Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 457/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 marca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSN Barbara Myszka
w sprawie z powództwa Z. Z.
przeciwko S. P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 4 marca 2008 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 27 kwietnia 2007 r., sygn. akt I ACa (…),
oddala skargę kasacyjną i zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.800 zł
tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 28.07.2006 r. Sąd Okręgowy w G. utrzymał w mocy nakaz
zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym, w którym zobowiązano pozwanego S. P.
do zapłaty powodowi kwoty 129.651 zł z odsetkami. W sprawie tej ustalono, że w dniu
7.03.2001 r. powód, reprezentowany przez swojego pełnomocnika A. Z., zawarł z
2
pozwanym umowę, na mocy której pozwany zobowiązał się dostarczyć powodowi 60m3
fryz dębowych o określonych w niej wymiarach za cenę 1000 zł/m3
. Strony ustaliły, iż
pozwany będzie dostarczał towar sukcesywnie, po 6 m3
miesięcznie, do 30 - ego dnia
każdego miesiąca, począwszy od marca 2001 r. do 25 grudnia 2001 r. na własny koszt
do magazynu depozytowego W.T. „W.(...)” - Fabryka Parkietów B.(...). Na wypadek
nieterminowego wykonania zobowiązania przez pozwanego lub dostarczenia mniejszej
ilości towaru strony zastrzegły obowiązek zapłaty przez pozwanego na rzecz powoda
kary umownej w wysokości 6000 zł w odniesieniu do każdej miesięcznej partii towaru.
Termin płatności kary umownej ustalono do 15 - ego dnia miesiąca następującego po
miesiącu, w jakim miała nastąpić dostawa. Powód zapłacił na rzecz pozwanego z góry
kwotę 60.000 zł tytułem ceny za zrealizowanie w/w umowy. Tytułem zabezpieczenia
realizacji przez pozwanego przedmiotowej umowy i zapłaty kar umownych pozwany
wystawił weksel własny in blanco, upoważniając posiadacza weksla do jego wypełnienia
do wartości niezrealizowanych dostaw i kar umownych. Pozwany wręczył weksel stronie
powodowej, a następnie weksel ten wraz z ugodą zdeponowano w Kancelarii Radcy
Prawnego A. B. w G.
Pozwany nie dostarczył powodowi towaru na warunkach ustalonych w umowie.
W związku z powyższym pismem z dnia 21 czerwca 2002 r. powód wezwał pozwanego
do zapłaty kwoty 129.651 zł w celu wykupu weksla, uzupełnionego przez powoda z
uwagi na niewykonanie przez pozwanego umowy z dnia 7 marca 2001 r. Na żądaną
kwotę składały się należności z tytułu kar umownych w łącznej wysokości 60.000 zł wraz
z odsetkami ustawowymi od dnia wymagalności oraz kwota 60.000 zł należna tytułem
zwrotu ceny uiszczonej na poczet niezrealizowanych dostaw.
Dokonując oceny prawnej tego stanu faktycznego Sąd Okręgowy zwrócił uwagę
na następujące kwestie:
Po pierwsze, zarzut nieważności nakazu zapłaty z uwagi na to, że do pozwu nie
dołączono oryginału weksla, nie jest uzasadniony. Oryginał nakazu zabezpieczono w
kasie Sądu i przed wydaniem nakazu zapłaty Sąd zapoznał się z jego treścią.
Po drugie, nie jest uzasadniony zarzut nieważności weksla z tego względu, że
zdaniem pozwanego w jego treści wskazano dwa miejsca płatności. W istocie jako
miejsce płatności wskazano K., zaś umieszczenie adresu obok podpisu wystawcy
weksla, nie jest równoznaczne ze wskazaniem drugiego miejsca płatności. Oznaczenie
miejsca płatności weksla może nastąpić przez wskazanie jedynie miejscowości.
3
Po trzecie, brak odrębnego dokumentu „deklaracja wekslowa” nie skutkuje
nieważnością weksla. Upoważnienie do wystawienia weksla następuje w porozumieniu,
które może być zawarte w sposób dorozumiany.
Po czwarte, nie uwzględniono zarzutu przedawnienia ponosząc, że w niniejszej
sprawie przedawnienie roszczenia wekslowego nastąpiłoby z upływem okresu 3 lat z
dniem 5.07.2005 r., a powództwo wytoczono przed upływem tego terminu. Pozwany nie
wykazał też, aby wypełnienie weksla nastąpiło po upływie terminu przedawnienia roszeń
powoda ze stosunku podstawowego.
Po piąte, Sąd Okręgowy uznał za bezpodstawny zarzut pozwanego, iż zaprzestał
on wykonywania umowy z uwagi na brak zapłaty. Powód bowiem z góry uiścił kwotę
60.000 zł, czyli w dniu zawarcia umowy zapłacił całą cenę.
