Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 27 listopada 2003 r.
III UZP 10/03
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczy-
ka, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 27 listopada 2003 r. sprawy z wniosku Sta-
nisława F. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w Ł. o emeryturę,
na skutek zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny w Łodzi po-
stanowieniem z dnia 12 września 2003 r., sygn. akt III AUa 1332/02
„Czy do okresu pracy w szczególnych warunkach, o jakich mowa w § 4 ust. 1
pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku eme-
rytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), wlicza się okresy zasiłku chorobowego w
czasie trwania stosunku pracy, przypadające po dniu wejścia w życie ustawy z dnia
17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania eme-
rytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104. poz. 450 ze zm.) ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Do okresu pracy w szczególnych warunkach, o jakich mowa w § 4 ust. 1
pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), wlicza się okresy zasiłku
chorobowego w czasie trwania tego stosunku pracy, przypadające po dniu
wejścia w życie ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur
i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz.U. Nr 104. poz. 450 ze zm.).
U z a s a d n i e n i e
2
Przedstawione zagadnienie prawne powstało w toku rozpoznawania apelacji
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w Łodzi od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 27 czerwca 2002 r.
Powołanym wyrokiem Sąd pierwszej instancji zmienił zaskarżoną decyzję or-
ganu rentowego z dnia 3 sierpnia 2001 r. i przyznał wnioskodawcy Stanisławowi F.
prawo do emerytury przysługującej pracownikom zatrudnionym w szczególnych wa-
runkach lub w szczególnym charakterze.
Zaskarżoną decyzją organ rentowy odmówił wnioskodawcy prawa do emerytu-
ry, uznając, iż nie spełnił on warunków koniecznych do przyznania świadczenia, gdyż
nie udowodnił 15 lat pracy w szczególnym charakterze. Organ rentowy nie uwzględ-
nił w ustaleniu okresów pracy w szczególnym charakterze, przypadających po dniu
14 listopada 1991 r. okresów, w których wnioskodawca pobierał zasiłek chorobowy.
Sąd poczynił następujące ustalenia okoliczności faktycznych. Wnioskodawca
w okresie od 1 września 1985 r. do 31 sierpnia 2001 r. pracował w Zespole Szkół
Budowlanych w Z. w charakterze nauczyciela, a stosunek pracy został z nim rozwią-
zany na podstawie art. 20 ust. 1 pkt. 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nau-
czyciela, to jest z powodu zmian organizacyjnych pracy w szkole. W okresach od 25
lipca 1992 r. do 20 sierpnia 1992 r., od 15 lutego 1995 r. do 27 lutego 1995 r., od 27
lutego 1995 r. do 14 sierpnia 1995 r, od 14 listopada 1996 r. do 13 grudnia 1996 r.,
od 14 grudnia 1996 r. do 31 grudnia 1996 r., od 1 stycznia 1997 r. do 2 października
1997 r. wnioskodawca pobierał zasiłek chorobowy. Wnioskodawca udokumentował
łącznie 43 lata 1 miesiąc i 17 dni okresów składkowych i nieskładkowych, w tym 41
lat 6 miesięcy i 3 dni okresów składkowych oraz 1 rok 5 miesięcy i 14 dni okresów
nieskładkowych.
W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Okręgowy wywiódł, iż wniosko-
dawca spełnił przesłanki, o jakich mowa w art. 31 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz.
1118 ze zm.) w związku z § 4 ust. 1 i § 15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7
lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szcze-
gólnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), po-
zwalające na przejście na emeryturę w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt. 1
powołanej ustawy, a mianowicie ukończył 60 lat życia, posiada wymagany okres za-
trudnienia i udokumentował co najmniej 15 lat pracy w szczególnym charakterze.
