Pełny tekst orzeczenia

UCHWAŁA SKŁADU SIEDMIU SĘDZIÓW
Z DNIA 20 GRUDNIA 2007 R.
I KZP 35/07
Postępowanie w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności tytułowi
egzekucyjnemu w postaci postanowienia prokuratora o zabezpieczeniu ma-
jątkowym, wydanego na podstawie art. 293 § 1 k.p.k., toczy się według
przepisów Kodeksu karnego wykonawczego, z uwzględnieniem przepisów
art. 776 – 795 k.p.c. w zakresie, w jakim odsyła do nich art. 26 k.k.w. Wła-
ściwym do rozpoznania wniosku o nadanie klauzuli jest sąd rejonowy wła-
ściwości ogólnej dłużnika (art. 781 § 2 k.p.c. w zw. z art. 26 k.k.w.), a do
rozpoznania zażalenia na postanowienie tego sądu – sąd wyższej instancji,
chyba że sąd orzekający w tym samym składzie przychyli się do zażalenia
(art. 20 § 2 k.k.w.).
Przewodniczący: Pierwszy Prezes SN L. Gardocki.
Sędziowie SN: T. Artymiuk, W. Błuś, H. Gradzik (sprawozdawca),
J. Grubba, W. Płóciennik, A. Tomczyk.
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy w sprawie Stanisława M., podejrzanego o popełnienie
przestępstwa określonego w art. 278 § 1 k.k., po rozpoznaniu przekazanego
na podstawie art. 441 § 2 k.p.k., postanowieniem Sądu Najwyższego w
składzie 3 sędziów z dnia 29 sierpnia 2007 r., sygn. akt I KZP 22/07, do roz-
strzygnięcia przez powiększony skład tego Sądu zagadnienia prawnego
wymagającego zasadniczej wykładni ustawy:
2
„Czy zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji wydane na etapie
postępowania przygotowawczego w przedmiocie odmowy nadania klauzuli
wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, tj. postanowieniu prokuratora o za-
bezpieczeniu majątkowym podlega rozpoznaniu przez sąd odwoławczy we-
dług przepisów kodeksu postępowania wykonawczego (art. 20 § 3 k.k.w.)
czy też według przepisów kodeksu postępowania karnego (art. 30 § 2
k.p.k.)?”
u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi jak wyżej.
U Z A S A D N I E N I E
Postanowieniem z dnia 20 września 2006 r. Prokurator Rejonowy w C.
orzekł w toku śledztwa o zabezpieczeniu na mieniu podejrzanego Stanisła-
wa M. grożącej mu kary grzywny w kwocie 6.000 zł oraz roszczenia o na-
prawienie szkody. Określił, że sposobem zabezpieczenia będzie zajęcie ru-
chomości należącej do podejrzanego, tj. samochodu osobowego. Złożył na-
stępnie wniosek do Sądu Rejonowego w C. o nadanie postanowieniu klau-
zuli wykonalności względem podejrzanego oraz jego żony Małgorzaty M.
Sąd ten postanowieniem z dnia 19 października 2006 r., oddalił wnio-
sek. W uzasadnieniu stwierdził, powołując się na treść art. 41 § 2 k.r.o., że
„gdy dłużnikiem staje się małżonek z tytułu popełnienia przestępstwa, w
żadnym wypadku zaspokojenie nie może dotyczyć samochodu osobowego
stanowiącego małżeńską wspólność ustawową”. Oskarżyciel publiczny
wniósł zażalenie, które zostało przekazane do rozpoznania Sądowi Okrę-
gowemu w K.
Przy rozpoznaniu zażalenia Sąd Okręgowy uznał, że wyłoniło się za-
gadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy i przekazał je
w trybie art. 441 § 1 k.p.k. do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu w for-
3
mie przytoczonego na wstępie pytania. Na posiedzeniu w dniu 29 sierpnia
2007 r. Sąd Najwyższy, orzekający w zwykłym składzie, przekazał na pod-
stawie art. 441 § 2 k.p.k. rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego powiększo-
nemu składowi Sądu Najwyższego.
Przed przekazaniem rozstrzygnięcia Sąd Najwyższy rozważał kwestię,
która w jego przekonaniu powinna mieć decydujące znaczenie dla udziele-
nia odpowiedzi na postawione przez sąd odwoławczy pytanie – czy postę-
powanie wszczęte wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności orzeczeniu o
zabezpieczeniu majątkowym wydanemu przez prokuratora w postępowaniu
przygotowawczym, toczy się w ramach postępowania jurysdykcyjnego czy
wykonawczego? Udzielenie odpowiedzi przesądzałoby o tym, czy w postę-
powaniu klauzulowym mają zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania
karnego, czy Kodeksu karnego wykonawczego, a w konsekwencji także o
właściwości i składzie sądów w obu instancjach. W postanowieniu o przeka-
zaniu zagadnienia przedstawiono uregulowania zawarte w ustawach i w ak-
tach prawnych niższego rzędu, dotyczące nadania klauzuli wykonalności
orzeczeniom wydanym w procesie karnym, w tym również w stadium postę-
powania przygotowawczego. Wskazano też na rozbieżne poglądy wypowia-
dane w tej materii w piśmiennictwie.
