt I, III i II w części, w której
oddalono nim apelację pozwanych w zakresie dotyczącym pkt I,
III, IV, V, VI, VII i pkt II wyroku Sądu Okręgowego z dnia 30
grudnia 2005 r., w którym zasądzono solidarnie od pozwanych
na rzecz powódki E. G. kwotę 55 000 zł oraz koszty procesu na
rzecz powodów i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 30 grudnia 2005 r. uwzględnił częściowo
powództwo o ochronę dóbr osobistych wniesione przez E. G. i D. K. przeciwko M.
E. Spółce z o.o. w W. oraz M. Z. i zasądził solidarnie od pozwanych na rzecz
powódki kwotę 55 000 zł, a na rzecz powoda 20 000 zł, zakazał pozwanym
powtórnego publikowania informacji i wizerunku powodów zawartych w
publikacjach wymienionych w wyroku, śledzenia powodów oraz tworzenia ich
wizerunków nie związanych z wykonywaniem przez nich funkcji publicznych i
wbrew ich woli, w warunkach naruszenia prawa do prywatności.
Sąd ten ustalił, że w marcu i kwietniu [...] r. na łamach dziennika […] zostało
opublikowanych kilka artykułów, w których zamieszczono informacje dotyczące
porodu powódki w szpitalu w […], z podaniem, że miało miejsce cesarskie cięcie,
jej odwiedzin w szpitalu przez pozwanego, sposobu opuszczenia szpitala przez
powódkę. W publikacjach tych zamieszczono także informacje o miejscu
zamieszkania powoda, sugerowano, że powódka paliła w szpitalu papierosy,
wyrzuciła księdza i odmówiła przyjęcia komunii, gdyż nie jest katoliczką, powódka
może mieć problemy z nadaniem imienia synowi, a jej ojciec nie zobaczy szybko
wnuka, bowiem przebywa w zakładzie karnym. Sąd Okręgowy stwierdził również,
że powódka od drugiego dnia pobytu w szpitalu nie opuszczała pokoju, do którego
drzwi były zamknięte, a okna zasłonięte żaluzjami, gdyż fotoreporterzy, w tym […],
próbowali zdobyć informacje o powódce i w tym celu stale obserwowali pokój, w
którym przebywała powódka, próbowali się do niej dostać, rozpytywali personel
szpitala, obserwowali powoda, kiedy przyjeżdżał w odwiedziny. Publikacje były
opatrzone zdjęciami powodów, także z okresu poprzedzającego pobyt powódki w
szpitalu, w tym z okresu jej dzieciństwa.
W ocenie Sądu Okręgowego w wyniku wskazanych wyżej publikacji zostały
naruszone dobra osobiste powodów, takie jak prawo do wizerunku, prywatności
i spokoju. Sąd pierwszej instancji wskazał przede wszystkim na informacje
opisujące sposób porodu, dotyczące wyznania powódki, jej stosunku do ojca,
podanie danych o miejscu zamieszkania powoda i danych identyfikujących jego
samochód. W wolność powodów godziły również natarczywe działania
3
fotoreporterów, które zmusiły ich do zamykania drzwi na klucz, dokonywania
odwiedzin w porze nocnej, podjęcia zabiegów w celu dyskretnego opuszczenia
szpitala. Sąd Okręgowy przyjął, że działania naruszające dobra osobiste powodów
nie miały związku z ich działalnością publiczną. W tej sytuacji powoływany przez
pozwanych argument wolności prasy i możliwości weryfikacji wizerunku powodów
nie mógł usprawiedliwiać naruszenia dóbr osobistych powodów.
Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu apelacji obu stron, wyrokiem z dnia 29
września 2006 r. oddalił apelację pozwanych, a apelację powodów uwzględnił
częściowo, stwierdzając pominiecie w wyroku Sądu pierwszej instancji części
publikacji naruszających dobra osobiste powodów. Nadto nakazał pozwanym
złożenie oświadczeń o treści wskazanej w wyroku. Sąd ten podzielił ustalenia
faktyczne Sądu pierwszej instancji i jego ocenę, że publikacje wskazane przez
powodów naruszały ich dobra osobiste, a okoliczności powołane przez pozwanych
nie wyłączały bezprawności ich działań. Brak było zatem podstaw
do uwzględnienia apelacji pozwanych. Sąd drugiej instancji uznał za
usprawiedliwione co do zasady żądanie zamieszczenia przeprosin przez
pozwanych, odrzucając argumentację Sądu Okręgowego, że ich opublikowanie nie
usunęłoby skutków naruszenia dóbr osobistych powodów. Żądanie to nie było
jednak w części możliwe do uwzględnienia, gdyż nie mogło dotyczyć zobowiązania
do zaniechania podejmowania określonych czynności przez inne osoby
niż pozwani.
