Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UK 93/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 marca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Herbert Szurgacz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Myszka
SSA Jolanta Pietrzak
w sprawie z odwołania J. S.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B.
o prawo do emerytury od wcześniejszej daty,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 5 marca 2008 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 18 kwietnia 2007 r.,
oddala skargę kasacyjną.
U Z A S A D N I E N I E
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. decyzją z dnia 9 marca
2006 r. ustalił J. S. prawo do emerytury w niższym wieku emerytalnym od dnia 1
października 2005 r.
2
Wnioskodawca wniósł do Sądu Okręgowego - Sądu Ubezpieczeń
Społecznych w L. odwołanie od tej decyzji domagając się jej zmiany i ustalenia
uprawnień do emerytury od dnia 16 maja 2001 r., tj. od ukończenia 60 roku życia,
twierdząc, że obecnie organ rentowy poucza o możliwości zgłoszenia wniosku
osoby spełniające warunki do emerytury.
Wyrokiem z dnia 29 maja 2006 r. Sąd Okręgowy - Sąd Ubezpieczeń
Społecznych w L. oddalił odwołanie. Sąd orzekł, że skoro zgodnie z przepisem art.
129 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (ustawa o FUS) świadczenia wypłaca się od dnia
powstania prawa do nich, jednakże nie wcześniej niż od miesiąca, w którym
zgłoszono wniosek lub wydano decyzję urzędu, to żądanie wnioskodawcy wypłaty
świadczenia od dnia ukończenia 60 roku życia jest bezpodstawne.
Apelację od wyroku wniósł wnioskodawca zaskarżając wyrok w całości,
wnosząc o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie żądania.
Wyrokowi zarzucił naruszenie art. 61 ust. 1 Konstytucji przez uznanie, że ZUS nie
powiadomił go o nabyciu emerytury z dniem 16 maja 2001 r.
Sąd Apelacyjny, wyrokiem z dnia 18 kwietnia 2007 r. uznał, że apelacja nie
jest zasadna i nie zasługuje na uwzględnienie.
W uzasadnieniu stwierdził, że przepis art. 61 ust. 1 Konstytucji nie znajduje
zastosowania w sprawie, a żądanie do ustalenia prawa do emerytury od dnia 16
maja 2001 r., tj. od ukończenia 60 roku życia nie ma uzasadnienia w powoływanych
przepisach. Sąd II instancji uznał, że ustalenia dokonane przez Sąd I instancji są
prawidłowe, stan faktyczny został oceniony poprawnie, a wyrok wydany w oparciu o
stosowny przepis ustawy.
Wyrok ten został przez J. S. zaskarżony skargą kasacyjną w całości.
Skarżący zarzucił wyrokowi naruszenie prawa materialnego, w tym art. 61
Konstytucji i art. 29 ust. 1 ustawy o FUS, polegające na przyjęciu, że przepisy te nie
odnoszą się do kwestii obowiązku organów rentowych do informowania obywateli o
ich uprawnieniach i zasadach przyznawania świadczeń emerytalnych.
Uzasadniając wniosek o przyjęcie skargi do rozpoznania skarżący wskazał na
potrzebę wykładni przepisu art. 129 ust. 1 ustawy o FUS w związku z art. 61
Konstytucji. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
3
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach Sądowi
Apelacyjnemu.
W uzasadnieniu skargi podniesiono, że w ustroju demokratycznym
obywatel, który z mocy prawa nabył określone uprawnienie – w tym przypadku
prawo do emerytury w niższym wieku emerytalnym, winien być o tym informowany
przez ZUS z datą nabycia tego uprawnienia. Brak takiej informacji pozbawił
skarżącego prawa od przejścia na emeryturę z dniem 16 maja 2001 r. co ma
konkretne przełożenie na wysokość pobieranego świadczenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z przepisem art. 61 ust. 1 Konstytucji RP obywatel ma prawo do
uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób
pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o
działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych
osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania
władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu
Państwa. Nie ulega wątpliwości, że prawo to obejmuje również uzyskiwanie
informacji o działalności instytucji zabezpieczenia społecznego, do jakich należy
Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Treść konstytucyjnego prawa do informacji
została skonkretyzowana w ust. 2 tego przepisu, zgodnie z którym prawo do
uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia
kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów,
z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu.
Z przytoczonych przepisów wynika jasno, że przez prawo obywatela do
uzyskiwania informacji rozumieć należy możliwość zwrócenia się do Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych z żądaniem udzielenia informacji i obowiązek ZUS jej
udzielenia. Dotyczy to jednak sfery działalności tej instytucji. Przepis art. 61 został
zamieszczony w grupie przepisów „wolności i prawa polityczne” i realizuje zasadę
udziału obywateli w życiu publicznym i sprawowaniu społecznej kontroli Nie można
natomiast rozumieć prawa do informacji przewidzianego w art. 61 Konstytucji jako
obowiązku udzielania przez wszelkie organy władzy publicznej i inne wskazane w
4
tym przepisie podmioty o ich prawach (obowiązkach) wszelkiej informacji wszystkim
potencjalnie zainteresowanym z urzędu. Byłoby to nie tylko organizacyjnie i
finansowo nadmiernym obciążeniem podmiotów, których działanie winno cechować
racjonalne gospodarowanie środkami publicznymi, ale także sprzeczne z zasadą
pomocniczości sformułowaną w preambule Konstytucji.
Uprawnienia wynikające z systemu zabezpieczenia społecznego, w tym prawo
do emerytury, także wcześniejszej, są wyczerpująco uregulowane w przepisach
powszechnie obowiązującego prawa. Jedną z zasad demokratycznego państwa
prawnego jest wymóg jawności prawa, rozumiany w ten sposób, że akty prawne
obowiązują dopiero po ich ogłoszeniu w stosownym dzienniku promulgacyjnym i
upływie vacatio legis, tak, aby zainteresowane podmioty miały możliwość i czas na
zapoznanie się z obowiązującym stanem prawnym. Dotyczy to zarówno
obowiązków nakładanych na rozmaite podmioty, jak i przysługujących im
uprawnień. W związku z zasadą jawności prawa obowiązuje również zasada
„nieznajomość prawa szkodzi”, podkreślająca, że osoby uczestniczące w obrocie
prawnym powinny wykazać się aktywnością w ustalaniu swojej sytuacji prawnej
(między innymi poprzez wsparcie fachowych doradców oraz zwracanie się z
pytaniami do podmiotów określonych w art. 61 Konstytucji). W odniesieniu do
ubezpieczonego jest to tym bardziej uzasadnione, że art. 29 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
statuuje jedynie możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę, pozostawiając w
tej mierze decyzję samym zainteresowanym.
W takiej sytuacji wyprowadzanie z art. 61 Konstytucji obowiązku nałożonego na
ZUS informowania wszystkich potencjalnie zainteresowanych o możliwości złożenia
wniosku o konkretne świadczenie ubezpieczeniowe, w tym wypadku o
wcześniejszą emeryturę, nie ma uzasadnienia.
Skoro skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw, na
podstawie art. 39814
k.p.c. należało orzec o jej oddaleniu.
/tp/