Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 30 stycznia 2008 r.
I UK 204/07
Obowiązujący od dnia 1 lipca 2004 r. przepis art. 32 ust. 1a ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) nie ma zastosowa-
nia do nauczyciela, który przed tym dniem spełnił wszystkie warunki określone
w art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity
tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.), nawet jeżeli wniosek o emeryturę
złożył po tej dacie.
Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Myszka, Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 30 stycznia
2008 r. sprawy z odwołania Krystyny U. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w B. o emeryturę, na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 16 marca 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 19 września 2006 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w B. odmówił przyznania wnioskodawczyni Krystynie U. prawa do emerytury na pod-
stawie art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1983 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst:
Dz.U. z 2006 r. Nr 10, poz.27 ze zm.) wobec braku wymaganego dwudziestoletniego
okresu pracy w charakterze nauczyciela.
Odwołanie wnioskodawczyni od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 6 grudnia
2006 r. [...]. Sąd ustalił, że organ rentowy uznał za udowodniony okres pracy w cha-
rakterze nauczyciela wynoszący 19 lat 8 miesięcy i 13 dni. Ostatni stosunek pracy w
tym charakterze ustał 28 czerwca 2006 r., a wniosek o emeryturę został zgłoszony w
2
dniu 4 lipca 2004 r. Wskazane przez wnioskodawczynię dodatkowe okresy pracy
nauczycielskiej nie podlegają uwzględnieniu. W szczególności nie można uznać za
okres pracy, okresu przypadającego po ustaniu stosunku pracy i nie zmienia tego
fakt, że wnioskodawczyni wypłacono ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypo-
czynkowy. Nie można również uwzględnić przypadających po dniu 14 listopada 1991
r. okresów pobierania zasiłków chorobowych, wynoszących łącznie 181 dni, gdyż nie
pozwala na to obowiązujący od dnia 1 lipca 2004 r. przepis art. 32 ust. 1a ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.).
Po rozpoznaniu apelacji wnioskodawczyni Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 16 marca 2007 r. [...] zmienił zaskarżony wy-
rok oraz poprzedzającą go decyzję i przyznał wnioskodawczyni prawo do emerytury
od dnia 4 lipca 2004 r. Sąd Apelacyjny stwierdził, że przepis art. 32 ust. 1a ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych został dodany ustawą
z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 121, poz. 1264) i
obowiązuje od dnia 1 lipca 2004 r. Przed tą nowelizacją okresy niezdolności do pracy
spowodowanej chorobą były traktowane jako okresy pracy nauczycielskiej. W uza-
sadnieniu wyroku z dnia 5 maja 2005 r., II UK 219/04 (OSNP 2005 nr 22, poz. 361),
Sąd Najwyższy stwierdził, że wprowadzony przepis nie ma zastosowania do stanów
powstałych przed dniem 1 lipca 2004 r. Sąd Apelacyjny podzielił to stanowisko i
uznał, że charakter zmiany stanu prawnego i zasada ochrony praw nabytych prowa-
dzą do wniosku, że mające miejsce po dniu 14 listopada 1991 r. a przed dniem 1
lipca 2004 r. okresy niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał wynagro-
dzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyń-
stwa należy zaliczyć do okresów pracy w szczególnym charakterze nauczyciela, na-
wet jeżeli wniosek o przyznanie emerytury został złożony po dniu 1 lipca 2004 r. Do-
liczając okresy pobierania wynagrodzenia i zasiłków za czas choroby oraz zasiłku
opiekuńczego okresy pracy wnioskodawczyni w charakterze nauczyciela przekra-
czają 20 lat. Wnioskodawczyni spełniła zatem wszystkie warunki określone w art. 88
ust. 1 Karty Nauczyciela.
