Pełny tekst orzeczenia

Uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 6 listopada 2007 r., III CZP 93/07
Sędzia SN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
Sędzia SN Helena Ciepła
Sędzia SN Jan Górowski
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster
Sędzia SN Grzegorz Misiurek
Sędzia SN Marek Sychowicz
Sędzia SN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Teresy W. przeciwko "F.M.B.M.", sp. z
o.o. w K. o zwolnienie spod egzekucji, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 6 listopada 2007 r., przy udziale prokuratora
Prokuratury Krajowej Jana Szewczyka, zagadnienia prawnego przekazanego przez
Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 10 maja 2007 r., III CZP 1/07:
„Czy dla wywołania skutków prawnych wobec osoby trzeciej wynikających z
art. 925 § 1 i art. 930 k.p.c. w związku z art. 927 k.p.c. w stosunku do kolejnego
wierzyciela, który skierował egzekucję do nieruchomości po jej zajęciu, niezbędne
jest ujawnienie w dziale III księgi wieczystej, prowadzonej dla zajętej
nieruchomości, wzmianki o przyłączeniu się tego wierzyciela do toczącej się
egzekucji z nieruchomości, o której mowa w § 42 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg
wieczystych i zbioru dokumentów (Dz.U. Nr 102, poz. 1122 ze zm.)?"
podjął uchwałę:
Wierzyciel, który przyłączył się do postępowania egzekucyjnego, może
powołać się wobec osoby trzeciej na skutki zajęcia nieruchomości tylko
wtedy, gdy dokonano w księdze wieczystej wpisu o przyłączeniu lub złożono
wniosek do zbioru dokumentów, chyba że osoba trzecia wiedziała o
przyłączeniu.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 8 lipca 2005 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku oddalił powództwo
o zwolnienie od egzekucji nieruchomości zabudowanej domem, położonej w B., dla
której Sąd Rejonowy w Wejherowie prowadzi księgę wieczystą nr (...). Z
uzasadnienia wynika, że z tej nieruchomości komornik przy Sądzie Rejonowym w
Wejherowie prowadził egzekucję na rzecz Banku Przemysłowo-Handlowego S.A.,
Oddział w G. i "F.M.B.M." sp. z o.o. w K. – pozwanej w sprawie o zwolnienie od
egzekucji. Dnia 9 czerwca 2003 r., Sąd Rejonowy w Wejherowie dokonał w księdze
wieczystej, prowadzonej dla wymienionej nieruchomości, wpisu o wszczęciu
egzekucji na wniosek wierzyciela Banku Przemysłowo-Handlowego S.A., Oddział w
G. Postanowieniem z dnia 30 czerwca 2003 r. oddalił natomiast wniosek komornika
o dokonanie wpisu o wszczęcie egzekucji na rzecz drugiego z wierzycieli –
"F.M.B.M." sp. z o.o. w K. – stwierdzając, że nie ma podstaw do jego
uwzględnienia, ponieważ zgodnie z art. 924 i 927 k.p.c. wierzyciel przyłączający się
do wszczętego wcześniej postępowania egzekucyjnego z nieruchomości ma te
same prawa co pierwszy wierzyciel i nie może żądać powtórzenia dokonanych
czynności.
Na podstawie umowy sprzedaży z dnia 14 października 2003 r. powódka
nabyła od dłużników nieruchomość, z której była prowadzona egzekucja. Cenę
sprzedaży – w części odpowiadającej zadłużeniu zbywców nieruchomości w Banku
Przemysłowo-Handlowym S.A., Oddział w G. – przekazała wierzycielowi
egzekwującemu. Postępowanie egzekucyjne na rzecz tego wierzyciela zostało
umorzone postanowieniem z dnia 10 listopada 2003 r.
Oddalając powództwo, Sąd Okręgowy uznał, że żądania powódki o zwolnienie
od egzekucji nabytej nieruchomości nie uzasadnia – wbrew jej przekonaniu –
okoliczność, iż nie wiedziała o przyłączeniu się pozwanej do prowadzonej egzekucji
z tej nieruchomości. Skutki zajęcia nieruchomości, dokonanego w postępowaniu
egzekucyjnym wszczętym na wniosek Banku Przemysłowo-Handlowego S.A.,
Oddział w G., objęły – na podstawie art. 927 k.p.c. – także pozwaną jako
wierzyciela przyłączającego się do tej egzekucji, powódka nabyła zatem zajętą
nieruchomość. Rozporządzenie taką nieruchomością – zgodnie z art. 930 § 1 k.p.c.