Sąd Najwyższy w zwykłym składzie wywodził, że z samej istoty klau-
zuli wykonalności, jako koniecznego warunku skutecznego skierowania
orzeczenia do egzekucji wynika, iż jej nadanie powinno następować już w
postępowaniu wykonawczym. Odnosi się to w równym stopniu do nadania
klauzuli postanowieniu prokuratora o zabezpieczeniu majątkowym wydanym
w trybie art. 293 § 1 k.p.k., skoro jest ono tytułem egzekucyjnym. W myśl
art. 25 § 2 k.k.w. (odczytanym w związku z § 1 tego przepisu), do wykona-
nia postanowienia o zabezpieczeniu stosuje się przepisy Kodeksu postępo-
wania cywilnego dotyczące egzekucji. Przepis art. 26 k.k.w. stanowi nato-
miast, że do tytułów egzekucyjnych mają zastosowanie przepisy art. 776 –
4
795 k.p.c. Wśród nich istotne znaczenie dla rozważanego zagadnienia ma
art. 781 § 2 k.p.c. Zgodnie z jego brzmieniem, tytułom egzekucyjnym, innym
niż pochodzące od sądu, referendarza sądowego lub sądu administracyjne-
go, klauzulę wykonalności nadaje sąd rejonowy właściwości ogólnej dłużni-
ka (podejrzanego – w warunkach postępowania karnego przygotowawcze-
go).
Sąd Najwyższy w zwykłym składzie miał jednak wątpliwości, czy ten
kierunek rozumowania jest trafny, zwłaszcza, jeśli się uzmysłowi, iż zabez-
pieczenie majątkowe dokonane przez prokuratora jest czynnością w postę-
powaniu przygotowawczym, podlegającą kontroli instancyjnej sprawowanej
przez sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie (art. 293
§ 2 k.p.k.). Tak postrzegając charakter zabezpieczenia majątkowego w po-
stępowaniu przygotowawczym, można bronić tezy, że nadanie postanowie-
niu prokuratora klauzuli wykonalności nie odbywa się w postępowaniu wy-
konawczym. Tym bardziej, że w doktrynie i orzecznictwie procedura klauzu-
lowa jest uznawana za stadium przejściowe pomiędzy postępowaniem ju-
rysdykcyjnym a egzekucyjnym (K. Piasecki red.: Kodeks postępowania cy-
wilnego, Komentarz, t. II, Warszawa 2000 r., s. 763 i nast.; postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2000 r., III CZ 48/00, LEX 51816; uchwa-
ła Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 1994 r., III CZP 143/94, OSNC
1995, z. 3, poz. 46).
W przekonaniu Sądu Najwyższego wyłaniają się przesłanki do po-
strzegania tej czynności jako należącej do fazy jurysdykcyjnej postępowania
karnego. Konsekwentnie, właściwym do nadania klauzuli wykonalności był-
by sąd powołany do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji, z racji ogól-
nej kompetencji do dokonywania przewidzianych w ustawie czynności w po-
stępowaniu przygotowawczym (art. 329 § 1 k.p.k.). Jeśli tak, to postępowa-
nie o nadanie klauzuli toczyłoby się w oparciu o przepisy Kodeksu postępo-
wania karnego. Dodatkowo przemawiałaby za tym niefunkcjonalność od-
5
miennego rozwiązania, przewidującego wymóg kierowania wniosku o nada-
nie klauzuli do sądu właściwości ogólnej dłużnika, jak to przewidują przepisy
Kodeksu postępowania cywilnego.
W postanowieniu o przekazaniu zagadnienia dopuszczono jeszcze in-
ną możliwość jego rozstrzygnięcia. Wskazano na § 170 ust.1 rozporządze-
nia Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 kwietnia 1992 r. – Regulamin we-
wnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych proku-
ratury (Dz. U. Nr 38, poz. 163, ze zm.). Zgodnie z brzmieniem tego przepi-
su, prokurator po wydaniu postanowienia o zabezpieczeniu majątkowym
występuje z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności do sądu właściwe-
go do rozpoznania zażalenia na to postanowienie (a więc sądu rejonowego,
w którego okręgu prowadzono postępowanie przygotowawcze – art. 293 § 2
k.p.k.). Powołany przepis, rangi podustawowej, kształtował praktykę jedno-
stek prokuratury i sądów. Wiązał on czynność nadania klauzuli wykonalno-
ści orzeczeniu wydanemu w postępowaniu przygotowawczym z właściwo-
ścią sądu, który sprawuje instancyjną kontrolę tego orzeczenia.
W konkluzji rozważań Sąd Najwyższy w zwykłym składzie wyraził po-
gląd, że stopień skomplikowania analizy prawnej, którą należałoby przepro-
wadzić, uzasadnia przekazanie rozstrzygnięcia zagadnienia składowi po-
większonemu. Zbieżny z tym wniosek złożył prokurator Prokuratury Krajo-
wej, akcentując potrzebę weryfikacji słuszności praktyki stosowanej przez
organy prokuratury i sądy, która do tej pory przebiegała zgodnie z przepi-
sem § 170 przywołanego wyżej Regulaminu. W uzasadnieniu postanowie-
nia przekazującego rozstrzygnięcie wyrażono pogląd de lege ferenda, że
celowe byłoby wprowadzenie wyraźnego uregulowania ustawowego, przy-
znającego sądowi wymienionemu w art. 293 § 2 k.p.k. kompetencję do na-
dania klauzuli wykonalności postanowieniu prokuratora o zabezpieczeniu
majątkowym. Gdy zaś idzie o aktualny stan prawny, to uznano, że niezbęd-
ne staje się rozstrzygnięcie, które z dwóch alternatywnych rozwiązań (po-
6
stępowanie klauzulowe – jako jurysdykcyjne albo wykonawcze) jest z nim
zgodne.
Sąd Najwyższy w powiększonym składzie zważył, co następuje.
