Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 27/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 października 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z powództwa W. Z., R. K., B. W., S. M., J. S., P. F.
przeciwko "T." Spółce Akcyjnej z siedzibą w M.
o odszkodowanie za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę, nagrody
jubileuszowe i dofinansowanie do wypoczynku z Zakładowego Funduszu Świadczeń
Socjalnych
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych
i Spraw Publicznych w dniu 5 października 2007 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W.
z dnia 5 czerwca 2006 r., sygn. akt (...)
uchyla zaskarżony wyrok w pkt. IV i w tym zakresie sprawę
przekazuje Sądowi Okręgowemu w W. do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U Z A S A D N I E N I E
Powodowie […] wnosili o zasądzenie od pozwanej „T.” Spółki Akcyjnej w
M. odszkodowania za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę. Ponadto
powodowie […] wnieśli o zasądzenie od pozwanej nagród jubileuszowych a
powodowie […] żądali zasądzenia odpowiednich kwot z tytułu dofinansowania do
wypoczynku z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych. Pozwana wnosiła o
oddalenie powództwa.
Wyrokiem z dnia 30 września 2004 r. (...) Sąd Rejonowy – Sąd Pracy w
P. zasądził od pozwanej na rzecz każdego z powodów odszkodowanie za niezgodne
z prawem wypowiedzenie umowy o pracę i uwzględnił pozostałe roszczenia
powodów. Sąd ustalił, że powodowie byli zatrudnieni w Fabryce K. w O. W związku z
zamierzoną likwidacją tego zakładu pozwana pismem z dnia 6 maja 2002 r.
przedłożyła organizacjom związkowym listę osób, co do których nosiła się z
zamiarem rozwiązania umów o pracę lub dokonania wypowiedzeń zmieniających i
jednocześnie zwróciła się o przedłożenie listy członków oraz osób objętych ochroną
oraz listy osób korzystających ze szczególnej ochrony stosunku pracy. W odpowiedzi
na to pismo Związek Zawodowy Pracowników „E. K.” S.A w dniu 8 maja 202 r.
przedłożył żądane listy. Międzyzakładowa Organizacja Związkowa NSZZ
„Solidarność” dnia 10 maja 2002 r. przedłożyła listę osób korzystających ze
szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy i poinformowała pracodawcę, że
obejmuje ochroną wszystkich pracowników zakładu, o ile nie złożyli oni pracodawcy
pisemnego oświadczenia o niereprezentowaniu ich praw pracowniczych przez ten
związek. W dniu 10 maja 2002 r. pozwana wprowadziła w życie regulamin zwolnień
grupowych a pismem z dnia 13 maja 2002 r. przedłożyła organizacjom związkowym
listę osób, którym zamierzała wypowiedzieć umowy o pracę. Międzyzakładowa
Organizacja Związkowa NSZZ „Solidarność” zgłosiła sprzeciw w dniu 19 maja 2002
r. a pozwana w dniu 21 maja 2002 r. zwróciła się o zajęcie stanowiska do NSZZ
„Solidarność” Region Mazowsze. Nie czekając na odpowiedź pozwana w dniu 23
maja 2002 r. wypowiedziała powodom umowy o pracę. Następnie cofnęła te
wypowiedzenia, jednak powodowie nie wyrazili na to zgody. Spośród powodów
jedynie M. M. była członkiem związku „Solidarność”. Pozostali powodowie byli albo
niezrzeszeni albo byli członkami drugiego związku zawodowego. Oceniając ten stan
faktyczny Sąd powołując się na przepis art. 7 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r.
o związkach zawodowych (jednolity tekst: Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.)
uznał, że w sytuacji, gdy organizacja związkowa „Solidarność” poinformowała
pracodawcę o objęciu ochroną wszystkich pracowników, którzy nie zgłosili sprzeciwu,
ochroną tą byli objęci wszyscy pracownicy nie wyłączając członków Związku
Zawodowego Pracowników „E. K”. W konsekwencji na pracodawcy ciążył obowiązek
konsultacji zamiaru wypowiedzenia umów w stosunku do wszystkich pracowników
określony w art. 38 k.p. w brzmieniu sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 26
lipca 2002 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych
ustaw (Dz. U. Nr 134, poz. 1146), a zatem obejmujący procedurę dwustopniową.
