Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 6 grudnia 2007 r., III CZP 107/07
Sporami związanymi z zawarciem umowy, o których mowa w art. 211
ust.
2 w zw. z art. 108 ust. 5 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i
prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 931 ze zm.), są
spory pomiędzy operatorami sieci kablowych a organizacjami zbiorowego
zarządzania prawami autorskimi dotyczące zarówno obowiązku zawarcia
umowy o reemisję utworów w sieciach kablowych, jak i warunków, na jakich
umowa ma być zawarta. W wymienionych sprawach, należących do
kompetencji Komisji Prawa Autorskiego, dopuszczalność drogi sądowej jest
uzależniona od wyczerpania postępowania przed tą Komisją (art. 108 ust. 7
ustawy).
Sędzia SN Mirosława Wysocka (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Antoni Górski
Sędzia SN Katarzyna Tyczka-Rote
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa "V." S.A. w G. przeciwko
Stowarzyszeniu Autorów "ZAiKS" w W. o ustalenie i zobowiązanie, po rozpoznaniu
w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 6 grudnia 2007 r. zagadnienia
prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Warszawie postanowieniem z
dnia 12 kwietnia 2007 r.:
"Czy operator sieci kablowej może domagać się, i w powództwie jakiego
rodzaju, określenia przez Sąd treści (warunków) przyszłej umowy jaką jest
zobowiązany, na podstawie art. 211
ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie
autorskim i prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze
zm.), zawrzeć z organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi?"
odmówił podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne wyłoniło się przy
rozpoznawaniu przez Sąd Apelacyjny w Warszawie apelacji od wyroku, którym
oddalone zostało powództwo "V." S.A. w G. przeciwko Stowarzyszeniu Autorów
ZAiKS w W. o ustalenie, że powód nie ma obowiązku zawarcia z pozwanym
umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie
autorskim i prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 931 ze
zm. – dalej: "Pr.aut."), ewentualnie, w razie nieuwzględnienia tego żądania, o
„rozstrzygnięcie sporu związanego z zawarciem przez strony umowy, na podstawie
której powód będzie uprawniony reemitować w sieciach kablowych utwory objęte
zbiorowym zarządzaniem wykonywanym przez pozwanego, nadawane w
programach radiowych i telewizyjnych”, przez zobowiązanie pozwanego do złożenia
oświadczenia o sformułowanej przez powoda treści, obejmującego m.in.
skonkretyzowaną wysokość wynagrodzenia należnego z tytułu udzielonej powodowi
licencji za korzystanie z praw autorskich na polu eksploatacji pod nazwą "reemisja".
Wątpliwości Sądu Apelacyjnego, związane jedynie z żądaniem ewentualnym,
dotyczą sposobu realizacji roszczenia o zawarcie umowy, wynikającego z art. 211
w
związku z art. 106 ust. 2 Pr.aut. Według Sądu, od oceny charakteru normy zawartej
w art. 108 ust. 7 w związku z ust. 5 Pr.aut., jako przepisu prawa materialnego albo
przepisu prawa procesowego, zależy stwierdzenie, czy dopuszczalne jest
określenie przez sąd treści umowy, mającej wiązać strony, czy też roszczenie o
zawarcie umowy mogłoby być realizowane tylko na warunkach proponowanych
przez organizacje zbiorowego zarządzania, z możliwością ich określenia w sposób
zindywidualizowany w procesie o zapłatę. Sąd Apelacyjny zauważył, że przy
przyjęciu, iż Komisja Prawa Autorskiego rozstrzyga na podstawie art. 108 ust. 5
Pr.aut. także spory „co do treści umowy mającej związać strony”, również
powództwo wnoszone na podstawie art. 108 ust. 7 przez stronę niezadowoloną z
rozstrzygnięcia Komisji może obejmować żądanie określenia warunków umowy
przez sąd w wyroku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 211
ust. 1 Pr.aut., operatorom sieci kablowych wolno
reemitować w sieciach kablowych utwory nadawane w programach organizacji
radiowych i telewizyjnych wyłącznie na podstawie umowy zawartej z właściwą
organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. Przepis ten wprowadza
wymaganie uzyskania licencji umownej na reemisję kablową oraz przymus
zawierania takich umów z organizacją zbiorowego zarządzania. Temu wymaganiu
odpowiada swoisty przymus umowny po stronie organizacji zbiorowego
zarządzania, która – stosownie do art. 106 ust. 2 Pr.aut. – nie może, bez ważnych
powodów, odmówić zgody na korzystanie z utworów lub artystycznych wykonań w
granicach wykonywanego przez siebie zarządu. Przepis ten dotyczy także reemisji
utworów w sieciach kablowych nadawców wtórnych.
