II CSK 393/07
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:24-12-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II CSK 393/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 stycznia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M. C.
przeciwko Skarbowi Państwa - Izbie Skarbowej w Ł.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 9 stycznia 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 13 marca 2007 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok w pkt I (pierwszym) i w tym zakresie przekazuje sprawę
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 13 marca 2007 r. zmienił wyrok Sądu
Okręgowego w Ł. w ten sposób, że zasądził od pozwanego Skarbu Państwa – Izby
Skarbowej w Ł. na rzecz powoda M. C. 358145,22 zł z odsetkami tytułem
2
odszkodowania za zwłokę w zwrocie nadwyżki podatku VAT. U podłoża tego wyroku
legł pogląd, że oprocentowanie przyznane i wypłacone powodowi na podstawie
Ordynacji podatkowej nie ma charakteru kompensacyjnego. Dla uzasadnienia tego
poglądu Sąd Apelacyjny przywołał brzmienie art. 481 § 1 k.c. wskazując, że przepis ten
odsetkom takiej funkcji nie nadaje.
Skarga kasacyjna pozwanego – oparta na podstawie pierwszej z art. 3983
k.p.c. –
zawiera zarzut naruszenia art. 481 § 1 k.c. oraz art. 78 Ordynacji podatkowej, i zmierza
do uchylenia powyższego wyroku oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Powód dochodzi naprawienia szkody wyrządzonej przez opóźnienie w zwrocie
nadwyżki podatku VAT. Wystąpił problem charakteru oprocentowania, o którym mowa w
art. 78 Ordynacji podatkowej. Mianowicie, czy oprocentowanie nadpłaty przewidziane w
tym przepisie jest wynagrodzeniem za korzystanie z cudzych pieniędzy, przysługującym
podatnikowi niezależnie od odszkodowania za szkodę związaną m.in. z opóźnieniem w
zwrocie nadwyżki podatku VAT, tak, jak to przyjął Sąd Apelacyjny, czy też stanowi
swego rodzaju odszkodowanie, przy czym, jeśli nie pokrywa poniesionej szkody, nie
wyłącza możliwości żądania odszkodowania uzupełniającego.
Na wstępie trzeba zauważyć, że art. 78 Ordynacji podatkowej nie przewiduje
odsetek jako takich lecz oprocentowanie w wysokości odsetek należnych od zaległości
podatkowych, co wyklucza utożsamianie oprocentowania z odsetkami oraz nie pozwala
korzystać wprost z argumentacji dotyczącej odsetek.
Zatem, jedynie na marginesie, Kodeks cywilny w sposób niedwuznaczny wyraża
zasadę, że w razie kwalifikowanego opóźnienia w wykonaniu zobowiązania
pieniężnego, wierzycielowi przysługuje prawo domagania się odszkodowania na
zasadach ogólnych niezależnie od pobierania odsetek za opóźnienie (art. 481 § 3 k.c.).
Już proste opóźnienie upoważnia wierzyciela do pobierania odsetek za opóźnienie. Z
istoty swej mają one pokrywać dłużnikowi tzw. szkodę minimalną. Słowa "chociażby nie
poniósł żadnej szkody", zawarte w art. 481 § 1 k.c., należy interpretować jako zwolnienie
wierzyciela z obowiązku dowodzenia faktu zaistnienia szkody i jej wysokości przy
domaganiu się świadczenia odsetek za opóźnienie od dłużnika, a nie, jak to w istocie
przyjął Sąd Apelacyjny, jako wykluczenie odszkodowawczego charakteru odsetek za
opóźnienie.
Odszkodowanie za zwłokę może być dochodzone skutecznie, gdy dłużnik nie
zdoła wykazać, iż nie ponosi odpowiedzialności za okoliczności, które doprowadziły do
3
opóźnienia kwalifikowanego. Odszkodowanie na zasadach ogólnych ma więc cechy
dodatkowego wyrównania szkody powstałej w wyniku zwłoki dłużnika. Nie może więc
ono zastępować należności uzyskiwanych tytułem odsetek za opóźnienie. Skoro
jednakże odszkodowanie na zasadach ogólnych ma charakter dodatkowy, to stąd
wypływa wniosek, iż łączna kwota uzyskana przez wierzyciela z tego tytułu oraz w
formie odsetek za opóźnienie nie może przewyższać ogólnej szkody majątkowej, jakiej
wierzyciel doznał w rezultacie zwłoki dłużnika. Wynika stąd wniosek praktyczny, że
przyznając wierzycielowi odszkodowanie według zasad ogólnych należy odliczać sumę
zainkasowaną przez wierzyciela z racji odsetek za opóźnienie. Przyjęta w polskim
prawie zobowiązaniowym taka zasada nie jest odosobniona. Wyrażają ją bowiem m.in.
także normy prawa szwajcarskiego, francuskiego i niemieckiego.