Pozwana wprawdzie przedstawiła zastrzeżenia ogólnokrajowej organizacji
związkowej, jednak nie zachowała pięciodniowego terminu, w którym ta organizacja
miała przedstawić swoje stanowisko. Stanowiło to naruszenie przepisów o
wypowiadaniu umów o pracę, co czyniło zasadnym zasądzenie odszkodowania na
podstawie art. 45 k.p. Zdaniem Sądu uzasadnione jest żądanie nagród
jubileuszowych zgłoszone przez pracowników, których staż pracy uprawniający do
takiej nagrody kończył się po upływie skróconego okresu wypowiedzenia ale przed
upływem ustawowego okresu wypowiedzenia. Zasadne jest także żądanie
dofinansowania wypoczynku z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych
pracownikom, którzy spełnili wymagania regulaminu.
Po rozpoznaniu apelacji pozwanej Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W. wyrokiem z dnia 5 czerwca 2006 r. (...) uchylił
zaskarżony wyrok w części zasądzającej odszkodowanie na rzecz J. S. i w tym
zakresie umorzył postępowanie, zmienił ten wyrok w części zasądzającej
dofinansowanie wypoczynku i w tym zakresie powództwo oddalił a w pozostałej
części oddalił apelację. Umorzenie postępowania odnośnie J. S. nastąpiło wobec
cofnięcia pozwu przez tę powódkę, która zawarła z pozwaną ugodę pozasądową.
Porozumienie z pozwaną zawarli również powodowie R. K. i S. M., jednak Sąd
Okręgowy nie miał możliwości oceny, czy postanowienia w nich zawarte nie
naruszają słusznego interesu pracowników. Podstawą oddalenia powództwa o
świadczenia z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych było niespełnienie
przez pracowników ubiegających się o te świadczenia kryteriów określonych w
ustawie z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz.
U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 ze zm.). Pozostałe zasądzone zaskarżonym wyrokiem
roszczenia Sąd Okręgowy uznał za uzasadnione. W zakresie żądania nagród
jubileuszowych Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji uznając,
że zaliczenie do stażu pracy okresu, za który przysługiwało odszkodowanie za
skrócony okres wypowiedzenia, znajduje oparcie w treści art. 361
§ 2 k.p. Prawidłowe
jest także stanowisko Sądu pierwszej instancji co do obowiązku pozwanej
skonsultowania zamiaru wypowiedzeń powodom umów o pracę ze związkiem
zawodowym NSZZ „Solidarność”. Ta organizacja związkowa podjęła uchwałę o
objęciu ochroną wszystkich pracowników w dniu 22 kwietnia 2002 r. Brak sprzeciwu
pracowników niebędących członkami tego związku oznacza, że wyrazili oni wolę
objęcia ich ochroną. W sytuacji zamierzonej likwidacji zakładu pociągającej za sobą
zwolnienie całej załogi organizacja związkowa występowała w interesie zbiorowym i
na podstawie art. 7 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych reprezentowała
wszystkich pracowników niezależnie od ich przynależności związkowej. Informacja
udzielona pracodawcy była wystarczająco precyzyjna, by mógł on podjąć procedurę
konsultacji związkowej. Sam pracodawca nie zgłosił zastrzeżeń co do treści pisma i
w dniu 13 maja 2002 r. rozpoczął normalną procedurę konsultacyjną, jednak nie
czekał na zajęcie stanowiska przez ogólnokrajową organizację związkową i przed
upływem pięciodniowego terminu dokonał wypowiedzeń umów o pracę. Słusznie
zatem Sąd pierwszej instancji stwierdził wadliwość wypowiedzeń.
