Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 stycznia 2008 r.
III UK 60/07
Pięcioletni okres przedawnienia należności z tytułu składek na ubezpie-
czenia społeczne, o którym mowa w art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr
11, poz. 74 ze zm., w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 stycznia 2003 r.),
przerwany wszczęciem postępowania egzekucyjnego, biegnie na nowo od dnia
zakończenia tego postępowania.
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk (sprawozdawca), Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 25 stycznia
2008 r. sprawy z wniosku Aliny K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w L. o zapłatę należności z tytułu zaległych składek, na skutek skargi ka-
sacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 28 lutego
2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 4 lutego 2005 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
L. stwierdził, że zadłużenie wnioskodawczyni Aliny K. z tytułu składek na ubezpie-
czenie społeczne za okres od sierpnia 1996 r. do lutego 1997 r. wynosi 11.532,47 zł.
W odwołaniu od tej decyzji wnioskodawczyni zarzuciła przedawnienie roszczenia z
tytułu należności składkowych.
Wyrokiem z dnia 18 kwietnia 2006 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Lublinie oddalił odwołanie. Sąd ustalił, że wnioskodawczyni
prowadząca działalność gospodarczą nie opłaciła składek na ubezpieczenie spo-
łeczne w łącznej kwocie 11.532,47 zł za okres od 1 sierpnia 1996 r. do 6 lutego 1997
r. Od dnia 6 lutego 1997 r. zaprzestała prowadzenia działalności. W dniach 21 listo-
2
pada 1996 r. i 20 grudnia 1996 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych na podstawie
tytułów wykonawczych zajął rachunek bankowy wnioskodawczyni, o których to czyn-
nościach wnioskodawczyni została zawiadomiona. Egzekucja okazała się bezsku-
teczna z powodu braku środków na rachunku bankowym. Od 18 października 2002 r.
była prowadzona egzekucja ze świadczenia rentowego wnioskodawczyni, a po usta-
niu jej prawa do renty egzekucja została wstrzymana z dniem 1 września 2003 r.
Kolejne tytuły wykonawcze zostały wystawione 30 kwietnia 2004 r. jednak egzekucja
prowadzona przez urząd skarbowy okazała się bezskuteczna. Zdaniem Sądu Okrę-
gowego należność z tytułu składek nie uległa przedawnieniu. Zgodnie z art. 24 ust. 4
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.
Nr 137, poz. 887 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2002 r. na-
leżności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, a w przypadku prze-
rwania biegu przedawnienia, o którym mowa w ust. 5, po upływie 10 lat licząc od
dnia, w którym stały się wymagalne. Na podstawie art. 24 ust. 5 bieg przedawnienia
przerywa odroczenie opłacenia należności z tytułu składek, rozłożenie spłaty tych
należności na raty i każda inna czynność zmierzająca do ściągnięcia tych należności,
jeżeli o tej czynności został zawiadomiony dłużnik. W przypadku wnioskodawczyni
bieg przedawnienia został skutecznie przerwany przez czynności zmierzające do
ściągnięcia zaległych należności, polegające na zajęciu rachunku bankowego w dniu
21 listopada 1996 r. i 20 grudnia 1996 r. Nie ma przy tym znaczenia, że zajęcie ra-
chunku wskutek braku środków okazało się nieskuteczne. W związku z podjęciem
wskazanej czynności termin przedawnienia został przerwany i tym samym został
przedłużony z mocy prawa do 10 lat począwszy od dnia wymagalności należności.
Od dnia 18 października 2002 r. była prowadzona egzekucja i w trakcie jej trwania
przepis art. 24 ust. 4 został zmieniony ustawą z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw
(Dz.U. nr 241, poz. 2074). Od dnia 1 stycznia 2003 r. został wprowadzony jednolity
10-letni termin przedawnienia liczony od dnia wymagalności należności, który ulega
zawieszeniu między innymi na czas prowadzonego przeciwko dłużnikowi postępo-
wania egzekucyjnego. W niniejszej sprawie bieg terminu przedawnienia został za-
wieszony, zatem zarzut podniesiony w odwołaniu nie mógł zostać uwzględniony.