Przechodząc do oceny prawnej charakteru oprocentowania nadpłaty podlegającej
zwrotowi trzeba zauważyć, że Sąd Najwyższy kilkakrotnie przyjął w swoich
orzeczeniach jako oczywiste założenie, że oprocentowanie to może nie pokrywać całej
szkody poniesionej przez podatnika w wyniku nieostatecznej decyzji podlegającej
natychmiastowemu wykonaniu, następnie uchylonej jako wadliwej (por. uzasadnienie
wyroku z dnia 6 lutego 2002 r. V CKN 1248/00 - (OSP 2002, nr 10, poz. 128),
uzasadnienie postanowienia z dnia 30 maja 2003 r. III CZP 34/03 – (Prok. i Por. 2004,
nr 2, poz. 30), uzasadnienie wyroku z dnia 19 listopada 2004 r. V CK 250/04 (OSP
2005, nr 7-8, poz. 98). Wynika z tego, że w tych orzeczeniach Sąd Najwyższy upatrywał
w oprocentowaniu nadpłaty charakteru odszkodowawczego. Za takim charakterem tego
oprocentowania opowiedział się Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu
sędziów z dnia 26 kwietnia 2006 r. III CZP 125/05 (OSNC 2006, nr 12, poz. 194)
stwierdzając m.in., że możliwość żądania odsetek - niewątpliwie o charakterze
kompensacyjnym - nie wyłącza możliwości żądania odszkodowania uzupełniającego.
W świetle tych rozważań należy zgodzić się ze stanowiskiem wyrażonym
w skardze kasacyjnej, że w wypadku zwłoki skarżącego Skarbu Państwa - Izby
Skarbowej w Ł. w zwrocie nadwyżki podatku VAT, skarżący obowiązany jest do
wynagrodzenia powodowi szkody w rozumieniu art. 362 § 2 k.c., która nie została
pokryta zwrotem nadpłaty wraz z oprocentowaniem wypłaconym na podstawie Ordynacji
podatkowej. Nie ma żadnych jurydycznych podstaw do twierdzenia, że to
oprocentowanie nie ma charakteru odszkodowawczego. Wręcz przeciwnie, jeśli się
zważy, że oprocentowanie nadpłaty jest również rodzajem odszkodowania za niezgodne
z prawem przetrzymywanie pieniędzy podatnika (lub innego podmiotu zobowiązanego).
4
Z zasad powyższych, skoro Sąd Apelacyjny wyszedł z odmiennych założeń,
zaskarżony wyrok należało na podstawie art. 39815
k.p.c. uchylić i sprawę przekazać do
ponownego rozpoznania.
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 stycznia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M. C.
przeciwko Skarbowi Państwa - Izbie Skarbowej w Ł.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 9 stycznia 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 13 marca 2007 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok w pkt I (pierwszym) i w tym zakresie przekazuje sprawę
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 13 marca 2007 r. zmienił wyrok Sądu
Okręgowego w Ł. w ten sposób, że zasądził od pozwanego Skarbu Państwa – Izby
Skarbowej w Ł. na rzecz powoda M. C. 358145,22 zł z odsetkami tytułem
2
odszkodowania za zwłokę w zwrocie nadwyżki podatku VAT. U podłoża tego wyroku
legł pogląd, że oprocentowanie przyznane i wypłacone powodowi na podstawie
Ordynacji podatkowej nie ma charakteru kompensacyjnego. Dla uzasadnienia tego
poglądu Sąd Apelacyjny przywołał brzmienie art. 481 § 1 k.c. wskazując, że przepis ten
odsetkom takiej funkcji nie nadaje.
Skarga kasacyjna pozwanego – oparta na podstawie pierwszej z art. 3983
k.p.c. –
zawiera zarzut naruszenia art. 481 § 1 k.c. oraz art. 78 Ordynacji podatkowej, i zmierza
do uchylenia powyższego wyroku oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Powód dochodzi naprawienia szkody wyrządzonej przez opóźnienie w zwrocie
nadwyżki podatku VAT. Wystąpił problem charakteru oprocentowania, o którym mowa w
art. 78 Ordynacji podatkowej. Mianowicie, czy oprocentowanie nadpłaty przewidziane w
tym przepisie jest wynagrodzeniem za korzystanie z cudzych pieniędzy, przysługującym
podatnikowi niezależnie od odszkodowania za szkodę związaną m.in. z opóźnieniem w
zwrocie nadwyżki podatku VAT, tak, jak to przyjął Sąd Apelacyjny, czy też stanowi
swego rodzaju odszkodowanie, przy czym, jeśli nie pokrywa poniesionej szkody, nie
wyłącza możliwości żądania odszkodowania uzupełniającego.
Na wstępie trzeba zauważyć, że art. 78 Ordynacji podatkowej nie przewiduje
odsetek jako takich lecz oprocentowanie w wysokości odsetek należnych od zaległości
podatkowych, co wyklucza utożsamianie oprocentowania z odsetkami oraz nie pozwala
korzystać wprost z argumentacji dotyczącej odsetek.