Na styku tych praw i obowiązków dochodzi do sporów pomiędzy
korzystającymi lub zamierzającymi korzystać z utworów na polu reemisji kablowej a
organizacjami zbiorowego zarządzania prawami do tych utworów. Spory te mogą
dotyczyć zasady, a więc tego, czy istnieje obowiązek zawarcia umowy z konkretną
(właściwą w rozumieniu art. 211
ust. 1 Pr.aut.) organizacją, lub tego, czy istnieją
ważne powody odmówienia przez taką organizację zgody na korzystanie z utworów
(art. 106 ust. 2 Pr.aut.); te spory dotyczą zatem samego obowiązku zawarcia
umowy. Z inną kategorią sporów mamy do czynienia, gdy operator sieci kablowej i
organizacja zbiorowego zarządzania wyrażają gotowość wywiązania się z
przymusu umownego, ciążącego na każdym z tych podmiotów na odrębnej
podstawie, lecz nie mogą porozumieć się co do warunków umowy, w szczególności
co do wysokości i sposobu obliczania wynagrodzenia z tytułu korzystania z utworów
w formie reemisji kablowej. Ta właśnie kategoria sporów, dotyczących konkretnych
warunków przyszłej umowy, ma zasadnicze znaczenie w praktyce obrotu prawami
autorskimi. Sprzyja temu brak zatwierdzonych przez Komisję Prawa Autorskiego
tabel wynagrodzeń, powodujący brak wiążącej, w zakresie określonym przez art.
109 Pr.aut., podstawy ustalania wysokości wynagrodzenia. Taki stan rzeczy
występował w sprawie niniejszej; co więcej, po utracie z dniem 1 września 2006 r.
mocy obowiązującej art. 108 ust. 3 – na podstawie wyroku Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 24 stycznia 2006 r., SK 40/04 (OTK-A Zb.Urz. 2006, nr 1,
poz. 5) – wobec nieuchwalenia dotychczas jego odpowiednika, nie istnieje obecnie
ustawowo regulowany system zatwierdzania tabel wynagrodzeń przez Komisję
Prawa Autorskiego.
Co do drugiej ze wskazanych kategorii sporów, powstałych wskutek trudności
z uzgodnieniem warunków umów licencyjnych, wystąpiła rozbieżność poglądów,
czy można je zakwalifikować jako „spory związane z zawarciem umowy”, o których
mowa w art. 211
ust. 2 i art. 108 ust. 5 Pr.aut.
Od sposobu rozstrzygnięcia tej kwestii zależy określenie granic kompetencji
Komisji Prawa Autorskiego, przewidzianych w art. 108 ust. 5. W razie uznania, że
spory o określenie konkretnych warunków umowy licencyjnej pozostają poza
zakresem pojęcia sporów związanych z zawarciem umowy, którym posługują się
wymienione przepisy, nie występuje problem relacji pomiędzy postępowaniem
przed Komisją a postępowaniem sądowym, związany m.in. z kwestią tzw. czasowej
(przejściowej) niedopuszczalności drogi sądowej, dostrzeganą na tle powiązania
ust. 5 i 7 art. 108 Pr.aut. W przeciwnym wypadku konieczne staje się przesądzenie,
czy spór musi być poddany postępowaniu przed Komisją Prawa Autorskiego (art.
211
ust. 2), której rozstrzygnięcie otwiera stronie z niego niezadowolonej drogę
sądową (art. 108 ust. 7), czy też wyczerpanie postępowania przed Komisją jest
fakultatywne.