Skarga kasacyjna pozwanych wniesiona od części wyroku Sądu
Apelacyjnego zmieniającego wyrok Sądu pierwszej instancji i oddalającego
apelację pozwanych, za wyjątkiem rozstrzygnięcia dotyczącego zadośćuczynienia
na rzecz powoda D. K., została oparta o obie podstawy określone w art. 3933
§ 1
k.p.c. W ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania skarżący zarzucili
obrazę art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 i 391 § 1 k.p.c. w ramach zaś
podstawy naruszenia prawa materialnego podnieśli zarzuty obrazy art. 24 § 1 i 2
k.c. w zw. z art. 14 ust. 6 i art. 41 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe
(Dz. U. Nr 5, poz. 24 - dalej pr. prasowe) w zw. z art. 51 Konstytucji RP, art. 10
Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, art. 23 k.c. w zw. z art. 24 k.c. i art. 81 ust.
2 pkt 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych w
4
zw. z art. 54 Konstytucji RP oraz art. 10 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka,
art. 430 k.c., 415 k.c. i art. 448 k.c. W oparciu o te zarzuty skarżący wnieśli o
uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w zaskarżonej części i przekazanie sprawy
Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania, ewentualnie uchylenie tego w
roku w zaskarżonej części i zmianę wyroku Sądu pierwszej instancji poprzez
oddalenie powództwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z brzmieniem art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej
nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. Sąd
Najwyższy jest nadto związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę
zaskarżonego orzeczenia (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Uwzględniając powyższe należało
przyjąć, że zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 i 391 § 1 k.p.c.
nie mógł przemawiać za uwzględnieniem skargi kasacyjnej, a ocena pozostałych
zarzutów skargi kasacyjnej mogła być dokonana na gruncie ustaleń faktycznych
dokonanych przez Sąd Apelacyjny. Dotyczyły one między innymi treści publikacji
prasowych opisujących powodów i natarczywego zachowania fotoreporterów […]
na terenie szpitala, w którym przebywała powódka. Zgodnie z ustaleniami Sądu
osoby te starały się dostać do pomieszczenia zajmowanego przez powódkę,
wypytywały o nią personel, stale obserwowały to pomieszczenie i odwiedzającego
powódkę powoda. W świetle tych ustaleń usprawiedliwiona była ocena Sądu
Apelacyjnego, iż w wyniku działania tych osób zostało naruszone prawo powodów
do spokoju i prywatności, a zatem działania te godziły w dobra osobiste powodów.
Z kolei ustalenia wskazujące, że treść artykułów publikowanych w […]zawierała
nieprawdziwe informacje sugerujące, że powódka w szpitalu paliła papierosy,
wyrzuciła z pokoju księdza oraz stwierdzenie, że zawarto w nich dane na temat
wyznania powódki, jej stosunków rodzinnych, adresu powoda i numerów
rejestracyjnych jego samochodu, pozwalały przyjąć, że także treść tych publikacji
naruszała dobra osobiste powodów. Oceny tej co do zasady nie podważa także
treść i konstrukcja skargi kasacyjnej pozwanych. Po pierwsze nie
zakwestionowano w niej rozstrzygnięcia dotyczącego zadośćuczynienia na rzecz
powoda, którego zasądzenie było wynikiem stwierdzenia naruszenia jego dóbr
osobistych. Po wtóre zaś, zawarte w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia prawa
5
materialnego dotyczą w istocie zakresu ochrony udzielonej powodom i podważaj ą
ocenę co do stwierdzonej bezprawności działania pozwanych naruszających dobra
osobiste powodów. Skarżący podnieśli, że bezprawność ich działań uchylała
dorozumiana zgoda powodów na publikowanie informacji dotyczących narodzin ich
dziecka, wynikająca z ich dotychczasowej postawy i „strategii budowy wizerunku
medialnego" oraz zainteresowanie opinii publicznej sprawami powodów jako osób
powszechnie znanych, co w ocenie skarżących usprawiedliwiało między innymi
zamieszczanie bez ich zgody wykonanych wcześniej fotografii powodów,
tworzących ich wizerunek. Było to zdaniem skarżących podyktowane chęcią
zilustrowania wydarzeń interesujących opinię publiczną.
