II UZ 47/07
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Postanowienie z dnia 23 stycznia 2008 r.
II UZ 47/07
Zmiana treści art. 100 ust. 2 i uchylenie art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 28
lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz.
1398 ze zm.) nie dotyczą spraw wszczętych przed dniem wejścia w życie
ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych (Dz.U. z 2007 r., Nr 21, poz. 123), czyli przed 10 marca 2007
r. W sprawach tych aż do ich zakończenia stosuje się art. 100 ust. 2 i art. 14 ust.
2 w brzmieniu sprzed nowelizacji.
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera
(sprawozdawca), Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 23 stycznia
2008 r. sprawy z wniosku Jana R. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w S. o odszkodowanie, na skutek zażalenia wnioskodawcy na postano-
wienie Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie z
dnia 28 września 2007 r. [...]
1. u c h y l i ł zaskarżone postanowienie;
2. zasądził od Skarbu Państwa (kasa Sądu Rejonowego w Szczecinie) na
rzecz radcy prawnego Iwony K.-R. tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej z urzędu w postępowaniu zażaleniowym kwotę 120 (sto dwadzieścia) zło-
tych podwyższoną o stawkę podatku od towarów i usług przewidzianą dla tego ro-
dzaju czynności w przepisach o podatku od towarów i usług.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie wyrokiem
z 22 lutego 2007 r. [...] zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziału Wojewódzkiego w S. z 3 listopada 2004 r., w przedmiocie odszkodo-
wania z tytułu pogorszenia stanu zdrowia w związku z wypadkiem przy pracy w dniu
2
24 października 1969 r., w ten sposób, że przyznał ubezpieczonemu Janowi R.
prawo do jednorazowego odszkodowania z tytułu pogorszenia się stanu zdrowia w
związku z wypadkiem przy pracy w dniu 24 października 1969 r. w wysokości odpo-
wiadającej 10% stałego uszczerbku na zdrowiu, oddalając odwołanie w pozostałym
zakresie.
Od powyższego wyroku wniósł apelację pełnomocnik ubezpieczonego będący
radcą prawnym. Apelacja nie została opłacona.
Postanowieniem z 30 kwietnia 2007 r. Sąd Rejonowy odrzucił apelację złożo-
ną przez profesjonalnego pełnomocnika wnioskodawcy, z uwagi na niedopełnienie
obowiązku uiszczenia opłaty podstawowej od apelacji, powołując się na art. 36
ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr
167, poz. 1398 ze zm.). Wnioskodawca, działając przez profesjonalnego pełnomoc-
nika, wniósł zażalenie na powyższe postanowienie, zarzucając naruszenie art. 36 i
art. 100 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, poprzez niezasadne
uznanie, że apelacja złożona w przedmiotowej sprawie podlegała opłacie sądowej i
wnosząc o uchylenie zaskarżonego postanowienia. W zażaleniu podniesiono, że
przed odrzuceniem apelacji Sąd Rejonowy powinien rozpoznać wniosek o zwolnienie
od kosztów sądowych.
Postanowieniem z 24 maja 2007 r. Sąd Rejonowy uchylił swoje postanowienie
z 30 kwietnia 2007 r. o odrzuceniu apelacji od wyroku z 22 lutego 2007 r. i zwolnił
wnioskodawcę od ponoszenia kosztów sądowych „w sprawie”. Do chwili wyznacze-
nia rozprawy apelacyjnej nie wpłynęła opłata od apelacji.
Po przeprowadzeniu rozprawy apelacyjnej Sąd Okręgowy w Szczecinie - Sąd
Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem z 28 września 2007 r. odrzucił apelację
wnioskodawcy od wyroku Sądu Rejonowego. Odrzucając apelację Sąd drugiej in-
stancji powołał się na treść art. 1302
§ 3 k.p.c. Zdaniem Sądu Okręgowego, skoro
opłata podstawowa jest niezmienna i w sprawach z ubezpieczenia społecznego zaw-
sze wynosi 30 zł, to jest tym samym opłatą w wysokości stałej w rozumieniu art. 1302
§ 3 k.p.c.
Sąd Okręgowy stwierdził, że art. 100 ust. 2 ustawy z 28 lipca 2005 r., stano-
wiący, że sąd może zwolnić stronę od kosztów sądowych w całości, wszedł w życie
po upływie miesiąca od ogłoszenia ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie
ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2007 r., Nr 21, poz.
123), to jest 10 marca 2007 r., a zgodnie z treścią art. 2 tej ustawy, do spraw
3
wszczętych przed jej wejściem w życie należy stosować przepisy dotychczasowe.
Sąd uznał, że postępowanie w rozpoznawanej sprawie było wszczęte przed datą
wejścia w życie ustawy nowelizującej z 14 grudnia 2006 r., a zatem opłata od apela-
cji powinna zostać uiszczona nawet w razie zwolnienia wnioskodawcy od kosztów
sądowych. Zdaniem Sądu Okręgowego, strona, którą sąd całkowicie zwolnił od
kosztów sądowych, miała obowiązek uiścić opłatę podstawową, o której mowa w art.
14 ustawy, od wszystkich pism podlegających opłacie, chyba że przepis szczególny
stanowił inaczej. Wobec treści art. 2 ustawy nowelizującej z 14 grudnia 2006 r. bez
znaczenia jest okoliczność, kiedy strona złożyła wniosek o zwolnienie od kosztów
sądowych. Sąd zaznaczył, że w dacie złożenia tego wniosku - tj. 25 lutego 2005 r. -
obowiązywał art. 463 § 1 k.p.c., zgodnie z którym pracownik dochodzący roszczeń z
zakresu prawa pracy oraz ubezpieczony nie mieli obowiązku uiszczania opłat sądo-
wych, stąd wniosek o zwolnienie od opłaty byłby wówczas bezprzedmiotowy. Jedno-
cześnie zgodnie z treścią art. 149 ust. 1 ustawy z 28 lipca 2005 r., w sprawach
wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się, do czasu zakończenia
postępowania w danej instancji, dotychczasowe przepisy o kosztach sądowych.
Skoro w niniejszej sprawie postępowanie przed Sądem pierwszej instancji zostało
zakończone pod rządami ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych, to nie mogą już mieć zastosowania przepisy o kosztach obowiązujące
przed wejściem w życie tej ustawy. W tej sytuacji nie ulega wątpliwości, że w rozpo-
znawanej sprawie zastosowanie mają przepisy ustawy z 28 lipca 2005 r., które nie
przewidują możliwości zwolnienia wnioskodawcy od opłaty od apelacji, stąd nieopła-
cona zgodnie z przepisami ustawy apelacja podlegała odrzuceniu na podstawie art.
373 k.p.c.