3
Spór sprowadzał się do tego, czy z okresu wykonywania pracy w szczególnym
charakterze, uprawniającego do nabycia wcześniejszej emerytury należy wyłączyć
okres pobierania przez wnioskodawcę zasiłku chorobowego, po wejściu w życie
ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach
ustalania emerytur i rent oraz zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze
zm.), która wprowadziła pojęcie okresów składkowych i nieskładkowych. Zdaniem
Sądu Okręgowego, brak jest podstaw do wyłączenia z okresów pracy w szczegól-
nych warunkach lub w szczególnym charakterze, uprawniających do nabycia prawa
do wcześniejszej emerytury, okresów pobierania zasiłku chorobowego w trakcie tego
zatrudnienia, a przypadających po 14 listopada 1991 r. Sąd pierwszej instancji stanął
na stanowisku, iż § 4 ust. 1 pkt 3 powołanego rozporządzenia wprowadził jako
przesłanki nabycia prawa do wcześniejszej emerytury, oprócz wymogu ukończenia
wymaganych lat życia, także posiadanie wymaganego okresu zatrudnienia, w tym co
najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Pojęcia okresów zatrudnienia nie
można utożsamiać z pojęciem okresów pracy, o czym świadczy wprowadzenie tego
rozróżnienia przez ustawodawcę, a także fakt, iż powyższe rozporządzenie zostało
wydane na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 55 ustawy z dnia 14
grudnia 1982 r.o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40,
poz. 267 ze zm.), która w art. 11 stanowiła, iż okresami równorzędnymi z okresami
zatrudnienia są okresy pracy, w których pracownik pobierał wynagrodzenie lub zasiłki
z ubezpieczenia społecznego: chorobowy, macierzyński albo opiekuńczy.
Po wprowadzeniu zmian do powołanej ustawy o z.e.p. przez ustawę z dnia 17
października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i
rent oraz o zmianie niektórych ustaw, pojęcie okresów zatrudnienia zostało zastąpio-
ne pojęciem okresów składkowych i nieskładkowych, ustawodawca jednak nieokre-
ślił, co należy w związku z tą zmianą rozumieć pod pojęciem okresu pracy, co uza-
sadnia - zdaniem Sądu pierwszej instancji - zastosowanie do interpretacji tego poję-
cia przepisów Kodeksu pracy i w związku z tym przez okres pracy należy rozumieć
okres pozostawania w stosunku pracy. Skoro zatem wnioskodawca, poza spełnie-
niem innych ustawowych przesłanek, pozostawał przez 16 lat w stosunku pracy jako
pracownik zatrudniony w szczególnym charakterze, spełnił wszystkie przesłanki
pozwalające na przyznanie prawa do wcześniejszej emerytury.
W apelacji wniesionej od tego wyroku organ rentowy domagał się jego zmiany,
ewentualnie jego uchylenia i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponowne-
4
go rozpoznania. Zarzut apelującego sprowadzał się do naruszenia przez Sąd pierw-
szej instancji prawa materialnego - art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o eme-
ryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz § 2 ust. 1 § 3 i § 4 w
związku z § 15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 grudnia 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, przez błędną ich interpretację i w konsekwencji błędne
zastosowanie. Zdaniem apelującego organu rentowego, przepisy powołanego rozpo-
rządzenia nie podlegają wykładni rozszerzającej, a definicję pojęcia okresów pracy
zawiera § 2 ust. 1 tego rozporządzenia, który stanowi, że okresami pracy w warun-
kach szczególnych lub w szczególnym charakterze, na zasadach określonych w roz-
porządzeniu, są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczegól-
nym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowią-
zującym na danym stanowisku pracy. Przepis ten wyraźnie wskazuje, że okresem
pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest okres wyko-
nywania pracy, a nie pozostawania w zatrudnieniu. Brak jest zatem możliwości in-
terpretowania pojęcia okresu pracy na podstawie nieobowiązującego już art. 11
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, jak też w oparciu o
przepisy Kodeksu pracy. Stąd też wnioskodawca nie spełnił przesłanki posiadania 15
lat okresów pracy w szczególnym charakterze, bowiem wprawdzie przez ponad 15
lat pozostawał w stosunku pracy w szczególnym charakterze, lecz pracę tę wyko-
nywał jedynie przez 14 lat 6 miesięcy i 17 dni.
