Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 472/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 marca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Antoni Górski
Protokolant Ewa Krentzel
w sprawie z powództwa H. Ż.-Ł. i in.,
przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie Mazowieckiemu
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 6 marca 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w W.
z dnia 26 kwietnia 2007 r., sygn. akt [...],
I oddala skargę kasacyjną;
II zasądza od pozwanego - Skarbu Państwa - Wojewody
Mazowieckiego tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego kwotę 5400 (pięć tysięcy czterysta) zł na rzecz
powodów: […].
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego Skarbu Państwa – Wojewody
Mazowieckiego wskazane w pkt I jego wyroku kwoty pieniężne z odsetkami na
rzecz siedmiu powodów i oddalił powództwo w pozostałym zakresie. Sąd ten ustalił,
że współwłaścicielami nieruchomości gruntowej, położonej w W. przy ul. B. [...],
były poprzedniczki prawne powodów. Nieruchomość ta była objęta dekretem z dnia
26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st.
Warszawy (Dz.U., nr 50, poz. 279). Decyzją administracyjną z dnia 5 lutego 1951 r.
Prezydium Rady Narodowej m. W. odmówiło byłym właścicielom nieruchomości
przyznania prawa własności czasowej w stosunku do gruntu. Decyzja ta została
uznana za nieważną na podstawie decyzji z dnia 29 listopada 2000 r. Urzędu
Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast. W styczniu 2004 r. odmówiono powodom
ustanowienia prawa użytkowania wieczystego nieruchomości przy ul. B. [...] z racji
braku możliwości korzystania z gruntu przez powodów w związku z obecnym
przeznaczeniem gruntu w planie zagospodarowania przestrzennego (sporna
nieruchomość położona jest w liniach rozgraniczających ul. B. i ul. G.). Powodom
odmówiono przyznania odszkodowania za szkodę poniesioną wydaniem decyzji z
dnia 5 lutego 1951 r. z rażącym naruszeniem prawa. Wartość spornej
nieruchomości oceniono według stanu na dzień 5 lutego 1951 r., a według cen
aktualnych na kwotę 1.772.400 zł. Grunt ten stanowi własność Skarbu Państwa i
nie został skomunalizowany
Skutki odnowy przyznania prawa własności czasowej są już nieodwracalne,
powodom odmówiono przyznania prawa użytkowania wieczystego, toteż pomiędzy
wadliwym orzeczeniem z dnia 5 lutego 1951 r. a poniesioną przez nich szkodą
zachodzi związek przyczynowy w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. Odpowiedzialność
odszkodowawcza obciąża obecnie Skarb Państwa – Wojewodę Mazowieckiego.
Szkoda powodów została udowodniona, a wyznacza ją wartość nieruchomości, do
której poprzednikom powodów odmówiono prawa przyznania własności czasowej.
Powodom przysługuje odszkodowanie w granicach damnum emergens, które
obliczono na podstawie opinii biegłej, przyjmując za miarodajną wartość utraconej
nieruchomości według stanu na dzień wydania decyzji, a wedle cen aktualnych
(art. 363 § 2 k.c.). Ustalenie odszkodowania w ten sposób uzasadniało zasądzenie
odsetek za opóźnienie dopiero od daty wydania wyroku. Oddalono zatem żądanie
3
powodów obejmujące skapitalizowane odsetki za okres od dnia 28 grudnia 2003 r.
do dnia 28 maja 2004 r. Oddaleniu podlegało też żądanie obejmujące lucrum
cessans równe wysokości hipotetycznego czynszu dzierżawnego w okresie od dnia
17 października 1997 r. Skoro bowiem nieruchomość od końca lat 70-tych znajduje
się pod ulicami miejskimi, to podlegałaby w tamtym czasie wywłaszczeniu, co
wyłączałoby tym samym możliwość osiągania jakichkolwiek korzyści przez
dotychczasowych właścicieli.
Apelacja pozwanego Skarbu Państwa, w części zasądzającej roszczenie,
została oddalona. Sąd Apelacyjny podzielił zasadnicze ustalenia faktyczne Sądu
pierwszej instancji. Roszczenia odszkodowawcze powodów powinny podlegać
reżimowi prawnemu przewidzianemu w art. 156 k.p.a. i art. 160 k.p.a. Zdarzeniem
wyrządzającym szkodę była decyzja odmawiająca przyznania prawa własności
czasowej, a stwierdzenie nieważności tej decyzji w 2000 r. stanowiło tylko
niezbędny warunek prawny dochodzenia roszczenia odszkodowawczego.
Legitymację bierną w tym procesie należało przypisywać Skarbowi Państwa, a nie
Gminie.
W skardze kasacyjnej Skarbu Państwa – Wojewody Mazowieckiego
podnoszono zarzut naruszenia art. 160 § 1 k.p.a., art. 361 § 2 k.c. w zw. z art.