Przekazanie zagadnienia prawnego w trybie art. 441 § 2 k.p.k. uza-
sadnione zostało szczególną złożonością materii prawnej, dostrzeżoną
przez skład zwykły Sądu Najwyższego przy próbie rozstrzygnięcia, czy po-
stępowanie o nadanie klauzuli wykonalności orzeczeniu wydanemu w po-
stępowaniu przygotowawczym toczy się według przepisów Kodeksu postę-
powania karnego, czy też Kodeksu karnego wykonawczego. Nie można
jednak nie zauważyć już na wstępie, że pytanie sądu odwoławczego zostało
postawione inaczej. Jego zakres jest węższy, a sprowadza się tylko do tego,
który z tych kodeksów stosuje się w stadium odwoławczym postępowania
klauzulowego. Poza treścią pytania pozostał tryb postępowania w pierwszej
instancji. A skoro wątpliwości dotyczą tylko stadium odwoławczego postę-
powania klauzulowego, to oznacza, że sąd, który przedstawił zagadnienie
dopuszczał, iż może się ono toczyć według innej procedury (jednej z dwóch
„konkurencyjnych”), niż właściwa i zastosowana już w niniejszej sprawie w
postępowaniu pierwszoinstancyjnym. Ta bowiem toczyła się według przepi-
sów Kodeksu karnego wykonawczego przed sądem, który określił się jako
„sąd I instancji orzekający w sprawie karnej” (art. 3 § 1 k.k.w.). W podtekście
pytania tkwi zatem założenie o możliwości wystąpienia hybrydalnego układu
instancyjnego, wyrażającego się w zmianie rodzaju procedury w wyższej
instancji. Postępowania sądowe nie przewidują jednak takich transformacji.
Procedury określonego rodzaju, w tym również tzw. incydentalne, toczą się
w obu instancjach na podstawie przepisów tej samej ustawy, chociaż zwykle
przy odrębnych unormowaniach dla każdej z tych instancji. Wyjątkowe ure-
gulowanie zawarte jest w ustawie z dnia 26 października 1982 r. o postępo-
waniu w sprawach nieletnich (Dz. U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109, ze zm.).
Zgodnie z art. 59 § 1 i 2 tej ustawy, postępowanie odwoławcze toczy się na
7
podstawie przepisów Kodeksu postępowania karnego, jeżeli wobec nielet-
niego zastosowano środek poprawczy lub gdy środek odwoławczy zawiera
wniosek o jego orzeczenie; w innych wypadkach – na podstawie przepisów
Kodeksu postępowania cywilnego. W postępowaniach sądowych innego
rodzaju, w obu instancjach stosuje się przepisy tej samej ustawy proceso-
wej, z ewentualnym odesłaniem w ściśle określonych kwestiach, do przepi-
sów zamieszczonych w innych aktach prawnych. Tę oczywistą zasadę zau-
ważył i podkreślił skład zwykły Sądu Najwyższego stwierdzając, że „ nie do
zaakceptowania byłoby przyjęcie założenia, zgodnie z którym decyzja wy-
dana przez organ a quo miałaby charakter procesowy, a decyzja organu ad
quem – charakter wykonawczy.”
Przy takim odczytaniu zadanego pytania, z dostrzeżeniem w nim nie-
trafnego założenia co do możliwości toczenia się postępowania odwoław-
czego w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności według przepisów innej
ustawy proceduralnej, niż w pierwszej instancji, nasuwałby się wniosek, że
nie spełnia ono warunków określonych w art. 441 § 1 k.p.k. Nie wskazuje
się w nim bowiem na zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykład-
ni ustawy. Wszak do pryncypiów techniki legislacyjnej należy regulowanie tą
samą ustawą procedur toczących się w dwóch instancjach (por. § 27 za-
łącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca
2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”, Dz. U. Nr 100, poz. 908).
Nie ma żadnych podstaw, by zakładać, że w postępowaniu, o którym mowa,
ta prawidłowość nie występuje. Tak więc, przy dosłownym odebraniu treści
zadanego pytania, już z przedstawionych tu powodów należałoby odmówić
podjęcia uchwały.
Przy przekazaniu rozstrzygnięcia nie dostrzeżono niefortunnego ujęcia
w przedstawieniu zagadnienia prawnego. Stwierdzono jednakowoż, że „py-
tanie prawne zawiera szereg usterek, z których najistotniejszą jest ta, iż sąd
w zasadzie nie wskazał przepisu, który miałby podlegać zasadniczej wy-
8
kładni, jako rozbieżnie interpretowany lub niewłaściwie sformułowany”. Mi-
mo to Sąd Najwyższy w zwykłym składzie uznał, że zachodzą przesłanki z
art. 441 § 1 k.p.k. do rozstrzygnięcia zagadnienia, przyjmując iż zasadnicza
wykładnia obejmie cały kompleks przepisów związanych z nadawaniem
klauzuli wykonalności postanowieniom o zabezpieczeniu wydawanym w po-
stępowaniu karnym. Oznacza to jednak, że przy przekazaniu rozstrzygnię-
cia dokonano pewnej nadinterpretacji zakresu przedstawionego zagadnie-
nia, przez uznanie, iż pytanie o przepisy normujące tryb odwoławczy w po-
stępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności orzeczeniu wydanemu przez
prokuratora, jest w istocie szersze i zmierza do wskazania przepisów gene-
ralnie normujących to postępowanie w obu instancjach.