Na tle tego właśnie stanowiska, dotyczącego interpretacji pojęcia okresu pracy
w szczególnych warunkach, w kontekście wyroku Sądu pierwszej instancji i apelacji
organu rentowego powstało przedstawione zagadnienie prawne, sprowadzające się
do kwestii, czy do okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym cha-
rakterze, o jakim mowa w § 4 ust. 1 pkt. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7
lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szcze-
gólnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wlicza się okresy zasiłku choro-
bowego w trakcie trwania stosunku pracy, przypadające po dniu wejścia w życie
ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach
ustalania emerytur i rent oraz zmianie niektórych ustaw.
W rozpoznawanej sprawie okolicznością bezsporną jest, iż w § 4 ust. 1 w
związku z § 3 i § 15 powoałanego rozporządzenia, ustawodawca w przypadku nau-
czycieli - mężczyzn, uzależnił nabycie prawa do wcześniejszej emerytury od trzech
5
warunków: osiągnięcia wieku emerytalnego, wynoszącego 60 lat, posiadania wyma-
ganego okresu zatrudnienia, tj. 25 lat, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnym
charakterze. Przepis § 4 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pra-
cowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,
w swojej treści zawiera dwa pojęcia: „zatrudnienie" i „praca w szczególnych warun-
kach lub w szczególnym charakterze", stąd też pojawia się wątpliwość, czy są to po-
jęcia tożsame, czy też ustawodawca celowo wprowadził to rozróżnienie. Przepis ten
został wydany w oparciu o delegację ustawową zawartą w art. 55 ustawy z dnia 14
grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, która w art. 11
zawierała definicję pojęcia okresów zatrudnienia dla potrzeb postępowania eme-
rytalno-rentowego i zgodnie z nią były to okresy pozostawania w stosunku pracy, w
czasie których pracownik pobierał wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia spo-
łecznego: chorobowy, macierzyński albo opiekuńczy.
Z dniem 15 listopada 1991 r. weszła w życie ustawa z dnia 17 października
1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o
zmianie niektórych ustaw, która w miejsce dotychczas obowiązujących pojęć: okre-
sów zatrudnienia i okresów równorzędnych z okresami zatrudnienia, wprowadziła
pojęcie okresów składkowych i nieskładkowych, uznając jednocześnie okres pobie-
rania zasiłku chorobowego za okres nieskładkowy. Powołane ustawy utraciły moc z
dniem 1 stycznia 1999 r. wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, która nadal uznała
okres pobierania zasiłku chorobowego za okres nieskładkowy.
Pomimo zrezygnowania przez ustawodawcę z dniem 15 listopada 1991 r. z
pojęcia „okresów zatrudnienia", nadal funkcjonuje ono w powołanym rozporządzeniu
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warun-
kach lub w szczególnym charakterze - obok pojęcia „pracy w szczególnych warun-
kach lub w szczególnym charakterze"- bez jednoczesnego wyjaśnienia tych pojęć.
Stąd też pojawia się wątpliwość interpretacyjna, czy należy pojęcie „praca w szcze-
gólnych warunkach lub w szczególnym charakterze" interpretować przy zastosowa-
niu wykładni historycznej i nadal uznawać, iż dla potrzeb postępowania emerytalno-
rentowego, należy rozumieć pod tym pojęciem okresy pozostawania w stosunku
pracy, w czasie których pracownik pobierał wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpiecze-
nia społecznego: chorobowy, macierzyński albo opiekuńczy, czy też zastosować
6
wykładnię systemową proponowaną przez organ rentowy i uznać, że pojęcie to
oznacza tylko okresy faktycznego świadczenia pracy.
Sąd Apelacyjny przychylił się do poglądu reprezentowanego przez organ ren-
towy, zgodnie z którym interpretacji powyższego pojęcia należy poszukiwać nie na
gruncie przepisów prawa pracy, lecz na gruncie § 2 ust. 1, powołanego rozporządze-
nia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych wa-
runkach lub w szczególnym charakterze, który stanowi, iż okresami pracy uzasad-
niającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są
okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym
stanowisku pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuję:
Zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ubezpieczonym
urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których mowa
w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakte-
rze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1, przy czym
według ust. 2 dla celów ustalenia tych uprawnień, za pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o
znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wyma-
gających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo wła-
sne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone
na podstawie przepisów dotychczasowych. W myśl ust. 3 pkt 5 cytowanego przepisu
dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnio-
nych w szczególnym charakterze uważa się nauczycieli, wychowawców lub innych
pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art.