Pojęcie „sporu związanego z zawarciem umowy” o reemisję było w
orzecznictwie Sądu Najwyższego wykładane niejednolicie. W postanowieniu z dnia
24 sierpnia 2005 r., II CK 41/05 (OSNC 2006, nr 7-8, poz. 126) oraz nawiązujących
do niego wyrokach z dnia 3 marca 2006 r., II CSK 59/05 (nie publ.) i z dnia 14
marca 2006 r., III CSK 143/05 (OSNC 2006, nr 12, poz. 206) Sąd Najwyższy
stwierdził, że pojęcie to należy wykładać ściśle, obejmując nim sytuacje, w których
istnieje spór co do obowiązku zawarcia umowy, za wątpliwe uznał natomiast, czy
dotyczy to także sporów związanych z samą treścią przyszłej umowy. Orzeczenia te
zapadły w sprawach, w których Stowarzyszenie Autorów „ZAiKS” żądało
odszkodowania lub wynagrodzenia z tytułu bezumownej reemisji utworów, a więc
takich, które nie były objęte kompetencją Komisji Prawa Autorskiego, a wskazana
kwestia miała charakter uboczny w stosunku do zasadniczego przedmiotu osądu i
nie była poddana głębszej analizie. Odmienne stanowisko Sąd Najwyższy zajął w
wyroku z dnia 3 stycznia 2007 r., IV CSK 303/06 (nie publ.), w którym stwierdził, że
zakresem kognicji Komisji Prawa Autorskiego objęte są również spory dotyczące
warunków umowy pomiędzy operatorem sieci kablowej a organizacją zbiorowego
zarządzania. Pogląd wyrażony w tym wyroku dominuje także wyraźnie w
piśmiennictwie.
W ocenie Sądu Najwyższego w obecnym składzie, użyte w art. 211
ust. 2 i art.
108 ust. 5 Pr.aut. pojęcie „sporów związanych z zawarciem umowy”, obejmuje
zarówno spory co do obowiązku zawarcia umowy, jak i spory dotyczące warunków,
na jakich umowa ma zostać zawarta. W związku z tym, że sam obowiązek zawarcia
umowy o reemisję wynika wprost z ustawy, pierwsza kategoria obejmuje jedynie
spory co do obowiązku zawarcia umowy z konkretną (właściwą w rozumieniu art.
211
ust. 2) organizacją oraz spory związane z odmową kontraktowania przez
organizację zbiorowego zarządzania, powołującą się na ważne powody tej odmowy
(art. 106 ust. 2).
Zasadnicze znaczenie praktyczne, zwłaszcza w sytuacji, w której nie ma
zatwierdzonych tabel wynagrodzeń, mają spory o warunki przyszłej umowy,
najczęściej – o sposób obliczania i wysokość wynagrodzenia.
Przede wszystkim, za przyjętym rozumieniem analizowanego pojęcia wyraźnie
przemawia brzmienie przepisu, które nie uzasadnia zastosowania go tylko do
sporów o to, czy istnieje obowiązek zawarcia umowy. Jeżeli strony – nie
kwestionując samego obowiązku zawarcia umowy o reemisję, a więc gotowe ją
zawrzeć – nie mogą uzgodnić warunków, to także pozostają w sporze „związanym z
zawarciem umowy”. Ponadto należy zauważyć, że gdy kwestia dotyczy zawarcia
umowy, konieczne jest uwzględnienie obu jej elementów – podmiotowego i
przedmiotowego; oznacza to, że oba te elementy wchodzą w zakres pojęcia sporu
związanego z zawarciem umowy, jako obejmującego zarówno spór co do
podmiotów, jak i co do przedmiotu, treści umowy.
Wynik wykładni językowej prowadzi do rezultatu, który odpowiada także
funkcji omawianych przepisów. Udział Komisji Prawa Autorskiego w rozwiązywaniu
problemów negocjacyjnych, dotyczących wynagrodzenia z tytułu reemisji, a w
przypadku niepowodzenia negocjacji – w rozstrzyganiu o właściwych warunkach
reemisji, odpowiada jednemu z zasadniczych celów, które Komisja – jako
wyspecjalizowany organ – ma do spełnienia w prawidłowym i stabilizującym
kształtowaniu praktyki w dziedzinie obrotu prawami autorskimi.
