Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 444/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 lutego 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa P. D.
przeciwko P. J.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 22 lutego 2008 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 12 kwietnia 2007 r.,
sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w L. wyrokiem z dnia 29 listopada 2006 r. uwzględnił powództwo
o zapłatę odszkodowania w wysokości 132 096,35 zł. za nienależyte wykonanie umowy
serwisu brokerskiego, wniesione przez P. D. przeciwko P. J. Sąd ten ustalił, że powód
prowadzi działalność gospodarczą, w której wykorzystuje budynki położone w W. przy
ul. S. W tym miejscu położony jest również dom mieszkalny i budynek z krytym
2
basenem, które nie służą powodowi do prowadzenia działalności gospodarczej. W dniu
8 lipca 2002 r. strony zawarły umowę serwisu brokerskiego, a w styczniu 2003 r. umowę
ubezpieczenia mienia powoda znajdującego się przy ul. S. i N. w W. oraz w
miejscowości J. W styczniu 2004 r. powód zwrócił się do pozwanego o przygotowanie
oferty ubezpieczenia majątku powoda i mienia jego firmy, wskazując szczegółowo
przedmiot ubezpieczenia. Powód wybrał rekomendowaną przez pozwanego ofertę TUiR
(...) S.A. i złożył pozwanemu wykaz majątku przewidzianego do ubezpieczenia, który
stanowił następnie załącznik do polisy. Pozwany ubezpieczył to mienie, w tym odrębnie
dom w zabudowie szeregowej położony w W. przy ul. N. W dniu 24 marca 2004 r.
w nieruchomości przy ul. S. miał miejsce pożar spowodowany zwarciem instalacji
elektrycznej. Częściowemu zniszczeniu uległ budynek, w którym znajdował się basen.
Straty wyniosły 132 096,35 zł. Wcześniej w dniu 12 marca 2004 r. został
przeprowadzony odbiór instalacji elektrycznej w budynku mieszkalnym i warsztacie.
Zakład ubezpieczeń odmówił powodowi wypłaty odszkodowania podnosząc, że
budynek, w którym wystąpił pożar znajdował się w trakcie budowy i był użytkowany bez
wymaganych zezwoleń i odbioru, a ubezpieczeniem objęte było jedynie mienie firmy
powoda. W ewidencji księgowej tej firmy nie wykazano budynku mieszkalnego z
basenem.
W ocenie Sądu pierwszej instancji, pozwany przy zawieraniu umowy
ubezpieczenia mienia powoda nie dochował należytej staranności. W ramach warunków
umowy ubezpieczenia przewidzianej dla przedsiębiorców został ujęty także prywatny
majątek powoda, gdy tymczasem z wniosku powoda wynikała jasno wola ubezpieczenia
zarówno mienia firmy, jak i innego mienia powoda. Zachowania pozwanego nie
usprawiedliwiało przekazanie zlecenia przez powoda na papierze firmowym i umowa
serwisu brokerskiego zawarta z powodem jako przedsiębiorcą. Okoliczności te nie
stanowiły dla pozwanego przeszkody w prawidłowym ubezpieczeniu domu powoda
położonego przy ul. N. Przy realizacji umowy pozwany bezpodstawnie założył, że
wszystkie zabudowania położone przy ul. S. służą powodowi do prowadzenia
działalności gospodarczej. Wadliwe ubezpieczenie części tego mienia w ramach polisy
przeznaczonej dla przedsiębiorców spowodowało szkodę powoda, gdyż zakład
ubezpieczeń odmówił wypłaty odszkodowania za prywatne mienie powoda zniszczone
podczas pożaru. Uzasadniało to uwzględnienie powództwa.
Apelacja pozwanego została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 12
kwietnia 2007 r. Sąd drugiej instancji podzielił w całości ustalenia faktyczne stanowiące
3
podstawę zaskarżonego wyroku. Uznał również za uzasadnioną ocenę Sądu
Okręgowego co do nienależytego wykonania umowy przez pozwanego, przy
uwzględnieniu miernika staranności uwzględniającego zawodowy charakter
prowadzonej przez pozwanego działalności brokerskiej, wskazanego w art. 355 § 2 k. c.