Od tego wyroku organ rentowy wniósł skargę kasacyjną opierając ją na pod-
stawie naruszenia prawa materialnego - art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy z dnia 17 grud-
nia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
3
tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), „poprzez przyjęcie przez Sąd, iż do
okresów pracy w szczególnym charakterze można zaliczyć okres pobierania zasił-
ków chorobowych, po dniu 1 lipca 2004 r. (łącznie 181 dni). Biorąc pod uwagę, iż
wnioskodawczyni wniosek o emeryturę z art. 88 z Karty Nauczyciela złożyła w dniu 4
lipca 2006 r., a zatem w nowym stanie prawnym i dlatego okresów pobierania zasiłku
chorobowego w latach 1996 - 2002 (łącznie 181 dni) nie można zaliczyć do okresu
pracy w szczególnym charakterze”. W uzasadnieniu skargi podniósł, że jego zda-
niem „intencją ustawodawcy było ograniczenie zakresu przywileju nabywania prawa
do emerytury przez nauczycieli i inne osoby zatrudnione w szczególnym charakterze
w stosunku do osób ubezpieczonych. Dlatego też 1 lipca 2004 r. wprowadzono do
art. 32 dodatkowo ust. 1a pkt 1, na mocy którego przy ustalaniu okresu zatrudnienia
w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze nie wlicza się okresów
niewykonywania pracy, za który pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r.
wynagrodzenie lub świadczenie z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 5.05 2005 r. sygn. akt: II UK
219/04, na które powołuje się w uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny, zapadło w
sprawie, w której wniosek złożono przed zmianą przepisów, tj. przed 1 lipca 2004 r.
Wprowadzenie przepisu art. 32 ust. 1a pkt 1 nastąpiło z miesięcznym okresem vaca-
tio legis bez mocy wstecznej. Wejście w życie tego przepisu w istocie ograniczyło
(zawężyło) pojęcie okresu pracy w szczególnym charakterze. Tym samym, zdaniem
organu rentowego, ustawodawca ograniczył - od tej daty - zakres przywileju nabywa-
nia prawa do emerytury przez nauczycieli (i inne osoby zatrudnione w szczególnym
charakterze) w stosunku do ogółu ubezpieczonych”. W związku z tymi zarzutami
skarżący wniósł o „uchylenie i zmianę zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego z
dnia 16.03. 2007 r., w którym Sąd przyznał Krystynie U. emeryturę od dnia 4 lipca
poprzez oddalenie odwołania wnioskodawczyni”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawą prawną żądania emerytury jest przepis art. 88 ust. 1 ustawy z dnia
26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela. Zgodnie z tym przepisem nauczyciele, ma-
jący trzydziestoletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczegól-
nym charakterze, mogą przejść na emeryturę po rozwiązaniu stosunku pracy na swój
wniosek. Dla skorzystania z prawa do przejścia na emeryturę bez względu na wiek
4
wymagane jest spełnienie trzech warunków: posiadanie trzydziestoletniego okresu
zatrudnienia, posiadanie dwudziestoletniego okresu pracy w szczególnym charakte-
rze, za którą uważana jest praca nauczyciela, oraz rozwiązanie stosunku pracy. W
dacie wejścia w życie Karty Nauczyciela za okresy zatrudnienia uważało się okresy
pozostawania w stosunku pracy, w czasie których pracownik pobierał wynagrodzenie
lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego. Te same zasady były stosowane do ustala-
nia okresów pracy w szczególnym charakterze, z tym że praca ta musiała być wyko-
nywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy (§ 2 rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze
zm.). Po wejściu w życie ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji eme-
rytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), co nastąpiło z dniem 15 listopada 1991 r., dotych-
czasowe określenia - okresy zatrudnienia, równorzędne i zaliczalne do okresu za-
trudnienia - zostały zastąpione określeniami - okresy składkowe i nieskładkowe oraz
okresy pracy w gospodarstwie rolnym. Tymi samymi pojęciami operuje obecnie obo-
wiązująca ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
przy czym okres pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy oraz zasił-
ków z tytułu choroby i macierzyństwa uważany jest za okres nieskładkowy (art. 7).
Ustawa o emeryturach i rentach w art. 32 ust. 1 zachowała dotychczasowe szczegól-
ne uprawnienia emerytalne z tytułu wykonywania pracy w szczególnym charakterze.
Odnosząc jej uregulowania do treści art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, zawarte w tym
przepisie określenie „trzydziestoletni okres zatrudnienia” należy rozumieć jako sumę
okresów składkowych, okresów nieskładkowych w limicie 1/3 okresów składkowych
oraz okresów uzupełniających prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w nim.