Po rozpoznaniu apelacji wnioskodawczyni Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Lublinie wyrokiem z dnia 28 lutego 2007 r. [...] zmienił za-
skarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego i ustalił, że wnio-
3
skodawczyni nie ma obowiązku zapłaty składek na ubezpieczenie społeczne za
okres od sierpnia 1996 r. do lutego 1997 r. oraz odsetek, dodatkowej opłaty i kosztów
upomnienia. Sąd Apelacyjny uznał, że roszczenie jest przedawnione. Zaskarżona
decyzja obejmuje zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne za okres
od sierpnia 1996 r. do lutego 1997 r. W dniu 21 listopada 1996 r. Zakład Ubezpie-
czeń Społecznych dokonał zajęcia rachunku bankowego wnioskodawczyni w celu
wyegzekwowania należności za sierpień i wrzesień 1996 r., a dokonane w dniu 20
grudnia 1996 r. zajęcie obejmowało należności za październik 1996 r. Zajęcie to
okazało się bezskuteczne wobec braku środków na rachunku bankowym, o czym
bank powiadomił wierzyciela. Czynności te zostały podjęte w czasie obowiązywania
ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecz-
nych (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.). Zgodnie z art. 35 ust. 3
tej ustawy należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne ulegały przedaw-
nieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym składka stała się wymagalna, a na
podstawie art. 35 ust. 4 bieg przedawnienia przerywało odroczenie opłacenia należ-
ności z tytułu składek, rozłożenie spłaty tych należności na raty i każda inna czyn-
ność zmierzająca do ściągnięcia tych należności, jeżeli o tej czynności został zawia-
domiony dłużnik. Zgodnie z art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 1976 r. o ubez-
pieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin
(jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.) osoby prowadzące działal-
ność gospodarczą obowiązane były opłacać składki na ubezpieczenie społeczne za
każdy miesiąc ubezpieczenia, co oznacza, że składki za poszczególne miesiące
miały różne terminy przedawnienia. Zatem termin przedawnienia należności za sier-
pień i wrzesień 1996 r. zaczął biec na nowo od dnia 21 listopada 2001 r., za paź-
dziernik 1996 r. od dnia 20 grudnia 2001 r., natomiast co do należności za okres od
listopada 1996 r. do lutego 1997 r. bieg przedawnienia nie został przerwany, bowiem
nie podjęto żadnych czynności w celu ich wyegzekwowania. W czasie obowiązywa-
nia (od dnia 1 stycznia 1999 r.) ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych, regulującej przedawnienie należności składkowych tak
samo jak przepisy dotychczasowe, Zakład Ubezpieczeń Społecznych dokonał czyn-
ności zmierzającej do wyegzekwowania należności dopiero 18 października 2002 r.
Należy uznać, że należności za sierpień i wrzesień 1996 r. przedawniły się 21 listo-
pada 2001 r., należności za październik 1996 r. przedawniły się 20 grudnia 2001 r. a
pozostałe należności uległy przedawnieniu w okresie od 17 grudnia 2001 r. do 18
4
marca 2002 r. Należności te przedawniły się przed wystawieniem tytułów wykonaw-
czych w dniu 18 października 2002 r., brak więc było podstaw do zastosowania art.
24 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w brzmieniu obowiązującym od dnia
1 stycznia 2003 r.
Od tego wyroku Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w L. wniósł skargę
kasacyjną, którą oparł na podstawie naruszenia prawa materialnego przez błędną
wykładnię art. 35 ust. 3 i 4 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finanso-
waniu ubezpieczeń społecznych i art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r.
o systemie ubezpieczeń społecznych, przez niezastosowanie - w związku z przerwa-
niem biegu przedawnienia w wyniku czynności zmierzających do ściągnięcia należ-
ności - 10-letniego okresu przedawnienia należności z tytułu składek; niezastosowa-
nie przepisu art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpie-
czeń społecznych w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2003 r., ustalają-
cego jednolity 10-letni okres przedawnienia należności, które nie wygasły przed
dniem 1 stycznia 2003 r. według przepisów obowiązujących przed tą datą; niezasto-
sowanie przepisu art. 24 ust. 5b ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2003 r.,
zgodnie z którym bieg terminu przedawnienia został zawieszony od dnia wszczęcia
postępowania egzekucyjnego prowadzonego przeciwko wnioskodawczyni. W uza-
sadnieniu skargi podniósł, że Sąd Apelacyjny błędnie przyjął, że po przerwaniu biegu
przedawnienia określonego w art. 35 ust. 3 ustawy o organizacji i finansowaniu
ubezpieczeń społecznych termin przedawnienia biegnie na nowo i w ten sposób
ustalił, że należności z tytułu składek uległy przedawnieniu po upływie 5 lat od doko-
nania czynności przerywającej bieg przedawnienia. Tymczasem brzmienie art. 35
ust. 3 i ust. 4 tej ustawy nie uzasadnia przyjętego przez Sąd Apelacyjny stanowiska.