Postanowienie Sądu Okręgowego zaskarżył pełnomocnik wnioskodawcy, za-
rzucając: 1) naruszenie art. 36 i art. 100 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych, poprzez niezasadne uznanie, że apelacja złożona
w przedmiotowej sprawie podlega opłacie sądowej; 2) rażące naruszenie art. 14 ust.
2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, po-
przez jego zastosowanie w niniejszej sprawie, pomimo że ubezpieczony nie był
zwolniony przez Sąd od kosztów sądowych w momencie złożenia apelacji. Pełno-
mocnik wnioskodawcy wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i
zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych oraz kosztów pomocy
prawnej z urzędu w postępowaniu zażaleniowym. W zażaleniu pełnomocnik skarżą-
4
cego podniósł, że w przedmiotowej sprawie nie może mieć zastosowania art. 14 ust.
2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Z przepisu tego wynika, że
miał on zastosowanie do pism wnoszonych przez stronę zwolnioną od kosztów są-
dowych przez sąd. Natomiast ubezpieczony, w momencie wniesienia apelacji, nie był
zwolniony od kosztów sądowych przez sąd, ponieważ nastąpiło to dopiero postano-
wieniem Sądu Rejonowego z 24 maja 2007 r., wydanym po wniesieniu apelacji. Peł-
nomocnik skarżącego stwierdził, że z uwagi na dokonany przez Sąd Rejonowy zwrot
uiszczonej opłaty sądowej od zażalenia, ubezpieczony nie dokonał opłaty od wnie-
sionej apelacji. Zwolnienie ubezpieczonego od kosztów sądowych nastąpiło po wej-
ściu w życie znowelizowanego art. 100 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w spra-
wach cywilnych, który stanowi, że sąd może zwolnić stronę w całości z kosztów i w
takim przypadku nie ma ona obowiązku ich uiszczać. Natomiast w dniu zgłoszenia
roszczeń ubezpieczony był ustawowo zwolniony z kosztów sądowych w całości.
Zdaniem pełnomocnika skarżącego, doszło również do naruszenia art. 2 ustawy z
dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywil-
nych, który stanowi, że do spraw wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy
stosuje się przepisy dotychczasowe. Zdaniem pełnomocnika wnioskodawcy, art. 14
ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ma zastosowanie do
spraw wszczętych poczynając od dnia wejścia w życie nowej ustawy o kosztach są-
dowych w sprawach cywilnych, czyli od 2 marca 2006 r., do dnia uchylenia powyż-
szego przepisu, tj. do 9 marca 2007 r. W stanie prawnym obowiązującym w dniu
wniesienia przez wnioskodawcę odwołania od decyzji organu rentowego nie obowią-
zywała jeszcze nowa ustawa z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych, natomiast w dniu wniesienia apelacji (co nastąpiło 19 kwietnia 2007 r.) art.
14 ust. 2 tej ustawy już nie obowiązywał, został bowiem uchylony z dniem 10 marca
2007 r. W związku z tym, że wnioskodawca został zwolniony od kosztów sądowych
postanowieniem z 24 maja 2007 r., zastosowanie powinien mieć art. 100 ust. 2
ustawy o kosztach sądowych po nowelizacji. Ponadto pełnomocnik skarżącego pod-
niósł, że 25 lutego 2005 r. wnioskodawca złożył wniosek o zwolnienie od kosztów
sądowych i ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Zgodnie z art. 117 k.p.c. ustano-
wienie pełnomocnika z urzędu jest uzależnione od uprzedniego zwolnienia strony od
kosztów sądowych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 4 listopada 1986 r., IV
PZ 89/86). W świetle obowiązujących przepisów, w dniu złożenia przez ubezpieczo-
nego wniosku o zwolnienie od kosztów ustanowienia pełnomocnika mogła domagać
5
się strona korzystająca z ustawowego lub sądowego zwolnienia od kosztów sądo-
wych (art. 111 k.p.c. w ówczesnym brzmieniu i art. 117 k.p.c.). W trakcie toczącego
się w sprawie postępowania, weszła w życie ustawa z 28 lipca 2005 r. o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych, zgodnie z którą (art. 36) w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych i w sprawach odwołań rozpoznawanych przez sąd pracy i
ubezpieczeń społecznych pobiera się opłatę podstawową w kwocie 30 zł wyłącznie
od apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z pra-
wem prawomocnego orzeczenia. Nie można uznać, że złożony przez ubezpieczo-
nego wniosek z 25 lutego 2005 r., o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie
pełnomocnika z urzędu, dotyczył tylko części toczącego się postępowania, albowiem
intencją ubezpieczonego było zwolnienie go od kosztów sądowych do końca jego
trwania. Z uwagi na fakt, że ubezpieczony złożył formalny wniosek o zwolnienie od
kosztów sądowych, a ustawa w tym zakresie zmieniła się w trakcie toczącego się
postępowania, ubezpieczony domagał się - już po złożeniu apelacji - aby Sąd Rejo-
nowy rozpoznał jego wniosek. Zmiana przepisów o kosztach sądowych w toku trwa-
nia postępowania doprowadziła do powstania szczególnej sytuacji prawnej, w jakiej
znalazł się ubezpieczony, ponieważ ustanowienie pełnomocnika z urzędu wymaga
uprzedniego ustawowego bądź sądowego zwolnienia od kosztów sądowych. Należy
domniemywać, że po wejściu w życie nowych przepisów, ubezpieczony nie był zwol-
niony od kosztów sądowych, gdyż pełnomocnik z urzędu dla ubezpieczonego został
ustanowiony przed wejściem w życie ustawy z dnia 28 lipca 2005 r., zatem wygasła
podstawa prawna do tego, aby miał on pełnomocnika z urzędu. Na mocy obowiązu-
jących przepisów prawnych ubezpieczony, począwszy od dnia wejścia w życie nowej
ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, nie korzystał już z ustawowego
zwolnienia od kosztów sądowych, a zatem nie powinien mieć pełnomocnika z urzędu
do czasu rozpoznania złożonego przez niego wniosku o zwolnienie od kosztów są-
dowych. Powołując się na przedstawioną argumentację, pełnomocnik skarżącego
stwierdził, że pełnomocnik z urzędu - składając apelację - nie był zobowiązany do jej
opłacenia, nawet na podstawie art. 14 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych, albowiem
do dnia wniesienia apelacji nie zostało wydane postanowienie o zwolnieniu ubezpie-
czonego od kosztów sądowych. Chociaż Sąd Rejonowy wydał takie postanowienie
już po wniesieniu apelacji, to jednocześnie zwrócił dokonaną przez pełnomocnika
opłatę od zażalenia w wysokości 30 zł , stąd pełnomocnik nie dokonywał opłaty od
wniesionej apelacji po wydaniu przez Sąd Rejonowy powyższego postanowienia,
6
uznając, że w sprawie nie ma zastosowania art. 14 ust. 2 ustawy o kosztach sądo-
wych w sprawach cywilnych sprzed nowelizacji, lecz art. 100 ust. 2 tejże ustawy po
nowelizacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie jest uzasadnione, choć nie z powodu zasadności przytoczonej po-
wyżej obszernej argumentacji pełnomocnika skarżącego. Problem z zastosowaniem
nowych przepisów o kosztach sądowych (w szczególności art. 36, art. 14 ust. 2 i art.
