Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 477/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 lutego 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Frąckowiak (przewodniczący)
SSN Maria Grzelka (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
w sprawie z powództwa Z. J. i W. J.
przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Ministra Budownictwa,
obecnie Ministra Infrastruktury
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 8 lutego 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 13 lutego 2007 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od pozwanego na rzecz powoda W. J. kwotę
3.600,- (trzytysiącesześćset) złotych tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 12 grudnia 2005 r. zasądził od
pozwanego Skarbu Państwa na rzecz powodów Z. J. i W.a J. w określonych
częściach w sumie kwotę 1 418.647,- złotych, na którą składało się odszkodowanie
w wysokości 1 284,916,- złotych za utratę własności 6 lokali mieszkalnych w
budynku przy ul. N. [...] w W. oraz odszkodowanie w wysokości 133.731,- złotych z
tytułu utraty korzyści w postaci czynszu najmu, który powodowie mogliby otrzymać
w okresie od dnia 1 listopada 1997 r. do dnia 30 września 2005 r. Sąd Okręgowy
ustalił, że w części dotyczącej lokali mieszkalnych, odnośnie do których roszczenia
powodów zostały uwzględnione, decyzja administracyjna z 1956 roku odmawiająca
ojcu powodów przyznania prawa własności czasowej gruntu została uznana przez
Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast w decyzji z dnia 27 października
1998 r. za wydaną z naruszeniem prawa, co uprawniało powodów do
odszkodowania przewidzianego w art. 160 kpa w zw. z art. 5 ustawy z dnia
17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny – (Dz.U. Nr 162, poz.
1692). Uwzględniając wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 września 2003 r.
sygn. akt K 20/02 rozstrzygający o niezgodności z Konstytucją przepisu art. 160 § 1
kpa w części przewidującej ograniczenie odszkodowania do szkody rzeczywistej
ale jednocześnie stwierdzający, że niezgodność dotyczy szkód powstałych od dnia
wejścia w życie Konstytucji RP Sąd Okręgowy uznał za usprawiedliwione
roszczenia powodów nie tylko w części obejmującej wartość 6 lokali mieszkalnych
sprzedanych przez Skarb Państwa osobom trzecim, ale także w zakresie
utraconych korzyści z najmu za okres przypadający po dniu 17 października 1997 r.
Powyższe stanowisko podzielił Sąd Apelacyjny, który wyrokiem z dnia 13
lutego 2007 r. apelację pozwanego oddalił.
W skardze kasacyjnej pozwany zarzucił powyższemu wyrokowi naruszenie
prawa materialnego – art. 160 § 1 kpa przez błędną wykładnię polegającą na
przyjęciu, że w związku z wydaniem w 1956 roku wadliwej decyzji Skarb Państwa
ponosi odpowiedzialność za korzyści utracone od dnia 17 października 1997 r.
3
Ponadto, zarzucił naruszenie prawa materialnego – art. 6 ust. 1 ustawy z dnia
15 listopada 1956 r. o odpowiedzialności Państwa za szkody wyrządzone przez
funkcjonariuszy państwowych (Dz.U. nr 54, poz. 243) w zw. z art. 4 ust. 1 tej
ustawy i art. XXVI przepisów wprowadzających k.c. przez niezastosowanie tych
przepisów i nieuwzględnienie, że roszczenie powodów uległo prekluzji. Skarżący
wskazał na potrzebę wykładni art. 160 § 1 k.p.c. i powołał się na istnienie
poważnych wątpliwości oraz rozbieżności w orzecznictwie sądów odnośnie do
kwestii odpowiedzialności za utracone korzyści w przypadku gdy wadliwa decyzja
administracyjna została wydana przed wejściem w życie Konstytucji RP. Wnosił
o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy przez
uwzględnienie apelacji i oddalenie powództwa, albo uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania,
względnie o uchylenie tego wyroku w części oddalającej apelację co do utraconych
korzyści i oddalenie powództwa o zapłatę kwoty 133.731,- złotych, albo uchylenie
zaskarżonego wyroku co do utraconych korzyści i w tym zakresie przekazanie
sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy uznał skargę kasacyjną za bezzasadną.