Podkreślił, że zlecenie powoda dotyczące ubezpieczenia jego majątku odnosiło się
niewątpliwie również do mienia nie związanego z prowadzoną działalnością
gospodarczą. Na pozwanym jako profesjonaliście ciążył obowiązek zebrania
niezbędnych danych i właściwego przygotowania umowy ubezpieczenia. Pozwany nie
wywiązał się należycie z tych obowiązków. W konsekwencji umowa ubezpieczenia
zawarta przez pozwanego nie objęła mienia nie związanego z prowadzoną przez
powoda działalnością gospodarczą. Ubezpieczyciel z tego powodu odmówił zaś wypłaty
odszkodowania powodowi, co przesądzało o zaistnieniu szkody pozostającej w związku
przyczynowym z nieprawidłowym działaniem pozwanego. Pozwany nie wykazał też aby
powód przyczynił się do powstania szkody, co czyniło bezpodstawnym zarzut
naruszenia art. 362 k.c. Przemawiało to za uznaniem apelacji za bezzasadną i jej
oddaleniem.
Skarga kasacyjna pozwanego została oparta o obie podstawy określone w art.
3983
§ 1 k.p.c. W ramach podstawy naruszenia prawa materialnego skarżący zarzucił
obrazę art. 471 i 472 k.c. w zw. z art. 355 k.c., 354 k.c. oraz § 2 i § 4 umowy z dnia 8
lipca 2002 r. i art. 4 pkt 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie
ubezpieczeniowym (Dz. U. Nr 124, poz. 1154 ze zm.), art. 65 k.c. w zw. z art. 354 k.c.,
art. 5 k.c. w zw. z art. 471 i 827 § 1 k.c., art. 362 k.c., art. 431
i art. 432
§ 1 k.c. oraz art.
551
k.c. w zw. z art. 355 k.c. i 354 k.c. W ramach zaś podstawy naruszenia przepisów
postępowania zarzucił obrazę art. 233 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia
dowodów i dokonanie ich dowolnej oceny. W oparciu o te zarzuty wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa
w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z brzmieniem art. 3983
§ 2 k.p.c., podstawą skargi kasacyjnej nie mogą
być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. Z tego względu zawarty w
skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. nie mógł stanowić uzasadnionej
podstawy jej uwzględnienia.
4
W świetle ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku
bezzasadne były również zarzuty naruszenia prawa materialnego kwestionujące
odpowiedzialność pozwanego z powołaniem się na zawarcie przez strony umowy
serwisu brokerskiego, dotyczącej obsługi ubezpieczeniowej jedynie przedsiębiorstwa
powoda. Istnienie tego rodzaju umowy, wbrew zarzutowi skarżącego, zostało
uwzględnione przez Sąd. Ustalił on jednak, że powód wyraźnie zlecił pozwanemu
ubezpieczenie dodatkowo także swojego mienia niezwiązanego z prowadzeniem
działalności gospodarczej, czego nie wyłączała umowa dotycząca obsługi powoda jako
przedsiębiorcy. Sąd Apelacyjny podniósł zasadnie, że wskazywała na to treść wniosku
dotyczącego zlecenia zawarcia umowy ubezpieczenia i wykaz majątku podlegającego
ubezpieczeniu. Słusznie też podkreślił, że odrębne ubezpieczenie przez pozwanego
domu powoda położonego przy ul. N. jednoznacznie świadczyło, że podjął się on
również ubezpieczenia mienia powoda nie związanego z prowadzoną przez niego
działalnością gospodarczą.
Pozbawione racji były również zarzuty kwestionujące ocenę Sądu odnoszącą się
do nienależytego wykonania przez pozwanego umowy. W tym zakresie decydujące było
stwierdzenie, że pozwany bezpodstawnie założył, że wszystkie budynki położone przy
ul. S. służyły powodowi do prowadzenia działalności gospodarczej i w konsekwencji
wadliwie ubezpieczył je w całości jako mienie przedsiębiorstwa powoda. Sąd ustalił
między innymi, że pozwany wielokrotnie bywał w firmie powoda i znał charakter
zabudowy nieruchomości przy ul. S. Zasadnie przyjął zatem, że pozwany jako
profesjonalista miał możliwość właściwej oceny wniosku powoda o zawarcie umowy
ubezpieczenia i stwierdzenia, że dom jednorodzinny z basenem, ujęty w wykazie mienia
podlegającego ubezpieczeniu, nie był z racji profilu działalności gospodarczej
prowadzonej przez powoda (naprawa pojazdów samochodowych, pomoc drogowa i inne
usługi związane z pojazdami samochodowymi) wykorzystywany do prowadzenia
działalności gospodarczej. Oceny tej nie zmienia w żadnym razie fakt sporządzenia
przez powoda wskazanego wyżej wniosku na papierze firmowym.