Uwzględniając tę rozszerzoną interpretację zakresu zagadnienia, do-
puszczalną w świetle zasad oceny znaczenia czynności procesowej (art.
118 § 1 k.p.k.), Sąd Najwyższy w powiększonym składzie uznał, że istotnie
wymaga ono zasadniczej wykładni ustawy. Poprzedzić ją powinna analiza
stanu prawnego z właściwym odniesieniem do okoliczności przedmiotowej
sprawy.
Klauzula wykonalności jest instytucją postępowania cywilnego. Nada-
wana jest tytułowi egzekucyjnemu, a więc dokumentowi urzędowemu,
stwierdzającemu istnienie i zakres roszczenia nadającego się do egzekucji
sądowej. Stanowi ona potwierdzenie w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, że
tytuł uprawnia do egzekucji i zawiera polecenie kierowane do wszystkich
urzędów oraz osób, których to może dotyczyć, aby postanowienia tytułu wy-
konały, a gdy o to prawnie będą wezwane, udzieliły pomocy. W treści klau-
zuli umieszczonej na orzeczeniu zaznacza się, czy podlega ono wykonaniu
jako prawomocne, czy jako natychmiast wykonalne (tak w rozporządzeniu
Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 stycznia 2005 r. w sprawie określenia
brzmienia klauzuli wykonalności, Dz. U. Nr 17, poz. 154, ze zm.). Procedura
nadania klauzuli wykonalności unormowana została w Kodeksie postępo-
9
wania cywilnego w przepisach zawartych w dziale II części trzeciej (art. 776
– 795).
Zaopatrzenie tytułu egzekucyjnego w klauzulę wykonalności jest ko-
niecznym warunkiem wykonania zarówno postanowienia wydanego w po-
stępowaniu zabezpieczającym (art. 743 § 1 k.p.c.), jak i egzekucji świad-
czeń określonych w prawomocnym orzeczeniu (art. 797 zd. 2 k.p.c.). Jest
oczywiste, że klauzulę wykonalności nadaje się również orzeczeniom wyda-
nym w postępowaniu karnym, jeśli nadają się one do egzekucji sądowej, a
więc gdy stanowią tytuł egzekucyjny. Ustawodawca nie normował odrębnie
procedury nadania klauzuli wykonalności orzeczeniom wydanym w postę-
powaniu karnym, skoro istota tej instytucji prawnej jest taka sama w każdym
postępowaniu sądowym, a systemowo należy ona do postępowania cywil-
nego, jako regulującego postępowanie egzekucyjne. Uczynił tym zadość
zasadzie techniki legislacyjnej, zgodnie z którą, ustawa nie może powtarzać
przepisów zamieszczonych w innych ustawach (§ 4 powołanego wyżej za-
łącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca
2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”, a wcześniej w § 9 ust. 1
załącznika do uchwały Nr 147 Rady Ministrów z dnia 5 listopada 1991r. „Za-
sady techniki prawodawczej”, MP Nr 44, poz.310).
Konfrontując to z okolicznościami sprawy, należy zauważyć, co zresz-
tą niesporne i oczywiste, że postanowienie prokuratora o zabezpieczeniu
majątkowym stanowi tytuł egzekucyjny. Przekazanie do wykonania posta-
nowienia o zabezpieczeniu jest nakazanym przez ustawę następstwem wy-
dania tego orzeczenia. Chodzi przecież o to, by przez czynności organu eg-
zekucyjnego doszło do rzeczywistego zabezpieczenia na mieniu podejrza-
nego lub innej osoby, jeśli zachodzą ku temu ustawowe przesłanki. A skoro
tak, to czynności prokuratora ukierunkowane na wykonanie postanowienia o
zabezpieczeniu majątkowym podejmowane są na podstawie przepisów Ko-
deksu karnego wykonawczego, jako aktu prawnego normującego wykona-
10
nie wszelkich orzeczeń wydanych w toku postępowania karnego (art. 1 § 1
k.k.w.).
Warunkiem wszczęcia postępowania karnego wykonawczego jest wy-
konalność orzeczenia. Przymiot ten orzeczenie uzyskuje z chwilą uprawo-
mocnienia, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 9 § 1 i 2 k.k.w.). Właśnie
„inaczej” uregulowano kwestię wykonalności postanowień wydanych w po-
stępowaniu karnym, a więc również postanowienia o zabezpieczeniu mająt-
kowym podjętego w postępowaniu przygotowawczym. Jest ono, co wynika z
art. 462 § 1 k.p.k. w zw. z art. 465 § 1 k.p.k., wykonalne od chwili wydania.
Złożenie zażalenia nie wstrzymuje jego wykonania, aczkolwiek sąd powoła-
ny do rozpoznania zażalenia może na podstawie art. 462 § 1 k.p.k. zdecy-
dować o wstrzymaniu.
Wykonalność orzeczenia o zabezpieczeniu od chwili jego wydania
przesądza o tym, że wszystkie czynności zmierzające do wykonania mogą
się toczyć tylko w sposób przewidziany w Kodeksie karnym wykonawczym.