100 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
oraz art. 1302
§ 3 k.p.c.) do wniesionej przez profesjonalnego pełnomocnika ubezpie-
czonego apelacji od wyroku Sądu Rejonowego wydanego 22 lutego 2007 r. ujawnił
się w związku z tym, że w chwili wnoszenia przez ubezpieczonego odwołania od de-
cyzji pozwanego organu rentowego, co nastąpiło 8 grudnia 2004 r., a także w chwili
zgłoszenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, co nastąpiło w piśmie z 25
lutego 2005 r. oraz w chwili ustanowienia dla ubezpieczonego pełnomocnika z
urzędu postanowieniem Sądu Rejonowego z 4 maja 2005 r., nie obowiązywała jesz-
cze ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (z jej
art. 96 ust. 1 pkt 4, art. 36, art. 14 ust. 2 sprzed nowelizacji), a ubezpieczonemu
przysługiwało całkowite ustawowe zwolnienie od kosztów sądowych (wynikające z
ówcześnie obowiązującego art. 463 § 1 i 3 k.p.c., uchylonego ustawą z 28 lipca 2005
r.). Z tej przyczyny - całkowitego ustawowego zwolnienia wnioskodawcy od kosztów
sądowych - postanowienie z 4 maja 2005 r. o ustanowieniu dla niego pełnomocnika z
urzędu nie zawierało jednoczesnego zwolnienia od kosztów sądowych.
Stan prawny zmienił się z chwilą wejścia w życie ustawy z 28 lipca 2005 r., co
nastąpiło 2 marca 2006 r. Od tej chwili - a ściślej od chwili zakończenia postępowa-
nia przed Sądem pierwszej instancji (art. 149 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych), co nastąpiło w związku z wydaniem przez Sąd Rejonowy wyro-
ku z 22 lutego 2007 r. - należało stosować nowe przepisy. Wraz z uchyleniem art.
463 k.p.c. wnioskodawca utracił całkowite ustawowe zwolnienie od kosztów sądo-
wych, a od wniesionej w jego imieniu apelacji profesjonalny pełnomocnik powinien
był - co do zasady - uiścić opłatę podstawową w kwocie 30 zł (art. 96 ust. 1 pkt 4 w
związku z art. 36 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych), czego nie
uczynił. Jednakże w ostatnim akapicie uzasadnienia apelacji stwierdzono, że: „apela-
7
cja nie podlega opłacie sądowej z uwagi na fakt, że powód jest zwolniony od kosz-
tów.” Stwierdzenie to nie odpowiadało prawdzie, ponieważ od 2 marca 2006 r. „po-
wód”, czyli ubezpieczony, nie był już zwolniony z mocy ustawy od kosztów sądo-
wych, ale jego wniosek zawarty w piśmie procesowym z 25 lutego 2005 r. nie został
do czasu wniesienia apelacji rozpoznany. Przytoczony fragment apelacji należało
potraktować jak zwrócenie Sądowi uwagi, że wnioskodawca zgłosił w toku postępo-
wania wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych.
Sąd Rejonowy postanowieniem z 30 kwietnia 2007 r. odrzucił apelację wnie-
sioną przez profesjonalnego pełnomocnika ubezpieczonego na podstawie art. 1302
§
3 k.p.c., ponieważ nie została opłacona opłatą podstawową w kwocie 30 zł. Zażale-
nie na postanowienie o odrzuceniu apelacji wniósł pełnomocnik ubezpieczonego. W
zażaleniu podniesiono, że przed odrzuceniem apelacji Sąd Rejonowy powinien był
rozpoznać wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych (zażalenie zostało opłacone
opłatą podstawową w kwocie 30 zł). Do zażalenia dołączone zostało oświadczenie
ubezpieczonego, że w całości podtrzymuje wniosek o zwolnienie od kosztów sądo-
wych, który złożył 25 lutego 2005 r. i wnosi o jego rozpoznanie oraz jego oświadcze-
nie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Postanowieniem
z 24 maja 2007 r. Sąd Rejonowy uchylił swoje postanowienie z 30 kwietnia 2007 r. o
odrzuceniu apelacji i zwolnił odwołującego się od kosztów sądowych „w sprawie” (co
- jak można przypuszczać - oznaczało zwolnienie go od kosztów sądowych w cało-
ści). Jednocześnie Sąd zarządził zwrot uiszczonej przez odwołującego się opłaty od
zażalenia w kwocie 30 zł. Sąd Rejonowy nie wezwał pełnomocnika wnioskodawcy do
opłacenia apelacji i nadał jej bieg. Prawdopodobnie - choć są to jedynie przypusz-
czenia, ponieważ postanowienie z 24 maja 2007 r. nie zawiera uzasadnienia - Sąd
Rejonowy przyjął, że uchylenie art. 14 ust. 2 i zmiana treści art. 100 ust. 2 ustawy o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych - dokonane ustawą z dnia 14 grudnia
2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, która weszła
w życie 10 marca 2007 r. - dotyczy także sytuacji ubezpieczonego, który po 10
marca 2007 r. mógł zostać zwolniony od kosztów sądowych w całości, a więc także
w zakresie dotyczącym obowiązku uiszczenia opłaty podstawowej w kwocie 30 zł.
Założenie powyższe - przypisane hipotetycznie Sądowi Rejonowemu, a wy-
raźnie wynikające z uzasadnienia zażalenia - jest nieprawidłowe. Zmiana treści art.
100 ust. 2 i uchylenie art. 14 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywil-
nych nie dotyczą ubezpieczonego, ponieważ jego sprawa została wszczęta przed
8
dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej z 14 grudnia 2006 r., a zgodnie z jej art.
2 (zawierającym normę kolizyjną o charakterze intertemporalnym) do spraw wszczę-
tych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe, co nie
oznacza możliwości stosowania do sytuacji ubezpieczonego uchylonego art. 463
k.p.c., lecz konieczność stosowania art. 14 ust. 2 i art. 100 ust. 2 ustawy o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych w ich pierwotnym brzmieniu, czyli sprzed noweliza-
cji. A to oznacza obowiązek ubezpieczonego uiszczenia opłaty podstawowej w kwo-
cie 30 zł od wniesionej apelacji, mimo zwolnienia go przez Sąd Rejonowy od pono-
szenia kosztów sądowych „w sprawie”, czyli w całości. Zgodnie bowiem z art. 14 ust.