Od tego wyroku w części zasądzającej odszkodowania za niezgodne z
prawem wypowiedzenia umów o pracę na rzecz powodów W. Z., R. K., B. W., S. M.,
J. Ł. i P. F. pozwana wniosła skargę kasacyjną, którą oparła na obu podstawach
wymienionych w art. 3983
§ 1 k.p.c. Pierwszą podstawą jest naruszenie prawa
materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 30 ust. 21
ustawy z dnia 23 maja
1991 r. o związkach zawodowych oraz art. 38 § 1 – 5 k.p. w brzmieniu
obowiązującym przed dniem 29 listopada 2002 r. a nadto przepisu art. 8 k.p.
„polegające na przyjęciu, iż obowiązek współdziałania pracodawcy z zakładową
organizacją związkową, w ramach procedury przewidzianej w art. 38 k.p. nie ulega
wyłączeniu w sytuacji, gdy na zapytanie pracodawcy zmierzające do uzyskania listy
pracowników korzystających z ochrony tej organizacji pracodawca otrzymał ogólną
odpowiedź, zgodnie z którą ochronie tej podlegają wszyscy pracownika tego
pracodawcy, o ile nie złożyli oni pracodawcy pisemnego oświadczenia o
niereprezentowaniu ich praw pracowniczych przez zakładową organizację
związkową, do której skierowano pytanie”. W uzasadnieniu tej podstawy podniósł, że
oświadczenie Międzyzakładowej Organizacji Związkowej NSZZ „Solidarność” nie
może być uznane za wystarczające w rozumieniu art. 30 ust. 21
ustawy o związkach
zawodowych a zatem pracodawca był zwolniony od obowiązku współdziałania z
zakładową organizacją związkową w sprawach dotyczących pracowników
niewymienionych imiennie jako osoby objęte ochroną tej organizacji. Określona w
tym przepisie procedura rozkłada na jej uczestników określone obowiązki. Na stronie
związkowej spoczywa ciężar czynienia ustaleń co do kręgu osób chronionych. W
niniejszej sprawie odpowiedź związku zawodowego nie stanowi efektu ustaleń tego
związku lecz próbę przerzucenia na pracodawcę ciężaru dokonania ustaleń, do
których zobowiązany był związek zawodowy. Instytucję określoną w art. 30 ust. 21
wprowadzono po to aby ułatwić współpracę pracodawcy ze związkami zawodowymi
przez skupienie po stronie związkowej obowiązków związanych z
systematyzowaniem informacji o członkach i osobach korzystających z ochrony.
Stopień ogólności informacji udzielonej przez związki zawodowe w realiach tej
sprawy stawiał w istocie pracodawcę w takiej samej sytuacji, w jakiej by się
znajdował przy braku omawianej normy prawnej.
Drugą podstawą skargi jest naruszenie przepisów postępowania – art.
469 k.p.c., art. 203 § 4 k.p.c. a także art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c. –
„poprzez bezzasadną odmowę uwzględnienia czynności materialno-dyspozycyjnej
stron procesu polegającej na zawarciu ugody sądowej i niedostatecznym
uzasadnieniu motywów tego rozstrzygnięcia procesowego”. Według skarżącej jest
uchybieniem pominięcie pisemnych porozumień zawartych przez pozwaną z
powodami R. K. i S. M., na podstawie których powodowie ci zobowiązali się zawrzeć
przed sądem drugiej instancji ugodę sądową na warunkach opisanych w
porozumieniach. Sąd Okręgowy nie wskazał okoliczności uniemożliwiających mu
dokonanie kontroli legalności ugody pozasądowej. Identyczne porozumienie zawarte
z J. S., która następnie cofnęła pozew, Sąd Okręgowy uznał za podstawę do
umorzenia postępowania.
