Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 19 lutego 2008 r.
II UK 100/07
Brak po stronie członka zarządu spółki z o.o. wiedzy o jej kondycji finan-
sowej nie jest okolicznością świadczącą o tym, że niezłożenie wniosku o ogło-
szenie upadłości lub niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło bez
jego winy w rozumieniu art. 116 § 1 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.
- Ordynacja podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) w
związku z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.).
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka, Jolanta
Strusińska-Żukowska (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 lutego
2008 r. sprawy z wniosku Jarosława S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w W. o ubezpieczenie społeczne, na skutek skargi kasacyjnej wnio-
skodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 30 października 2006
r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 30 października 2006 r. oddalił apelację Jarosława S. od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 1 lutego
2005 r., którym oddalono odwołanie wnioskodawcy od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziału w W. z dnia 24 grudnia 2003 r., przenoszącej na Jarosława S.
jako członka zarządu PHU V. spółki z o.o. odpowiedzialność za nieuiszczone przez
spółkę składki na ubezpieczenie społeczne za okres od lutego 2000 r. do październi-
ka 2000 r., a także na ubezpieczenie zdrowotne za okres od marca 2000 r. do paź-
2
dziernika 2000 r. oraz na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych za okres od marca 2000 r. do października 2000 r.
Sąd drugiej instancji zaakceptował ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego,
zgodnie z którymi wnioskodawca pełnił funkcję prezesa jednoosobowego zarządu
PHU V. spółki z o.o. w W. w okresie od 1999 r. do 28 października 2000 r. Przez
okres od lutego 2000 r. do października 2000 r. spółka nie uiszczała składek na
ubezpieczenie społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych. Zadłużenia z tego tytułu wyniosły łącznie 59.278,09 zł.
Egzekucja należności okazała się bezskuteczna. Sąd Apelacyjny przyjął także, iż
Sąd pierwszej instancji prawidłowo ustalił, że odwołujący się nie wykazał żadnych
obiektywnych okoliczności wyłączających jego odpowiedzialność zgodnie z art. 116
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, który do należności z tytułu
składek ma zastosowanie na mocy art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych. Takimi okolicznościami nie są bowiem w szcze-
gólności ani przejęcie odpowiedzialności przez Leszka S. za zobowiązania z okresu,
gdy prezesem zarządu był wnioskodawca, ani zdarzenia z lipca 2001 r., którego
kwestionowana decyzja nie dotyczy. W konsekwencji zaskarżony wyrok uznany zo-
stał za prawidłowy, co spowodowało oddalenie apelacji Jarosława S.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego wywiódł wnioskodawca,
który zaskarżył wyrok w całości, zarzucając mu naruszenie prawa materialnego,
przez błędną wykładnię art. 116 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja
podatkowa w związku z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych w zakresie wyrażeń ustawowych dotyczących okoliczności
eksulpacyjnych użytych w dyspozycji tego przepisu, a także niewłaściwe zastosowa-
nie przepisu art. 116 § 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa w
związku z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych w zakresie odpowiedzialności wnioskodawcy za zobowiązania z tytułu
składek za miesiąc październik 2000 r. oraz niezastosowanie przepisu art. 47 ust. 1
pkt 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, z którego dyspozycji wynika, że
termin do opłacenia składek z tytułu ubezpieczenia społecznego dla spółek upływa
15 dnia miesiąca następującego po tym, w którym powstał tytuł ubezpieczenia, jak
również naruszenie przepisów postępowania w postaci art. 233 k.p.c., poprzez nie-
rozważenie zebranego materiału dowodowego w zakresie okoliczności eksulpacyj-
nych wnioskodawcę, a zwłaszcza zeznań obecnego prezesa zarządu spółki. Opiera-
3
jąc skargę na takich podstawach, odwołujący się wniósł o uchylenie w całości za-
skarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego
rozpoznania, przy uwzględnieniu kosztów postępowania kasacyjnego.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, iż stwierdzenie bezskuteczno-
ści egzekucji prowadzonej przeciwko spółce nieprawidłowo zostało ograniczone do
ustalenia przez komornika skarbowego faktu nieprowadzenia działalności pod wska-
zanym w aktach rejestrowych spółki adresem. Organy egzekucyjne nie skorzystały z
innych środków, jak np. zajęcie konta bankowego i nie umorzyły egzekucji z uwagi
na jej bezskuteczność. Zgodnie natomiast z treścią art. 116 § 1 Ordynacji podatko-
wej, członek zarządu spółki odpowiada za jej zobowiązania wyłącznie w sytuacji, gdy
egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, co oznacza, iż dotyczyć ona
musi całego majątku spółki, a organ egzekucyjny jest zobowiązany wyczerpać
wszystkie możliwości związane z postępowaniem egzekucyjnym. Zdaniem skarżą-
cego, Sądy obu instancji nie dokonały pod tym kątem wystarczającej i właściwej
oceny materiału dowodowego.