Natomiast określenie „wykonywanie pracy w szczególnym charakterze” w odniesie-
niu do przepisów ustawy o emeryturach i rentach w brzmieniu pierwotnym należało
rozumieć jako okresy pozostawania w stosunku pracy na stanowiskach, na których
praca uznawana jest za wykonywaną w szczególnym charakterze, niezależnie od
tego czy wynagrodzenie było wypłacane za czas wykonywania pracy, czy za czas
usprawiedliwionej nieobecności w pracy, czy też zamiast wynagrodzenia pracownik
otrzymywał zasiłki z tytułu choroby lub macierzyństwa. W tym zakresie wprowadze-
nie rozróżnienia na okresy składkowe i nieskładkowe niczego nie zmieniło, zatem
okresy, za które nauczyciel otrzymywał zasiłki z ubezpieczenia społecznego były wli-
5
czane do okresu pracy w szczególnym charakterze, mimo że przy ustalaniu ogólne-
go (trzydziestoletniego) okresu ubezpieczenia były traktowane jako okresy nieskład-
kowe. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 listopada 2003 r.,
III UZP 10/03 (OSNP 2004 nr 5, poz. 87) i pogląd te został powtórzony w wyrokach z
dnia 5 maja 2005 r., II UK 215/04 (OSNP 2005 nr 22, poz. 360) i z dnia 5 maja 2005
r., II UK 219/04 (OSNP 2005 nr 22, poz. 361). Taki stan prawny obowiązywał do dnia
1 lipca 2004 r.
Ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 121,
poz. 1264), która weszła w życie w dniu 1 lipca 2004 r., został dodany przepis art. 32
ust. 1a w brzmieniu: „przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się 1) okresów niewykonywania
pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub
świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, 2) okre-
sów, w których na mocy szczególnych przepisów pracownik został zwolniony ze
świadczenia pracy, z wyjątkiem okresu urlopu wypoczynkowego”. Według nowego
stanu prawnego okresy pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy z
powodu choroby oraz okresy pobierania zasiłku chorobowego i opiekuńczego nie są
wliczane do okresu pracy w szczególnym charakterze. Powołany przepis nie ma jed-
nak zastosowania do osób, które warunki wymagane do przyznania emerytury na
podstawie art. 88 ust 1 Karty Nauczyciela spełniły przed jego wejściem w życie.
Zgodnie z art. 100 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach, prawo do świadczeń
powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego
prawa. Jeżeli wszystkie warunki wymagane do nabycia prawa do emerytury zostały
spełnione, powstaje prawo do emerytury, zatem zmiany w przepisach ograniczające
dotychczasowe uprawnienia czy wprowadzające dodatkowe warunki nie mają
wpływu na istnienie nabytego prawa. Wnioskodawczyni spełniła wszystkie wymaga-
ne przepisem art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela warunki w dniu 28 czerwca 2004 r. W
tym dniu został rozwiązany jej stosunek pracy w charakterze nauczyciela, posiadała
wymagane okresy składkowe i nieskładkowe, a okres wykonywania pracy w charak-
terze nauczyciela ustalany według zasad obowiązujących w dniu ustania stosunku
pracy przekraczał 20 lat. Uprawnienia do emerytury oceniane są na podstawie stanu
prawnego obowiązującego w dniu rozwiązania stosunku pracy, niezależnie od tego,
kiedy zostanie zgłoszony wniosek o przyznanie tego świadczenia. Obowiązujący od
6
dnia 1 lipca 2004 r. przepis art. 32 ust.1a ustawy o emeryturach i rentach nie ma za-
stosowania do nauczyciela, który przed tym dniem spełnił wszystkie warunki określo-
ne w art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, nawet jeżeli wniosek o emeryturę złożył po tej
dacie. Zawarte w tym przepisie ograniczenia w stosunku do stanu dotychczasowego
mają zastosowanie do osób nabywających prawo do emerytury po jego wejściu w
życie, czyli takich, które do dnia 1 lipca 2004 r. nie miały 30-letniego okresu ubezpie-
czenia lub okres ich pracy w szczególnym charakterze był krótszy niż 20 lat, albo nie
rozwiązały stosunku pracy. Skarżący nie kwestionuje ustaleń dotyczących spełnienia
przez wnioskodawczynię do dnia 1 lipca 2004 r. warunków wymaganych obowiązu-
jącymi do tej daty przepisami, a powołuje się jedynie na to, że wniosek został zgło-
szony po zmianie przepisów. Jak stwierdzono wyżej, niezgłoszenie wniosku do
czasu zmiany przepisów nie może spowodować utraty praw nabytych. Zarzut nieza-
stosowania przepisu art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach okazał się
więc nieuzasadniony.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił skargę
kasacyjną.
========================================