Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 lutego 2008 r.
II UK 10/07
W sprawie o zasiłek chorobowy nie ma znaczenia dowód z opinii me-
dycznej na okoliczność, czy wykonywanie pracy zarobkowej w okresie niezdol-
ności do pracy miało wpływ na stan zdrowia ubezpieczonego (art. 17 ust. 1
ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa, jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr
31, poz. 267 ze zm. w związku z art. 227 k.p.c.).
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Zbigniew
Korzeniowski (sprawozdawca), Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 6 lutego
2008 r. sprawy z wniosku Krystyny H., Marcina H. oraz Pawła H., następców praw-
nych Gwidona H., przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w L. o
zasiłek chorobowy, na skutek skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy z dnia 28 września
2006 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną nie obciążając następców prawnych ubezpie-
czonego kosztami postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy w Legnicy wyrokiem z dnia 12 stycznia 2006 r. zmienił decyzję
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w L. z dnia 25 maja 2004 r. i ustalił, że
ubezpieczony Gwidon H. nie ma obowiązku zwrotu zasiłku chorobowego wypłacone-
go za okres od dnia 4 maja do dnia 28 lipca 2003 r. w kwocie 14.249,60 zł. Ustalił, że
ubezpieczony był dyrektorem i kierownikiem ruchu zakładu górniczego w przedsię-
biorstwie państwowym Kopalnie Odkrywkowe Surowców Drogowych w L. Od dnia 1
kwietnia do dnia 28 lipca 2003 r. przebywał na zwolnieniach lekarskich z przyczyn
kardiologicznych i był leczony farmakologicznie, co powodowało sukcesywną popra-
2
wę stanu zdrowia. Na zwolnieniach zaznaczano, iż „chory może chodzić”. Zalecono
mu wykonanie szeregu badań. W tym celu korzystał z samochodu służbowego
przedsiębiorstwa. W oczekiwaniu na kierowcę w przedsiębiorstwie przeglądał i de-
kretował korespondencję, wyciągi bankowe, podpisywał faktury dotyczące sprzeda-
ży, aneks do umowy rachunku bieżącego, pismo do urzędu w sprawie darowizny,
rozmawiał również z główną księgową oraz ze specjalistą do spraw zbytu o spra-
wach przedsiębiorstwa. Czynności te wykonywał w następujących dniach: 16 maja;
5, 10, 11, 23, 25, 30 czerwca; 2, 22, 23, 24 i 25 lipca 2003 r. W przedsiębiorstwie
przebywał od 1 do 3 godzin. Ubezpieczony załatwiał też telefonicznie sprawy przed-
siębiorstwa z zastępcą i główną księgową. W okresie niezdolności do pracy ubezpie-
czonego zastępował dyrektor do spraw technicznych. W kwietniu 2004 r. D. Urząd
Wojewódzki w W. badał czy ubezpieczony w okresach niezdolności do pracy wyko-
nywał czynności związane z bezpośrednim zarządzaniem przedsiębiorstwem. Czyn-
ności jakie ubezpieczony wykonywał w przedsiębiorstwie w okresie niezdolności do
pracy nie wpłynęły niekorzystnie na jego stan zdrowia, gdyż odpowiadały dozwolo-
nemu wysiłkowi. W uzasadnieniu zmiany decyzji Sąd Rejonowy stwierdził, że nie
doszło do naruszenia art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadcze-
niach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(dalej: ustawa zasiłkowa albo ustawa). Ubezpieczony nie wykonywał pracy zarobko-
wej w okresie niezdolności do pracy. W zakładzie był sporadycznie lub przy okazji
badań lekarskich. Za wykonywane czynności nie uzyskiwał żadnych korzyści mate-
rialnych i ich nie wymagał, natomiast podejmował je z troski o prawidłowe funkcjono-
wanie zakładu pracy. Nie wykorzystywał też zwolnienia lekarskiego w sposób
sprzeczny z jego celem. Opinia biegłego kardiologa potwierdziła, że wykonane w
zakładzie czynności nie mogły mieć negatywnego wpływu na jego stan zdrowia. Nie
przekraczały obciążeń określonych w ramach rehabilitacji kardiologicznej. Poprawę
stanu zdrowia stwierdził również lekarz w izbie przyjęć i odstąpiono od planowanej
hospitalizacji.