– nie ma wpływu na dalsze postępowanie egzekucyjne.
Sąd Najwyższy, któremu Sąd Apelacyjny w Gdańsku – rozpoznający apelację
powódki – przedstawił do rozpoznania przytoczone zagadnienie prawne, uznał, że
należy przekazać je do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi ze względu na
rozbieżności w orzecznictwie dotyczące potrzeby i znaczenia wpisów w księdze
wieczystej w związku z przyłączeniem się wierzyciela do toczącego się
postępowania egzekucyjnego z nieruchomości, będące odbiciem trwającego od
kilkudziesięciu lat sporu w doktrynie.
Zagadnienie potrzeby i znaczenia wpisów w księdze wieczystej w związku z
przyłączeniem się wierzyciela do toczącego się postępowania egzekucyjnego z
nieruchomości – mające zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia
przedstawionego zagadnienia prawnego – występowało już na gruncie art. 659 w
związku z art. 656 § 1 i art. 657 k.p.c. z 1930 r. (dalej – „d.k.p.c.”). Zajmowała się
nim literatura, nie było ono natomiast podejmowane w orzecznictwie. Dopiero pod
rządami obowiązującego kodeksu postępowania cywilnego, zawierającego
odpowiedniki przytoczonych przepisów dawnego kodeksu postępowania cywilnego
z 1930 r. (art. 927, 925 i 924), Sąd Najwyższy podjął to zagadnienie, lecz wyraził
dwa odmienne poglądy.
W uchwale z dnia 17 czerwca 2003 r., III CZP 31/03 (OSP 2004, nr 7-8, poz.
94) uznał, że w razie przyłączenia się kolejnego wierzyciela do wszczętego
wcześniej postępowania egzekucyjnego z nieruchomości, komornik ani kolejny
wierzyciel nie mogą żądać powtórzenia wpisu o wszczęciu egzekucji, nie wyłącza to
jednak uprawnienia wierzyciela wynikającego z art. 6262
§ 5 k.p.c. Uzasadniając to
stanowisko, Sąd Najwyższy uznał, że przewidziany w art. 927 k.p.c. zakaz
powtarzania czynności dotyczy także wpisu do księgi wieczystej. Skutki wpisu o
wszczęciu egzekucji, będące konsekwencją wniosku złożonego przez pierwszego
wierzyciela, obejmują także każdego wierzyciela przyłączającego się do egzekucji,
nie ma zatem podstawy i potrzeby powielania wpisów. Nieprzekonujący jest również
argument, że brak kolejnego wpisu zagraża ochronie interesów przyłączającego się
wierzyciela w razie umorzenia egzekucji wszczętej przez pierwszego wierzyciela.
Skuteczność wcześniej dokonanych czynności obejmuje przyłączających się
wierzycieli z mocy prawa, niezależnie od zmian statusu pierwszego wierzyciela.
Częściowe umorzenie postępowania – w stosunku do pierwszego wierzyciela – nie
ma wpływu na prawa wierzycieli przyłączających się do egzekucji; postępowanie
egzekucyjne toczy się dalej, nie ma więc podstaw do wykreślenia wpisu o
wszczęciu egzekucji w księdze wieczystej.