Powyższe zagadnienia były przedmiotem wnikliwych rozważań Sądu
Apelacyjnego, w odniesieniu do których stanowisko skarżących nie znajduje
uzasadnienia. Sąd Apelacyjny podniósł przekonywująco, że ustalenia co do
udzielenia przez powódkę kilku wywiadów prasowych przed pojawieniem się
publikacji naruszających zdaniem powodów ich dobra osobiste, nie stanowiły
podstaw dla podzielenia stanowiska pozwanych, że powodowie w sposób
dorozumiany wyrazili w ten sposób zgodę na upublicznienie ich prywatnej sfery
życia. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku zwrócono między innymi uwagę,
że w tych publikacjach dane dotyczące sfery życia prywatnego powódki były
publikowane za jej zgodą i to powódka wyznaczała zakres informacji podlegających
opublikowaniu. Nie można stąd wywodzić, że powódka doprowadziła w ten sposób
do zatarcia granic pomiędzy jej życiem prywatnym a działalnością publiczną
i udzieliła w ten sposób przyzwolenia na publikację wszelkich wydarzeń z jej życia
prywatnego. Sąd Apelacyjny podkreślił również, iż nie neguje oceny co do
powszechnej znajomości powodów przez opinię publiczną i wynikającego stąd
zainteresowania prywatną sferą życia powodów, podobnie jak prawa prasy
do wolności wypowiedzi i krytyki społecznej. Zasadnie podniósł jednak, że szereg
przepisów, takich jak art. 14 ust. 6 pr. prasowego, art. 24 k.c. i art. 81 prawa
autorskiego zakreśla granice, w jakich publikacje prasowe mogą ingerować w sferę
dóbr osobistych. Z przepisów tych wynika uprawnienie do sporządzania
i rozpowszechniania wizerunku osób znanych powszechnie w związku
z wykonywaniem ich działalności publicznej i innych wydarzeń z udziałem tych
6
osób, jednakże z wyłączeniem zdarzeń należących do obszaru ich prywatności.
Zasadna była również ocena, że informacje dotyczące kwestii związanych
z przyjściem na świat dziecka powodów nie mogły być uznane za pozostające
w sferze działalności publicznej powodów lub z nią związanej. Nie można przyjąć,
aby taka wykładnia powołanych przepisów naruszała normy konstytucyjne
i przepisy Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Skarga kasacyjna w tej części
była zatem pozbawiona uzasadnionych podstaw.
Usprawiedliwiony był natomiast zarzut skargi kasacyjnej dotyczący
naruszenia art. 24 k.c. w kontekście rozstrzygnięcia zakazującego pozwanym
powtórnego publikowania informacji dotyczących prywatnej sfery życia powodów
zawartych w artykułach prasowych wskazanych w wyroku, ich śledzenia i tworzenia
wizerunku powodów wbrew ich woli. Sąd Apelacyjny ocenił, iż z uwagi na postawę
pozwanych w czasie publikacji tych artykułów i ich stanowisko w procesie zachodzi
realna obawa opublikowania ponownie tych materiałów i podejmowania podobnych
działań w przyszłości. Stanowisko to pomija tak istotny aspekt zastosowania tych
zakazów, jak upływ czasu pomiędzy zdarzeniami z 2004 r., które stanowiły
podstawę powództwa, a okresem orzekania przez Sąd, co miało miejsce w końcu
września 2006 r. Sąd nie dokonał ustaleń, które wskazywałyby, że pozwani w tym
czasie podjęli jakiekolwiek działania godzące w dobra osobiste powodów.
Przy wyrokowaniu należy zaś uwzględniać stan rzeczy istniejący w chwili
zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 k.p.c.). Należało mieć także na uwadze
przedmiot publikacji, związany z urodzeniem dziecka przez powódkę.
Brak jest zaś przekonywujących argumentów dla stanowiska, że zainteresowanie
opinii publicznej tym zdarzeniem, co stanowiło niewątpliwie przyczynę publikacji
prasowych na ten temat, nie uległo zmianie po upływie ponad dwóch lat
i nadal może stanowić czynnik przemawiający za ponownym wykorzystaniem
publikacji z 2004 r. Okoliczności te należało zaś uwzględnić przy orzekaniu
o żądaniu powodów.