Przepisem normującym wykonanie orzeczenia, o którym mowa, jest art. 25
§ 2 k.k.w. Zgodnie z jego brzmieniem (w powiązaniu z art. 25 § 1 k.k.w.), do
wykonania postanowień o zabezpieczeniu roszczeń cywilnych będących
przedmiotem postępowania karnego oraz grzywny, stosuje się przepisy Ko-
deksu postępowania cywilnego właściwe dla egzekucji zasądzonych rosz-
czeń cywilnych, orzeczonej grzywny, świadczenia pieniężnego, należności
sądowych oraz zobowiązania określonego w art. 52 k.k. W myśl zaś art. 26
k.k.w., do tytułów egzekucyjnych mają zastosowanie przepisy art. 776 – 795
k.p.c. Oznacza to, że wszystkie uregulowania zawarte w tych przepisach
(zakres odesłania) obowiązują przy dokonywaniu czynności procesowych
odnoszących się do tytułów egzekucyjnych wydanych w każdym stadium
procesu karnego. Określają one, między innymi, kategorie orzeczeń stano-
wiących tytuły egzekucyjne, tryb nadania tytułowi egzekucyjnemu klauzuli
wykonalności z urzędu lub na wniosek podmiotu uprawnionego, a także po-
11
twierdzają uprawnienie do złożenia zażalenia na postanowienia w tym
przedmiocie.
Postanowienie prokuratora o zabezpieczeniu majątkowym należy do
kategorii tytułów egzekucyjnych określonych w art. 777 § 1 pkt 3 k.p.c., jako
orzeczenie, które z mocy ustawy podlega wykonaniu w drodze egzekucji
sądowej. Zgodnie z normami zawartymi w art. 781 k.p.c., właściwym do na-
dania tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności jest sąd (z jednym wy-
jątkiem określonym w art. 781 § 11
k.p.c. uprawniającym referendarza są-
dowego). Jako kryterium właściwości sądu przyjęto pochodzenie tytułu eg-
zekucyjnego od określonego organu. W powołanym przepisie wyróżnia się
tytuły pochodzące od: sądu (§ 1), referendarza sądowego (§ 11
), sądu ad-
ministracyjnego (§ 2) i inne tytuły (§ 2). Według tego podziału postanowienie
prokuratora o zabezpieczeniu majątkowym należy do kategorii „innych” tytu-
łów egzekucyjnych. Wniosek o nadanie klauzuli wykonalności temu posta-
nowieniu rozpoznaje sąd rejonowy właściwości ogólnej dłużnika (art. 781 §
2 k.p.c.), w warunkach postępowania karnego – sąd miejsca zamieszkania
podejrzanego (art. 27 § 1 k.p.c. w zw. z art. 796 § 1 k.p.c.). Sąd rozpoznaje
wniosek niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 3 dni od dnia jego
złożenia (art. 7811
k.p.c.). W wypadku, gdy wniosek o nadanie klauzuli doty-
czy osoby pozostającej w związku małżeńskim, zakres badania przesłanek
jego uwzględnienia jest szerszy. Ogólną jednak zasadą (modyfikowaną w
przepisach szczegółowych) jest ta, że klauzula może być nadana także
przeciwko małżonkowi, z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku
objętego wspólnością majątkową i pod warunkiem, że stwierdzona tytułem
egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za
zgodą małżonka dłużnika (art. 787 k.p.c.). Na postanowienie sądu w przed-
miocie nadania klauzuli wykonalności przysługuje zażalenie (art. 795 § 1
k.p.c.). Ponieważ przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, do których
odsyła art. 26 k.k.w., nie normują kwestii właściwości, a więc i składu sądu
12
rozpoznającego zażalenie, przeto zastosowanie w tym względzie mają
przepisy art. 20 § 2 i 3 k.k.w.
Wynika z powyższego, że postępowanie sądowe wszczęte wnioskiem
osoby uprawnionej o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu
wydanemu przez prokuratora w postępowaniu przygotowawczym, przebiega
na podstawie wskazanych wyżej przepisów Kodeksu karnego wykonawcze-
go oraz Kodeksu postępowania cywilnego w takim zakresie, w jakim odsyła
do nich art. 26 k.k.w. Aktualnie obowiązujące przepisy nie przewidują inne-
go trybu, w którym ta czynność sądu może być dokonana (por. postanowie-
nie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 5 października 1999 r., II AKz
820/99, OSA 2002 nr 2, poz. 14).
Inaczej rzecz przedstawia się w odniesieniu do tytułów egzekucyjnych
wydanych w postępowaniu karnym przez sąd. Obowiązuje tu zasada nada-
wania im klauzuli wykonalności z urzędu (art. 782 zd. 2 k.p.c.), a na żądanie
osoby uprawnionej – w wypadkach wskazanych w art. 107 § 1 – 3 k.p.k. i
art. 494 § 2 k.p.k. Sąd nadaje klauzulę na orzeczeniu bez wydawania od-
dzielnego postanowienia, chyba że ma być ona wydana na rzecz osoby lub
przeciwko osobie, która nie jest wymieniona w tytule egzekucyjnym jako
uprawniona lub zobowiązana (§§ 182 i 380 rozporządzenia Ministra Spra-
wiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. – Regulamin urzędowania sądów po-
wszechnych, Dz. U. Nr 38, poz. 249). Nadanie klauzuli wykonalności orze-
czeniu sądowemu (również ugodzie zawartej przed sądem) co do roszczeń
majątkowych, a także nakładającemu obowiązek naprawienia szkody, lub
zadośćuczynienia za doznaną krzywdę oraz nawiązkę na rzecz pokrzyw-
dzonego, należy do sądu wskazanego w art. 107 § 1 k.p.k., a następuje na
żądanie osoby uprawnionej, bez wydania oddzielnego postanowienia. Wła-
ściwym jest zatem sąd, który orzekał co do roszczeń majątkowych, a wyko-
nuje tę czynność w postępowaniu wykonawczym. Wskazany przepis stano-
wi lex specialis w stosunku do art. 781 § 1 k.p.c., czyniącego właściwym do
13
nadania klauzuli tytułowi egzekucyjnemu pochodzącemu od sądu – sąd
pierwszej instancji, w którym sprawa się toczy, albo sąd drugiej instancji,
dopóki akta sprawy w sądzie tym się znajdują. Jeśli zajdzie potrzeba podję-
cia postanowienia, tj. w wypadkach, gdy klauzula ma być nadana orzecze-
niom wymienionym w art. 107 § 1 k.p.k. na rzecz osoby lub przeciwko oso-
bom, które nie są wymienione w tytule wykonawczym, wtedy postępowanie
będzie przebiegać według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, do
których art. 26 k.k.w. odsyła, z tym, że będzie się toczyć przed sądem wy-
mienionym w art. 107 § 1 k.p.k.