Autor skargi wskazał ponadto, że Sądy rozpoznające sprawę całkowicie pomi-
nęły także istnienie okoliczności uwalniających wnioskodawcę od odpowiedzialności
za zobowiązania spółki. Nie wzięły bowiem pod uwagę, że kondycja finansowa spółki
w okresie pełnienia przez niego funkcji członka zarządu nie dawała podstaw do zgło-
szenia wniosku o ogłoszenie upadłości bądź wszczęcia postępowania układowego, a
wiedza skarżącego na temat finansów spółki była minimalna. Z zeznań świadka
Leszka S. oraz treści udzielonego mu pełnomocnictwa wynika bowiem, iż to on zaj-
mował się sprawami spółki, wobec czego tylko on miał wystarczającą wiedzę o rze-
czywistej kondycji finansowej PHU V. Spółki z o.o.
Skarżący podniósł także, iż pomimo zebranego w sprawie materiału dowodo-
wego w zakresie ustalenia zobowiązań spółki z tytułu składek za październik 2000 r.
oraz okresu formalnego pełnienia przez wnioskodawcę funkcji prezesa jej zarządu
(do 28 października 2000 r.) Sąd uznał, że jego odpowiedzialność dotyczy także tego
miesiąca, choć z art. 47 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych wynika, że termin do opłacenia składek dla spółek z ogra-
niczoną odpowiedzialnością upływa 15 dnia miesiąca następującego po tym, w któ-
rym powstał tytuł ubezpieczenia. Oznacza to zatem, że odpowiedzialność z tytułu
nieuregulowania składek na ubezpieczenie społeczne za październik 2000 r. spo-
czywała na nowym prezesie zarządu, czego nie uwzględnił Sąd drugiej instancji.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw. Zgodnie z art. 31
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.), do należności z tytułu składek na ubez-
pieczenia społeczne stosuje się odpowiednio, między innymi, art. 116 ustawy z dnia
29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz.
60 ze zm.), zaś w myśl art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych, do składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych, na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie: ich poboru, eg-
zekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, do-
konywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach
zbywalnych dłużnika oraz stosowania ulg i umorzeń stosuje się odpowiednio przepi-
sy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne.
Stosownie do treści art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej, za zaległości podatko-
we spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialno-
ścią w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają soli-
darnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku
spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu nie wyka-
zał, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto
postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo
niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapo-
biegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego
winy, bądź nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie
zaległości podatkowych spółki w znacznej części.
W niniejszej sprawie bezsporne było, że skarżący w okresie ustalonym przez
Sąd drugiej instancji pełnił funkcję członka zarządu PHU V. spółki z o.o. w W., która
to spółka była dłużnikiem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu składek na
ubezpieczenia społeczne, na ubezpieczenie zdrowotne oraz na Fundusz Pracy i
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Z ustaleń faktycznych Sądu
Apelacyjnego wynika, że egzekucja zaległości z majątku spółki okazała się bezsku-
teczna. Tymi ustaleniami Sąd Najwyższy jest związany (art. 39813
§ 2 k.p.c.), albo-
wiem wadliwość podstawy faktycznej może być wyłącznie wynikiem uchybienia pro-
5
cesowego. Tymczasem skarżący w ramach drugiej podstawy kasacyjnej postawił
jedynie zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. Konstruując skargę kasacyjną i nadając jej
charakter nadzwyczajnego środka zaskarżenia, ustawodawca dokonał istotnych
zmian w stosunku do kasacji, wprawdzie specjalnego, ale jednak zwyczajnego
środka odwoławczego, przysługującego w toku instancji od orzeczeń nieprawomoc-
nych. Jedną z takich zmian jest wyraźne ograniczenie jej podstaw, gdyż jakkolwiek -
zgodnie z art. 3983
§ 1 k.p.c. - skarga kasacyjna może być oparta na podstawie na-
ruszenia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zasto-
sowanie oraz na podstawie naruszenia przepisów postępowania, jeżeli uchybienie
mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, to jednak podstawy te zostały w sposób
doniosły zreformowane. W stosunku do wszystkich podmiotów wnoszących skargę
wyłączono możliwość oparcia jej na zarzutach dotyczących ustalenia faktów lub
oceny dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.). Treść i kompozycja art. 3983
k.p.c. wskazują
więc, że jakkolwiek generalnie dopuszczalne jest oparcie skargi kasacyjnej na pod-
stawie naruszenia przepisów postępowania, to jednak z wyłączeniem zarzutów doty-
czących ustalenia faktów lub oceny dowodów, choćby naruszenie odnośnych przepi-
sów mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Inaczej mówiąc, niedopuszczalne
jest oparcie skargi kasacyjnej na podstawie, którą wypełniają takie właśnie zarzuty.