Pogląd odmienny – dopuszczający powtórzenie spornego wpisu – wyraził Sąd
Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 30 marca 2006 r., III CZP 16/06 (OSNC
2007, nr 2, poz. 20). Odnosząc się do uchwały z dnia 17 czerwca 2003 r., III CZP
31/03, stwierdził, że praktyka sądów powszechnych w zakresie dokonywania
wpisów przyłączenia się kolejnych wierzycieli do egzekucji z nieruchomości jest
inna, a jej prawidłowość potwierdza § 42 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg
wieczystych i zbioru dokumentów (Dz.U. Nr 102, poz. 1122 ze zm. – dalej:
"rozporządzenie z 2001 r."). Sąd Najwyższy podkreślił, że wpis w księdze
wieczystej o wszczęciu egzekucji i wpisy o przyłączeniu się kolejnych wierzycieli do
toczącej się egzekucji pełnią rolę ostrzeżenia o prowadzeniu egzekucji z
nieruchomości, a także pośrednio informują o wielkości długu, którego zaspokojenie
jest celem prowadzonej egzekucji. Informacja ta nie jest bez znaczenia dla osoby
decydującej się na nabycie nieruchomości pomimo jej zajęcia. Zasada zaufania do
ksiąg wieczystych nakazuje, aby nie zaskakiwać nabywcy nieruchomości
późniejszym przyłączeniem się do egzekucji kolejnych wierzycieli zbywcy
nieruchomości.
O odmiennej praktyce sądów powszechnych, nieaprobującej – jak stwierdził
Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 30 marca 2006 r., III CZP 16/06 – stanowiska
wyrażonego w uchwale z dnia 17 czerwca 2003 r., III CZP 31/03, świadczy wyrok
Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 22 września 2005 r., I ACa 124/05 (nie
publ.). Zdaniem tego Sądu, komornik ma obowiązek przesłać właściwemu sądowi
wieczystoksięgowemu wniosek o dokonanie wpisu przyłączenia się kolejnego
wierzyciela do toczącej się egzekucji z nieruchomości, skutki bowiem dokonania –
na wniosek pierwszego wierzyciela – wpisu o wszczęciu egzekucji nie obejmują
kolejnych wierzycieli przyłączających się do egzekucji. W konsekwencji chwila
zajęcia nieruchomości, oceniana na podstawie art. 925 k.p.c., może być odmienna
w odniesieniu do różnych osób.
Potwierdzeniem omawianej praktyki sądów powszechnych są także wpisy o
przyłączeniu się kolejnych wierzycieli do toczącej się egzekucji z nieruchomości,
dokonane w sprawie, w której została wydana uchwała z dnia 30 marca 2006 r., III
CZP 16/06. Trzeba jednak zauważyć, że niektóre sądy wieczystoksięgowe, o czym
świadczy sprawa, w której przedstawiono niniejsze zagadnienie prawne, oddalają
wnioski o dokonanie wpisu o wszczęciu egzekucji w razie przyłączenia się
kolejnego wierzyciela do toczącej się egzekucji z nieruchomości.
W piśmiennictwie wyrażane są również sprzeczne zapatrywania dotyczące
kwestii potrzeby i znaczenia wpisów w księdze wieczystej w związku z
przyłączeniem się wierzyciela do toczącej się egzekucji z nieruchomości. Już w
okresie obowiązywania kodeksu postępowania cywilnego z 1930 r. ukształtowały
się dwa odmienne stanowiska.
Przeciwnicy dokonywania wpisu, powołując się na art. 659 d.k.p.c., podkreślali
przede wszystkim na brak potrzeby ponawiania wpisu z powodu objęcia
przyłączającego się wierzyciela skutkami dokonania wpisu na wniosek pierwszego
wierzyciela. Podnosili ponadto, że wpis dokonany na wniosek pierwszego
wierzyciela spełnia wystarczająco swój cel, którym jest ostrzeżenie osób trzecich o
toczącym się postępowaniu.
Zwolennicy dokonywania wpisu wskazywali na niebezpieczeństwo związane z
umorzeniem wcześniej wszczętego postępowania, na skutki zajęcia wobec osób
trzecich, a także na brak w kodeksie postępowania cywilnego przepisu wyraźnie
zakazującego dokonania kolejnego wpisu w księdze wieczystej. Przytaczano też
argument, że kodeks postępowania cywilnego nie zna instytucji ogólnego zajęcia
przedmiotu dotkniętego egzekucją, mającego służyć wszystkim wierzycielom, którzy
już popierają lub będą popierać egzekucję z tego przedmiotu. Jego zajęcie ważne
jest tylko dla tych wierzytelności, dla których go dokonano; jeżeli ma ono później
służyć także dalszym wierzytelnościom, musi być na nowo dokonane, jest bowiem
zawsze indywidualne – nie ma zajęcia ogólnego. Jeżeli zatem po zajęciu
nieruchomości na rzecz pierwszego wierzyciela kolejny wierzyciel skieruje
egzekucję do tej samej nieruchomości, zajęcie jej na rzecz tego wierzyciela musi
być dokonane na nowo.