Jak wykazano, w aktualnym stanie prawnym nadanie klauzuli wyko-
nalności postanowieniu o zabezpieczeniu majątkowym wydanym w postę-
powaniu karnym przygotowawczym następuje w postępowaniu wykonaw-
czym. Do tej konkluzji prowadzi prosta percepcja unormowań ustawowych,
nie wychodząca poza ramy wykładni językowej.
Z punktu widzenia praktyki można oczywiście krytycznie oceniać funk-
cjonalność obowiązującej regulacji, postulować ściślejsze związanie nada-
nia klauzuli z modelem postępowania przygotowawczego, przez wprowa-
dzenie do Kodeksu postępowania karnego przepisu przekazującego tę
czynność procesową do kompetencji sądu rejonowego, w którego okręgu
toczy się postępowanie lub właściwego do rozpoznania sprawy w pierwszej
instancji, z przyznaniem stronom i innym osobom, których czynność ta doty-
czy, uprawnienia do złożenia zażalenia. Dlatego też, nie umniejszając zna-
czenia przedstawionych uregulowań ustawowych, Sąd Najwyższy w po-
większonym składzie dostrzegał potrzebę rozważenia rozwiązań prawnych
sygnalizowanych przy przekazaniu rozstrzygnięcia zagadnienia. Wskazano
w nich na możliwość i celowość poszukiwania trybu nadania klauzuli posta-
nowieniu prokuratora w przepisach Kodeksu postępowania karnego.
W pierwszej kolejności Sąd Najwyższy w zwykłym składzie upatrywał
możliwości nadania klauzuli wykonalności przez sąd wymieniony w art. 329
14
§ 1 k.p.k., powołany do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji, jako do-
konujący czynności w postępowaniu przygotowawczym w wypadkach prze-
widzianych w ustawie. Koncepcję tę należało jednak odrzucić. Jeśli bowiem
utrzymywać, że nadanie klauzuli takiemu orzeczeniu jest czynnością w po-
stępowaniu przygotowawczym, to właściwość tego sądu wykluczałoby samo
sformułowanie zawarte w art. 329 § 1 in fine k.p.k. Kompetencja wskazane-
go tam sądu do czynności w postępowaniu przygotowawczym występuje
wtedy tylko, gdy ustawa nie stanowi inaczej. Rzecz w tym, że jak już wyka-
zano, ustawa czyni właściwym do nadania klauzuli postanowieniu prokura-
tora sąd właściwości ogólnej dłużnika (art. 781 § 2 k.p.c.).
Nie ma również podstaw do łączenia czynności nadania klauzuli wy-
konalności omawianemu orzeczeniu z właściwością sądu rejonowego, w
którego okręgu prowadzi się postępowanie przygotowawcze, a więc wska-
zanemu w art. 293 § 2 k.p.k. Jego rola ustawowa, związana z postanowie-
niem prokuratora o zabezpieczeniu majątkowym, ogranicza się do rozpo-
znania zażalenia (szerzej o tym P. Starzyński: Zabezpieczenie majątkowe w
postępowaniu przygotowawczym, Prok. i Pr. 2005, nr 7-8, s. 35). Poszuki-
wanie, drogą wykładni systemowej i funkcjonalnej, dalej idącej kognicji tego
sądu, obejmującej nadanie klauzuli wykonalności takiemu postanowieniu,
byłoby usprawiedliwione wtedy tylko, gdyby przy braku pozytywnego unor-
mowania ustawowego, należało wypełnić lukę prawną. Wykazano wyżej, że
takowa nie występuje.
Warto przy tym zauważyć, że sytuowanie omawianego postępowania
klauzulowego w całości we właściwości sądów procedujących w trybie art.
329 § 1 k.p.k. lub art. 293 § 2 k.p.k., a więc przy założeniu, że przebiega
ono w postępowaniu jurysdykcyjnym, czyniłoby je jednoinstancyjnym.
Wszak, orzekając w trybie art. 293 § 2 k.p.k., sąd w którego okręgu prowa-
dzi się postępowanie, wydaje niezaskarżalną decyzję procesową, a na
czynności sądu, o których mowa w art. 329 § 1 k.p.k., przysługuje zażalenie
15
tylko wtedy, gdy Kodeks postępowania karnego tak stanowi. Nie ma w nim
przepisu uprawniającego do zaskarżenia postanowienia w przedmiocie
klauzuli wykonalności. Brak możliwości zaskarżenia rozstrzygnięcia sądu w
przedmiocie nadania klauzuli postanowieniu prokuratora o zabezpieczeniu
majątkowym, byłby nie do zaakceptowania, zarówno z punktu widzenia inte-
resów osób, przeciwko którym nadaje się klauzulę, jak i celów postępowania
przygotowawczego.
