Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 404/07
POSTANOWIENIE
Dnia 31 stycznia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Marek Sychowicz
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
w sprawie ze skargi U. R.
przy uczestnictwie Gminy T., Skarbu Państwa - Starosty Powiatu X., E. H. i A. H.
o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem
Sądu Rejonowego w P. z dnia 28 maja 1997 r., sygn. akt I Ns (…),
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 31 stycznia 2008 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania Gminy T.
od postanowienia Sądu Okręgowego w P. z dnia 26 lutego 2007 r., sygn. akt II Ca (…),
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w P.
do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Postawieniem z dnia 23 maja 2005 r. Sąd Rejonowy w P. oddalił skargę U. R. o
wznowienie postępowania w sprawie I Ns (...), w której wymieniony Sąd – na wniosek
Gminy T. – stwierdził, że z dniem 1 stycznia 1985 r. Skarb Państwa nabył w drodze
zasiedzenia własność nieruchomości położonej w T. przy ul. M.
Z ustaleń Sądu wynika, że zabudowana domem nieruchomość w T. przy ul M.,
oznaczona w ewidencji gruntowej jako działka nr 148 o powierzchni 0,1944 ha,
stanowiła współwłasność L. H. w 1/3 części, uzyskaną na podstawie postanowienia
Sądu Grodzkiego w T. z dnia 19 grudnia 1923 r. o przysądzeniu własności, oraz I. i E.
2
małż. F. w 2/3 częściach. Na tej nieruchomości L. H. i jego żona H. spędzali wakacje, tu
urodziła się ich córka U. H. (obecnie R.).
L. H. zmarł dnia 19 stycznia 1951 r. Spadek po nim nabyli żona w ¼ części oraz
syn A. L. H. i córka U. M. H. po 3/8 części.
Po śmierci L. H. sporną nieruchomością administrował Zakład Gospodarki
Mieszkaniowej w T., a od 1956 r. – Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w T. Do
znajdujących się w budynku mieszkań zostali wprowadzeniu lokatorzy. W latach 70.
bądź 80. na nieruchomości wybudowano pomieszczenia gospodarcze (komórki).
Pismem z dnia 23 marca 1987 r. U. R. zwróciła się do Urzędu Miasta i Gminy w
T. o uregulowanie stanu prawnego nieruchomości i zaproponowała sprzedaż udziału L.
H. we współwłasności nieruchomości, ponieważ „nie jest w stanie korzystać z prawa
własności”. H. H. odwiedziła – około roku 1998 – jedną z lokatorek mieszkania
znajdującego się w T. przy ul. M.
Spadek po A. H., zmarłym w latach 90., odziedziczył jego syn P. H..
Spadkobiercami P. H., który zmarł 2002 r., są jego żona E. H. i córka A. H.
Spadkobiercą zmarłej dnia 3 marca 2004 r. H. H. jest U. R.
Sąd Rejonowy w P. postanowieniem z dnia 28 maja 1997 r., sygn. akt I Ns (…),
wydanym w sprawie z wniosku Gminy T. przy udziale Skarbu Państwa
reprezentowanego przez Kierownika Urzędu Rejonowego w T. o zasiedzenie, stwierdził,
że Skarb Państwa z dniem 1 stycznia 1985 r. nabył w drodze zasiedzenia własność
nieruchomości położonej w T. przy ul. M., stanowiącej działkę nr (…) o powierzchni
0,1944 ha. W sprawie nie zgłosili udziału inni zainteresowani, mimo wezwania przez
ogłoszenie.
Sąd Rejonowy uznał, że U. R. nie wykazała, iż w sprawie I Ns (…) nie było
podstaw do uwzględnienia wniosku o zasiedzenie spornej nieruchomości. Zgromadzony
w sprawie materiał wskazuje jednoznacznie, że po śmierci L. H. nieruchomością
zarządzał Skarb Państwa reprezentowany przez odpowiednie jednostki organizacyjne.
Nie ma dowodów świadczących o tym, że spadkobiercy L. H. interesowali się
nieruchomością przed dniem 23 marca 1987 r. Rodzina H. nie zamieszkiwała w spornej
nieruchomości, nie zarządzała nią i nie płaciła podatku. Nikt ze spadkobierców L. H. nie
zgłosił udziału w postępowaniu o zasiedzenia. Stwierdzając zasiedzenie na podstawie
art. 172 k.c., Sąd uznał, że Skarb Państwa, jako posiadacz w złej wierze, nabył
własność spornej nieruchomości z dniem 1 stycznia 1985 r.