Uznając, że ustawodawca działał świadomie i racjonalnie, co niweczy możliwość
doszukiwania się w jednoznacznym przepisie znaczenia innego niż zostało mu na-
dane, gdyby wolą ustawodawcy było ustalenie, że po przerwaniu biegu przedawnie-
nia biegnie ono na nowo, to przepis art. 35 zawierałby takie sformułowanie. Obowią-
zująca w tym samym okresie ustawa z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach
podatkowych w art. 30 ust. 3 zawiera regulację, że po każdym przerwaniu biegu
przedawnienia biegnie ono na nowo, jednak zastosowania tego przepisu do zobo-
wiązań z tytułu składek nie przewidują przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 16 lutego 1989 r. w sprawie rozciągnięcia przepisów ustawy o zobowiązaniach
5
podatkowych na niektóre rodzaje świadczeń pieniężnych oraz określenia właściwości
organów podatkowych w zakresie umarzania zaległości podatkowych (Dz.U. Nr 6,
poz. 40 ze zm.). Właściwa wykładnia art. 35 ust. 3 i ust. 4 ustawy o organizacji i fi-
nansowaniu ubezpieczeń społecznych oznacza, że w przypadku przerwania biegu
przedawnienia niezależnie od tego, czy czynność powodująca przerwanie była pod-
jęta raz, czy wielokrotnie, termin przedawnienia należności z tytułu składek o organi-
zacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych na ubezpieczenie społeczne podlegał
wydłużeniu z mocy prawa do 10 lat od daty wymagalności składek i przez ten okres
Zakład Ubezpieczeń Społecznych miał prawo dochodzić zapłaty składek. Takie same
zasady przedawnienia wynikają również z przepisu art. 24 ust. 4 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych. Sąd Apelacyjny pominął fakt, że do nieopłaconych przez
wnioskodawczynię składek ma również zastosowanie przepis art. 24 ust. 4 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia
2003 r., zgodnie z którym należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po
upływie 10 lat licząc od dnia, w którym stały się wymagalne. W związku z tymi za-
rzutami skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie apelacji wnio-
skodawczyni, ewentualnie przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu w Lublinie do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zaskarżona decyzja ustalająca zaległości składkowe wnioskodawczyni została
wydana w czasie obowiązywania art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r.
o systemie ubezpieczeń społecznych (obecnie jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11,
poz. 74) w brzmieniu nadanym mu ustawą z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych
ustaw. Zgodnie z tym przepisem termin przedawnienia należności z tytułu składek
wynosi 10 lat, natomiast w dotychczasowym brzmieniu tego przepisu termin
przedawnienia wynosił 5 lat. Zmiana polega również na tym, że nie przewiduje się
przerwania biegu przedawnienia (za wyjątkiem ogłoszenia upadłości dłużnika) lecz
zawieszenie biegu przedawnienia ( art. 24 ust. 5a - 5e i ust. 6). Przepisy dotyczące
przedawnienia w wersji obowiązującej po zmianie mogą mieć zastosowanie do na-
leżności, które w dniu wejścia w życie ustawy zmieniającej nie były przedawnione na
6
podstawie przepisów dotychczasowych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia
2005 r., I UK 232/04, OSNP 2006 nr 1-2, poz. 26).