Sąd Najwyższy w zwykłym składzie podniósł też inne argumenty, któ-
re miałyby przemawiać przeciwko przyjęciu, że nadanie klauzuli wykonalno-
ści następuje w postępowaniu wykonawczym. Zwrócił uwagę, o czym była
już mowa, że postępowanie klauzulowe w nauce postępowania cywilnego,
także w niektórych orzeczeniach sądowych, nie jest zaliczane do postępo-
wania egzekucyjnego, lecz do fazy pośredniej, przejściowej, pomiędzy po-
stępowaniem rozpoznawczym, a egzekucyjnym. W tym kontekście specjal-
nego znaczenia upatrywał w treści art. 25 § 2 k.k.w., który w przedmiocie
wykonania postanowień o zabezpieczeniu roszczeń cywilnych dochodzo-
nych w postępowaniu karnym oraz grzywny, odsyła do przepisów Kodeksu
postępowania cywilnego dotyczących egzekucji. Miałoby to oznaczać, że
odesłanie zawarte w art. 25 § 2 k.k.w. nie obejmuje nadania klauzuli wyko-
nalności, gdyż czynność ta ma charakter „przedwykonawczy”. Przyjmując
ten punkt widzenia trzeba jednak zauważyć, że niezależnie od tego, jak po-
stępowanie klauzulowe jest kwalifikowane w systemie postępowania cywil-
nego, to tryb jego prowadzenia unormowany został wyłącznie w art. 776 –
795 k.p.c. Odnosi się on w równym stopniu do orzeczeń prawomocnych, jak
i wykonalnych z chwilą wydania. Istota, cel i przebieg postępowania klauzu-
lowego są zawsze takie same. Właśnie dlatego ustawodawca mógł ograni-
czyć się do zamieszczenia w Kodeksie karnym wykonawczym przepisów
odsyłających do unormowań funkcjonujących w postępowaniu cywilnym.
Poszukiwanie innego trybu postępowania klauzulowego, w obszarze przepi-
16
sów regulujących postępowanie karne, oznaczałoby pomijanie woli ustawo-
dawcy.
Za nietrafne także uznać należało postrzeganie w formule użytej w art.
25 § 2 k.k.w., zawężonego zakresu odesłania do przepisów Kodeksu postę-
powania cywilnego przy wykonaniu postanowienia o zabezpieczeniu, jako
pomijającego w swym brzmieniu czynność nadania klauzuli wykonalności.
Przecież w myśl art. 743 § 1 k.p.c., wykonanie każdego orzeczenia o za-
bezpieczeniu majątkowym obejmuje także nadanie mu klauzuli wykonalno-
ści, a dalszy jego przebieg następuje przy odpowiednim stosowaniu przepi-
sów o postępowaniu egzekucyjnym. Cała sekwencja tych czynności, okre-
ślających sposób wykonania postanowienia o zabezpieczeniu, objęta jest
odesłaniem zawartym w art. 25 § 2 k.k.w.
Nie można było też zgodzić się z twierdzeniem, że sąd właściwości
ogólnej dłużnika, jako kompetentny na podstawie art. 781 § 2 k.p.c. do na-
dania klauzuli wykonalności postanowieniu prokuratora o zabezpieczeniu,
nie należy do kręgu organów postępowania wykonawczego wymienionych
w art. 2 k.k.w. Ten argument miałby dodatkowo przemawiać za wyłącze-
niem czynności nadania klauzuli z postępowania wykonawczego. Nietraf-
ność wnioskowania wynika tu z niedostrzeżenia, że art. 2 pkt 10 k.k.w. zali-
cza do organów postępowania wykonawczego „inny organ uprawniony
przez ustawę do wykonywania orzeczeń”. Sąd rejonowy właściwości ogólnej
dłużnika, jako nadający zgodnie z art. 781 § 2 k.p.c., klauzulę wykonalności,
z całą pewnością należy do kategorii organów określonych w powołanym
przepisie Kodeksu karnego wykonawczego.
W konkluzji należy zatem stwierdzić, że wskazanie na sąd właściwy w
postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności postanowieniu prokuratora o
zabezpieczeniu majątkowym, nie wymagało wyjścia poza granice wykładni
językowej. W państwie prawnym nie jest przyjęte odstąpienie od wykładni
językowej, jeśli prowadzi ona do jednoznacznego odczytania tekstu praw-
17
nego. Wyjątkowo tylko dopuszcza się przekroczenie granic tej wykładni, gdy
przemawiają za tym względy aksjologiczne, odwołujące się do standardów
konstytucyjnych, z którymi wynik wykładni językowej byłby sprzeczny. Tutaj
sytuacja taka nie występuje.
Wbrew ocenie wyrażonej przy przekazaniu rozstrzygnięcia, kompe-
tencja sądu rejonowego właściwości ogólnej dłużnika do nadania klauzuli
wykonalności nie powoduje nadmiernych uciążliwości nawet w wypadkach,
gdy sąd ten nie jest tym, w którego okręgu toczy się postępowanie przygo-
towawcze. Raz jeszcze trzeba podkreślić, że postępowanie klauzulowe ma
ograniczony zakres. Sąd nie bada w nim zasadności postanowienia o za-
stosowaniu zabezpieczenia. Kontroluje tylko, czy orzeczenie jest wykonalne
oraz, czy nadaje się do wykonania w trybie przepisów Kodeksu postępowa-
nia cywilnego. Jeśli jednak zabezpieczenie na mieniu orzeczono wobec
osoby pozostającej w związku małżeńskim, sąd nadający klauzulę spraw-
dza nadto podstawy prawne i faktyczne objęcia nią współmałżonka. Wtedy
wręcz pożądana jest właściwość sądu, w którego okręgu zamieszkują dłuż-
nicy i zwykle znajduje się mienie mające podlegać zabezpieczeniu. Z uwagi
na zawężony ustawowo zakres postępowania klauzulowego, prokurator
może ograniczyć się do przesłania do sądu właściwego tylko niezbędnych
części akt, jak to uczyniono w sprawie niniejszej. Ich czasowe wyłączenie z
akt głównych nie spowoduje opóźnień w toczeniu się postępowania przygo-
towawczego, zwłaszcza jeśli uwzględnić, że sprawy o nadanie klauzuli mają
priorytet. Sąd, jak już wyżej przytoczono, rozpoznaje wniosek niezwłocznie,
nie później niż w terminie trzech dni od dnia jego złożenia (art. 7811
k.p.c.).