Tę ocenę podzielił Sąd Apelacyjny, który wyrokiem z dnia 27.04.2007 r. oddalił
apelację pozwanego. Wyrok ten pozwany zakwestionował wnosząc skargę kasacyjną.
Jako podstawy skargi kasacyjnej wskazał:
- naruszenie przepisów postępowania, co miało istotny wpływ na wynik sprawy,
zarzucając:
- naruszenie art. 378 § 1, 398 § 2 w związku z art. 485 § 2 i 4 i art. 379 pkt 2 i 4
k.p.c. przez niewzięcie pod uwagę nieważności postępowania;
- naruszenie art. 224 § 1 i art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c. w związku z art. 391 § 1
k.p.c. przez przedwczesne zamknięcie rozprawy oraz niezasadną odmowę
zawieszenia postępowania;
- naruszenie art. 381, 382, 228 § 2, 233 § 1 i 495 § 1 w związku z art. 391 § 1
k.p.c.
W ramach podstawy kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. zarzucił naruszenie:
- art. 101, 102, 28 w związku z art. 38, 48 pkt 2 i 104 prawa wekslowego,
- art. 10 prawa wekslowego,
- art. 119, 123 § 1 i 484 § 2 k.c.
Wskazując na powyższe domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku i
rozstrzygnięcia co do istoty sprawy przez oddalenie powództwa względnie przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Apelacyjny.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. W pierwszej kolejności zachodzi potrzeba rozważenia zasadności zarzutów
naruszenia przepisów postępowania, co miało istotny wpływ na wynik sprawy. Wśród
4
nich podstawowe znaczenie ma zarzut nieważności postępowania, który – według
wnoszącego skargę kasacyjną – uzasadniają trzy okoliczności:
po pierwsze, skład sądu orzekającego był sprzeczny z ustawą, skoro uczestniczył w nim
sędzia Sądu Rejonowego, którego delegacja do orzekania nie została podpisana przez
Ministra Sprawiedliwości;
po drugie, do pozwu nie został załączony oryginał weksla;
po trzecie, pełnomocnik strony powodowej nie był należycie umocowany.
Odnosząc się kolejno do tych zarzutów stwierdzić należy co następuje:
W uchwale Pełnego Składu Sądu Najwyższego z dnia 14.11.2007 r. BSA I – 4110 - 5/07
przyjęto, że „ustawowe uprawnienie Ministra Sprawiedliwości do delegowania sędziego
do pełnienia obowiązków sędziego w innym sądzie, może być w jego zastępstwie albo z
jego upoważnienia wykonywane przez podsekretarza stanu lub sekretarza stanu.” W
świetle tej uchwały nie budzi żadnych wątpliwości, że skład orzekający Sądu
Okręgowego był zgodny z ustawą.
Zgodnie z art. 485 § 2 k.p.c. sąd wydaje nakaz zapłaty przeciwko
zobowiązanemu z weksla należycie wypełnionego, którego prawdziwość lub treść nie
nasuwają wątpliwości. Jest poza sporem, że dokumenty na których ma opierać się sąd
wydając nakaz zapłaty, powinny być dołączone w oryginałach, przy czym na podstawie
art. 485 § 4 k.p.c. dopuszczalne jest wyjątkowo dołączenie odpisów dokumentów. Nie
dotyczy to jednak weksla, czeku oraz dokumentów określonych w art. 485 § 3 k.p.c.
Jeżeli więc tych dokumentów nie przedstawiono w oryginale, to przewodniczący wzywa
powoda do ich złożenia pod rygorem zwrotu pozwu na podstawie art. 130 k.p.c. W
niniejszej sprawie powód nie złożył oryginału weksla, wszakże wskazał miejsce jego
złożenia (kasa Sądu). Z notatki urzędowej wynika, że sędzia dokonał oględzin oryginału
weksla, którego prawdziwość i treść nie nasuwają wątpliwości. W tej sytuacji zasadnie
przyjęto, że zastosowanie art. 130 k.p.c. jest bezprzedmiotowe.
Trzecia okoliczność, która według wnoszącego skargę kasacyjną ma uzasadniać
nieważność postępowania, dotyczy reprezentacji powoda przez pełnomocnika, który nie
był należycie umocowany. Zdaniem pozwanego pełnomocnictwo udzielone radcy
prawnemu A. B. nie zostało podpisane przez powoda Z. Z. Zarzut ten nie jest
uzasadniony z następujących względów.
Po pierwsze, pozwany nie przedstawił żadnego dowodu, który potwierdziłby, iż
pełnomocnictwo dla radcy prawnego podpisał – A. Z., a nie powód.