Po wejściu w życie obowiązującego kodeksu postępowania cywilnego spór w
piśmiennictwie jest kontynuowany z podobną argumentacją. (...)
Przyjmuje się, że wpis wierzyciela do księgi wieczystej ujawnia ze skutkiem
erga omnes nie tylko wszczęcie postępowania egzekucyjnego z nieruchomości,
lecz także zakres podmiotowy i przedmiotowy egzekucji. Wpis ujawniający
wszczęcie postępowania egzekucyjnego zmienia więc w sposób istotny zakres
egzekucji z nieruchomości łącznie prowadzonej pod względem podmiotowym i
przedmiotowym; dopiero wtedy księga wieczysta odzwierciedla faktyczny obraz
zajęcia (sumy zajęć). Teza ta pozostaje w ścisłym związku z art. 3 ust. 1 i 2 ustawy
z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r.
Nr 124, poz. 1361 ze zm. – dalej: u.k.w.h.), zatem komornik, zważywszy na art. 927
k.p.c. w związku z art. 2 u.k.w.h., powinien we wniosku wyraźnie zaznaczyć, że
występuje z żądaniem wpisu na skutek wniosku o wszczęcie postępowania
egzekucyjnego przez kolejnego wierzyciela. Poza tym pierwsze zajęcie
nieruchomości nie wyklucza dokonania kolejnego w interesie i na rzecz innego
wierzyciela. Nie jest to powtórzenie pierwszego zajęcia; ma ono zagwarantować
każdemu wierzycielowi udaremnienie usunięcia rzeczy spod egzekucji. Żaden
przepis nie rozciąga pierwszego zajęcia na pozostałe, w szczególności nie czyni
tego art. 927 k.p.c. Wskazuje na to § 42 ust. 1 pkt 3 i 5 rozporządzenia z 2001 r.
Rozstrzygnięcie spornej kwestii potrzeby i znaczenia wpisów w księdze
wieczystej w związku z przyłączeniem się wierzyciela do toczącej się egzekucji z
nieruchomości ma istotne znaczenie ze względu na przewidziany w art. 930 § 1
k.p.c. mechanizm ochronny wierzyciela polegający na tym, że rozporządzenie
nieruchomością po jej zajęciu nie ma wpływu na dalsze postępowanie. Nie ma
wątpliwości, że wspomniany mechanizm może działać także na rzecz wierzyciela
przyłączającego się do toczącej się egzekucji z nieruchomości. Chodzi jednak o to,
od jakiej chwili przyłączający się wierzyciel może powołać się na przewidzianą w
art. 930 § 1 k.p.c. bezskuteczność rozporządzenia nieruchomością w relacji między
nim a nabywcą nieruchomości, a zwłaszcza, czy tę chwilę można łączyć ze
skutecznym dokonaniem wpisu w księdze wieczystej o przyłączeniu się wierzyciela
do toczącej się egzekucji z nieruchomości.
Chwilę, w której następuje zajęcie nieruchomości, powodujące
bezskuteczność rozporządzenia nieruchomością w rozumieniu art. 930 § 1 k.p.c.,
określa art. 925 k.p.c. Wynika z niego, że w stosunku do osób trzecich
nieruchomość jest zajęta z chwilą dokonania wpisu o wszczęciu egzekucji w
księdze wieczystej lub złożenia wniosku komornika do zbioru dokumentów albo z
chwilą powzięcia wiadomości o wszczęciu egzekucji. Jeżeli nie dokonano wpisu w
księdze wieczystej oraz nie jest spełniona przesłanka powzięcia wiadomości o
wszczęciu egzekucji, zbycie nieruchomości, do której skierowano egzekucję,
pozostanie bezskuteczne w tym znaczeniu, że nabywca będzie mógł zasadnie
bronić się przed podejmowanymi czynnościami egzekucyjnymi w drodze
powództwa opartego na art. 841 k.p.c. Jednakże w świetle przytoczonych
odmiennych uchwał Sądu Najwyższego i wykluczających się stanowisk doktryny,
zajęcie nieruchomości, powodujące skutek przewidziany w art. 930 § 1 k.p.c.,
następuje w innym czasie i wpływa w sposób istotny na losy powództwa opartego
na art. 841 k.p.c.