2 ustawy o kosztach sądowych w brzmieniu pierwotnym (mającym zastosowanie do
sytuacji procesowej wnioskodawcy), opłatę podstawową pobiera się także od podle-
gających opłacie pism, o których mowa w art. 3 ust. 2, wnoszonych przez stronę
zwolnioną od kosztów sądowych przez sąd, chyba że ustawa stanowi inaczej (w tym
przypadku ustawa nie stanowi inaczej).
Nie oznacza to jednak, że zaskarżone zażaleniem postanowienie Sądu Okrę-
gowego z 28 września 2007 r. jest prawidłowe. Można zgodzić się z Sądem Okręgo-
wym, że w dacie złożenia przez ubezpieczonego wniosku o zwolnienie od kosztów
sądowych, czyli 25 lutego 2005 r., wniosek ten był bezprzedmiotowy ze względu na
treść ówcześnie obowiązującego art. 463 § 3 k.p.c. Jednak wniosek ten nie został
rozpoznany przez Sąd Rejonowy w żaden sposób do chwili wniesienia apelacji, co
więcej, w chwili wnoszenia tego środka odwoławczego wniosek ten był nadal aktual-
ny - a nawet tym bardziej aktualny, ponieważ w tym czasie po stronie ubezpieczone-
go istniał już obowiązek poniesienia pewnych kosztów sądowych, między innymi w
postaci opłaty od apelacji (art. 36 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywil-
nych). Prawidłowo postąpił zatem Sąd Rejonowy uchylając własne postanowienie o
odrzuceniu apelacji z 30 kwietnia 2007 r. i rozpoznając wniosek ubezpieczonego o
zwolnienie od kosztów sądowych.
Po rozpoznaniu tego wniosku - niezależnie od sposobu rozstrzygnięcia o nim -
do profesjonalnego pełnomocnika ubezpieczonego Sąd powinien był skierować we-
zwanie o uiszczenie opłaty od apelacji. Dopiero po takim wezwaniu - i ewentualnym
bezskutecznym upływie terminu na uiszczenie opłaty od apelacji - możliwe było od-
rzucenie apelacji. Tymczasem po wydaniu postanowienia z 24 maja 2007 r. (w
przedmiocie zwolnienia wnioskodawcy od kosztów sądowych) ani Sąd Rejonowy, ani
9
Sąd Okręgowy nie wezwały profesjonalnego pełnomocnika ubezpieczonego do uisz-
czenia opłaty od apelacji.
Zażalenie wniesione na postanowienie Sądu Okręgowego o odrzuceniu ape-
lacji zawiera jeden słuszny zarzut - dotyczący naruszenia art. 14 ust. 2 ustawy o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych, ponieważ w chwili wnoszenia apelacji
ubezpieczony nie był zwolniony od kosztów sądowych przez sąd mimo zgłoszenia
wcześniej takiego wniosku. Przepis ten nie mógł zatem być zastosowany.
Przede wszystkim jednak naruszony został art. 1302
§ 3 k.p.c., bo w istocie na
tej podstawie prawnej Sąd Okręgowy oparł swoje postanowienie o odrzuceniu apela-
cji. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że w razie oddalenia zgłoszo-
nego przez pełnomocnika strony będącego radcą prawnym wniosku o zwolnienie od
kosztów sądowych w zakresie poniesienia należnej od środka odwoławczego
(środka zaskarżenia) opłaty w wysokości stałej lub stosunkowej, przewodniczący
wzywa pełnomocnika do opłacenia tych środków w terminie tygodniowym (por. po-
stanowienie z 4 października 2006 r., I CZ 81/06, OSNC 2007 nr 2, poz. 36). Ten
sam pogląd można odnieść do każdego innego sposobu rozstrzygnięcia o wniosku
strony o zwolnienie od kosztów sądowych. Szczegółowe motywy tego stanowiska
zostały przedstawione w uchwale Sądu Najwyższego z 28 listopada 2006 r., III CZP
98/06 (OSNC 2007 nr 9, poz. 131), zgodnie z którą w razie oddalenia zawartego w
apelacji wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych przewodniczący wzywa do uisz-
czenia opłaty należnej od apelacji także wtedy, gdy wniósł ją adwokat.
W podobny sposób Sąd Najwyższy odniósł się do kwestii konieczności we-
zwania profesjonalnego pełnomocnika strony (adwokata, radcy prawnego) do uisz-
czenia opłaty sądowej od pisma procesowego podlegającego opłacie, jeżeli pismu
temu towarzyszył (albo pismo to poprzedzał) wniosek o zwolnienie od kosztów są-
dowych (choćby tylko od należnej od niego opłaty), w wielu innych orzeczeniach
(por. postanowienie z 7 lutego 2007 r., II CZ 4/07, LEX nr 274199, zgodnie z którym
art. 1302
§ 3 k.p.c. traktuje o "podlegających opłacie w wysokości stałej lub stosun-
kowej" środkach odwoławczych i zaskarżenia "wniesionych" przez adwokata, regu-
luje więc sytuacje, w których obowiązek uiszczenia opłaty istnieje w chwili wnoszenia
danego środka, nie istnieje on natomiast, jeżeli pismu towarzyszy wniosek o zwol-
nienie od kosztów sądowych; por. także postanowienie z 25 stycznia 2007 r., V CZ
114/06, LEX nr 277277, postanowienie z 7 listopada 2006 r., I CZ 69/06. LEX nr
276398, postanowienie z 7 listopada 2006 r., I CZ 91/06, LEX nr 276374).
10
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że po zwolnieniu od kosztów
sądowych Sąd Rejonowy powinien był wezwać pełnomocnika wnioskodawcy z
urzędu do uiszczenia opłaty podstawowej od apelacji w kwocie 30 zł. Mógł to uczynić
również Sąd Okręgowy w ramach uzupełniania dostrzeżonych braków apelacji.
Skoro tego rodzaju wezwania do pełnomocnika nie wystosowano, to postanowienie o
odrzuceniu apelacji podlegało uchyleniu jako przedwczesne i naruszające art. 1302
§
3 k.p.c.
Na marginesie należy zauważyć, że także wówczas, gdy wniosek o zwolnienie
od kosztów sądowych jest bezprzedmiotowy i z tej przyczyny podlega oddaleniu, to
po jego oddaleniu powinno nastąpić wezwanie profesjonalnego pełnomocnika do
uiszczenia należnej opłaty od pisma.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na pod-
stawie art. 3941
§ 3 k.p.c. w związku z art. 39816
k.p.c. Ponieważ jest to orzeczenie
kończące postępowanie zażaleniowe, pełnomocnikowi ubezpieczonego ustanowio-
nemu przez sąd należało przyznać koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z
urzędu w postępowaniu zażaleniowym.