Na istotny aspekt zagadnienia zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
3 stycznia 2007 r., IV CSK 303/06, wskazując, że taka wykładnia art. 108 ust. 5
Pr.aut. uwzględnia brzmienie i cel dyrektywy Rady Wspólnot Europejskich nr 93/83
z dnia 27 września 1993 r. w sprawie koordynacji niektórych zasad dotyczących
prawa autorskiego oraz praw pokrewnych stosowanych w odniesieniu do przekazu
satelitarnego oraz retransmisji drogą kablową (Dz.U. UE.L. 1993 r. Nr 248, s. 15 ze
zm.). Celem dyrektywy jest stworzenie regulacji ułatwiających rozwiązywanie
sporów w trakcie negocjacji, w tym dotyczących wysokości wynagrodzenia, przy
czym w świetle postanowień dyrektywy nie ma podstaw do różnicowania zakresu
spraw powierzonych mediatorom i tych, które powierzono organom właściwym do
rozstrzygania sporów. Zarówno zatem brzmienie art. 108 ust. 5 Pr.aut., jak i jego
cel, uzasadniają stwierdzenie, że sporami związanymi z zawarciem umowy o
reemisję, o których mowa w art. 211
ust. 2, są spory co do obowiązku zawarcia
umowy pomiędzy konkretnymi podmiotami oraz spory dotyczące warunków (w tym
wysokości wynagrodzenia), na jakich umowa ma być zawarta.
Takie określenie zakresu powierzenia Komisji Prawa Autorskiego
rozstrzygania sporów pomiędzy operatorami kablowymi a organizacjami
zbiorowego zarządzania prawami autorskimi wymaga oceny skutków, jakie
wynikają z art. 108 ust. 5 i 7 Pr.aut. w zakresie dopuszczalności drogi sądowej, a
ściśle – czasowej (przejściowej) jej niedopuszczalności dla rozstrzygania sporów
związanych z zawieraniem umów o reemisję kablową.
Droga sądowa przed sądem powszechnym jest generalnie otwarta dla spraw
cywilnych, z wyłączeniem tylko tych, które należą do właściwości sądów
szczególnych (art. 2 § 1 k.p.c.) albo zostały przez przepisy szczególne przekazane
do właściwości innych organów (art. 2 § 3 k.p.c.). Niedopuszczalność drogi sądowej
może mieć charakter bezwzględny, lecz ta jej postać nie występuje w sprawie
niniejszej. W niektórych przypadkach sądowe postępowanie w sprawach cywilnych
jest na podstawie przepisów szczególnych poprzedzane innymi postępowaniami,
określanymi jako przedsądowe (prejurysdykcyjne).
Niedopuszczalność drogi sądowej może przybrać postać tzw.
niedopuszczalności względnej, polegającej na tym, że dana sprawa cywilna w
znaczeniu materialnym może być według wyboru zainteresowanego załatwiona
zarówno przez sąd powszechny, jak i przez inny organ (strona dochodząca ochrony
prawnej ma możliwość skorzystania z postępowania przed innym niż sąd organem).
W tych wypadkach postępowanie przedsądowe nie jest obowiązkowe, a droga
sądowa jest otwarta bezwarunkowo. Taka postać niedopuszczalności drogi sądowej
należy do rzadkości i wynika wyraźnie z przepisu (por. art. 242 k.p. w związku z art.
459 k.p.c. co do roszczeń ze stosunku pracy).
Niedopuszczalność drogi sądowej może mieć także postać
niedopuszczalności czasowej, polegającej na tym, że strona ma obowiązek
wykorzystania postępowania przed innym organem, a jego wyczerpanie stanowi
przesłankę dopuszczalności drogi sądowej. Skutkiem wniesienia sprawy
bezpośrednio do sądu jest w takich wypadkach odrzucenie pozwu lub wniosku.
