Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 22 stycznia 2008 r.
I UK 207/07
Ostatni rok studiów w szkole wyższej w rozumieniu art. 68 ust. 2 ustawy
z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) nie odnosi się
do studiów podyplomowych.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie: SN Zbigniew
Myszka, SA Jolanta Pietrzak (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 22 stycznia
2008 r. sprawy z odwołania Krzysztofa K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w K. o rentę rodzinną, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczo-
nego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 27 czerwca 2006 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 3 grudnia 2004 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Kielcach oddalił odwołanie Krzysztofa K. od decyzji organu rentowe-
go z dnia 9 lipca 2004 r., którą odmówiono mu prawa do renty rodzinnej od dnia 1
października 2004 r.
U podstaw tego rozstrzygnięcia legły następujące ustalenia faktyczne. Wnio-
skodawca urodził się 4 września 1979 r. Decyzją z dnia 30 listopada 2000 r. przy-
znano mu rentę rodzinną po zmarłej matce Halinie K. poczynając od 2 października
2000 r. W czerwcu 2003 r. ukończył wyższe studia na Uniwersytecie [...] w L. W tym
samym roku rozpoczął naukę w dwuletnim Podyplomowym Studium Dziennikarstwa i
Zarządzania Informacją na Uniwersytecie [...]. Dnia 15 lutego 2004 r. podjął zatrud-
nienie najpierw na 1/2 etatu, a od 1 maja 2004 r. na cały etat w Okręgowej Izbie
Radców Prawnych w K. W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy wskazując na treść art.
68 ust.1 pkt 2 i ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
2
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych uznał, że skoro wnioskodawca 25 lat życia
ukończył 4 września 2004 r., natomiast naukę na Wydziale Prawa i Administracji [...]
w L. zakończył w czerwcu 2003 r., w związku z czym odebrał dyplom ukończenia
studiów i otrzymał status absolwenta wyższej uczelni, to od 1 października 2004 r.
nie spełnia warunków niezbędnych do przyznania renty rodzinnej i oddalił wniesione
przez niego odwołanie.
Wyrokiem z dnia 27 czerwca 2006 r. Sąd Apelacyjny w Krakowie oddalił ape-
lację ubezpieczonego. Sąd Apelacyjny w całości podzielił poczynione przez Sąd
pierwszej instancji ustalenia faktyczne, zaś w motywach rozstrzygnięcia podniósł, że
stosownie do art. 68 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w razie kontynuowania
nauki na wyższej uczelni, prawo do renty rodzinnej doznaje ograniczeń z uwagi na
wiek wnioskodawcy. Świadczenie to przysługuje bowiem do ukończenia przez
dziecko 25 roku życia. W drodze wyjątku podlega przedłużeniu jedynie w razie
osiągnięcia tego wieku przez dziecko na ostatnim roku studiów. W niniejszej
sprawie taka sytuacja nie zachodzi, gdyż skarżący ukończył magisterskie studia
wyższe w czerwcu 2003 r., a 4 września 2004 r. skończył 25 lat. W związku z tym nie
spełnia przesłanek niezbędnych do przyznania mu prawa do dochodzonego świad-
czenia na dalszy okres.
W ocenie Sądu Apelacyjnego nie uzasadniają takiego prawa także podjęte
przez niego studia podyplomowe. Słusznie bowiem Sąd pierwszej instancji zauważył,
że zasadniczym celem renty rodzinnej jest dostarczanie środków utrzymania tym
dzieciom pracownika (rencisty), które w związku z kształceniem się w szkole nie
wykonują pracy stanowiącej źródło utrzymania (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 11 kwietnia 1996 r., II UR 4/96 OSNAPiUS 1996 nr 20, poz. 311). Wnioskodaw-
ca w czerwcu 2003 r. zdobył wyższe wykształcenie. Brak jest zatem podstaw do
przedłużania prawa do spornego świadczenia po ukończeniu przez niego 25 roku
życia na czas pobierania nauki w trakcie studiów podyplomowych. Sąd Apelacyjny
podzielił bowiem stanowisko Sądu Najwyższego; który stwierdził, że w przypadku
podjęcia studiów doktoranckich, absolwent szkoły wyższej zachowuje prawo do renty
rodzinnej, jednak nie dłużej niż do osiągnięcia 25 lat życia (por. wyrok Sądu Najwyż-
szego z dnia 6 września 2000 r., II UKN 699/99, OSNAPiUS 2002 nr 5, poz. 127).