Według uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2003 r., III CZP 31/03,
i odpowiadającego jej stanowiska piśmiennictwa, zajęcie nieruchomości,
powodujące bezskuteczność rozporządzenia nieruchomością w relacji między
wierzycielem przyłączającym się na podstawie art. 927 k.p.c. a nabywcą
nieruchomości, następuje z chwilą dokonania wpisu o wszczęciu egzekucji na
wniosek pierwszego wierzyciela i obejmuje każdego przyłączającego się
wierzyciela. Zbycie nieruchomości, do której skierowano egzekucję, po dokonaniu
wpisu w księdze wieczystej na wniosek pierwszego wierzyciela, jest zatem zawsze
rozporządzeniem bezskutecznym, dokonanym już po zajęciu nieruchomości,
obejmującym także przyłączającego się wierzyciela. W konsekwencji wytoczone
przez nabywcę nieruchomości powództwo o zwolnienie zajętego przedmiotu spod
egzekucji podlega oddaleniu.
Do odmiennego skutku prowadzi pogląd wyrażony w uchwale z dnia 30 marca
2006 r., III CZP 16/06. Przyłączenie się wierzyciela do toczącej się egzekucji
wymaga ponownego dokonania wpisu w księdze wieczystej i w sytuacji, w której
nabywca nieruchomości nie powziął wiadomości o wszczęciu egzekucji (jak w
niniejszej sprawie), zajęcie nieruchomości, powodujące skutek przewidziany w art.
930 § 1 k.p.c. w relacji między przyłączającym się wierzycielem a nabywcą
nieruchomości, następuje z chwilą dokonania wpisu w księdze wieczystej w
związku z przyłączeniem się wierzyciela do toczącej się egzekucji z nieruchomości.
W konsekwencji zbycie nieruchomości, do której została skierowana egzekucja,
przed dokonaniem wpisu w związku z przyłączeniem się wierzyciela, staje się
skuteczne w relacji między przyłączającym się wierzycielem a nabywcą
nieruchomości, gdyż przedmiotem rozporządzenia jest nieruchomość niezajęta. W
rezultacie powództwo nabywcy nieruchomości oparte na art. 841 k.p.c. podlega
uwzględnieniu.
Należy opowiedzieć się za stanowiskiem, że wierzyciel, który przyłączył się do
postępowania egzekucyjnego, może powołać się wobec osoby trzeciej na skutki
przewidziane w art. 930 § 1 k.p.c. tylko wtedy, gdy dokonano wpisu w księdze
wieczystej o przyłączeniu lub złożono wniosek do zbioru dokumentów, chyba że
osoba trzecia wiedziała o przyłączeniu. Podzielając przytoczone na rzecz tego
stanowiska racje, podkreślić należy następujące argumenty.
Wykładnia językowa – wbrew zapatrywaniom przeciwników tego stanowiska –
nie przemawia jednoznacznie przeciwko dopuszczalności dokonania wpisu o
przyłączeniu. Z art. 927 k.p.c. wynika tylko tyle, że wierzyciel, który wnosi o
wszczęcie egzekucji z nieruchomości wcześniej zajętej, przyłącza się do toczącego
się postępowania na prawach pierwszego wierzyciela i nie może żądać powtórzenia
czynności już dokonanych. Użytym w tym przepisie sformułowaniem „kierować
egzekucję” ustawodawca posługuje się jako odpowiednikiem zwrotu „wnosić o
wszczęcie egzekucji”, stosowanym na ogół w odniesieniu do przedmiotu
majątkowego, który został lub ma zostać objęty egzekucją (np. art. 8051
§ 3, art.