Pozostaje jeszcze do omówienia kwestia, która w ocenie Sądu Naj-
wyższego w zwykłym składzie i prokuratora Prokuratury Krajowej, stwarzała
poważne trudności przy rozstrzygnięciu zagadnienia. Chodzi o przepis, któ-
ry kształtował praktykę w ostatnich latach, tj. o § 170 ust.1 Regulaminu we-
wnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych proku-
18
ratury, w brzmieniu nadanym rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z
dnia 17 września 2003 r. (Dz. U. Nr 170, poz. 1658). Przepis ten stanowił,
że prokurator po wydaniu postanowienia o zabezpieczeniu majątkowym wy-
stępuje z wnioskiem do sądu właściwego do rozpoznania zażalenia na to
postanowienie (art. 293 § 2 k.p.k.) o nadanie postanowieniu klauzuli wyko-
nalności. Przepis tej samej treści, jako § 169 ust.1, zamieszczony jest w
nowym Regulaminie wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek
prokuratury wprowadzonym rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z
dnia 27 sierpnia 2007r. (Dz. U. Nr 169, poz. 1189). Odnosząc się do obu
tych regulacji procesowych rangi podustawowej, należy podkreślić, co
zresztą oczywiste, że przepisy rozporządzenia nie mogą normować właści-
wości sądu. W myśl bowiem art. 176 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej ustrój i właściwość sądów (podkr. SN) oraz postępowanie przed
sądami określają ustawy. Co prawda, samo brzmienie obu przepisów nie
wskazuje, że pretendują one do wykreowania normy nadającej sądowi wy-
mienionemu w art. 293 § 2 k.p.k. kompetencji do nadania klauzuli wykonal-
ności orzeczeniu wydanemu przez prokuratora w postępowaniu przygoto-
wawczym. Przyjmują jedynie w swoim założeniu, że czynność ta należy do
właściwości sądu wymienionego w art. 293 § 2 k.p.k., o czym świadczy za-
mieszczone w nich sformułowanie: „występuje z wnioskiem do sądu właści-
wego do rozpoznania zażalenia…”. Skoro zaś przepisy rozporządzenia nie
mogą normować właściwości sądu, to w swej treści powinny respektować
to, co ustawa w tym względzie stanowi.
Należy zatem przyjąć, że praktyka oparta na przepisach rozporządze-
nia, polegająca na kierowaniu wniosków do sądu rejonowego, w którego
okręgu prowadzi się postępowanie przygotowawcze, jest prawidłowa w tych
tylko wypadkach, gdy będzie to zarazem sąd właściwości ogólnej dłużnika
(podejrzanego). W większości postępowań, tak jak w sprawie niniejszej, za-
chodzi taka zbieżność. Jeśli jednak sąd, do którego skierowano wniosek o
19
nadanie klauzuli, nie jest tym, o którym mowa w art. 781 § 2 k.p.c., wówczas
powinien on, na podstawie art. 35 § 1 k.p.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k.w., prze-
kazać wniosek do rozpoznania sądowi funkcjonalnie właściwemu. Inne po-
stąpienie będzie uchybieniem, stanowiącym względną przyczynę odwoław-
czą w rozumieniu art. 438 pkt 2 k.p.k.
Jak się zatem okazuje, przepisy Regulaminu wydane zostały w
sprzeczności z ustawowym wskazaniem sądu właściwego w postępowaniu
o nadanie klauzuli wykonalności. Nie mogły i nie mogą więc być wiążące dla
praktyki, gdyż ta musi szanować unormowania ustawowe. Nie można w
związku z tym spełnić oczekiwania wyrażonego w postanowieniu o przeka-
zaniu rozstrzygnięcia, że skład powiększony zdecyduje, czy praktyka podą-
żać powinna drogą wytyczoną przez przepis o randze podustawowej, czy
też ściśle należy się stosować do zasady, że podmioty egzekucyjne oraz
przysługujące im uprawnienia szczegółowe, muszą być wyraźnie określone
w akcie rangi ustawowej. W obowiązującym stanie prawnym w ogóle nie
wyłania się taka alternatywa. Uznanie, że prawidłowa jest praktyka kierowa-
nia wniosków o nadanie klauzuli wykonalności do sądu wskazanego w §
169 Regulaminu, byłoby przecież sprzeczne z przepisem Konstytucji, sta-
nowiącym, że kwestię właściwości sądu normuje ustawa.
W podsumowaniu powyższych rozważań, których przedmiotem była
zasadnicza wykładnia ustawowych uregulowań w zakresie przedstawionego
zagadnienia prawnego, Sąd Najwyższy w powiększonym składzie podjął
uchwałę o treści sformułowanej na wstępie.