3
Sąd Okręgowy – na skutek apelacji U. R. – zmienił postanowienie Sądu pierwszej
instancji w ten sposób, że zmienił wydane przez Sąd Rejonowy w P. postanowienie z
dnia 28 maja 1997 r., sygn. akt I Ns (…), i oddalił wniosek o zasiedzenie spornej
nieruchomości. Aprobując podstawę faktyczną zaskarżonego postanowienia, Sąd
odwoławczy nie podzielił oceny prawnej. Uznał, że władanie sporną nieruchomością
przez Skarb Państwa nie miało charakteru posiadania samoistnego, ponieważ wiązało
się z wykonywaniem czynności z zakresu zadań publicznych (imperium), a nie z zakresu
stosunków cywilnoprawnych (dominium). Skarb Państwa – zdaniem Sądu – mimo, że
formalnie nie przejął nieruchomości w zarząd na podstawie rozporządzenia Ministra
Gospodarki Komunalnej z dnia 9 czerwca 1959 r. w sprawie przejmowania budynków w
zarząd państwowy (Dz. U. Nr 38, poz. 237 ze zm.), faktycznie pełnił taką rolę, jak
władający budynkami przejętymi w zarząd na podstawie tego rozporządzenia.
W skardze kasacyjnej, opartej na pierwszej podstawie, pełnomocnik Gminy T.
zarzucił naruszenie art. 172, art. 336 i art. 339 k.c. przez ich błędną wykładnię i wniósł o
uchylenie zaskarżonego postanowienia i oddalenie apelacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na zaskarżonym postanowieniu zaważyła – co wynika jednoznacznie z jego
uzasadnienia – uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 września
1993 r., III CZP 72/93 (OSNC 1994, nr 3, poz. 49), w której Sąd Najwyższy, kładąc
nacisk na konieczność rozróżnienia władztwa publicznego (imperium) i właścicielskiego
(dominium), sformułował pogląd, że „do okresu zasiedzenia nieruchomości przez Skarb
Państwa nie zalicza się okresu władania przez organy państwowe lub państwowe osoby
prawne, wykonywanego w ramach uprawnień Państwa jako podmiotu prawa
publicznego, mimo istnienia tytułu własności uznanego następnie za nieistniejący”. Do
tego stanowiska – jako kształtującego linię orzeczniczą Sądu Najwyższego –
odwoływano się także w innych orzeczeniach (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia
25 października 1996 r., III CZP 83/96, OSNC 1997, nr 5, poz. 47; postanowienia Sądu
Najwyższego: z dnia 29 października 1996 r., III CKN 8/96, OSNC 1997, nr 4, poz. 38; z
dnia 8 lutego 2002 r., CKN 1186/99, niepubl.; z dnia 16 października 2002 r., II CKN
1331/00, niepubl.).
Ten kierunek orzecznictwa Sądu Najwyższego został jednak zakwestionowany w
ostatnich latach. W szczególności w postanowieniach z dnia 9 maja 2003 r., V CK 19/03
(OSP 2004, nr 4, poz. 53) i V CK 24/03 (niepubl.) Sąd Najwyższy stwierdził, że według
art. 336 k.c. o posiadaniu i jego postaci (posiadanie samoistne, posiadanie zależne)
4
decyduje wyłącznie sposób władania rzeczą. Władanie w sposób odpowiadający
korzystaniu z rzeczy przez właściciela, a więc we własnym imieniu i dla siebie – jest
posiadaniem samoistnym. Kwalifikowanie władania nieruchomością, jako posiadania
samoistnego, nie doznaje żadnych ograniczeń. W szczególności takich ograniczeń nie
uzasadnia uzyskanie władania nieruchomością w drodze aktu o charakterze władczym.