825 pkt 3 i 4, art. 841 § 1, art. 845 § 2, art. 881 § 3, art. 896 § 2 pkt 2, art. 917 § 2,
art. 1061 § 1 k.p.c.). W tym kontekście przeciwko dokonywaniu wpisu w związku z
przyłączeniem się wierzyciela do toczącego się postępowania egzekucyjnego nie
może przemawiać w sposób przesądzający wnioskowanie a contrario z art. 924
k.p.c., który stanowi „o wszczęciu egzekucji”, podczas gdy kierujący egzekucję do
nieruchomości zajętej nie wszczyna jej, lecz przyłącza się do toczącego się
postępowania. Poza tym w piśmiennictwie przyjmuje się zgodnie, od czasu wejścia
w życie kodeksu postępowania cywilnego z 1930 r., że w związku z przyłączeniem
się kolejnego wierzyciela do postępowania egzekucyjnego z nieruchomości,
komornik ma obowiązek wezwać dłużnika – niezależnie od wcześniejszego
wezwania – do dobrowolnej zapłaty długu. Podstawę prawną tej czynności stanowi
art. 923 k.p.c., mimo że odnosi się on – zgodnie z wykładnią językową – jedynie do
sytuacji, w której został złożony wniosek o wszczęcie egzekucji.
Za potrzebą dokonywania wpisu w księdze wieczystej w związku z
przyłączeniem się wierzyciela do egzekucji z nieruchomości przemawia § 42 ust. 1
pkt 5 rozporządzenia z 2001 r., rezerwujący miejsce dla takiego wpisu w łamie
piątym działu trzeciego księgi wieczystej, prowadzonej w systemie
nieinformatycznym. Jest wprawdzie rzeczą oczywistą, że przytoczony przepis, ze
względu na jego w zasadzie techniczny charakter, nie może stanowić podstawy do
dokonania wpisu, jednakże nie można go traktować per non est. Może on zatem
stanowić wskazówkę interpretacyjną przy wykładni przepisów dotyczących
rozstrzyganego zagadnienia. Tej oceny nie podważa okoliczność, że przytoczony
przepis nie został powtórzony w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 20
sierpnia 2003 r. w sprawie zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie
informatycznym (Dz.U. Nr 162, poz. 1597 – dalej: "rozporządzenie z 2003 r."),
rozstrzygane zagadnienie prawne dotyczy bowiem sprawy, w której znajdowało
zastosowanie rozporządzenie z 2001 r. Poza tym problem powstał i istnieje
niezależnie od regulacji zawartej w rozporządzeniu z 2001 r.
Argumentu na rzecz stanowiska opowiadającego się za dokonywaniem wpisu
w związku z przyłączeniem się wierzyciela do toczącej się egzekucji z
nieruchomości dostarcza przeprowadzona w doktrynie analiza istoty zajęcia.
Kodeks nie zna – co podkreślano zarówno na gruncie kodeksu postępowania
cywilnego z 1930 r., jak i obecnie – ogólnego zajęcia przedmiotu objętego
egzekucją, mającego służyć wszystkim wierzycielom, prowadzącym już egzekucję
lub zamierzającym się do niej przyłączyć. Indywidualny charakter zajęcia
przemawia zatem przeciwko traktowaniu wpisu związanego z przyłączeniem się
wierzyciela do toczącej się egzekucji z nieruchomości jako powtórzenia czynności w
rozumieniu art. 927 k.p.c.
Budzi też zastrzeżenia stanowisko, że niedokonanie wpisu w związku z
przyłączeniem się wierzyciela do toczącej się egzekucji nie stanowi zagrożenia dla
ochrony interesów tego wierzyciela w razie umorzenia egzekucji wszczętej przez
pierwszego wierzyciela. Ze względu na określony w art. 6268
§ 2 k.p.c. zakres
kognicji sądu wieczystoksięgowego dyskusyjne jest, czy wymieniony sąd może,
orzekając w przedmiocie wniosku właściciela nieruchomości o wykreślenie wpisu o
wszczęciu egzekucji, zawierającego prawomocne postanowienie komornika o
umorzeniu egzekucji wszczętej przez pierwszego wierzyciela, żądać od
wnioskodawcy dodatkowego zaświadczenia, że do nieruchomości nie zostało
skierowane inne postępowanie egzekucyjne. Wykreślenie zatem z łamu trzeciego
działu trzeciego księgi wieczystej wpisu o wszczęciu egzekucji, gdy nie ma wpisu w
łamie piątym tego samego działu, prowadziłoby do sytuacji stanowiącej zagrożenie
dla ochrony interesu przyłączającego się wierzyciela. Dokonanie wpisu w związku z
przyłączeniem się wierzyciela jest zatem bezpieczniejsze także z punktu widzenia
interesu tego wierzyciela.