========================================
II UZ 47/07
Zmiana treści art. 100 ust. 2 i uchylenie art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 28
lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz.
1398 ze zm.) nie dotyczą spraw wszczętych przed dniem wejścia w życie
ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych (Dz.U. z 2007 r., Nr 21, poz. 123), czyli przed 10 marca 2007
r. W sprawach tych aż do ich zakończenia stosuje się art. 100 ust. 2 i art. 14 ust.
2 w brzmieniu sprzed nowelizacji.
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera
(sprawozdawca), Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 23 stycznia
2008 r. sprawy z wniosku Jana R. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w S. o odszkodowanie, na skutek zażalenia wnioskodawcy na postano-
wienie Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie z
dnia 28 września 2007 r. [...]
1. u c h y l i ł zaskarżone postanowienie;
2. zasądził od Skarbu Państwa (kasa Sądu Rejonowego w Szczecinie) na
rzecz radcy prawnego Iwony K.-R. tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej z urzędu w postępowaniu zażaleniowym kwotę 120 (sto dwadzieścia) zło-
tych podwyższoną o stawkę podatku od towarów i usług przewidzianą dla tego ro-
dzaju czynności w przepisach o podatku od towarów i usług.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie wyrokiem
z 22 lutego 2007 r. [...] zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziału Wojewódzkiego w S. z 3 listopada 2004 r., w przedmiocie odszkodo-
wania z tytułu pogorszenia stanu zdrowia w związku z wypadkiem przy pracy w dniu
2
24 października 1969 r., w ten sposób, że przyznał ubezpieczonemu Janowi R.
prawo do jednorazowego odszkodowania z tytułu pogorszenia się stanu zdrowia w
związku z wypadkiem przy pracy w dniu 24 października 1969 r. w wysokości odpo-
wiadającej 10% stałego uszczerbku na zdrowiu, oddalając odwołanie w pozostałym
zakresie.
Od powyższego wyroku wniósł apelację pełnomocnik ubezpieczonego będący
radcą prawnym. Apelacja nie została opłacona.
Postanowieniem z 30 kwietnia 2007 r. Sąd Rejonowy odrzucił apelację złożo-
ną przez profesjonalnego pełnomocnika wnioskodawcy, z uwagi na niedopełnienie
obowiązku uiszczenia opłaty podstawowej od apelacji, powołując się na art. 36
ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr
167, poz. 1398 ze zm.). Wnioskodawca, działając przez profesjonalnego pełnomoc-
nika, wniósł zażalenie na powyższe postanowienie, zarzucając naruszenie art. 36 i
art. 100 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, poprzez niezasadne
uznanie, że apelacja złożona w przedmiotowej sprawie podlegała opłacie sądowej i
wnosząc o uchylenie zaskarżonego postanowienia. W zażaleniu podniesiono, że
przed odrzuceniem apelacji Sąd Rejonowy powinien rozpoznać wniosek o zwolnienie
od kosztów sądowych.
Postanowieniem z 24 maja 2007 r. Sąd Rejonowy uchylił swoje postanowienie
z 30 kwietnia 2007 r. o odrzuceniu apelacji od wyroku z 22 lutego 2007 r. i zwolnił
wnioskodawcę od ponoszenia kosztów sądowych „w sprawie”. Do chwili wyznacze-
nia rozprawy apelacyjnej nie wpłynęła opłata od apelacji.
Po przeprowadzeniu rozprawy apelacyjnej Sąd Okręgowy w Szczecinie - Sąd
Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem z 28 września 2007 r. odrzucił apelację
wnioskodawcy od wyroku Sądu Rejonowego. Odrzucając apelację Sąd drugiej in-
stancji powołał się na treść art. 1302
§ 3 k.p.c. Zdaniem Sądu Okręgowego, skoro
opłata podstawowa jest niezmienna i w sprawach z ubezpieczenia społecznego zaw-
sze wynosi 30 zł, to jest tym samym opłatą w wysokości stałej w rozumieniu art. 1302
§ 3 k.p.c.
Sąd Okręgowy stwierdził, że art. 100 ust. 2 ustawy z 28 lipca 2005 r., stano-
wiący, że sąd może zwolnić stronę od kosztów sądowych w całości, wszedł w życie
po upływie miesiąca od ogłoszenia ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie
ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2007 r., Nr 21, poz.
123), to jest 10 marca 2007 r., a zgodnie z treścią art. 2 tej ustawy, do spraw
3
wszczętych przed jej wejściem w życie należy stosować przepisy dotychczasowe.
Sąd uznał, że postępowanie w rozpoznawanej sprawie było wszczęte przed datą
wejścia w życie ustawy nowelizującej z 14 grudnia 2006 r., a zatem opłata od apela-
cji powinna zostać uiszczona nawet w razie zwolnienia wnioskodawcy od kosztów
sądowych. Zdaniem Sądu Okręgowego, strona, którą sąd całkowicie zwolnił od
kosztów sądowych, miała obowiązek uiścić opłatę podstawową, o której mowa w art.
14 ustawy, od wszystkich pism podlegających opłacie, chyba że przepis szczególny
stanowił inaczej. Wobec treści art. 2 ustawy nowelizującej z 14 grudnia 2006 r. bez
znaczenia jest okoliczność, kiedy strona złożyła wniosek o zwolnienie od kosztów
sądowych. Sąd zaznaczył, że w dacie złożenia tego wniosku - tj. 25 lutego 2005 r. -
obowiązywał art. 463 § 1 k.p.c., zgodnie z którym pracownik dochodzący roszczeń z
zakresu prawa pracy oraz ubezpieczony nie mieli obowiązku uiszczania opłat sądo-
wych, stąd wniosek o zwolnienie od opłaty byłby wówczas bezprzedmiotowy. Jedno-
cześnie zgodnie z treścią art. 149 ust. 1 ustawy z 28 lipca 2005 r., w sprawach
wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się, do czasu zakończenia
postępowania w danej instancji, dotychczasowe przepisy o kosztach sądowych.
Skoro w niniejszej sprawie postępowanie przed Sądem pierwszej instancji zostało
zakończone pod rządami ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych, to nie mogą już mieć zastosowania przepisy o kosztach obowiązujące
przed wejściem w życie tej ustawy. W tej sytuacji nie ulega wątpliwości, że w rozpo-
znawanej sprawie zastosowanie mają przepisy ustawy z 28 lipca 2005 r., które nie
przewidują możliwości zwolnienia wnioskodawcy od opłaty od apelacji, stąd nieopła-
cona zgodnie z przepisami ustawy apelacja podlegała odrzuceniu na podstawie art.
373 k.p.c.