W związku z tymi zarzutami pozwana wniosła o „zmianę zaskarżonego
wyroku poprzez uwzględnienie wniosków apelacji w stosunku do powodów objętych
zaskarżeniem”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje. Bezzasadne są zarzuty naruszenia
przepisów postępowania. Przepis art. 203 § 4 k.p.c. pozwala sądowi na uznanie za
niedopuszczalne cofnięcie pozwu, jeżeli ta czynność prawna jest sprzeczna z
prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa. Na
podstawie art. 469 k.p. sprawach ze stosunku pracy sąd powinien uznać za
niedopuszczalne między innymi zawarcie ugody i cofnięcie pozwu także wówczas,
gdy czynność ta narusza słuszny interes pracownika. Z treści zarzutu można
wywnioskować, że zdaniem skarżącej Sąd Okręgowy nie powinien korzystać z
uprawnień przewidzianych w tych przepisach w stosunku do powodów R. K. i S. M.,
którzy zawarli z pozwaną ugodę pozasądową. W rzeczywistości Sąd Okręgowy nie
zastosował tych przepisów w stosunku do powódki J. S. uznając za skuteczne
cofnięcie pozwu przez tę powódkę. Nie było natomiast potrzeby rozważania, czy
przepisy te mają zastosowanie wobec powodów R. K. i S. M., gdyż ci powodowie nie
cofnęli pozwu ani nie zawarli z pozwaną ugody przed Sądem. Tylko zawarcie ugody
sądowej uzasadnia uznanie, że wydanie wyroku stało się zbędne i umorzenie
postępowania na podstawie art. 355 § 1 k.p.c. Ugoda sądowa stanowi bowiem tytuł
wykonawczy a takiego waloru nie ma porozumienie zawarte między stronami poza
sądem. Kwestia zasadności i wysokości roszczeń powodów R. K. i S. M. musiała być
rozstrzygnięta wyrokiem sądowym. Problem ten został omówiony w uzasadnieniu
wyroku, które jest zgodne z regułami określonymi w art. 328 § 2 k.p.c.
Uzasadniony jest natomiast zarzut naruszenia prawa materialnego.
Sąd Okręgowy słusznie uznał, że wypowiedzenia umów o pracę grupie pracowników
musiały być skonsultowane w trybie art. 38 k.p. z działającymi u pozwanej
organizacjami związkowymi. Nie doszło bowiem do porozumienia, o którym mowa w
art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. i szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu
pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (jednolity tekst: Dz. U. z 2002 r. Nr
112, poz. 980 ze zm.) i zgodnie z art. 5 ust. 2 tej ustawy w takim przypadku stosuje
się przepis art. 38 k.p. Przepis ten w § 1 stanowi, że o zamiarze wypowiedzenia
umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony pracodawca zawiadamia na piśmie
reprezentującą pracownika organizację związkową.
Zasady reprezentowania pracownika określone są w art. 30 ust. 1 i 2
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych. Zgodnie z tymi
przepisami w zakładzie pracy, w którym działa więcej niż jedna organizacja
związkowa, każda z nich broni praw i reprezentuje interesy swych członków
natomiast praw pracownika niezrzeszonego w związku zawodowym broni wybrana
przez pracownika organizacja, jeżeli wyraziła na to zgodę. Chcąc wypełnić określony
w art. 38 § 1 k.p. obowiązek konsultacji z organizacją związkową reprezentującą
pracownika pracodawca musi wiedzieć, której z działających u niego organizacji
związkowych pracownik jest członkiem lub która z tych organizacji podjęła się obrony
praw pracownika. Zasady uzyskiwania tych wiadomości określone są w art. 30 ust. 21
ustawy o związkach zawodowych, który stanowi, że w indywidualnych sprawach ze
stosunku pracy, w których przepisy prawa pracy zobowiązują pracodawcę do
współdziałania z zakładową organizacją związkową, pracodawca jest obowiązany
zwrócić się do tej organizacji o informację o pracownikach korzystających z jej
obrony. Nieudzielenie tej informacji w ciągu 5 dni zwalnia pracodawcę od obowiązku
współdziałania z zakładową organizacją związkową w sprawach dotyczących tych
pracowników.