Formy i tryby postępowań prejurysdykcyjnych są bardzo zróżnicowane i obejmują
m.in. postępowanie administracyjne, reklamacyjne, ugodowe,
wewnątrzspółdzielcze. Warunki otwarcia drogi sądowej są formułowane w sposób
niejednorodny i nie ma uniwersalnej formuły, w której wyrażałoby się wprowadzenie
w sprawie cywilnej przejściowej niedopuszczalności drogi sądowej.
W licznej i zróżnicowanej grupie takich spraw można wyodrębnić sprawy, w
których ustawa wymaga nie tylko uprzedniego wdrożenia innego postępowania, ale
wymaga ponadto, aby w tym postępowaniu została wydana decyzja lub orzeczenie,
z którym strona nie zgadza się i z tej przyczyny występuje na drogę sądową.
Typowym przykładem takiego rozwiązania jest art. 160 § 5 k.p.a., przewidujący, że
strona niezadowolona z przyznanego jej przez organ administracji odszkodowania
może w terminie 30 dni od doręczenia jej decyzji w tej sprawie wnieść powództwo
do sądu powszechnego; nie budzi wątpliwości w jednolitym i utrwalonym w tym
zakresie orzecznictwie, że jest to klasyczny przypadek czasowej (przejściowej)
niedopuszczalności drogi sądowej, ze skutkiem w postaci odrzucenia pozwu w
wypadku niespełnienia określonych w przepisie warunków.
Łatwo dostrzec, że formuła zastosowana w art. 160 § 5 k.p.a. ściśle
odpowiada brzmieniu art. 108 ust. 7 Pr.aut., który stanowi, że strona niezadowolona
z rozstrzygnięcia Komisji, o którym mowa w ust. 5, może w terminie 14 dni od dnia
doręczenia rozstrzygnięcia wnieść powództwo do właściwego sądu okręgowego.
Występuje tu również ścisłe powiązanie pomiędzy uprzednim rozstrzygnięciem
sporu przez właściwy organ a przyznaniem stronie z niego niezadowolonej
uprawnienia do wniesienia – także w ściśle określonym terminie – powództwa do
sądu. Takie ujęcie przepisu wyraźnie wskazuje na uzależnienie otwarcia drogi
sądowej od uprzedniego wyczerpania postępowania przed Komisją Prawa
Autorskiego. Za tezą tą przemawia powierzenie Komisji kompetencji władczej, a nie
tylko mediacyjnej, co znalazło wyraz w stanowczym stwierdzeniu, że Komisja ta
„rozstrzyga” spory (art. 108 ust. 5).
W kontekście art. 2 § 3 k.p.c. istotny jest także charakter Komisji Prawa
Autorskiego. Należy zgodzić się z poglądem Trybunału Konstytucyjnego,
wyrażonym w wyroku z dnia 24 stycznia 2006 r., SK 40/04, że Komisja Prawa
Autorskiego jest organem władzy działającym tak jak organ administracji publicznej,
uprawnionym do władczego rozstrzygania w zakresie przyznanych jej kompetencji.
Oznacza to, że jest ona organem, na rzecz którego może nastąpić przejściowe
powierzenie właściwości do rozpoznania ustawowo określonych spraw cywilnych
(por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 4 stycznia 1995 r., III CZP 167/94, OSNC
1995, nr 4, poz. 63).
Stanowisko, że w sprawach wymienionych w art. 108 ust. 5 Pr.aut.,
należących do kompetencji Komisji Prawa Autorskiego, dopuszczalność drogi
sądowej jest uzależniona od wyczerpania postępowania przed tą Komisją, było
przyjęte w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. postanowienia z dnia 24 sierpnia
2005 r., II CK 41/05, i II CK 42/05, oraz wyroki z dnia 3 marca 2006 r., II CSK 59/05
i z dnia 14 marca 2006 r., III CSK 143/05). Także w literaturze wyraźnie dominuje
pogląd, że uregulowane w art. 108 Pr.aut. postępowanie przed Komisją,
obejmujące rozstrzyganie sporów o zawarcie umowy, o której mowa w art. 211
Pr.aut., jest obowiązkowym trybem postępowania uprzedniego w stosunku do
postępowania cywilnego.