Przepis art. 35 ust. 3 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finan-
sowaniu ubezpieczeń społecznych stanowił, że należności z tytułu składek na ubez-
pieczenie społeczne ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym
składka stała się wymagalna, a przepis art. 35 ust. 4 miał brzmienie następujące:
bieg przedawnienia przerywa odroczenie płatności, rozłożenie spłaty należności na
raty i każda inna czynność zmierzająca do ściągnięcia należności, jeżeli o czynności
tej został zawiadomiony dłużnik. Składek nie można jednak dochodzić, jeżeli od ter-
minu ich płatności upłynęło 10 lat. Podobna regulacja zawarta była w art. 24 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych w jego brzmieniu pierwotnym, obowiązującym
od dnia 25 listopada 1998 r. Przepis art. 24 ust. 4 stanowił, że należności z tytułu
składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, a w przypadku przerwania biegu
przedawnienia, o którym mowa w ust. 5, po upływie 10 lat licząc od dnia, w którym
stały się wymagalne. Z kolei przepis art. 24 ust. 5 stanowi, że bieg przedawnienia
przerywa odroczenie terminu opłacenia należności z tytułu składek, rozłożenie spłaty
tych należności na raty i każda czynność zmierzająca do ściągnięcia tych należności,
jeżeli o czynności tej został zawiadomiony dłużnik. Treść zacytowanych przepisów
nie uprawnia do wniosku, że w przypadku przerwania 5-letniego okresu przedawnie-
nia okres ten ulega przedłużeniu do 10 lat. Określenie „przerwanie biegu przedaw-
nienia” należy interpretować zgodnie z powszechnym jego rozumieniem w systemie
prawnym. Przepis art. 124 § 1 k.c. stanowi, że po każdym przerwaniu przedawnienia
biegnie ono na nowo, przy czym zgodnie z art. 124 § 2 k.c. w razie przerwania
przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem
powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju
albo przed sądem polubownym przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postę-
powanie nie zostanie zakończone. Stosując te zasady do regulacji dotyczących
przedawnienia należności z tytułu składek należy przyjąć, że odroczenie terminu
płatności składek, rozłożenie należności na raty i podjęcie czynności zmierzających
do wyegzekwowania należności powoduje przerwanie biegu przedawnienia, przy
czym przerwa trwa do upływu terminu odroczenia płatności lub terminu zapłaty raty
albo do zakończenia postępowania egzekucyjnego (jego umorzenia lub stwierdzenia
bezskuteczności egzekucji). Po przerwaniu biegu przedawnienia termin ten biegnie
na nowo i wynosi 5 lat licząc od zakończenia przerwy. Zastrzeżenie, że składek nie
7
można dochodzić po upływie 10 lat od dnia ich wymagalności, oznacza, że należ-
ność przedawnia się także w przypadku, gdy nie upłynął wprawdzie 5-letni okres
przedawnienia liczony od zakończenia przerwy ale upłynął okres 10-letni liczony od
dnia wymagalności. W konsekwencji 5-letni okres przedawnienia należności z tytułu
składek, przewidziany w art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w
brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 stycznia 2003 r., przerwany wszczęciem
postępowania egzekucyjnego, biegnie na nowo od dnia zakończenia tego postępo-
wania.
Odnosząc te zasady do niniejszej sprawy należy stwierdzić, że należności
wnioskodawczyni z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne są przedawnione.
Wszczęcie postępowania egzekucyjnego z rachunku bankowego wnioskodawczyni w
stosunku do należności z tytułu składek za sierpień, wrzesień i października 1996 r.
w listopadzie i grudniu 1996 r. spowodowało przerwanie biegu przedawnienia tych
należności. Przerwa ta zakończyła się w dniu 27 lutego 1997 r., kiedy to Zakład
Ubezpieczeń Społecznych otrzymał z Banku [...] SA Oddziału w L. pismo o bezsku-
teczności egzekucji i okres przedawnienia zaczął bieg na nowo. Pięcioletni okres
przedawnienia liczony od stwierdzenia bezskuteczności egzekucji upłynął 27 lutego
2002 r. Co do dalszych należności, od listopada 1996 r. do lutego 1997 r. nie podjęto
żadnych czynności egzekucyjnych do dnia 18 października 2002 r. Ostatnia (najpóź-
niejsza) należność z tytułu składki za luty 1997 r. stała się wymagalna w dniu 10
marca 1997 r., gdyż taki termin płatności przewidywał przepis § 35 ust. 2 rozporzą-
dzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszanie do ubezpieczenia spo-
łecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (jedno-
lity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 68, poz. 330 ze zm.). Licząc od dnia wymagalności okres
przedawnienia upłynął 10 marca 2002 r. Czynności egzekucyjne wszczęte po tej da-
cie dotyczą należności już przedawnionych na podstawie art. 24 ust. 4 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1
stycznia 2003 r., który to przepis miał zastosowanie w sytuacji, gdy w dniu wejścia
jego w życie należności powstałe na podstawie przepisów wcześniej obowiązujących
nie były jeszcze przedawnione. Nie miał natomiast zastosowania przepis art. 24 ust.
4 w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2003 r., gdyż okres przedawnienia
upłynął przed tym dniem.
8
Zarzuty naruszenia prawa materialnego okazały się nieuzasadnione i z tych
przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił skargę kasacyjną.
========================================