Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 426/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 lutego 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
w sprawie z powództwa W. L.
przeciwko M. W.
o wyłączenie spod egzekucji,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 7 lutego 2008 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 20 kwietnia 2007 r.,
sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 20 kwietnia 2007 r. zmienił wyrok Sądu
Okręgowego w J. z dnia 26 września 2006 r. i oddalił żądanie powoda W. L., którym ten
domagał się zwolnienia od egzekucji udziału wynoszącego ½ część we współwłasności
bliżej określonej nieruchomości położonej w P., dla której jest prowadzona księga
wieczysta Kw. nr (…).
2
Według poczynionych ustaleń w dniu 19 stycznia 1994 r. w łamie 1 działu III
księgi wieczystej prowadzonej dla wymienionej nieruchomości wpisano wzmiankę o
wszczęciu egzekucji. Wyznaczone w toku egzekucji dwie licytacje nie doszły do skutku.
W dniu 24 listopada 1994 r. pozwana-wierzycielka złożyła wniosek o przysądzenie na jej
rzecz własności udziału wynoszącego ½, a stanowiącego własność dłużniczki E. S.
Postanowieniem z dnia 24 lutego1995 r. Sąd Rejonowy w J. udzielił przybicia na jej
rzecz tego udziału.
Sąd Rejonowy w J. postanowieniem z dnia 11 marca 1997 r., w sprawie Ico (…),
umorzył postępowanie egzekucyjne. Na skutek tego postanowienia wzmiankę w łamie 1
działu III księgi wieczystej o wszczęciu egzekucji wykreślono w dniu 9 kwietnia 1997 r.
W wyniku zażalenia pozwanej wierzycielki postanowienie z dnia 11 marca 1997 r.
uchylono, a postępowanie egzekucyjne zawieszono w rezultacie zarzutów od nakazu
zapłaty. Sąd wieczystoksięgowy wpis o wykreśleniu wzmianki o wszczęciu egzekucji
wykreślił dopiero w 6 lat później, w wykonaniu nakazu zawartego w postanowieniu Sądu
Okręgowego w J. z dnia 30 czerwca 2003 r.
W dniu 31 lipca 2001 r., a więc po upływie czterech lat od wykreślenia wzmianki o
wszczęciu egzekucji z udziału dłużniczki, nieruchomość objętą księgą wieczystą Kw. nr
(…) nabył od dłużniczki i pozostałych współwłaścicieli małżonków Maziarczyk powód. W
trakcie sporządzania aktu notarialnego notariusz stwierdził, że nieruchomość ta jest
wolna od obciążeń. Podobnie oświadczyli sprzedający.
Na gruncie tych ustaleń Sąd Apelacyjny wyraził pogląd, że art. 930 § 1 k.p.c. nie
wyłącza działania rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych.
Skarga kasacyjna powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego – oparta na podstawie
pierwszej z art. 3983
k.p.c. – zawiera zarzut naruszenia art. 3, 5 ustawy o księgach
wieczystych i hipotece, i zmierza do uchylenia tego wyroku oraz przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Artykuł 930 § 1 k.p.c. stanowi, że rozporządzenie nieruchomością po jej zajęciu
nie ma wpływu na dalsze postępowanie, a czynności egzekucyjne są ważne tak w
stosunku do dłużnika, jak i w stosunku do nabywcy. Oznacza to, że wierzyciel, na rzecz
którego nieruchomość została zajęta, może zaspokoić się ze sprzedanej nieruchomości
tak, jakby nieruchomość ta należała w dalszym ciągu do majątku jego dłużnika, bez
względu na zmianę właściciela. W wyroku z dnia 3 lutego 1998 r., I CKN 403/97 (OSP
1998, nr 11, poz. 96) Sąd Najwyższy uznał, że w świetle art. 930 § 1 k.p.c. umowa
3
przeniesienia własności zajętej nieruchomości między zbywcą (dłużnikiem) a nabywcą
jest ważna, ale całkowicie bezskuteczna w stosunku do wierzycieli, którzy wszczęli
egzekucję i pozostaje bez wpływu na dalsze postępowanie egzekucyjne, co oznacza, że
egzekucję prowadzi się tak, jak gdyby zbycie nieruchomości nie nastąpiło. Ratio legis
tego przepisu stanowi ochrona wierzyciela przed nierzetelnymi działaniami dłużnika,
podjętymi w celu udaremnienia zaspokojenia się wierzyciela z nieruchomości. Podobne
stanowisko Sąd Najwyższy zajął w uzasadnieniu wyroku z dnia 29 czerwca 2006 r., IV
CSK 196/05 (niepublikowane).
Ponieważ działanie tego mechanizmu ochronnego wynikającego z art. 930 § 1
k.p.c. stanowi jeden z podstawowych skutków egzekucyjnego zajęcia, przyjąć należy, że
jego działanie warunkowane jest skutecznością zajęcia nieruchomości, tak wobec
dłużnika, jak i nabywcy nieruchomości.
W sprawie zatem należało mieć na uwadze, a co uszło uwadze Sądowi
Apelacyjnemu, że w świetle art. 925 k.p.c., skutki zajęcia nieruchomości wystąpić mogą
w odmiennym czasie względem różnych osób. Uogólniając, zajęcie jest skuteczne
wobec konkretnej osoby wraz z powzięciem przez nią pozytywnej wiedzy o fakcie
wszczęcia egzekucji, bądź też wraz z dokonaniem w księdze wieczystej wpisu o
wszczęciu egzekucji, w zależności od tego, co nastąpi wcześniej. Poza tym, w
odniesieniu do dłużnika ustawa stanowi wyraźnie, że zajęcie jest wobec niego dokonane
z chwilą doręczenia mu wezwania do zapłaty długu (art. 925 § 1 pkt 1 k.p.c.). Co się
tyczy osób trzecich, wpis o wszczęciu egzekucji do księgi wieczystej ustawa traktuje
zatem jako substytut pozytywnej wiedzy o skierowaniu egzekucji do nieruchomości. W
braku wpisu w księdze wieczystej oraz, co ma istotne znaczenie w sprawie, wiedzy o
wszczęciu egzekucji po stronie nabywcy, zbycie nieruchomości, do której skierowano
egzekucję, pozostanie skuteczne w tym znaczeniu, że nabywca może zasadnie bronić
się przed podejmowanymi czynnościami egzekucyjnymi w drodze powództwa
przeciwegzekucyjnego (art. 841 k.p.c.). Przy czym, jest tak dlatego, że w odniesieniu do
nabywcy nieruchomość nie będzie skutecznie zajęta z uwagi na brak wzmianki w
księdze wieczystej o wszczęciu egzekucji wskutek choćby nieprawomocnego jej
wykreślenia.
Ponieważ Sąd Apelacyjny zasad powyższych nie miał na uwadze, przeto nie
poczynił ustaleń potrzebnych do prawidłowego zastosowania art. 841 k.p.c., w
szczególności odnośnie wiedzy skarżącego o wszczęciu egzekucji z nabytej
nieruchomości.
4
Z tych przyczyn orzeczono, jak w wyroku.