Zatem, jedynie na marginesie, Kodeks cywilny w sposób niedwuznaczny wyraża
zasadę, że w razie kwalifikowanego opóźnienia w wykonaniu zobowiązania
pieniężnego, wierzycielowi przysługuje prawo domagania się odszkodowania na
zasadach ogólnych niezależnie od pobierania odsetek za opóźnienie (art. 481 § 3 k.c.).
Już proste opóźnienie upoważnia wierzyciela do pobierania odsetek za opóźnienie. Z
istoty swej mają one pokrywać dłużnikowi tzw. szkodę minimalną. Słowa "chociażby nie
poniósł żadnej szkody", zawarte w art. 481 § 1 k.c., należy interpretować jako zwolnienie
wierzyciela z obowiązku dowodzenia faktu zaistnienia szkody i jej wysokości przy
domaganiu się świadczenia odsetek za opóźnienie od dłużnika, a nie, jak to w istocie
przyjął Sąd Apelacyjny, jako wykluczenie odszkodowawczego charakteru odsetek za
opóźnienie.
Odszkodowanie za zwłokę może być dochodzone skutecznie, gdy dłużnik nie
zdoła wykazać, iż nie ponosi odpowiedzialności za okoliczności, które doprowadziły do
3
opóźnienia kwalifikowanego. Odszkodowanie na zasadach ogólnych ma więc cechy
dodatkowego wyrównania szkody powstałej w wyniku zwłoki dłużnika. Nie może więc
ono zastępować należności uzyskiwanych tytułem odsetek za opóźnienie. Skoro
jednakże odszkodowanie na zasadach ogólnych ma charakter dodatkowy, to stąd
wypływa wniosek, iż łączna kwota uzyskana przez wierzyciela z tego tytułu oraz w
formie odsetek za opóźnienie nie może przewyższać ogólnej szkody majątkowej, jakiej
wierzyciel doznał w rezultacie zwłoki dłużnika. Wynika stąd wniosek praktyczny, że
przyznając wierzycielowi odszkodowanie według zasad ogólnych należy odliczać sumę
zainkasowaną przez wierzyciela z racji odsetek za opóźnienie. Przyjęta w polskim
prawie zobowiązaniowym taka zasada nie jest odosobniona. Wyrażają ją bowiem m.in.
także normy prawa szwajcarskiego, francuskiego i niemieckiego.
Przechodząc do oceny prawnej charakteru oprocentowania nadpłaty podlegającej
zwrotowi trzeba zauważyć, że Sąd Najwyższy kilkakrotnie przyjął w swoich
orzeczeniach jako oczywiste założenie, że oprocentowanie to może nie pokrywać całej
szkody poniesionej przez podatnika w wyniku nieostatecznej decyzji podlegającej
natychmiastowemu wykonaniu, następnie uchylonej jako wadliwej (por. uzasadnienie
wyroku z dnia 6 lutego 2002 r. V CKN 1248/00 - (OSP 2002, nr 10, poz. 128),
uzasadnienie postanowienia z dnia 30 maja 2003 r. III CZP 34/03 – (Prok. i Por. 2004,
nr 2, poz. 30), uzasadnienie wyroku z dnia 19 listopada 2004 r. V CK 250/04 (OSP
2005, nr 7-8, poz. 98). Wynika z tego, że w tych orzeczeniach Sąd Najwyższy upatrywał
w oprocentowaniu nadpłaty charakteru odszkodowawczego. Za takim charakterem tego
oprocentowania opowiedział się Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu
sędziów z dnia 26 kwietnia 2006 r. III CZP 125/05 (OSNC 2006, nr 12, poz. 194)
stwierdzając m.in., że możliwość żądania odsetek - niewątpliwie o charakterze
kompensacyjnym - nie wyłącza możliwości żądania odszkodowania uzupełniającego.
W świetle tych rozważań należy zgodzić się ze stanowiskiem wyrażonym
w skardze kasacyjnej, że w wypadku zwłoki skarżącego Skarbu Państwa - Izby
Skarbowej w Ł. w zwrocie nadwyżki podatku VAT, skarżący obowiązany jest do
wynagrodzenia powodowi szkody w rozumieniu art. 362 § 2 k.c., która nie została
pokryta zwrotem nadpłaty wraz z oprocentowaniem wypłaconym na podstawie Ordynacji
podatkowej. Nie ma żadnych jurydycznych podstaw do twierdzenia, że to
oprocentowanie nie ma charakteru odszkodowawczego. Wręcz przeciwnie, jeśli się
zważy, że oprocentowanie nadpłaty jest również rodzajem odszkodowania za niezgodne
z prawem przetrzymywanie pieniędzy podatnika (lub innego podmiotu zobowiązanego).
4
Z zasad powyższych, skoro Sąd Apelacyjny wyszedł z odmiennych założeń,
zaskarżony wyrok należało na podstawie art. 39815
k.p.c. uchylić i sprawę przekazać do
ponownego rozpoznania.