1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r.Karta Nauczyciela ( jednolity tekst: Dz.U. 1997 r.
Nr 56, poz. 357, w brzmieniu ustalonym od dnia 6 kwietnia 2000 r. przez art. 1 pkt 53
ustawy z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie Karty Nauczyciela oraz o zmianie niektó-
rych innych ustaw, Dz.U. Nr 19, poz. 239, obecnie jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr
118, poz. 1112 ze zm.), zaś zasady przechodzenia na emeryturę, bez względu na
wiek, nauczycieli urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r. określają odrębne
przepisy (ust. 5).
7
Z przedstawionych unormowań niewątpliwie wynika, że zachowało swą moc, a
więc pozostaje w porządku prawnym, rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze, wydane z upoważnienia i w ramach de-
legacji ustawowej, zawartej w art. 55 nieobowiązującej już ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin, która w art. 53 ust. 4 przewidywała, że w sto-
sunku do nauczycieli uprawnienia z tytułu szczególnego charakteru ich zatrudnienia,
regulują odrębne przepisy. Trafnie zwraca się uwagę, że w słowniku zawartym w art.
5 pkt 1 i 2 ustawy o z.e.p., zdefiniowano pracownika jako osobę pozostającą w sto-
sunku pracy w myśl Kodeksu pracy, a zatrudnienie jako wykonywanie pracy w ra-
mach stosunku pracy. W tym kontekście należy odczytywać postanowienia § 2, 4 i
19 powołanego rozporządzenia Rady Ministrów. Pierwszy z tych przepisów w ust. 1
stanowi, iż okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach okre-
ślonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy
obowiązującym na danym stanowisku pracy, a przy ustalaniu tych okresów pracy,
uwzględnia się także okresy takiej pracy wykonywanej przed dniem wejścia w życie
rozporządzenia (§19 ust. 1), drugi zaś, w ust. 1 pkt 3 przewiduje, że pracownik, który
wykonywał prace w szczególnych warunkach, nabywa prawo do emerytury, jeżeli ma
wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych wa-
runkach.
W ocenie Sądu Najwyższego, sformułowania zawarte zwłaszcza w § 2 ust.1
pkt 3 rozporządzenia, świadczą o tym, że pojęcie „wykonywał prace” oraz „ma wy-
magany okres zatrudnienia” nie są tożsame - jak trafnie zauważył Sąd pierwszej in-
stancji. Pogląd ten umacniała regulacja art. 11 ustawy o z.e.p., stanowiąca, że okre-
sami zatrudnienia, wymaganymi do uzyskania świadczeń, są okresy pozostawania w
stosunku pracy. Fakt, że okresy pobierania między innymi zasiłku chorobowego były
traktowane w ustawie o z.e.p. jako okresy równorzędne z okresami zatrudnienia, zaś
te same okresy w ustawie z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i
rent zostały potraktowane jako okresy nieskładkowe, w związku z zastąpieniem pojęć
okresy zatrudnienia, równorzędne i zaliczalne, pojęciami okresy składkowe (art. 2 tej
ostatniej ustawy), okresy nieskładkowe (art. 4) oraz traktowane jak składkowe (art.5),
ma ten skutek, że od dnia wejścia w życie ustawy o rewaloryzacji okresy nieskładko-
we, w tym okres pobierania zasiłku chorobowego, są uwzględniane przy ustalaniu
8
okresów pracy koniecznych dla przyznania prawa do świadczenia w rozmiarze nie-
przekraczajacym jednej trzeciej uwzględnionych okresów składkowych (art. 4 ust. 2).