Wprawdzie pogląd ten dotyczy bezpośrednio studiów doktoranckich, jednakże można
go odnieść również do odbywanych na wyższej uczelni studiów podyplomowych.
3
Skargę kasacyjną od tego wyroku wywiódł ubezpieczony zarzucając narusze-
nie prawa procesowego, a mianowicie art. 46 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. -
Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.), polegające
na tym, że składowi Sądu pierwszej instancji - Sądu Okręgowego w Kielcach
przewodniczył sędzia sądu niższego - SSR Anna M., wbrew zakazowi wynikają-
cemu z wyżej wymienionego przepisu oraz naruszenie prawa materialnego przez
oczywiste naruszenie przepisów art. 68 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), polegające na przyjęciu przez Sąd drugiej in-
stancji stanowiska, że wbrew wyraźnej dyspozycji powołanego przepisu wniosko-
dawca nie spełnia przesłanek do przyznania mu prawa do renty rodzinnej w sytuacji
osiągnięcia przez niego wieku 25 lat po wpisaniu go na ostatni rok studiów w
szkole wyższej.
Wskazując na powyższe skarżący wnosił o uchylenie wyroku Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach z dnia 3 grudnia 2004 r.
[...] i przekazanie niniejszej sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej
instancji, ze względu na nieważność postępowania, gdyż skład Sądu orzekającego w
niniejszej sprawie w pierwszej instancji był sprzeczny z przepisami prawa, względnie
o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie w całości i przy-
znanie wnioskodawcy prawa do renty rodzinnej za okres od 1 października 2004 r.
do 30 czerwca 2005 r. (daty ukończenia przez wnioskodawcę ostatniego roku stu-
diów w szkole wyższej) i zasądzenie wypłaty zaległego świadczenia za wyżej wy-
mieniony okres z ustawowymi odsetkami liczonymi od dat wymagalności poszcze-
gólnych rat świadczenia, do dnia zapłaty, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wy-
roku Sądu Apelacyjnego w Krakowie w całości oraz uchylenie wyroku Sądu Okrę-
gowego w Kielcach z dnia 3 grudnia 2004 r. i przekazanie sprawy Sądowi Okręgo-
wemu w Kielcach do ponownego rozpoznania ze względu na potrzebę uzupełnie-
nia materiału dowodowego w postaci wykazania wysokości przychodu osiąganego
przez wnioskodawcę w spornym okresie oraz ustalenia wpływu tegoż przychodu
na ewentualne zmniejszenie bądź zawieszenie prawa do renty rodzinnej; zasądze-
nie od pozwanego na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania kasacyjnego
według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Skarga kasacyjna nie jest zasadna. Chybiony jest zarzut naruszenia prawa
procesowego. Skarżący zarzucał nieważność postępowania wskazując na okolicz-
ność, że składowi Sądu pierwszej instancji przewodniczył sędzia sądu rejonowego
delegowany do orzekania w Sądzie Okręgowym, co do którego skarżący powziął
wątpliwość, czy posiadał on przyznane przez Ministra Sprawiedliwości prawo prze-
wodniczenia w sprawach rozpoznawanych przez tenże Sąd w pierwszej instancji.
Chodzi zatem właściwie nie tyle o wykazaną, co o domniemaną nieważność w postę-
powaniu przed Sądem pierwszej instancji. Odnosząc się do tego zarzutu po pierwsze
stwierdzić należy, że Sąd Najwyższy w orzekającym składzie, podziela pogląd, że
nieważność postępowania nieuwzględniona przez sąd apelacyjny z urzędu lub na
zarzut strony stanowi uzasadnioną podstawę skargi kasacyjnej tylko wtedy, gdy
miała znaczenie dla wyniku sprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego
1998 r., II CKN 600/97, OSP 1999 nr 3, poz. 58). Skarga kasacyjna jest środkiem
zaskarżenia od prawomocnych orzeczeń wydanych przez sąd drugiej instancji i w
postępowaniu nią wszczętym podlega kontroli zasadniczo tylko stosowanie prawa
przez ten sąd. Nieważność postępowania zarówno przez sąd drugiej instancji, jak i
przez Sąd Najwyższy brana jest pod rozwagę nie tylko na zarzut, ale i z urzędu (art.