Sąd Okręgowy w Legnicy uwzględniając apelację organu rentowego wyrokiem
z dnia 28 września 2006 r. zmienił wyrok pierwszej instancji i odwołanie ubezpieczo-
nego oddalił. Stwierdził naruszenie prawa materialnego skutkiem błędnej wykładni
art. 17 ust. 1 ustawy, gdyż celem wizyt ubezpieczonego w zakładzie było wykonywa-
nie pracy na zajmowanym stanowisku dyrektora. Z kontroli przeprowadzonej przez
D. Urząd Wojewódzki w W. wynika, że ubezpieczony podpisał 67 faktur vat, 19 pism
3
dotyczących zamówień, 3 pisma dotyczące bhp, zadekretował i skierował do realiza-
cji 48 dokumentów pochodzących z korespondencji, nadto omawiał z pracownikami
(w tym z dyrektorem do spraw technicznych i główną księgową) sprawy zakładu, de-
cydował o przeprowadzeniu operacji bankowych. W czasie zwolnienia lekarskiego
wykonywał swoje czynności i była to praca zarobkowa w rozumieniu art. 17 ust. 1
ustawy zasiłkowej. Pojęcie pracy zarobkowej odnosi się („w sposób abstrakcyjny”) do
tej pracy, która co do zasady jest pracą prowadzącą do uzyskania dochodu. Nie jest
istotne czy pracownik zarobek faktycznie osiągnął. Zaistniała także druga negatywna
przesłanka utraty prawa do zasiłku z art. 17 ust.1 ustawy, bowiem wykorzystywanie
zwolnienia niezgodnie z jego celem oznacza wszelkie inne zachowania, niż podjęte
w celu leczenia, poprawy stanu zdrowia, z powodu którego zwolnienie zostało
udzielone. Skoro wykonywanie normalnych czynności należących do zakresu obo-
wiązków pracowniczych ubezpieczonego nie mogło przynieść szkody jego zdrowiu,
to niecelowe było w ogóle udzielanie mu zwolnienia lekarskiego od wykonywania
pracy. Zwolnienie nastąpiło z powodu poważnych schorzeń układu krążenia, wyma-
gających stałego i systematycznego leczenia oraz wykonywania częstych badań.
Skargę kasacyjną ubezpieczony oparł na obu podstawach. Zarzucił narusze-
nie art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej, przez przyjęcie, iż sporadyczne czynności o cha-
rakterze formalnoprawnym stanowią wykonywanie pracy zarobkowej, podczas gdy
prawidłowa wykładnia winna prowadzić do wniosku, że czynności takie nie stanowią
wykonywania pracy zarobkowej oraz przez przyjęcie, że każde zachowanie ubezpie-
czonego, które nie jest podjęte w celu poprawy stanu zdrowia, stanowi wykorzystanie
zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z jego celem. Zarzuty procesowe skarżący
odniósł do naruszenia: art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 278 § 1 k.p.c. i art. 382
k.p.c. skutkiem pominięcia dowodu z opinii biegłego przeprowadzonej przed pierw-
szą instancją i przyjęcie, że sposób postępowania ubezpieczonego stanowił wyko-
rzystywanie zwolnienia niezgodnie z jego celem, podczas gdy z opinii wynika, że
stan zdrowia ubezpieczonego poprawił się; nadto do art. 233 § 1 k.p.c. w związku z
art. 382 k.p.c. i art. 17 ust. 3 oraz art. 68 ust. 2 ustawy zasiłkowej, przez dokonanie
ustaleń co do wykorzystania zwolnienia niezgodnie z jego celem z pominięciem wła-
ściwej procedury.
Organ rentowy wniósł o oddalenie skargi i zasądzenie kosztów zastępstwa
procesowego.
4
Ubezpieczony Gwidon H. zmarł 6 kwietnia 2007 r. i jego spadkobiercami są
żona Krystyna H. oraz dzieci Paweł H. i Marcin H. (postanowienie Sądu Rejonowego
w Z. z dnia 20 sierpnia 2007 r. [...]).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw i dlatego podlega oddale-
niu. Przeprowadzenie przez D. Urząd Wojewódzki w W. kontroli prawidłowości wyko-
rzystania zwolnień lekarskich przez ubezpieczonego nie ma wpływu na wynik
sprawy. Kontrolę przeprowadzono na etapie postępowania administracyjnego - na
zlecenie organu rentowego [...] - natomiast podstawa procesowa skargi kasacyjnej z
art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. dotyczy naruszenia przepisów procedury cywilnej. Ma przy
tym znaczenie tylko wtedy, gdy naruszenie tych przepisów miało wpływ na wynik
sprawy. Poza tym, w podstawie kasacyjnej nie powołuje się art. 68 ust. 1 ustawy (art.