Postanowienie Sądu Okręgowego zaskarżył pełnomocnik wnioskodawcy, za-
rzucając: 1) naruszenie art. 36 i art. 100 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych, poprzez niezasadne uznanie, że apelacja złożona
w przedmiotowej sprawie podlega opłacie sądowej; 2) rażące naruszenie art. 14 ust.
2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, po-
przez jego zastosowanie w niniejszej sprawie, pomimo że ubezpieczony nie był
zwolniony przez Sąd od kosztów sądowych w momencie złożenia apelacji. Pełno-
mocnik wnioskodawcy wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i
zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych oraz kosztów pomocy
prawnej z urzędu w postępowaniu zażaleniowym. W zażaleniu pełnomocnik skarżą-
4
cego podniósł, że w przedmiotowej sprawie nie może mieć zastosowania art. 14 ust.
2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Z przepisu tego wynika, że
miał on zastosowanie do pism wnoszonych przez stronę zwolnioną od kosztów są-
dowych przez sąd. Natomiast ubezpieczony, w momencie wniesienia apelacji, nie był
zwolniony od kosztów sądowych przez sąd, ponieważ nastąpiło to dopiero postano-
wieniem Sądu Rejonowego z 24 maja 2007 r., wydanym po wniesieniu apelacji. Peł-
nomocnik skarżącego stwierdził, że z uwagi na dokonany przez Sąd Rejonowy zwrot
uiszczonej opłaty sądowej od zażalenia, ubezpieczony nie dokonał opłaty od wnie-
sionej apelacji. Zwolnienie ubezpieczonego od kosztów sądowych nastąpiło po wej-
ściu w życie znowelizowanego art. 100 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w spra-
wach cywilnych, który stanowi, że sąd może zwolnić stronę w całości z kosztów i w
takim przypadku nie ma ona obowiązku ich uiszczać. Natomiast w dniu zgłoszenia
roszczeń ubezpieczony był ustawowo zwolniony z kosztów sądowych w całości.
Zdaniem pełnomocnika skarżącego, doszło również do naruszenia art. 2 ustawy z
dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywil-
nych, który stanowi, że do spraw wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy
stosuje się przepisy dotychczasowe. Zdaniem pełnomocnika wnioskodawcy, art. 14
ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ma zastosowanie do
spraw wszczętych poczynając od dnia wejścia w życie nowej ustawy o kosztach są-
dowych w sprawach cywilnych, czyli od 2 marca 2006 r., do dnia uchylenia powyż-
szego przepisu, tj. do 9 marca 2007 r. W stanie prawnym obowiązującym w dniu
wniesienia przez wnioskodawcę odwołania od decyzji organu rentowego nie obowią-
zywała jeszcze nowa ustawa z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych, natomiast w dniu wniesienia apelacji (co nastąpiło 19 kwietnia 2007 r.) art.
14 ust. 2 tej ustawy już nie obowiązywał, został bowiem uchylony z dniem 10 marca
2007 r. W związku z tym, że wnioskodawca został zwolniony od kosztów sądowych
postanowieniem z 24 maja 2007 r., zastosowanie powinien mieć art. 100 ust. 2
ustawy o kosztach sądowych po nowelizacji. Ponadto pełnomocnik skarżącego pod-
niósł, że 25 lutego 2005 r. wnioskodawca złożył wniosek o zwolnienie od kosztów
sądowych i ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Zgodnie z art. 117 k.p.c. ustano-
wienie pełnomocnika z urzędu jest uzależnione od uprzedniego zwolnienia strony od
kosztów sądowych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 4 listopada 1986 r., IV
PZ 89/86). W świetle obowiązujących przepisów, w dniu złożenia przez ubezpieczo-
nego wniosku o zwolnienie od kosztów ustanowienia pełnomocnika mogła domagać
5
się strona korzystająca z ustawowego lub sądowego zwolnienia od kosztów sądo-
wych (art. 111 k.p.c. w ówczesnym brzmieniu i art. 117 k.p.c.). W trakcie toczącego
się w sprawie postępowania, weszła w życie ustawa z 28 lipca 2005 r. o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych, zgodnie z którą (art. 36) w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych i w sprawach odwołań rozpoznawanych przez sąd pracy i
ubezpieczeń społecznych pobiera się opłatę podstawową w kwocie 30 zł wyłącznie
od apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z pra-
wem prawomocnego orzeczenia. Nie można uznać, że złożony przez ubezpieczo-
nego wniosek z 25 lutego 2005 r., o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie
pełnomocnika z urzędu, dotyczył tylko części toczącego się postępowania, albowiem
intencją ubezpieczonego było zwolnienie go od kosztów sądowych do końca jego
trwania. Z uwagi na fakt, że ubezpieczony złożył formalny wniosek o zwolnienie od
kosztów sądowych, a ustawa w tym zakresie zmieniła się w trakcie toczącego się
postępowania, ubezpieczony domagał się - już po złożeniu apelacji - aby Sąd Rejo-
nowy rozpoznał jego wniosek. Zmiana przepisów o kosztach sądowych w toku trwa-
nia postępowania doprowadziła do powstania szczególnej sytuacji prawnej, w jakiej
znalazł się ubezpieczony, ponieważ ustanowienie pełnomocnika z urzędu wymaga
uprzedniego ustawowego bądź sądowego zwolnienia od kosztów sądowych. Należy
domniemywać, że po wejściu w życie nowych przepisów, ubezpieczony nie był zwol-
niony od kosztów sądowych, gdyż pełnomocnik z urzędu dla ubezpieczonego został
ustanowiony przed wejściem w życie ustawy z dnia 28 lipca 2005 r., zatem wygasła
podstawa prawna do tego, aby miał on pełnomocnika z urzędu. Na mocy obowiązu-
jących przepisów prawnych ubezpieczony, począwszy od dnia wejścia w życie nowej
ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, nie korzystał już z ustawowego
zwolnienia od kosztów sądowych, a zatem nie powinien mieć pełnomocnika z urzędu
do czasu rozpoznania złożonego przez niego wniosku o zwolnienie od kosztów są-
dowych. Powołując się na przedstawioną argumentację, pełnomocnik skarżącego
stwierdził, że pełnomocnik z urzędu - składając apelację - nie był zobowiązany do jej
opłacenia, nawet na podstawie art. 14 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych, albowiem
do dnia wniesienia apelacji nie zostało wydane postanowienie o zwolnieniu ubezpie-
czonego od kosztów sądowych. Chociaż Sąd Rejonowy wydał takie postanowienie
już po wniesieniu apelacji, to jednocześnie zwrócił dokonaną przez pełnomocnika
opłatę od zażalenia w wysokości 30 zł , stąd pełnomocnik nie dokonywał opłaty od
wniesionej apelacji po wydaniu przez Sąd Rejonowy powyższego postanowienia,
6
uznając, że w sprawie nie ma zastosowania art. 14 ust. 2 ustawy o kosztach sądo-
wych w sprawach cywilnych sprzed nowelizacji, lecz art. 100 ust. 2 tejże ustawy po
nowelizacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie jest uzasadnione, choć nie z powodu zasadności przytoczonej po-
wyżej obszernej argumentacji pełnomocnika skarżącego. Problem z zastosowaniem
nowych przepisów o kosztach sądowych (w szczególności art. 36, art. 14 ust. 2 i art.