378 § 1 k.p.c. oraz art. 39813
k.p.c.). Sąd Najwyższy ma jednak obowiązek wzięcia
pod rozwagę z urzędu jedynie nieważności postępowania przed sądem apelacyjnym
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 1997 r., I CKN 825/97, OSNC
1998 nr 5, poz. 81). Badanie przez Sąd Najwyższy nieważności postępowania przed
sądem pierwszej instancji ma zawsze charakter pośredni - poprzez rozpatrywanie
zarzutu naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. lub art. 386 § 2 k.p.c. Wobec tego nieważność
taka może stanowić uzasadnioną podstawę skargi kasacyjnej, jeżeli (zgodnie z art.
3983
pkt 2 k.p.c.) mogła mieć wpływ na wynik sprawy. Po drugie, w rozpatrywanej
sprawie Sąd Najwyższy nie dopatrzył się wymaganego wpływu zarzucanej nieważ-
ności postępowania przed Sądem pierwszej instancji na wynik sprawy, niezależnie
od tego, że skarżący nie wykazał okoliczności uzasadniających twierdzenie o braku
uprawnień sędziego do przewodniczenia składowi rozpoznającemu sprawę.
Chybiony jest także zarzut naruszenia prawa materialnego. Skarżący zarzucał
naruszenie przepisu art. 68 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-
pieczeń Społecznych, przez przyjęcie, że wnioskodawca nie spełnia przesłanek do
przyznania mu prawa do renty rodzinnej w sytuacji osiągnięcia przez niego wieku 25
5
lat po wpisaniu go na ostatni rok studiów w szkole wyższej. W ocenie skarżącego
bowiem studia w szkole wyższej, w rozumieniu tego przepisu, to także studia po-
dyplomowe. Powołany przepis stanowi w ust.1, że prawo do renty rodzinnej przy-
sługuje dzieciom do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie
dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, a w ust. 2, że jeżeli dziecko osiągnęło
25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty ro-
dzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów. Prawo do renty rodzinnej
dla dziecka ze względu na wiek ulega zatem przedłużeniu w przypadku kontynuowa-
nia nauki w szkole (nie dłużej niż do osiągnięcia 25 lat życia, z zastrzeżeniem art. 68
ust. 2). W tym stanie rzeczy studia w szkole wyższej mogą być traktowane jako wy-
jątek od regulacji z art. 68 ust. 1 pkt 2, ale tylko co do zdarzenia, którym jest osią-
gnięcie 25 lat życia na ostatnim roku studiów w szkole wyższej. Błędne jest więc za-
łożenie, że skoro jest to wyjątek, to obejmuje wszystkie rodzaje studiów. Wszakże
jeśli obok przepisu o znaczeniu podstawowym, a takim jest art. 68 ust. 1, obowiązuje
przepis ustanawiający wyjątek od ustanowionej zasady, to przyjęte w nim wyrażenia
interpretuje się w łączności z regulacją podstawową, a nie w oderwaniu od niej. Po
drugie, norma z przepisu stanowiącego wyjątek od zasady nie może eliminować
znaczenia przepisu podstawowego.
Wreszcie interpretując powołany przepis nie można abstrahować od faktu, że
rozróżnienie studiów wyższych i podyplomowych wprowadzała już ustawa z 12 wrze-
śnia 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) w art. 4 ust. 2 i 4,
natomiast nowa ustawa z 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr
164, poz. 1365) zawiera jednoznaczne definicje studiów wyższych i studiów pody-
plomowych (art. 2 ust. 1 pkt 5 i pkt 11). Stwierdza wyraźnie, że studia podyplomowe
stanowią inną niż studia wyższe formę kształcenia przeznaczoną dla osób legitymu-
jących się dyplomem ukończenia studiów wyższych (art. 2 ust. 1 pkt 11). Zatem w
drodze legalnej definicji ustawodawca wyjaśnił różnice prawne i faktyczne jakie za-
chodziły pomiędzy studiami wyższymi i podyplomowymi. Potwierdza to trafność sta-
nowiska, że „ostatni rok studiów w szkole wyższej” w rozumieniu art. 68 ust. 2 ustawy
nie odnosi się do studiów na studiach podyplomowych. Analogiczny pogląd prawny
wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 stycznia 2006 r., I UK 155/05 (OSNP
2006 nr 23-24, poz. 368).
Z przytoczonych względów skarga kasacyjna podlegała oddaleniu na mocy
art. 39814
k.p.c.
6
========================================