39813
§ 1 k.p.c.), który określa, że uprawnionymi do przeprowadzenia kontroli są or-
gan rentowy i płatnik składek. W podstawie kasacyjnej powołuje się art. 17 ust. 3 i
art. 68 ust. 2 ustawy, a są to tylko normy stanowiące delegację do wydania przepi-
sów wykonawczych. Niemniej, przepis art. 68 ust. 1 ustawy nie określa skutku prze-
prowadzenia kontroli przez inny podmiot. Skarga nie rozwija też myśli zawartej w
stwierdzeniu, że brak prawidłowego postępowania kontrolnego eliminował możliwość
„sformułowania decyzji w przedmiocie zobowiązania do zwrotu nadpłaty”. Nie zarzu-
ca wadliwości postępowania administracyjnego i nie określa negatywnych przesłanek
uniemożliwiających wydanie decyzji przez organ rentowy. Przy takim stopniu ogólno-
ści zarzutu można więc ograniczyć się do oceny, że według art. 17 ust. 3 w związku
z art. 17 ust. 1 ustawy chodzi tylko o „okoliczności” faktyczne dotyczące pracy zarob-
kowej i wykorzystania zwolnienia lekarskiego. W postępowaniu administracyjnym
przed organem rentowym jako dowód można dopuścić wszystko, co może przyczy-
nić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem (art. 75 § 1 k.p.a.).
Brak jest podstaw do przyjęcia, że niedopuszczalna była kontrola (zresztą na zlece-
nie organu rentowego) ze strony urzędu reprezentującego właściciela przedsiębior-
stwa i w konsekwencji, iżby wydana na tej podstawie decyzja była nieważna (art. 156
k.p.a). Zarzutów tego rodzaju skarga nie stawia. Nie było więc przeszkody, która wy-
kluczałaby protokół kontroli jako dowód również w postępowaniu sądowym. Wska-
zywane w podstawie skargi przepisy art. 233 § 1 k.p.c. i art. 382 k.p.c. nie uzasad-
5
niają tezy o niedopuszczalności ustaleń faktycznych w oparciu o ten dokument.
Przeciwnie, pominięcie tego dokumentu stanowiłoby naruszenie tych zasad. Ustale-
nia kontroli zostały zweryfikowane w postępowaniu sądowym a zasadniczych faktów
wynikających z protokołu kontroli skarga nie kwestionuje.
Drugi zarzut procesowy (dotyczący pominięcia dowodu z opinii biegłego) rów-
nież nie ma związku „z wpływem na wynik sprawy” (art. 233 § 1 k.p.c. w związku z
art. 278 § 1 k.p.c. i art. 382 k.p.c.). Przedmiotem dowodu są fakty mające dla sprawy
istotne znaczenie (art. 227 k.p.c.). O znaczeniu dowodu - i w ogóle o konieczności
jego prowadzenia - decyduje prawo materialne. Stwierdzenie przez biegłego, że w
spornym okresie stan zdrowia ubezpieczonego uległ poprawie wcale nie oznacza, że
wykonywane przez ubezpieczonego czynności w przedsiębiorstwie nie stanowiły
wykorzystywania zwolnienia od pracy niezgodnie z jego celem. Z art. 17 ust. 1
ustawy wynika, że w okresie niezdolności do pracy ubezpieczony nie może wykony-
wać pracy zarobkowej. Niezdolność do pracy jako warunek zasiłku chorobowego
stwierdził organ rentowy. Zbędne było prowadzenie dowodu na okoliczność, czy
wykonywanie pracy w okresie niezdolności pogarsza albo poprawia stan zdrowia
ubezpieczonego, skoro w ogóle nie mógł jej wykonywać. Dowód z opinii biegłego nie
wynikał więc z prawidłowej wykładni prawa materialnego. Konieczne było dostrzeże-
nie w art. 17 ust. 1 ustawy dwóch alternatywnych sytuacji, pierwszej odnoszącej się
do pracy zarobkowej i drugiej o wykorzystywaniu zwolnienia od pracy w sposób nie-
zgodny z celem tego zwolnienia. O ile więc dowód z opinii biegłego byłby niezbędny,
to tylko dla oceny drugiej sytuacji, w której chodzi o inną sferę aktywności niż praca
zarobkowa. Wymaga się wówczas od ubezpieczonego zaniechania wykorzystania
zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z jego celem. Nie o tę jednak sferę chodziło
w sprawie. Spór - poza pracą zarobkową - nie dotyczył innej aktywności ubezpieczo-
nego, czyli wykorzystywania zwolnienia od pracy niezgodnie z jego celem.