Również uzyskanie władztwa nad nieruchomością w następstwie wykonywania
uprawnień Państwa jako podmiotu prawa publicznego, nie zmienia charakteru tego
władztwa i nie wyklucza jego kwalifikowania jako posiadania samoistnego. Ten pogląd
przyjmowano coraz częściej w nowszych orzeczeniach Sądu Najwyższego (por.
niepublikowane postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 13 stycznia 2004 r., V CK
131/03; z dnia 14 czerwca 2005 r., V CK 305/04; z dnia 13 października 2005 r., I CK
162/05; z dnia 14 lutego 2006, II CSK 86/05 i z dnia 9 marca 2006 r., I CSK 137/05).
Wskazując na przedstawione rozbieżności w orzecznictwie Sądu Najwyższego,
Rzecznik Praw Obywatelskich – działając na podstawie art. 60 § 2 ustawy z dnia 23
listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.) w związku z
art. 16 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 15 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (tekst
jedn.: z 2001 r. Nr 14, poz. 147 ze zm.) – wniósł dnia 22 lutego 2007 r. o podjęcie
uchwały zawierającej odpowiedź na pytanie: „Czy Państwo, władając nieruchomością w
ramach sprawowania władztwa publicznego (imperium), wykonuje jednocześnie
władztwo właścicielskie, które ze względu na swój charakter może być posiadaniem
samoistnym w rozumieniu art. 336 k.c., prowadzącym do zasiedzenia nieruchomości”.
W uchwale pełnego składu Sądu Najwyższego z dnia 26 października 2007 r., III
CZP 30/07 (Biul. SN 2007, nr 10, poz. 11) Sąd Najwyższy stwierdził, że: „Władanie
cudzą nieruchomością przez Skarb Państwa, uzyskane w ramach sprawowanego
władztwa publicznego, może być posiadaniem samoistnym prowadzącym do
zasiedzenia. Zasiedzenie jednak nie biegło, jeżeli właściciel nie mógł skutecznie
dochodzić wydania nieruchomości (art. 121 pkt 4 w związku z art. 175 k.c.)”.
W uchwale III CZP 30/07 Sąd Najwyższy odstąpił od przyjętego w uchwale III
CZP 73/93 kierunku oceny władania nieruchomościami przez Skarb Państwa,
uzyskanego w związku z wykonywaniem władzy publicznej, i przywrócił pojęciu
samoistne posiadanie „klasyczne” jego rozumienie, o którego istnieniu decyduje
wyłącznie sposób władania rzeczą (nieruchomością). Podkreślił także – o czym
świadczy zdanie drugie przytoczonej tezy uchwały – pozostającą w gestii sądu
orzekającego w konkretnej sprawie kwestię ochrony interesu właściciela pozbawionego
5
przez Państwo władania nieruchomością. Dokonując tej oceny sąd powinien mieć na
uwadze to, że zastosowanie przepisów art. 121 pkt 4 w związku z art. 175 k.c. jest
uzasadnione tylko w razie ustalenia, że osoba uprawniona do skutecznego dochodzenia
roszczenia o wydanie nieruchomości rzeczywiście była tej możliwości pozbawiona.
Takie zaś ustalenie nie może być dokonywane wyłącznie na podstawie twierdzeń osoby
uprawnionej. Konieczne jest wykazanie, że w ówczesnych warunkach ustrojowych i w
stanie prawnym wówczas obowiązującym skuteczne dochodzenie roszczenia nie było
możliwe bądź to z uwagi na niedostępność środków prawnych, które pozwoliłby
podważyć akty władzy publicznej, bądź też ze względu na to, że powszechna praktyka
stosowania obowiązujących wówczas przepisów – obiektywnie biorąc – nie stwarzała
realnych szans uzyskania korzystnego dla uprawnionego rozstrzygnięcia.
W świetle zaistniałej – po wydaniu zaskarżonego postanowienia – przedstawionej
zmiany w orzecznictwie Sądu Najwyższego, spowodowanej podjęciem uchwały III CZP
30/07, która z chwilą jej podjęcia ma moc zasady prawnej (art. 61 § 6 przytoczonej
ustawy o Sądzie Najwyższym), nie można odmówić racji skarżącej, że zaskarżone
postanowienie zostało wydane z naruszeniem wskazanych w skardze kasacyjnej
przepisów prawa. Skarga kasacyjna podlega zatem uwzględnieniu jako oparta na
uzasadnionej podstawie.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
postanowienia (art. 39815
§ 1 oraz art. 108 § 2 w związku z art. 39821
k.p.c.).
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13