Przepis art. 3983
§ 3 k.p.c. wprawdzie nie wskazuje expressis verbis konkret-
nych przepisów, których naruszenie w związku z ustalaniem faktów i przeprowadza-
niem oceny dowodów nie może być przedmiotem zarzutów wypełniających drugą
podstawę kasacyjną, nie ulega jednak wątpliwości, że obejmuje on art. 233 k.p.c.,
bowiem właśnie ten przepis określa kryteria oceny wiarygodności i mocy dowodów.
Skoro zatem skarga kasacyjna wnioskodawcy w zakresie drugiej podstawy kasacyj-
nej opiera się na podstawie naruszenia przepisów postępowania w postaci art. 233
k.p.c., to w tej części nie może być uwzględniona, a co za tym idzie postawione
przez skarżącego zarzuty naruszenia prawa materialnego mogą być rozpoznane
tylko przy uwzględnieniu ustalonego przez Sąd drugiej instancji stanu faktycznego.
Próba podważenia ustaleń faktycznych w przedmiocie bezskuteczności egzekucji
zadłużenia z majątku spółki w ramach zarzutu naruszenia prawa materialnego, tj. art.
116 § 1 Ordynacji podatkowej, nie mogła bowiem, z przyczyn wskazanych wyżej,
odnieść zamierzonego przez skarżącego skutku.
Wbrew stanowisku skarżącego, Sąd Apelacyjny nie dopuścił się naruszenia
art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej również przez uznanie, że wnioskodawca nie wy-
6
kazał okoliczności, które po myśli tego przepisu zwalniałyby go od odpowiedzialności
za zaległości spółki. Przewidziana w tym przepisie odpowiedzialność członka zarzą-
du jest niezależna od tego, czy zadłużenie spółki jest zawinione przez zarząd, czy
też powstało z przyczyn leżących po stronie innych organów spółki, jej wspólników
lub z przyczyn obiektywnych. Fakt, że zaległości z tytułu składek, których z powodu
braku majątku Spółki nie można było wyegzekwować, powstały z przyczyn niezależ-
nych od członka zarządu, nie zwalnia go od odpowiedzialności określonej w powoła-
nym przepisie. Od odpowiedzialności tej członek zarządu może się uwolnić tylko w
przypadku wykazania jednej z następujących okoliczności: 1) wniosek o ogłoszenie
upadłości został zgłoszony we właściwym czasie, 2) niezgłoszenie wniosku o upa-
dłość nastąpiło bez jego winy, 3) wskazał mienie, z którego egzekucja jest możliwa.
Wnioskodawca powołuje się na pierwszą i drugą z tych okoliczności twierdząc, że
kondycja finansowa spółki w okresie pełnienia przez niego funkcji członka zarządu
nie dawała podstaw do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz że ewentu-
alny brak takiego wniosku był przez niego niezawiniony, gdyż nie znał stanu finan-
sów spółki. Pomijając logiczną sprzeczność w tego rodzaju twierdzeniach, wskazać
należy, że powoływanie się przez prezesa zarządu spółki z ograniczoną odpowie-
dzialnością na nieznajomość stanu finansów spółki jako przyczynę niezgłoszenia
wniosku o upadłość, nie jest okolicznością uzasadniającą zwolnienie go od odpowie-
dzialności za zaległości podatkowe na podstawie art. 116 Ordynacji podatkowej.
Zgodnie z art. 201 § 1 Kodeksu spółek handlowych, zarząd prowadzi sprawy spółki i
reprezentuje spółkę. Wynika stąd obowiązek posiadania przez każdego członka za-
rządu elementarnej wiedzy o najważniejszych sprawach spółki. Nieznajomość kon-
dycji finansowej spółki i brak zainteresowania wnioskodawcy tą kwestią stanowi za-
winione przez niego zaniechanie wykonywania podstawowych obowiązków. Obo-
wiązki te nakładają na członków zarządu powołane przepisy prawa, nie mogą więc
być one przerzucane na inne osoby, w tym przypadku na pełnomocnika Leszka S.