Pracodawca jest zwolniony z konsultacji określonej w art. 38 ust. 1 tylko
w przypadku, gdy wobec nieudzielania przez jedną lub kilka organizacji związkowych
informacji nie ma wiedzy co do tego, czy konkretny pracownik jest członkiem lub
pracownikiem objętym ochroną któregoś ze związków. Przepis art. 30 ust. 21
ustawy
o związkach zawodowych nie określa kryteriów, jakim powinna odpowiadać
informacja, może więc być udzielona w innej formie niż imienny wykaz pracowników.
Musi jednak wskazywać w sposób niebudzący wątpliwości, którzy pracownicy
podlegają obronie danego związku zawodowego. Wymaganie określone w art. 30
ust. 21
ustawy o związkach zawodowych jest spełnione, jeżeli działająca w zakładzie
pracy organizacja związkowa przedstawi pracodawcy informację o pracownikach
korzystających z jej obrony pozwalającą na zidentyfikowanie tych pracowników. W
przypadku, gdy informacja ma charakter na tyle ogólny, że nie można ustalić, którzy
pracownicy są członkami związku udzielającego informacji i których spośród
pracowników niezrzeszonych ta organizacja broni, należy przyjąć, że pracodawca nie
otrzymał informacji wymaganej tym przepisem. Skutek tego jest taki, że pracodawca
nie musi konsultować indywidualnych wypowiedzeń z organizacją związkową, która
na jego żądanie nie udzieliła wymaganej informacji. W wyroku z dnia 20 lipca 2000 r.
I PKN 748/99 (OSNAP i US 2002 nr 3, poz. 76) Sąd Najwyższy stwierdził, że
nieudzielenie przez zakładową organizację związkową informacji o pracownikach
korzystających z jej obrony zwalnia pracodawcę z obowiązku współdziałania z tą
organizacją także w zakresie uzyskania zgody zarządu zakładowej organizacji
związkowej na rozwiązanie stosunku pracy z członkiem zarządu tej organizacji.
Pisemna informacja złożona pozwanej przez Międzyzakładową
Organizację Związkową NSZZ „Solidarność” obejmująca obroną wszystkich
pracowników zakładu była niejasna, gdyż nie mogli podlegać jej obronie członkowie
drugiego związku zawodowego, pracownicy niezrzeszeni, którzy poprosili o obronę
drugi związek oraz pracownicy, którzy nie korzystali z obrony żadnego związku. Nie
ma racji Sąd Okręgowy, gdy twierdzi, że w niniejszej sprawie związki zawodowe
reprezentowały interesy zbiorowe, zatem zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy o związkach
zawodowych ich obronie podlegali wszyscy pracownicy niezależnie od
przynależności związkowej. Reprezentowanie praw i interesów zbiorowych ma
miejsce w przypadku prowadzenia rokowań, zwierania układów zbiorowych i
porozumień z pracodawcą. Konsultacje dotyczące wypowiedzeń poszczególnym
pracownikom dokonywane na podstawie art. 38 k.p. są sprawami indywidualnymi i
ma wówczas zastosowanie przepis art. 7 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych,
zgodnie z którym związki zawodowe reprezentują prawa i interesy swoich członków
oraz pracowników, których praw podjęły się obrony. Pozwana nie miała zatem
obowiązku konsultować z Międzyzakładową Organizację Związkową NSZZ
„Solidarność” zamiaru wypowiedzenia umów o pracę wszystkim pracownikom skoro
niektórzy z nich mogli być objęci obroną drugiego z działających w zakładzie pracy
związków a inni nie korzystali z żadnej obrony. Obowiązek konsultacji mógł dotyczyć
tylko tych pracowników, co do których pozwana miała wiedzę, że są członkami tego
związku lub podlegali jego obronie. Nie zostało wykazane, że pozwana miała taką
wiedzę w stosunku do powodów objętych skargą kasacyjną, gdyż nie jest źródłem
takiej wiedzy informacja, na którą powołuje się Sąd Okręgowy.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. uchylił
zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację w stosunku do powodów objętych
skargą kasacyjną i w tym zakresie sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w W. do
ponownego rozpoznania.