160 § 2 k.p.a, art. 361 § 2 k.c. w zw. z art. 3 ust. 1, art. 8 ust. 8 pkt 1 lit. a i b
ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości
(tj. Dz.U. z 1974 r., nr 10, poz. 64); art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 15 listopada 1956 r.
o odpowiedzialności Państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy
państwowych (Dz.U. nr 54, poz. 243) w zw. z art. 4 ust. 1 tej ustawy i art. XXVI
ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz.U.
nr 16, poz. 94). Skarżący domagał się uchylenia wyroku Sądu Apelacyjnego
w całości i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Apelacyjny trafnie przyjął, że do zgłoszonych roszczeń
odszkodowawczych powodów będą miały zastosowanie przepisy art. 160 k.p.a.
i nast., ponieważ szkoda została wyrządzona w czasie obowiązywania tych
przepisów. W każdym razie w tym czasie roszczenie odszkodowawcze powodów
4
mogło być skutecznie dochodzone. Powodom odmówiono bowiem przyznania
prawa użytkowania wieczystego spornej nieruchomości w 2004 r. Zgodnie z art.
160 § 1 k.p.a., stronie, która poniosła szkodę wskutek wydania decyzji
z naruszeniem art. 156 § 1 k.p.a. albo stwierdzenia nieważności decyzji
administracyjnej przysługuje odszkodowanie od organu, który wydał decyzję
z naruszeniem art. 156 § 1 k.p.a. Szkodę tę określono jako różnicę pomiędzy
stanem, jaki by zaistniał, gdyby nie została wydana w 1951 r. odmowna decyzja
o przyznaniu poprzednikom prawnym powodów prawa własności czasowej
a obecnym stanem majątkowym wyrażającym się w braku w majątku powodów
tego prawa (prawo użytkowania wieczystego). W uchwale Sądu Najwyższego
z dnia 7 grudnia 2006 r. III CZP 99/06 (OSNC 2007 z. 6, poz. 79) przesądzono
w omawianym zakresie legitymację bierną Skarbu Państwa.
Zastosowanie do dochodzonych przez powodów roszczeń przepisów art.
160 § 1 k.p.a. i n. ma ten skutek, że stosowane są one także w zakresie
dotyczącym reguł przedawnienia i sposobu ustalania wysokości odszkodowania
(art. 160 § 2 k.p.a., art. 160 § 6 k.p.a.). Nie może być zatem brany pod uwagę
eksponowany w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art. 6 ust. 1 ustawy z dnia
15 listopada 1956 r. o odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody wyrządzone
przez funkcjonariuszy państwowych (Dz.U. nr 54, poz. 243) z szeroką motywacją
tego zarzutu prezentowaną w skardze, przede wszystkim w odniesieniu do czasu
powstania roszczeń odszkodowawczych powodów i charakteru prawnego terminu
przewidzianego w art. 6 ust. 1 ustawy z 1956 r.
Nie można także podzielić stanowiska skarżącego, że został naruszony art.
361 § 2 k.c. w zw. z art. 160 § 2 k.p.a. w wyniku przyjęcia przez Sąd Apelacyjny, iż
powodowie ponieśli szkodę odpowiadającą wartości nieustanowionego na ich rzecz
prawa majątkowego, a to z tej racji, że sporna nieruchomość podlegałaby
wywłaszczeniu z przeznaczeniem na drogi publiczne. Skoro zostało ustalone, że
powodowie (ich poprzednicy prawni) utracili definitywnie prawo majątkowe
(własność czasową), a w 2004 r. odmówiono powodom ustanowienia prawa
użytkowania wieczystego, to nadal trwał uszczerbek w ich majątku. Rozmiar tego
uszczerbku sądy meriti ustalały zgodnie z odesłaniem przewidzianym w art. 160 § 2
k.p.a., tj. na podstawie art. 363 § 2 k.c. (według stanu nieruchomości w czasie
5
wydania nieważnej decyzji z 1951 r. i według cen aktualnych). Powodowie złożyli
wniosek o odszkodowanie w końcu 2003 r., a następnie wnieśli powództwo w maju
2004 r. Powołana biegła – w zakresie odszkodowania uwzględniającego jedynie
damnum emergens – wyliczyła rozmiar szkody w kilku wariantach czasowych,
w tym też m.in. na dzień sporządzenia opinii (listopad 2005) i ta właśnie wartość
szkody stała się podstawą określenia odszkodowań przysługującym powodom
(wyrok Sądu Okręgowego wydany został w marcu 2006 r., k. 238, akt prawny).
W tej sytuacji nie można twierdzić, że naruszono zasady określenia wysokości
odszkodowania, przewidziane w art. 363 § 2 k.c. w zw. z art. 160 § 2 k.p.a.
Nieuzasadniona jest zatem sugestia skarżącego, że wysokość przysługującego
powodom odszkodowania powinna być obliczana na podstawie przepisów ustawy
z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości
(t.j. Dz.U. z 1974 r., nr 10, poz. 64), w dodatku już nieobowiązujących w czasie
powstania skutecznych wobec Skarbu Państwa roszczeń o naprawienie szkody,
wyrządzonej nieważną decyzją administracyjną z 1951 r. o odmowie przyznania
wskazanego w niej prawa majątkowego.
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną
pozwanego jako nieuzasadnioną (art. 39814
k.p.c.).
eb