Jeżeli zatem przyczyną niezgłoszenia wniosku o upadłość była niewiedza wniosko-
dawcy, to w żadnym razie nie jest to okoliczność świadcząca o braku winy w rozu-
mieniu art. 116 Ordynacji podatkowej.
Nie wystąpiły też inne niezależne od wnioskodawcy przeszkody uniemożli-
wiające mu zgłoszenie we właściwym czasie wniosku o upadłość spółki, przy czym
nie ma żadnych przesłanek do uznania, że z uwagi na dobrą kondycję finansową
spółki w okresie, gdy zarządzał nią skarżący, wniosek taki byłby przedwczesny. Tego
7
rodzaju twierdzenia wnioskodawcy muszą być uznane za gołosłowne, bowiem nie
znajdują żadnego oparcia w ustaleniach faktycznych poczynionych w tej sprawie,
zgodnie z którymi zaległości wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie były re-
gulowane przez okres od lutego do października 2000 r. Funkcja przepisu art. 116 §
1 Ordynacji podatkowej polega zaś na ochronie interesów wierzycieli, w szczególno-
ści w sytuacji, gdy jest już wiadomym, że dłużnik nie będzie w stanie wszystkich za-
spokoić w całości. Przesłanki uwolnienia się przez członków zarządu spółki od od-
powiedzialności za zobowiązania sprowadzają się zatem do wykazania należytej sta-
ranności w działaniach zmierzających do wszczęcia postępowania upadłościowego.
Nie spełnia tego wymagania podjęcie stosownych czynności w warunkach niweczą-
cych cały sens postępowania upadłościowego, co wynika wprost z treści przepisu, w
którym mowa o zgłoszeniu wniosku we właściwym czasie. Nie budzi żadnych wątpli-
wości, że stan faktyczny niniejszej sprawy daje podstawy do stwierdzenia trwałego
zaprzestania przez spółkę spłacania zobowiązań wobec ZUS, co generowało ko-
nieczność wszczęcia postępowania, którego celem jest ochrona prawna interesów
wierzycieli, a czego skarżący bezpodstawnie zaniechał.
Brak jest również możliwości uwzględnienia zarzutu naruszenia prawa mate-
rialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 116 § 2 Ordynacji podatkowej w
związku z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych oraz przez niezastosowanie przepisu art. 47 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. W postępowaniu ka-
sacyjnym można powoływać się na zarzuty dotyczące naruszenia prawa materialne-
go, choćby strona nie wskazywała ich wcześniej. Zarzuty te muszą być jednak odno-
szone do stanu faktycznego sprawy stanowiącego podstawę zaskarżonego wyroku
sądu drugiej instancji (por. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 1936 r.
C.II. 2283/35, OSP 1936 nr 12, poz. 727; z dnia 11 marca 1948 r., Po.C. 59/48, OSN
1948 nr 3, poz. 85; z dnia 23 czerwca 1954 r., 1 CO 21/54, OSN 1955 nr 3, poz. 50;
z dnia 29 lipca 1999 r., II UKN 56/99, OSNP 2000 nr 22, poz. 829; z dnia 19 lipca
2001 r., II UKN 475/00, OSNP 2003 nr 8, poz. 210 oraz z dnia 19 sierpnia 2004r., V
CK 38/04, Przegląd Sądowy 2005 nr 10, s. 130 z glosą A. Niedużaka). Tymczasem
odwołujący się w toku postępowania, zarówno przed Sądem pierwszej, jak i drugiej
instancji, nie powoływał się na okoliczności faktyczne, uzasadniające przyjęcie, że
zaskarżona przez niego decyzja dotyczy składek należnych również za październik
2000 r. Takiego wniosku nie da się zaś wyprowadzić wprost z treści decyzji, albo-
8
wiem sformułowanie: „nieopłacanie składek za okres do października 2000 r.” równie
dobrze oznaczać może te należności, co do których w tym miesiącu upływał termin
zapłaty. Zarzut naruszenia art. 116 § 2 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art.
47 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych jest więc w istocie bezprzedmiotowy, bo nie dotyczy stanu faktycznego sta-
nowiącego podstawę zaskarżonego wyroku.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy, na mocy art. 39814
k.p.c. orzekł
jak w sentencji.
========================================