5
Po wtóre, nieważność postępowania zachodzi wówczas, gdy w sprawie w
charakterze pełnomocnika występuje osoba, która nie może być pełnomocnikiem.
Jedynie w tej sytuacji uchybienie to nie może być usunięte w drodze zatwierdzenia
przez stronę czynności dokonanych przez tę osobę (por. uchwała SN z dnia 28.07.2004
r., III CZP 32/04, OSNC 2006, nr 1, poz. 2). Gdyby nawet uznać za prawdziwe
twierdzenia pozwanego, to radca prawny A. B. mógł być pełnomocnikiem, a więc w
rachubę wchodziło potwierdzenie czynności przez stronę, co też nastąpiło.
Po trzecie, na zarzut nieważności może powoływać się strona, której to
nieważność dotyka, co dotyczy przyczyny nieważności określonej w art. 379 pkt 2 i 5
k.p.c.
Rekapitulując, żadna z okoliczności podnoszona w skardze kasacyjnej, która ma
uzasadniać zarzut nieważności postępowania, nie jest uzasadniona.
2. Odnośnie zarzutu naruszenia art. 224 § 1 i 174 pkt 4 k.p.c. w związku z art.
391 § 1 k.p.c. przez to, iż Sąd Apelacyjny nie zawiesił postępowania do czasu
rozstrzygnięcia postępowania przygotowawczego, w kwestii ustalenia osoby, która
podpisywała pełnomocnictwo stwierdzić należy, że zarzut ten jest oczywiście chybiony.
W sprawie nie zachodziły jakiekolwiek podstawy do zawieszenia – z tego powodu -
postępowania. Zawarte wyżej rozważania dot. pełnomocnictwa procesowego
uzasadniają w pełni ten wniosek. W odniesieniu do zarzutu naruszenia art. 228 § 2, 233
§ 1, 381, 382 i 495 § 1 k.p.c. stwierdzić należy, że biorąc pod uwagę uzasadnienie tego
zarzutu uznać należy, że w świetle art. 3983
§ 3 k.p.c. jest on niedopuszczalny. Zgodnie
z tym przepisem podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia
faktów lub oceny dowodów. Uzasadnienie tego zarzutu jednoznacznie zaś wskazuje, że
w istocie chodzi o podważenie ustaleń faktycznych dokonanych w sprawie.
3. Zarzuty naruszenia prawa materialnego odnoszą się z jednej strony do
przepisów prawa wekslowego, z drugiej zaś do przepisów kodeksu cywilnego. Jeżeli
chodzi o pierwszą grupę zarzutów, w pierwszym rządzie ustosunkowania wymaga
kwestia prawidłowego oznaczenia miejsca płatności weksla. Pozwany podnosi, że na
przedmiotowym wekslu wskazano dwa różne miejsca płatności, co skutkuje jego
nieważnością. Podejmując ten problem należy wskazać, że zgodnie z art. 101 pkt 4
prawa wekslowego, weksel własny zawiera oznaczenie miejsca płatności, natomiast
stosownie do art. 101 pkt 6 prawa wekslowego, weksel własny zawiera oznaczenie daty
i miejsca wystawienia weksla. Należy przy tym zwrócić uwagę, że według art. 102 prawa
wekslowego w przypadku braku osobnego oznaczenia miejsca płatności weksla, za
6
miejsce płatności uważa się miejsce wystawienia weksla. Trzeba więc odróżnić
oznaczenie miejsca wystawienia weksla od oznaczenia miejsca płatności weksla. Tak
też sytuacja istnieje w odniesieniu do spornego weksla. Z jego treści wynika bowiem
jednoznacznie, że weksel płatny jest w K. a zatem oznaczenie miejsca płatności jest
bezsporne. Natomiast nazwa K. widnieje przy podpisie pozwanego jako wystawcy
weksla. Jest to więc bezspornie oznaczenie miejsca jego wystawienia, a nie oznaczenie
miejsca płatności weksla. Nie może więc być mowy o tym, że w spornym wekslu
oznaczono dwa miejsca płatności weksla. Nie ma też potrzeby rozstrzygnięcia
problemu, czy w takim przypadku weksel byłby nieważny. Wyjaśniono już przy tym, że
dla oznaczenia miejsca płatności weksla wystarczy wskazanie miejscowości (por. wyrok
SN z dnia 2.10.2003 r. V CK 241/02).
W skardze kasacyjnej podniesiono również zarzut naruszenia art. 28 w związku z
art. 38 i 48 pkt 2 oraz art. 104 prawa wekslowego polegający na bezzasadnym
zasądzeniu na rzecz powoda odsetek ustawowych od sumy wekslowej od daty płatności
weksla mimo braku skutecznego przedstawienia w tym terminie weksla do zapłaty.