Porządkując rozumowanie dotyczące podstawy materialnoprawnej rozstrzy-
gnięcia, potwierdzić jedynie należy ugruntowane w orzecznictwie stanowisko, iż
wskazane dwie sytuacje (przesłanki) utraty prawa do zasiłku chorobowego z art. 17
ust.1 ustawy mają charakter niezależny (odrębny). Wystarczy więc, że w czasie
orzeczonej niezdolności do pracy ubezpieczony wykonuje „pracę zarobkową” i nie
jest niezbędne badanie czy była ona niezgodna z celem zwolnienia lekarskiego. Wy-
konywanie pracy zarobkowej niezależnie od jej wpływu na stan zdrowia stanowi sa-
modzielną negatywną przesłankę prawa do zasiłku. Nie ma więc racji skarżący, że
6
dopiero istotne obciążenie dla zdrowia ubezpieczonego może stanowić o wypełnieniu
się tej przesłanki. Wbrew argumentacji teza taka nie wynika z powołanego w skardze
orzecznictwa (z wyroków Sądu Najwyższego: z 5 kwietnia 2005 r., I UK 370/04,
OSNP 2005 nr 21, poz. 342; z 21 października 1998 r., II UKN 267/98, OSNAPiUS
1999 nr 22, poz. 731; z 6 października 2000 r., II UKN 16/00, OSNAPiUS 2002 nr 9,
poz. 222). Przeciwnie, wyraźnie stwierdza się w nim, że interpretacja art. 17 ust. 1
ustawy wypływa „z konieczności ścisłego stosowania przepisów prawa ubezpieczeń
społecznych, w którym przeważa - z uwagi na bezwzględnie obowiązujący charakter
norm prawnych - formalistyczne ujęcie uprawnień ubezpieczonych” (wyrok z 5 kwiet-
nia 2005 r., I UK 370/04). W sprawie badaniu podlegała jedynie pierwsza przesłanka
utraty prawa do zasiłku, chodziło wszak tylko o kwalifikację pracy zarobkowej. Sąd
Okręgowy w ramach prawa do oceny dowodów (art. 382 k.p.c. w związku z art. 233 §
1 k.p.c.) mógł wprawdzie kwestionować ustalenie pierwszej instancji (opinii biegłego),
że wykonywanie pracy poprawiło stan zdrowia ubezpieczonego, jednak w odniesie-
niu do przesłanki pracy zarobkowej nie miało to znaczenia, gdyż praca zarobkowa
wyłącza prawo do zasiłku niezależnie od tego jak wpływa na stan zdrowia ubezpie-
czonego. O ile można by się zgodzić z zasadnością zarzutu, że błędna była ocena, iż
wykorzystanie zwolnienia niezgodnie z jego celem oznacza „wszelkie inne zachowa-
nia, niż podjęte w celu leczenia, poprawy stanu zdrowia, z powodu którego zwolnie-
nie zostało udzielone”, gdyż takie zawężenie aktywności ubezpieczonego niezdolne-
go do pracy z przepisu nie wynika (chodzi tylko o niezgodność wykorzystania zwol-
nienia z jego celem), to jednak w sprawie znaczenie miało rozstrzygnięcie dotyczące
tylko pierwszej przesłanki utraty prawa do zasiłku. Inaczej ujmując, mimo określonej
opinii biegłego, Sąd Okręgowy ocenił, że wykonywane czynności stanowiły niedo-
puszczalną pracę zarobkową i powodowały utratę prawa do zasiłku chorobowego w
okresie niezdolności do pracy.