W skardze kasacyjnej zasadnie zakwestionowano natomiast stwierdzenie, że
ubezpieczyciel odmówił powodowi wypłaty odszkodowania „bezspornie” jedynie z tego
powodu, że „ochrona ubezpieczeniowa nie objęła prywatnego mienia powoda”. Wymaga
podkreślenia, że ustalenia Sądu pierwszej instancji, które Sąd Apelacyjny przyjął w
całości za własne, wskazywały, że ta okoliczność stanowiła w rzeczywistości jedynie
jedną z przyczyn odmowy wypłaty odszkodowania. Zakład ubezpieczeń oświadczył, że
5
odmawia wypłaty odszkodowania także z tej przyczyny, że pożar powstał w budynku,
który znajdował się w trakcie budowy i był użytkowany bez wymaganych zezwoleń i
odbioru. Dodatkowo wymagało uwzględnienia, że ustalenia te wskazują, iż przyczyną
pożaru było zwarcie instalacji elektrycznej w budynku, w którym znajduje się basen.
Stwierdzenie, że przed pożarem przedstawiciel zakładu energetycznego dokonał
odbioru instalacji w budynku mieszkalnym i warsztacie budzi zaś wątpliwość, czy odbiór
ten dotyczył również budynku, w którym znajduje się basen. Ustalenie, że zakład
ubezpieczeń odmówił powodowi wypłaty odszkodowania z uwagi na korzystanie z
budynku uszkodzonego w trakcie pożaru bez odpowiednich zezwoleń i odbioru,
wymagało uwzględnienia tej okoliczności przy ocenie istnienia normalnego związku
przyczynowego pomiędzy nienależytym wykonaniem umowy przez pozwanego, a
szkodą związaną z odmową wypłaty odszkodowania powodowi przez zakład
ubezpieczeń. Istotne było bowiem stwierdzenie, czy powód w tych okolicznościach
otrzymałby odszkodowanie nawet w wypadku ubezpieczenia zniszczonego mienia na
odpowiednich warunkach, jako mienia nie związanego z prowadzeniem działalności
gospodarczej. W tym kontekście należało rozważyć zawarty w skardze kasacyjnej
zarzut naruszenia art. 827 § 1 k.c. w zw. z art. 471 k.c., choć skarżący nie zarzucił
wprost naruszenia art. 361 § 1 k.c., gdyż do przesłanek zasądzenia odszkodowania na
podstawie art. 471 k.c. należy stwierdzenie istnienia normalnego związku
przyczynowego, a uzasadnienie tego zarzutu wskazuje na kwestionowanie
odpowiedzialności pozwanego z tego powodu. Z przyczyn wyżej wskazanych zarzut ten
był uzasadniony. Natomiast ocena, czy uwzględnienie roszczenia wobec powoda
narusza zasady współżycia społecznego, przy uwzględnieniu wszystkich przesłanek
odmowy wypłaty odszkodowania przez zakład ubezpieczeń, może wchodzić w grę
dopiero po stwierdzeniu braku podstaw do wyłączenia odpowiedzialności pozwanego z
uwagi na brak wskazanego wyżej normalnego związku przyczynowego, co dotychczas
nie zostało należycie rozważone.
Zasadny był również zarzut naruszenia art. 362 k.c. Przy przyjęciu przez Sąd
istnienia przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego, wymagało
rozważenia, czy powód swoim zachowaniem przyczynił się do powstania szkody, skoro
w apelacji zarzucono naruszenie art. 362 k.c. Tymczasem ocena tego zarzutu przez Sąd
Apelacyjny ograniczyła się do ogólnikowego stwierdzenia, że pozwany nie wykazał, aby
do nienależytego wykonania umowy przyczynił się powód. Stwierdzenie to nie zostało
poprzedzone jakąkolwiek analizą ustaleń faktycznych dotyczących sposobu
6
postępowania powoda, który np. nie przekazał pozwanemu żądanego przez niego
wykazu środków trwałych. Z tego względu ocena zasadności zarzutu naruszenia art.
362 k.c. przez Sąd drugiej instancji była wadliwa.
Z przyczyn wyżej wskazanych skarga kasacyjna została uwzględniona
i zaskarżony wyrok na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. podlegał uchyleniu.