Tę samą regulację w tej części zawiera obecnie obowiązująca ustawa o emeryturach
i rentach z FUS (art. 5 ust. 2), traktująca jako okresy nieskładkowe między innymi
okres pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wypłaconego na
podstawie przepisów Kodeksu pracy oraz zasiłków z ubezpieczenia społecznego:
chorobowego lub opiekuńczego (art.7 pkt 1 a i b). Okoliczność, że ustawy o z.e.p. i o
rewaloryzacji emerytur i rent, zostały uchylone, nie może oznaczać, iż w obecnym
stanie prawnym pojęcia te - niezdefiniowane w ustawie o emeryturach i rentach z
FUS - mogą być interpretowane w oderwaniu od przepisów Kodeksu pracy, do któ-
rego zresztą wprost nawiązywał art. 5 powołanej wyżej ustawy o zep. W ocenie Sądu
Najwyższego, pojęcia pracownik, stosunek pracy czy zatrudnienie nie mogą być in-
terpretowane na użytek prawa ubezpieczeń społecznych inaczej niż interpretuje je
akt prawny określający prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, tj. Kodeks
pracy. W myśl art.2 Kodeksu pracy pracownikiem jest osoba zatrudniona na podsta-
wie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o
pracę, zaś stosunek pracy został zdefiniowany jako zobowiązanie pracownika do
wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierow-
nictwem oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym, a pracodawcy - do za-
trudnienia pracownika za wynagrodzeniem, przy czym zatrudnienie w takich warun-
kach jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę za-
wartej przez strony umowy (art. 22 §1 i 11
k.p.). Pogląd ten wzmacnia treść art. 6 ust.
1 pkt 1 oraz art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpie-
czeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.). Przepis art. 6 ust. 1 pkt 1 stano-
wi, że obowiązkowym ubezpieczeniom: emerytalnemu i rentowym podlegają, osoby
fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są: pracownikami (...), zaś za
pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy (art. 8 ust. 1). Sformu-
łowania te oznaczają odpowiednio pracownika i stosunek pracy według wskazań
Kodeksu pracy.
Należy też dodać, że z samego tytułu omawianego rozporządzenia - (...) „pra-
cowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze”
- wynika, iż jego regulacja dotyczy takich właśnie pracowników, a więc pozostających
w zatrudnieniu w ramach stosunku pracy. Ma to i ten skutek, że do takiego okresu
pracy wlicza się także okres corocznego, płatnego urlopu wypoczynkowego, będą-
9
cego niezbywalnym prawem pracownika, mimo, że w takim okresie - co oczywiste -
praca rozumiana jako faktyczne wykonywanie określonych czynności nie ma miej-
sca.
Podobny problem był już przedmiotem oceny i został ostatnio wyjaśniony w
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 30 lipca 2003 r., II UK 323/02, (dotąd niepubliko-
wanym). W uzasadnieniu tego wyroku (wydanego w sprawie o tzw. emeryturę nau-
czycielską,) Sąd Najwyższy wskazał, powołując się także na wykładnię historyczną,
że „po wejściu w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wyraźnie zarysowują się dwa odrębne systemy
emerytalne nauczycieli, wywodzące się z potraktowania pracy nauczycielskiej jako
zatrudnienie w szczególnym charakterze: pierwszy, związany z wykonywaniem pracy
w szczególnym charakterze określonej w rozporządzeniu, i drugi, w którym warunki
emerytalne regulowane są przepisami odrębnymi. Nauczyciele urodzeni w okresach
wskazanych w art. 32 ustawy, mogą więc nabyć prawo do emerytury na zasadach
określonych w § 4 rozporządzenia, czyli po osiągnięciu wieku wynoszącego 55 lat
dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn i okresu zatrudnienia, odpowiednio 20 i 25 lat, w tym
co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach, przy czym pracę nauczycielską
wymienioną w art. 1 pkt 1-7 ustawy - Karta Nauczyciela, określoną w tej ustawie jako
praca zaliczona do I kategorii zatrudnienia, uważa się za pracę w szczególnym
charakterze. Nauczyciele urodzeni w tych okresach nabywają zgodnie z art. 32 ust. 1
i art. 47 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
prawo do emerytury bez względu na wiek na podstawie odrębnych przepisów. Nie
ulega wątpliwości, że chodzi tu o art. 88 ust. 1 ustawy Karta Nauczyciela, zgodnie z
którym nauczyciel może przejść na emeryturę po wykazaniu 30-letniego okresu
zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze, lub 25-
letniego okresu zatrudnienia, w którym przez co najmniej 20 lat wykonywał pracę w
szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym. Przez pracę nauczyciela
wykonywaną w szczególnym charakterze należy rozumieć - przez odwołanie się do
ogólnej definicji nauczyciela zawartej w art. 3 pkt 1 Karty - pracę wykonywaną w
charakterze nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego w
przedszkolu, szkole lub innej placówce wymienionej w art. 1 ust. 1 ustawy (por.
uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 1984 r., III UZP
8/86, OSNCP 1986 nr 12, poz. 193, oraz wyroki z dnia 21 sierpnia 1985 r., II URN
117/85, niepublikowany, z dnia 12 lutego 1985 r., II UR 2/85, OSNCP 1985 nr 10,
10
poz. 161 oraz w uchwałę z dnia 23 stycznia 1986 r., III UZP 56/85, OSNC 1986 nr
12, p. 203). Przepis art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela jest przepisem szczególnym (w
odniesieniu do ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych) i w zakresie uprawnień emerytalnych nauczycieli normuje
wszystkie wymagania, których spełnienie uprawnia nauczyciela do przejścia na eme-
ryturę bez względu na wiek. Zatrudnienie nauczycieli, wychowawców i innych pra-
cowników pedagogicznych zatrudnionych w przedszkolach, szkołach i placówkach
wymienionych w art. 1 ust. Karty Nauczyciela (art. 3 pkt 1) jest właśnie zatrudnieniem
traktowanym jako praca w szczególnym charakterze. Porównanie treści przepisów
art. 88 ust.1 i art. 3 pkt 1 Karty Nauczyciela uwidocznia jednak różnicę w użytych w
nich sformułowaniach, gdyż pierwszy mówi o „wykonywaniu” pracy w szczególnym
charakterze, a drugi o „zatrudnieniu” na określonym stanowisku, w czym zawiera się
sugestia, że w odniesieniu do stażu emerytalnego ustawodawca przewidział wyższe
wymagania, ujmując okres zatrudnienia tylko jako okres praktycznego świadczenia
pracy (w ujęciu szerszym, traktowanym jako okres zatrudnienia, chodziłoby o pełny
staż, obejmujący przerwy w pracy mieszczące się w ramach istniejącego stosunku
pracy). W dotychczasowym orzecznictwie sądów ubezpieczeń społecznych
zaliczanie okresów nieświadczenia pracy do okresów zatrudnienia nie było
kwestionowane. I tak, jeszcze Trybunał Ubezpieczeń Społecznych w uchwale
kolegium siedmiu sędziów z dnia 25 maja 1960 r. (OSPiKA 1962 nr 2, poz. 32), jak i
w wyroku z dnia 19 lipca 1963 r., III TR 1166/62 (tezy TUS 1965, s. 24), zajął stano-
wisko, że nawet okres, w którym nauczyciel był zawieszony w czynnościach z ogra-
niczeniem wynagrodzenia, stanowi okres zatrudnienia. W uzasadnieniu podniósł, że
na pojęcie zatrudnienia składają się wykonywanie pracy i pobieranie za nią wyna-
grodzenia. Jest to pojęcie szerokie, określające pojęcie pracownika i w tym rozu-
mieniu przez wykonywanie pracy (zatrudnienia) należy rozumieć istnienie stosunku
pracy. Istotne jest, że pogląd ten został wyrażony na tle art. 7 dekretu z dnia 25
czerwca 1954 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin
(jednolity tekst: Dz.U. z 1958 r. Nr 23, poz. 97), uznającego za okresy zatrudnienia
„okresy pracy wykonywanej na obszarze Państwa Polskiego”, a więc wprost odno-
szącego się do rzeczywistego świadczenia pracy. W tym też stanie prawnym wydane
zostało rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 maja 1957 r. w sprawie zaliczania
nauczycieli do I kategorii zatrudnienia, a jednak przy ocenie zatrudnienia w tej kate-
gorii uwzględniało również okresy, w czasie których nauczyciel nie pełnił zawodowej
11
pracy pedagogicznej, takie jak okresy urlopów bezpłatnych udzielonych dla celów
oświatowych, naukowych lub dla pracy w ZNP. Nawet zatem wówczas, gdy prawo do
emerytury nauczycielskiej powiązane było wprost z wykonywaniem zatrudnienia I