100 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
oraz art. 1302
§ 3 k.p.c.) do wniesionej przez profesjonalnego pełnomocnika ubezpie-
czonego apelacji od wyroku Sądu Rejonowego wydanego 22 lutego 2007 r. ujawnił
się w związku z tym, że w chwili wnoszenia przez ubezpieczonego odwołania od de-
cyzji pozwanego organu rentowego, co nastąpiło 8 grudnia 2004 r., a także w chwili
zgłoszenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, co nastąpiło w piśmie z 25
lutego 2005 r. oraz w chwili ustanowienia dla ubezpieczonego pełnomocnika z
urzędu postanowieniem Sądu Rejonowego z 4 maja 2005 r., nie obowiązywała jesz-
cze ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (z jej
art. 96 ust. 1 pkt 4, art. 36, art. 14 ust. 2 sprzed nowelizacji), a ubezpieczonemu
przysługiwało całkowite ustawowe zwolnienie od kosztów sądowych (wynikające z
ówcześnie obowiązującego art. 463 § 1 i 3 k.p.c., uchylonego ustawą z 28 lipca 2005
r.). Z tej przyczyny - całkowitego ustawowego zwolnienia wnioskodawcy od kosztów
sądowych - postanowienie z 4 maja 2005 r. o ustanowieniu dla niego pełnomocnika z
urzędu nie zawierało jednoczesnego zwolnienia od kosztów sądowych.
Stan prawny zmienił się z chwilą wejścia w życie ustawy z 28 lipca 2005 r., co
nastąpiło 2 marca 2006 r. Od tej chwili - a ściślej od chwili zakończenia postępowa-
nia przed Sądem pierwszej instancji (art. 149 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych), co nastąpiło w związku z wydaniem przez Sąd Rejonowy wyro-
ku z 22 lutego 2007 r. - należało stosować nowe przepisy. Wraz z uchyleniem art.
463 k.p.c. wnioskodawca utracił całkowite ustawowe zwolnienie od kosztów sądo-
wych, a od wniesionej w jego imieniu apelacji profesjonalny pełnomocnik powinien
był - co do zasady - uiścić opłatę podstawową w kwocie 30 zł (art. 96 ust. 1 pkt 4 w
związku z art. 36 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych), czego nie
uczynił. Jednakże w ostatnim akapicie uzasadnienia apelacji stwierdzono, że: „apela-
7
cja nie podlega opłacie sądowej z uwagi na fakt, że powód jest zwolniony od kosz-
tów.” Stwierdzenie to nie odpowiadało prawdzie, ponieważ od 2 marca 2006 r. „po-
wód”, czyli ubezpieczony, nie był już zwolniony z mocy ustawy od kosztów sądo-
wych, ale jego wniosek zawarty w piśmie procesowym z 25 lutego 2005 r. nie został
do czasu wniesienia apelacji rozpoznany. Przytoczony fragment apelacji należało
potraktować jak zwrócenie Sądowi uwagi, że wnioskodawca zgłosił w toku postępo-
wania wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych.
Sąd Rejonowy postanowieniem z 30 kwietnia 2007 r. odrzucił apelację wnie-
sioną przez profesjonalnego pełnomocnika ubezpieczonego na podstawie art. 1302
§
3 k.p.c., ponieważ nie została opłacona opłatą podstawową w kwocie 30 zł. Zażale-
nie na postanowienie o odrzuceniu apelacji wniósł pełnomocnik ubezpieczonego. W
zażaleniu podniesiono, że przed odrzuceniem apelacji Sąd Rejonowy powinien był
rozpoznać wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych (zażalenie zostało opłacone
opłatą podstawową w kwocie 30 zł). Do zażalenia dołączone zostało oświadczenie
ubezpieczonego, że w całości podtrzymuje wniosek o zwolnienie od kosztów sądo-
wych, który złożył 25 lutego 2005 r. i wnosi o jego rozpoznanie oraz jego oświadcze-
nie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Postanowieniem
z 24 maja 2007 r. Sąd Rejonowy uchylił swoje postanowienie z 30 kwietnia 2007 r. o
odrzuceniu apelacji i zwolnił odwołującego się od kosztów sądowych „w sprawie” (co
- jak można przypuszczać - oznaczało zwolnienie go od kosztów sądowych w cało-
ści). Jednocześnie Sąd zarządził zwrot uiszczonej przez odwołującego się opłaty od
zażalenia w kwocie 30 zł. Sąd Rejonowy nie wezwał pełnomocnika wnioskodawcy do
opłacenia apelacji i nadał jej bieg. Prawdopodobnie - choć są to jedynie przypusz-
czenia, ponieważ postanowienie z 24 maja 2007 r. nie zawiera uzasadnienia - Sąd
Rejonowy przyjął, że uchylenie art. 14 ust. 2 i zmiana treści art. 100 ust. 2 ustawy o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych - dokonane ustawą z dnia 14 grudnia
2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, która weszła
w życie 10 marca 2007 r. - dotyczy także sytuacji ubezpieczonego, który po 10
marca 2007 r. mógł zostać zwolniony od kosztów sądowych w całości, a więc także
w zakresie dotyczącym obowiązku uiszczenia opłaty podstawowej w kwocie 30 zł.
Założenie powyższe - przypisane hipotetycznie Sądowi Rejonowemu, a wy-
raźnie wynikające z uzasadnienia zażalenia - jest nieprawidłowe. Zmiana treści art.
100 ust. 2 i uchylenie art. 14 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywil-
nych nie dotyczą ubezpieczonego, ponieważ jego sprawa została wszczęta przed
8
dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej z 14 grudnia 2006 r., a zgodnie z jej art.
2 (zawierającym normę kolizyjną o charakterze intertemporalnym) do spraw wszczę-
tych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe, co nie
oznacza możliwości stosowania do sytuacji ubezpieczonego uchylonego art. 463
k.p.c., lecz konieczność stosowania art. 14 ust. 2 i art. 100 ust. 2 ustawy o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych w ich pierwotnym brzmieniu, czyli sprzed noweliza-
cji. A to oznacza obowiązek ubezpieczonego uiszczenia opłaty podstawowej w kwo-
cie 30 zł od wniesionej apelacji, mimo zwolnienia go przez Sąd Rejonowy od pono-
szenia kosztów sądowych „w sprawie”, czyli w całości. Zgodnie bowiem z art. 14 ust.