Drugi zarzut naruszenia art. 17 ust. 1 ustawy - przez przyjęcie, że sporadycz-
ne czynności o charakterze formalnoprawnym stanowią wykonywanie pracy zarob-
kowej - dotyka prawidłowości tej oceny i opiera się na dwóch nieuprawnionych zało-
żeniach. Pierwszym, że ubezpieczony wykonywał tylko sporadycznie czynności i
tylko o formalnym charakterze. Skarga jednakże nie podważyła ustaleń zaskarżone-
go wyroku co do pracy zarobkowej ubezpieczonego, a wiążą one Sąd Najwyższy w
ocenie podstawy materialnoprawnej skargi (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Ustalenia te nie po-
zwalają na taką ocenę pracy ubezpieczonego w okresie niezdolności do pracy, gdyż
7
jego czynności były częste (powtarzalne), a nie sporadyczne i nie miały formalnego
charakteru, lecz były merytorycznie związane z zapewnieniem prawidłowego funk-
cjonowania przedsiębiorstwa. Drugie założenie zakłada z kolei możliwość gradacji w
ocenie natężenia pracy w czasie niezdolności do pracy i oddzielenia pracy zarobko-
wej od innych czynności o formalnym tylko charakterze, które nie byłyby pracą za-
robkową. Z wykładni gramatycznej art. 17 ust. 1 ustawy dopuszczalność takiej gra-
dacji nie wynika, co nie wyklucza, że ze względu na różne sytuacje faktyczne czyni to
judykatura. Skarga zdaje się konstruować tutaj swoisty kontratyp obejmujący pewien
rodzaj czynności „o formalnym charakterze”, które nie byłyby pracą zarobkową. W
uzasadnieniu takiej argumentacji odwołuje się jednak do orzeczeń, które odnoszą się
do innych stanów faktycznych (wyroki Sądu Najwyższego z 7 października 2003 r., II
UK 76/03, OSNP 2004 nr 14, poz. 247 i z 17 stycznia 2002 r., II UKN 710/00, OSNP
2003 nr 20, poz. 498). Dotyczą one bowiem działalności gospodarczej jako podstawy
ubezpieczenia, która jednak również dla zachowania prawa do zasiłku chorobowego
wyraźnie wymaga zaprzestania osobistego prowadzenia działalności przez ubez-
pieczonych. Wymóg ten nie stanowi więc innego warunku, niż zaprzestanie wykony-
wania pracy zarobkowej w pracowniczym zatrudnieniu. W orzeczeniach tych za
pracę zarobkową nie uznano wyjątkowych czynności, poza podstawową działalno-
ścią, które prowadzący działalność wykonał jako pracodawca (wyrok z 7 październi-
ka 2003 r., II UK 76/03) lub gdy przedsiębiorca podpisał tylko faktury sporządzone
przez inne osoby (wyrok z 17 stycznia 2002 r. II UKN 710/00). Były to więc tylko
uboczne czynności związane z prowadzoną działalnością i ich wyjątkowy charakter
wcale nie znosi wymogu zaniechania pracy w okresie niezdolności do pracy. Orze-
czenia te wiązały w konkretnych sprawach i przyjęty w nich kierunek wykładni nie
pozwala uznać, iżby ubezpieczony pracownik mógł wykonywać określone czynności
związane z jego zatrudnieniem w czasie niezdolności do pracy. W rozpoznawanej
sprawie stan faktyczny został skrupulatnie oraz drobiazgowo wyświetlony i ustalony.
Ubezpieczony w okresie niezdolności do pracy wykonywał czynności, które bezpo-
średnio wynikały z jego zatrudnienia (podstawy ubezpieczenia). Praca zarobkowa w
rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy nie musi być wykonywana w pełnym wymiarze,
wszak tę negatywną przesłankę odnosi się do niezdolnego do pracy i pełny wymiar
czasu pracy mógłby w ogóle podważać zasadność orzeczonej niezdolności do pracy.
Pracę zarobkową ubezpieczonego wyraźnie odróżniały czynności inne (zawodowe)
od zwykłych czynności codziennych w okresie niezdolności do pracy. Pozytywna
8
kwalifikacja pracy zarobkowej w czasie niezdolności do pracy nie jest też zależna od
faktycznego osiągania zarobku, gdyż wynika z samego podjęcia działań stanowią-
cych realizację obowiązków pracowniczych.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji na mocy art. 39814
k.p.c. O kosz-
tach orzeczono z mocy art. 102 k.p.c.
========================================