kategorii, nie obowiązywała bezwzględnie zasada wliczania okresów wykonywania
pracy w tej kategorii. Uznanie, że pod pojęciem „wykonywania” pracy nauczycielskiej
(w szczególnym charakterze) rozumieć należy okres, w którym nauczyciel
rzeczywiście świadczył taką pracę, prowadzi zresztą do powiązania pracowniczego
stosunku ubezpieczenia społecznego z sytuacją faktyczną, gdy tymczasem stosunek
ten obejmuje - zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych - wszystkie osoby fizyczne, które na obszarze
Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami, czyli pozostają w stosunku pracy (art. 8
ust. 1 tej ustawy). Przypadające w czasie trwania stosunku pracy przerwy w świad-
czeniu pracy nauczycielskiej są uznawane za okresy zatrudnienia na danym stano-
wisku pracy, czego nie kwestionował Sąd Najwyższy nawet w uchwale z dnia 27
maja 1981 r., II UZP 13/81 (OSPiKA 1982 nr 9-10, poz. 162), w której wyraził pogląd,
że okres pobierania renty chorobowej nie podlega wliczeniu do okresu zatrudnienia
w I kategorii zatrudnienia. Z kolei, w wyroku z dnia 15 grudnia 1997 r., II UKN 410/97
(OSNAPiUS 1998 nr 21, poz. 635) Sąd Najwyższy przyjął wprost, że przepis art. 88
Karty Nauczyciela wymaga do uzyskania emerytury nauczycielskiej wykazania 20 lat
pracy w zawodzie nauczyciela, a nie zatrudnienia w I kategorii, stwierdzając, że
przepisy tej ustawy takiego pojęcia (w ówczesnym brzmieniu) nie używają. Ostatecz-
nie, skoro w art. 3 pkt 1 Karty Nauczyciela bycie nauczycielem zostało powiązane z
zatrudnieniem na określonych stanowiskach pracy pedagogicznej, uznawanej za
pracę w szczególnym charakterze, to wykonywanie tej pracy w rozumieniu art. 88
ust. 1 Karty jest równoznaczne z pozostawaniem nauczyciela w stosunku pracy na
takim stanowisku. Po tym stwierdzeniu staje się oczywiste, że przerwy w pracy spo-
wodowane czasową niezdolnością do jej świadczenia w związku z chorobą (poro-
dem) i korzystaniem z wynagrodzenia lub świadczeń z ubezpieczenia społecznego z
tego tytułu, są okresami, w których nauczyciel zachowuje status osoby wykonującej
pracę w szczególnym charakterze. To samo dotyczy urlopu dla poratowania zdrowia,
pomyślanego jako okres powstrzymywania się od pracy, niezbędny do regeneracji sił
i zapewnienia możności dalszego wykonywania pracy i z tego względu jest samo
przez się zrozumiałe, że nie może być traktowany inaczej niż okres zatrudnienia, ze
wszystkimi związanymi z tym uprawnieniami (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia
12
19 września 1996 r., I PRN 67/96, OSNAPiUS 1997 nr 6, poz. 99 oraz z dnia 20
kwietnia 2001 r., I PKN 377/00, OSNP 2003 nr 5, poz. 115).”
Przedstawione szeroko - wobec nieopublikowania dotąd tego wyroku - po-
dzielane przez skład rozpoznający niniejszą sprawę rozważania, prowadzą do wnio-
sku, że do okresów pracy w szczególnych warunkach, o jakich mowa w § 4 ust. 1 pkt
3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., wlicza się okresy zasiłku
chorobowego pobieranego w czasie trwania tego stosunku pracy, przypadające po
wejściu w życie ustawy z dnia 17 października 1991 r.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji.
========================================