Odmienny pogląd został wyrażony w wyroku z dnia 3 stycznia 2007 r., IV CSK
303/06, w którym Sąd Najwyższy uznał, że przejściowa niedopuszczalność drogi
sądowej powstaje tylko wtedy, gdy strony (lub jedna z nich) wystąpiły o
rozstrzygnięcie sporu do Komisji. Takie stanowisko oznacza w istocie przyjęcie
niedopuszczalności względnej przemiennej, a więc uzależnionej od wyboru strony,
nie zaś niedopuszczalności czasowej w przytoczonym jej rozumieniu. Pogląd taki
nie znajduje jednak oparcia w ustawie, gdyż z analizowanych przepisów nie wynika
wprost ani pośrednio, możliwość odstąpienia od określonego w nich porządku
postępowania i pozostawienia decyzji (wyboru) stronie. Pogląd taki nie daje się też
pogodzić ze stanowczym brzmieniem art. 108 ust. 5 Pr.aut., zgodnie z którym
Komisja rozstrzyga spory oraz art. 108 ust. 7, który uprawnienie do wniesienia
powództwa przyznaje stronie niezadowolonej z rozstrzygnięcia Komisji i to w ściśle
określonym terminie.
Z obowiązujących przepisów wynika więc, że w sprawach, których
przedmiotem jest spór związany z zawarciem umowy o reemisję (w tym – z
określeniem wysokości wynagrodzenia z tytułu reemisji), o której mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut., droga sądowa jest czasowo niedopuszczalna, a wyczerpanie drogi
postępowania przedsądowego przed Komisją Prawa Autorskiego jest
obligatoryjne. (...)
Wynik wykładni językowej pozostaje w zgodzie z wykładnią celowościową.
Specyfika formy eksploatacji utworów, jaką jest reemisja kablowa, wymaga
szczególnej znajomości praktyki tego rynku, dlatego pożądane jest istnienie
mechanizmu ułatwiającego rozwiązywanie konfliktów pomiędzy stronami
negocjującymi konkretne warunki umowy o reemisję kablową, a także mechanizmu
rozstrzygania tych sporów przez wyspecjalizowany organ. Organem takim jest
Komisja Prawa Autorskiego i dopiero wtedy, gdy nie dojdzie przed nią do
rozstrzygnięcia zaaprobowanego przez obie strony, spór zostanie ostatecznie
rozstrzygnięty przez sąd.
Taki tok postępowania, przewidziany w licznych przepisach szczególnych
wprowadzających obligatoryjne postępowania prejurysdykcyjne, nie usprawiedliwia
obaw o ograniczenie prawa strony w dostępie do sądu. Powoduje on jedynie
przesunięcie w czasie momentu, w którym strona może wystąpić na drogę sądową.
Tak, jak w innych wypadkach przejściowej niedopuszczalności drogi sądowej, nie
chodzi tu o cele obce procesowi, lecz jest podyktowane względami praktycznymi,
przy czym w niektórych wypadkach może w ogóle nie dojść do procesu sądowego.
W postępowaniu przed Komisją obowiązuje ograniczony rygoryzm procesowy ze
względu na odpowiednie zastosowanie przepisów o postępowaniu polubownym
(art. 108 ust. 6 Pr.aut. oraz art. 1183-1193 k.p.c.). Z drugiej strony, ewentualne
błędy rozstrzygnięcia przedsądowego mogą być usunięte przez sąd, który ex novo
osądzi spór. Taki porządek postępowania nie jest sprzeczny z dyrektywą Rady
Wspólnot Europejskich nr 93/83, niezależnie od zastrzeżeń co do prawidłowości jej
implementacji, także w zakresie niedopracowanego modelu negocjacji i Komisji
Prawa Autorskiego.
Stwierdzenie obowiązku wyczerpania postępowania przed Komisją Prawa
Autorskiego jako koniecznej przesłanki otwarcia drogi sądowej wymaga
wyjaśnienia, kiedy to wyczerpanie następuje.
Celem postępowania przed Komisją, gdy nie dojdzie do ugodowego
załatwienia sporu i uzgodnienia warunków umowy, jest rozstrzygnięcie sporu (art.