Zarzucając błędną wykładnię art. 160 k.p.a. skarżący nie wskazał w czym
miałoby się wyrażać błędne rozumienie treści lub znaczenia wymienionego
przepisu co czyniło bezprzedmiotowym osąd zaskarżonego wyroku pod kątem
zarzutu błędnej wykładni. W rzeczy samej – jak wynika z uzasadnienia skargi
kasacyjnej – skarżący kwestionuje rozumienie przez Sąd Apelacyjny wyroku
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 września 2003 r. w części dotyczącej skutków
stwierdzonej niezgodności art. 160 k.p.a. z Konstytucją nie dostrzegając – że
Trybunał Konstytucyjny jednoznacznie przesądził, a Sąd Apelacyjny prawidłowo
przyjął, iż od dnia 17 października 1997 r. uregulowanie przewidziane w art. 160 § 1
k.p.a. dotyczy nie tylko szkody rzeczywistej będącej następstwem niezgodnego
z prawem działania organu władzy publicznej, ale także szkody w postaci lucrum
cessans, która powstała w okresie po wejściu w życie Konstytucji. Również wbrew
stanowisku skarżącego, wyrażając powyższy pogląd Trybunał Konstytucyjny nie
uwarunkował możności dochodzenia odszkodowania z tytułu utraconych korzyści
od daty wydania wadliwej decyzji administracyjnej, ani tego rodzaju zależności nie
4
przyjął Sąd Najwyższy w powołanym przez skarżącego wyroku z dnia 25 stycznia
2006 r. I CK 273/05.
W rozpoznawanej sprawie odszkodowanie zasądzone z tytułu utraconych
korzyści obejmuje okres po wejściu w życie Konstytucji i dotyczy czynszu najmu
jaki w tym okresie powodowie mogliby uzyskać gdyby nie zostali bezprawnie
pozbawieni należnych im praw. Nie może być wątpliwości, że jakkolwiek ten rodzaj
uszczerbku w majątku powodów (ich poprzednika prawnego) stał się ich udziałem
już z momentem wydania w 1956 roku odmownej decyzji, to konkretna szkoda
wyrażająca się w nieotrzymaniu czynszu w okresie od dnia 1 listopada
1997 do dnia 30 września 2005 r. w kwocie 133.731,- złotych powstała dopiero
po wejściu w życie Konstytucji RP i - jak trafnie ocenił to Sąd Apelacyjny
w zaskarżonym wyroku - mogła być przedmiotem skutecznego dochodzenia jej
naprawienia.
Bezpodstawny był także zarzut dotyczący naruszenia ustawy z dnia
15 listopada 1956 r. o odpowiedzialności Państwa za szkody wyrządzone przez
funkcjonariuszów państwowych; wymieniona ustawa nie znajdowała w niniejszej
sprawie zastosowania.
Odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę poniesioną w wyniku decyzji
administracyjnej wydanej z naruszeniem prawa została uregulowana w art. 160
k.p.a. (pierwotne oznaczenie - art. 140 k.p.a.), który, jako lex specialis na tle
unormowań dotyczących odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez
funkcjonariuszy państwowych, został wprowadzony do systemu prawa ustawą
z dnia 31 stycznia 1980 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym oraz o zmianie
ustawy – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. nr 4, poz. 8) i choć
został uchylony ustawą z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks
cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 162, poz. 1692) znajdował
zastosowanie w niniejszej sprawie (art. 5 w/w ustawy zmieniającej k.c.). Od wejścia
w życie uregulowania przewidzianego w art. 160 k.p.a. (tj. od dnia 1 września
1980 r.) możliwe stało się więc dochodzenie w specjalnym trybie odszkodowania
od Skarbu Państwa za szkodę wywołaną decyzją, której wadliwość została
następnie stwierdzona, zaś przesłankami warunkującymi zasadność roszczenia
5
były: istnienie szkody (z tym, że za okres do dnia 17 października 19997 r. tylko
szkody w postaci damnum emergens), istnienie związku przyczynowego pomiędzy
wydaniem określonej decyzji i szkodą, uzyskanie po dniu 1 września 1980 r.
orzeczenia organu administracji publicznej stwierdzającego wydanie decyzji
z naruszeniem prawa, wyczerpanie trybu administracyjnego przewidzianego
w art. 160 § 3, 4 i 5 k.p.a. O powstaniu pomiędzy poszkodowanym i Skarbem
Państwa stosunku prawnego stanowiącego podstawę roszczeń
odszkodowawczych związanych z wadliwą decyzją administracyjną można więc
mówić generalnie dopiero od dnia 1 września 1980 r., zaś w rozpoznawanej
sprawie - od dnia, w którym stała się ostateczna decyzja stwierdzająca wydanie w
1956 roku decyzji z naruszeniem prawa. Wcześniej, w szczególności w roku 1956,
ten stosunek prawny nie powstał, ponieważ brak było przedmiotowego
szczególnego unormowania, na podstawie którego powodowie dochodzą
odszkodowania; samo powstanie w 1956 roku szkody istniejącej w czasie
orzekania przez Sąd Apelacyjny nie wiązało stron niniejszego postępowania w taki
stosunek prawny, który by podlegał ocenie na podstawie art. 160 k.p.a., bo w 1956
roku powyższy przepis nie obowiązywał.
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną
(art. 39814
k.p.c.). O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 108 § 1 k.p.c.