Uzasadniony był również częściowo zarzut naruszenia art. 430 k.c. Sąd Apelacyjny
nie wskazał w oparciu o jakie przesłanki uznał, że pozwany M. Z. który pełnił
funkcję redaktora naczelnego, był zwierzchnikiem w rozumieniu tego przepisu
reporterów podejmujących działania w miejscu pobytu powódki i odpowiada za ich
7
działania. Niewystarczające jest bowiem stwierdzenie, że o tych działaniach miał
wiedzę i zaaprobował je poprzez wykorzystanie w publikacji prasowej uzyskanych
przez reporterów materiałów. Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie wynika
natomiast, aby w ocenie Sądu art. 430 k. c. stanowił podstawę uwzględnienia
powództwa także w zakresie roszczenia niemajątkowego powodów, jak podnosi
skarżący. Rozważania co do zastosowania tego przepisu w odniesieniu do działań
reporterów zostały bowiem zamieszczone w części uzasadnienia poświeconej
apelacji pozwanych dotyczącej naruszenia art. 448 k.c. Skoro zaś Sąd drugiej
instancji nie stwierdził, że roszczenie niemajątkowe uwzględnił także na podstawie
art. 430 k.p.c., to nieuzasadniony był zarzut naruszenia tego przepisu w tym
zakresie poprzez jego niewłaściwe zastosowanie. Podobnie należało ocenić
również zarzut naruszenia tego przepisu w wyniku jego zastosowania do
odpowiedzialności pozwanych za działania fotoreporterów mimo braku
skonkretyzowania i zindywidualizowania o działania jakich fotoreporterów chodziło.
To stanowisko skarżących nie uwzględnia treści ustaleń faktycznych Sądu
Okręgowego, które zaaprobował Sąd drugiej instancji. Sąd Apelacyjny stwierdził
wyraźnie, że nie był uzasadniony zarzut apelacji, dotyczący dowolnego przyjęcia,
że to fotoreporterzy […] podejmowali próby dostania się do pokoju powódki i
„oblegali" szpital, w którym przebywała.
Częściowo usprawiedliwiony był również zarzut naruszenia art. 448 k.c.
Wbrew stanowisku skarżącego Sąd drugiej instancji wskazał niektóre okoliczności
faktyczne przemawiające za oceną, że naruszenie dóbr osobistych powodów było
wynikiem bezprawnych działań zawinionych przez pozwanych. Dotyczyło
to niewątpliwie powołania się przez Sąd na publikowanie nieprawdziwych
informacji i posłużenia się fotografią innej kobiety palącej papierosa
dla zilustrowania zarzutów stawianych powódce, jako podstawy odpowiedzialności
pozwanych. Nie sposób kwestionować zatem samej zasady odpowiedzialności
pozwanych w zakresie roszczenia o zadośćuczynienie, a wymaga też
przypomnienia, że zakresem zaskarżenia w skardze kasacyjnej nie objęto
zadośćuczynienia zasądzonego na rzecz powoda. Odrębnym zagadnieniem jest
natomiast, które zdarzenia prowadzące do naruszenia dóbr osobistych powodów
zostały rzeczywiście uwzględnione jako podstawa zasądzenia zadośćuczynienia,
8
skoro w uzasadnieniu stwierdzono jedynie ogólnie, że sposób naruszenia dóbr
osobistych i jego zakres uzasadniał uwzględnienie powództwa przez Sąd
Okręgowy. Skarżący podniósł również zasadnie, że z uzasadnienia zaskarżonego
wyroku wynika, iż przesłanką odpowiedzialności z art. 448 k.c. jest bezprawne
naruszenie dóbr osobistych, podczas gdy w rzeczywistości zasądzenie
zadośćuczynienia uzasadnia wykazanie zawinionego naruszenia dóbr osobistych
(por. stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 16 września
2004 r., IV CK 707/03, 19 kwietnia 2006 r., II PK 245/05, 19 stycznia 2007 r.,
III CSK 358/06). Z tych względów zarzut naruszenia art. 448 k.c. był uzasadniony.
Dodatkowo należy zaś zauważyć, że w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku nie
wskazano również jakie przesłanki uzasadniały zasądzenie na rzecz powódki
zadośćuczynienia blisko trzykrotnie wyższego niż na rzecz powoda.
Sąd Apelacyjny zadośćuczynienie na rzecz powódki zasadził solidarnie od
obu pozwanych w pełnej wysokości, przyjmując za jego podstawę zarówno treść
publikacji prasowych, jak i zachowanie reporterów w trakcie pobytu powódki w
szpitalu. Sąd ten wskazał zasadnie, że pozwani ponoszą solidarną
odpowiedzialność za naruszenie dóbr osobistych powodów w wyniku publikacji
materiałów prasowych. Powyższa zasada wynika bowiem z przepisów pr.
prasowego. Solidarnej odpowiedzialności pozwanych w pozostałym zakresie
można upatrywać jedynie w treści art. 441 § 1 k.c. Jak już jednak wyżej wskazano
współodpowiedzialność pozwanego M. Z. za działania reporterów nie została
prawidłowo rozważona. Z tego względu doszło zatem do naruszenia także art. 448
k.c. przy zasądzeniu zadośćuczynienia od tego pozwanego.
Z uwagi na zasadność części zarzutów skargi kasacyjnej pozwanych
podlegała ona uwzględnieniu na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.