Zasadności tego zarzutu nie można podzielić. Spór w istocie sprowadza się do tego, czy
nastąpiło prawidłowe przedstawienie weksla do zapłaty. Ustalono bowiem, że
uzupełnienie weksla nastąpiło nie później niż w dniu 21.06.2002 r. kiedy sporządzone
zostało pismo wzywające pozwanego do zapłaty sumy wekslowej oraz informujące go,
że oryginał weksla został złożony w kancelarii adw. A. B. w K., a więc w miejscu
płatności weksla. Skoro pozwany nigdy nie kwestionował, że otrzymał to wezwanie, to
uznano, że nastąpiło prawidłowe przedstawienie weksla pozwanemu. Tę ocenę należy
podzielić. Wbrew twierdzeniom zawartym w skardze kasacyjnej w dziedzinie prawa
wekslowego mamy do czynienia z długiem oddawczym, a nie odbiorczym. Za takim
stanowiskiem przemawia przede wszystkim okoliczność, że dłużnik często nie wie, kto
jest wierzycielem wekslowym. Dlatego posiadacz weksla powinien zgłosić się z wekslem
do dłużnika i zażądać zapłaty. Charakter takiego zgłoszenia ma również wezwanie do
zapłaty sumy wekslowej, zawierające informację, że oryginał weksla pozostaje do
wglądu w określonym miejscu, zgodnie z oznaczeniem miejsca płatności weksla.
4. W skardze kasacyjnej podniesiono też zarzut naruszenia art. 484 § 2 k.c. przez
niezasadną odmowę miarkowania kary umownej. Podnosi się, że powód nie wykazał,
aby poniósł szkodę, a nadto swoim zachowaniem przyczynił się do jej powstania, co
uzasadnia wniosek o zastosowanie art. 362 k.c. Odnosząc się do tego zarzutu należy
przede wszystkim wskazać, że zgodnie z uchwałą składu 7 sędziów SN z dnia
7
6.11.2003 r. III CZP 61/03 (OSNC 2004, nr 5, poz. 69), stanowiącej zasadę prawną,
zastrzeżenie kary umownej na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania
zobowiązania nie zwalnia dłużnika z obowiązku jej zapłaty w razie wykazania, że
wierzyciel nie poniósł szkody. Jako zasada prawna wiąże składy orzekające Sądu
Najwyższego. Wskazać także należy na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.07.2004 r.
IV CK 522/03 (OSNC 2005, nr 7-8, poz. 130) w którym stwierdzono, że samoistnej
podstawy zmniejszenia kary umownej nie może stanowić art. 362 k.c.; zmniejszenie
takie może nastąpić jedynie na podstawie art. 484 § 2 k.c. Skład orzekający w niniejszej
sprawie podziela ten pogląd. Wreszcie zasadnie Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę na to, że
stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w wyroku z dnia 20.05.1980 r. I CR 229/80
(OSNC 1980, nr 12, poz. 243), iż rażąco wygórowana jest kara umowna, której
wysokość jest równa lub zbliżona do wysokości zobowiązania, zostało wyrażone
w okolicznościach sprawy, kiedy zobowiązanie zostało wykonane w całości, tyle że ze
zwłoką. Pozwany nie wskazuje innych okoliczności, które mogłyby przemawiać za
miarkowaniem kary umownej. Nie można więc zarzutu naruszenia art. 484 § 2 k.c.
uznać za uzasadniony.
Ostatni zarzut podniesiony w skardze kasacyjnej dotyczy naruszenia art. 119 i
123 k.c. Twierdzi się, że roszczenie wynikające z ugody zawartej w dniu 7.03.2001 r.
uległo przedawnieniu najpóźniej w czerwcu 2004 r., zaś pozew wniesiono w dniu
10.07.2004 r. Tym samym wierzytelność której zabezpieczeniem był weksel, także
uległa przedawnieniu.
Zarzut ten nie jest uzasadniony z dwóch przyczyn. Po pierwsze, zarzut ten objęty
jest prekluzją dowodową z art. 495 § 3 k.p.c. Został on bowiem podniesiony dopiero w
piśmie pozwanego z dnia 26.07.2005 r., zaś termin do wniesienia zarzutów od nakazu
zapłaty upływał z dniem 14.01.2005 r. Po drugie, nie można pominąć faktu, że w chwili
wypełnienia weksla in blanco wierzytelność wynikająca ze stosunku podstawowego nie
była przedawniona. Wypełnienie weksla oznacza zaś, że zobowiązanie wekslowe
uzyskało niezależny byt prawny, także w zakresie stosowania przepisów o
przedawnieniu.
Z tych względów, skoro skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych
podstaw, to należało ją oddalić (art. 39814
k.p.c.).