Ważnym argumentem na rzecz dokonania wpisu w związku z przyłączeniem
się wierzyciela do toczącej się egzekucji są też skutki zajęcia nieruchomości wobec
osób trzecich. Podmiotowa indywidualizacja skutku określonego w art. 930 § 1
k.p.c., będąca rezultatem wpisu związanego z przyłączeniem się wierzyciela do
toczącej się egzekucji, jest optymalnym rozwiązaniem z punktu widzenia osób
zamierzających nabyć zajętą nieruchomość. Wpis pozwala potencjalnemu nabywcy
nieruchomości na dokonanie rzetelnej oceny zakresu związanych z nieruchomością
zobowiązań, a w konsekwencji opłacalności jej nabycia. Sprzyja także pewności
obrotu i zasadzie zaufania do ksiąg wieczystych (art. 1 u.k.w.h.).
Za podjętym rozstrzygnięciem przemawia także potrzeba wyważenia
konstytucyjnie zagwarantowanych praw i wolności nabywcy nieruchomości, do
której została skierowana egzekucja, i wierzycieli zbywcy tej nieruchomości.
Konstytucyjnie zagwarantowane wierzycielowi prawo do sądu, w tym prawo do
skutecznej egzekucji orzeczenia sądowego (art. 45 ust. 1 Konstytucji), powinno być
realizowane z jednoczesnym poszanowaniem konstytucyjnej zasady ochrony
własności (art. 21 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji). Z art. 930 § 1 k.p.c. wynika
jednoznacznie, że rozporządzenie przez dłużnika nieruchomością po zajęciu,
polegające na jej zbyciu, nie jest zabronione i jest ważną czynnością prawną,
wywołującą skutek przeniesienia własności (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3
lutego 1998 r., I CKN 403/97, OSP 1998, nr 11, poz. 196). Dopuszczając możliwość
prowadzenia egzekucji z nieruchomości, która przestała być własnością dłużnika,
art. 930 § 1 k.p.c. stanowi więc wyjątek od wyrażonej w art. 803 k.p.c. reguły, że
zaspokojenie wierzyciela następuje wyłącznie z majątku osobistego dłużnika.
Konstytucyjna zasada ochrony własności nakazuje rygoryzm przy kształtowaniu
sytuacji, w których majątek osoby niebędącej dłużnikiem może być wykorzystany do
zaspokojenia cudzego długu. Z drugiej strony, wierzyciel, który nie zdążył
przyłączyć się do egzekucji przed rozporządzeniem przez dłużnika zajętą
nieruchomością, nie jest pozbawiony możliwości poszukiwania zaspokojenia z tej
nieruchomości, może się bowiem domagać uznania zbycia nieruchomości za
bezskuteczne w stosunku do niego (art. 527 k.c.). Ponadto zbycie zajętej
nieruchomości może okazać się czynnością prawną nieważną (art. 58 § 1 k.c.),
jeżeli dłużnik, zbywając nieruchomość, popełnił przestępstwo przewidziane w art.
300 § 2 k.k. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2005 r., I
KZP 31/04, OSNKW 2005, nr 2, poz. 20).
Reasumując, przyłączenie się wierzyciela do postępowania egzekucyjnego na
podstawie art. 927 k.p.c. należy traktować jak wszczęcie egzekucji na jego rzecz, a
tym samym wiązać je z zastosowaniem art. 924 i 925 k.p.c., zarówno w zakresie
dokonania wpisu w księdze wieczystej, jak i skutków określonych w art. 930 § 1
k.p.c. W konsekwencji wierzyciel, który przyłączył się do postępowania
egzekucyjnego, może powołać się wobec osoby trzeciej na skutki zajęcia
nieruchomości tylko wtedy, gdy dokonano w księdze wieczystej wpisu o
przyłączeniu lub złożono wniosek do zbioru dokumentów, chyba że osoba trzecia
wiedziała o przyłączeniu.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w uchwale.