2 ustawy o kosztach sądowych w brzmieniu pierwotnym (mającym zastosowanie do
sytuacji procesowej wnioskodawcy), opłatę podstawową pobiera się także od podle-
gających opłacie pism, o których mowa w art. 3 ust. 2, wnoszonych przez stronę
zwolnioną od kosztów sądowych przez sąd, chyba że ustawa stanowi inaczej (w tym
przypadku ustawa nie stanowi inaczej).
Nie oznacza to jednak, że zaskarżone zażaleniem postanowienie Sądu Okrę-
gowego z 28 września 2007 r. jest prawidłowe. Można zgodzić się z Sądem Okręgo-
wym, że w dacie złożenia przez ubezpieczonego wniosku o zwolnienie od kosztów
sądowych, czyli 25 lutego 2005 r., wniosek ten był bezprzedmiotowy ze względu na
treść ówcześnie obowiązującego art. 463 § 3 k.p.c. Jednak wniosek ten nie został
rozpoznany przez Sąd Rejonowy w żaden sposób do chwili wniesienia apelacji, co
więcej, w chwili wnoszenia tego środka odwoławczego wniosek ten był nadal aktual-
ny - a nawet tym bardziej aktualny, ponieważ w tym czasie po stronie ubezpieczone-
go istniał już obowiązek poniesienia pewnych kosztów sądowych, między innymi w
postaci opłaty od apelacji (art. 36 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywil-
nych). Prawidłowo postąpił zatem Sąd Rejonowy uchylając własne postanowienie o
odrzuceniu apelacji z 30 kwietnia 2007 r. i rozpoznając wniosek ubezpieczonego o
zwolnienie od kosztów sądowych.
Po rozpoznaniu tego wniosku - niezależnie od sposobu rozstrzygnięcia o nim -
do profesjonalnego pełnomocnika ubezpieczonego Sąd powinien był skierować we-
zwanie o uiszczenie opłaty od apelacji. Dopiero po takim wezwaniu - i ewentualnym
bezskutecznym upływie terminu na uiszczenie opłaty od apelacji - możliwe było od-
rzucenie apelacji. Tymczasem po wydaniu postanowienia z 24 maja 2007 r. (w
przedmiocie zwolnienia wnioskodawcy od kosztów sądowych) ani Sąd Rejonowy, ani
9
Sąd Okręgowy nie wezwały profesjonalnego pełnomocnika ubezpieczonego do uisz-
czenia opłaty od apelacji.
Zażalenie wniesione na postanowienie Sądu Okręgowego o odrzuceniu ape-
lacji zawiera jeden słuszny zarzut - dotyczący naruszenia art. 14 ust. 2 ustawy o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych, ponieważ w chwili wnoszenia apelacji
ubezpieczony nie był zwolniony od kosztów sądowych przez sąd mimo zgłoszenia
wcześniej takiego wniosku. Przepis ten nie mógł zatem być zastosowany.
Przede wszystkim jednak naruszony został art. 1302
§ 3 k.p.c., bo w istocie na
tej podstawie prawnej Sąd Okręgowy oparł swoje postanowienie o odrzuceniu apela-
cji. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że w razie oddalenia zgłoszo-
nego przez pełnomocnika strony będącego radcą prawnym wniosku o zwolnienie od
kosztów sądowych w zakresie poniesienia należnej od środka odwoławczego
(środka zaskarżenia) opłaty w wysokości stałej lub stosunkowej, przewodniczący
wzywa pełnomocnika do opłacenia tych środków w terminie tygodniowym (por. po-
stanowienie z 4 października 2006 r., I CZ 81/06, OSNC 2007 nr 2, poz. 36). Ten
sam pogląd można odnieść do każdego innego sposobu rozstrzygnięcia o wniosku
strony o zwolnienie od kosztów sądowych. Szczegółowe motywy tego stanowiska
zostały przedstawione w uchwale Sądu Najwyższego z 28 listopada 2006 r., III CZP
98/06 (OSNC 2007 nr 9, poz. 131), zgodnie z którą w razie oddalenia zawartego w
apelacji wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych przewodniczący wzywa do uisz-
czenia opłaty należnej od apelacji także wtedy, gdy wniósł ją adwokat.
W podobny sposób Sąd Najwyższy odniósł się do kwestii konieczności we-
zwania profesjonalnego pełnomocnika strony (adwokata, radcy prawnego) do uisz-
czenia opłaty sądowej od pisma procesowego podlegającego opłacie, jeżeli pismu
temu towarzyszył (albo pismo to poprzedzał) wniosek o zwolnienie od kosztów są-
dowych (choćby tylko od należnej od niego opłaty), w wielu innych orzeczeniach
(por. postanowienie z 7 lutego 2007 r., II CZ 4/07, LEX nr 274199, zgodnie z którym
art. 1302
§ 3 k.p.c. traktuje o "podlegających opłacie w wysokości stałej lub stosun-
kowej" środkach odwoławczych i zaskarżenia "wniesionych" przez adwokata, regu-
luje więc sytuacje, w których obowiązek uiszczenia opłaty istnieje w chwili wnoszenia
danego środka, nie istnieje on natomiast, jeżeli pismu towarzyszy wniosek o zwol-
nienie od kosztów sądowych; por. także postanowienie z 25 stycznia 2007 r., V CZ
114/06, LEX nr 277277, postanowienie z 7 listopada 2006 r., I CZ 69/06. LEX nr
276398, postanowienie z 7 listopada 2006 r., I CZ 91/06, LEX nr 276374).
10
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że po zwolnieniu od kosztów
sądowych Sąd Rejonowy powinien był wezwać pełnomocnika wnioskodawcy z
urzędu do uiszczenia opłaty podstawowej od apelacji w kwocie 30 zł. Mógł to uczynić
również Sąd Okręgowy w ramach uzupełniania dostrzeżonych braków apelacji.
Skoro tego rodzaju wezwania do pełnomocnika nie wystosowano, to postanowienie o
odrzuceniu apelacji podlegało uchyleniu jako przedwczesne i naruszające art. 1302
§
3 k.p.c.
Na marginesie należy zauważyć, że także wówczas, gdy wniosek o zwolnienie
od kosztów sądowych jest bezprzedmiotowy i z tej przyczyny podlega oddaleniu, to
po jego oddaleniu powinno nastąpić wezwanie profesjonalnego pełnomocnika do
uiszczenia należnej opłaty od pisma.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na pod-
stawie art. 3941
§ 3 k.p.c. w związku z art. 39816
k.p.c. Ponieważ jest to orzeczenie
kończące postępowanie zażaleniowe, pełnomocnikowi ubezpieczonego ustanowio-
nemu przez sąd należało przyznać koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z
urzędu w postępowaniu zażaleniowym.
========================================