211
ust. 2 i art. 108 ust. 5 i 7 Pr.aut.). Stosownie do § 9 ust. 1 rozporządzenia
Ministra Kultury i Sztuki z dnia 22 grudnia 1994 r. w sprawie szczegółowych zasad i
trybu działania Komisji Prawa Autorskiego, wynagradzania jej członków, wysokości
opłat za postępowanie przed tą Komisją oraz zasad ich wnoszenia (Dz.U. Nr 138,
poz. 736 ze zm.), rozstrzygnięcie to ma formę postanowienia, które powinno
zawierać datę wydania, skład zespołu orzekającego, oznaczenie stron i przedmiotu
rozstrzygnięcia, treść rozstrzygnięcia oraz jego uzasadnienie. Rozstrzygnięcie, o
którym mowa w art. 108 ust. 7, jest rozstrzygnięciem merytorycznym, co do istoty
sporu (obowiązku zawarcia umowy lub warunków, na jakich umowa ma być
zawarta).
Rozstrzygnięciem sporu nie jest natomiast pozostawienie wniosku bez biegu
lub jego zwrot ze względu na niewniesienie opłat lub zaliczki na poczet kosztów
postępowania (§ 7 i 8 rozporządzenia z dnia 22 grudnia 1994 r.). Przeciwnie, jest to
stan, w którym do rozstrzygnięcia nie doszło z przyczyn leżących po stronie
wnoszącego sprawę. W takiej sytuacji nie ma zresztą przeszkód do ponownego
wystąpienia do Komisji w celu uzyskania postanowienia rozstrzygającego spór
merytorycznie.
Treść powołanych przepisów i znaczenie użytego w nich (art. 211
ust. 2 oraz
art. 108 ust. 5 i 7 Pr.aut.) wyrazu „rozstrzygnięcie” oraz cele działania Komisji nie
pozwalają na zakwalifikowanie zwrotu wniosku lub pozostawienia go bez biegu z
przyczyn, które można określić jako formalne, jako zdarzeń prawnych otwierających
drogę sądową. Należy też podkreślić, że odmienny pogląd prowadziłby do
zniweczenia sensu całej instytucji, gdyż strona mogłaby pozorować wyczerpanie
postępowania przedsądowego, składając wniosek i następnie nie uiszczając
wymaganych opłat.
Ramy niniejszego postępowania nie wymagają, a nawet nie pozwalają na
rozważanie innych, niedających się wykluczyć sytuacji, w których pomimo podjęcia
przez uprawnionego wymaganych czynności nie dochodzi do rozstrzygnięcia, co
pozbawia go realnej możliwości wystąpienia z powództwem. Stan dający się
obiektywnie w określonych okolicznościach zakwalifikować jako zagrażający prawu
strony dostępu do sądu wymagałby poszukiwania właściwych rozwiązań (np. w tzw.
fikcji decyzji odmownej). W sprawie niniejszej jednak stan taki nie wystąpił, gdyż
doszło do zwrócenia przez Komisję Prawa Autorskiego wniosku powoda ze
względu na nieuiszczenie przezeń wymaganej zaliczki. Sąd pierwszej instancji
ocenił tę sytuację jako uzasadniającą odrzucenie pozwu z powodu czasowej
niedopuszczalności sądowej, jednak Sąd Apelacyjny w Warszawie stanowisko to
zakwestionował i postanowienie o odrzuceniu pozwu uchylił.
Z tych względów Sąd Najwyższy uznał, że w niniejszej sprawie nie doszło do
obligatoryjnego wyczerpania postępowania przed Komisją Prawa Autorskiego, nie
nastąpiło zatem otwarcie drogi sądowej do wystąpienia z powództwem o
rozstrzygnięcie pomiędzy stronami sporu związanego z zawarciem umowy o
reemisję.
Oznacza to, że zagadnienie prawne zostało przedstawione do rozstrzygnięcia
w sprawie, w której występuje negatywna przesłanka procesowa, co stoi na
przeszkodzie podjęciu uchwały przez Sąd Najwyższy (por. uchwała składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13 października 1951 r., C 427/51, OSN 1953,
nr 1, poz. 1). Uzasadniało to odmowę podjęcia uchwały, na podstawie art. 61 § 1
ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052).