Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 545/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 marca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Helena Ciepła (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Henryk Pietrzkowski
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z powództwa Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w W.
przeciwko A. B. i M. B.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 11 marca 2008 r.,
skargi kasacyjnej pozwanych
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 12 kwietnia 2007 r., sygn. akt I ACa (…),
oddala skargę kasacyjną i zasądza od pozwanych solidarnie na rzecz strony
powodowej kwotę 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 16 listopada 2006 r. zasądził od pozwanych
solidarnie na rzecz powoda kwotę 1.600.017,16 zł z ustawowymi odsetkami, oddalając
powództwo w pozostałym zakresie i obciążając pozwanych kosztami procesu.
Apelację pozwanych od tego wyroku Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 12 kwietnia
2007 r. oddalił.
2
Aprobując ustalenia faktyczne i ocenę jurydyczną Sądu Okręgowego, oparł
rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach i wnioskach.
Powodowy Fundusz w listopadzie i grudniu 2002 r. wypłacił pracownikom „K.(...)”
Sp. z o.o. w Ś. należne świadczenia w kwocie 1.295.863,03 zł. Wobec bezskuteczności
wezwania Spółki do zwrotu tej kwoty, powód uzyskał nakaz zapłaty, w którym Sąd
Okręgowy w P. zobowiązał Spółkę do zapłaty tej należności wraz z ustawowymi
odsetkami i kosztami zastępstwa procesowego. Postępowanie egzekucyjne o jej
wyegzekwowanie, postanowieniem komornika z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie KM
(…) zostało umorzone z uwagi na brak majątku Spółki.
W tej sytuacji powodowy Fundusz wystąpił przeciwko pozwanym, jako członkom
zarządu Spółki, o zapłatę kwoty 1.600.017,16 zł z ustawowymi odsetkami i Sąd
Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 16 listopada 2006 r. uwzględnił powództwo w całości.
W toku postępowania ustalił, że wskutek problemów finansowych Spółki, pozwani
złożyli wniosek o ogłoszenie jej upadłości w dniu 15 lutego 2002 r. który został oddalony
przez Sąd Rejonowy w P., postanowieniem z dnia 23 maja 2002 r.
Uchwałą nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników z dnia 28 maja 2002 r.
rozwiązano Spółkę, powołano likwidatora, który 04 grudnia 2002 r. ponowił wniosek o
ogłoszenie jej upadłości, jednakże Sąd Rejonowy w P. postanowieniem z dnia 06 lutego
2002 r. wniosek ten oddalił z uwagi na brak majątku Spółki, który byłby wystarczający na
pokrycie kosztów postępowania upadłościowego.
W ocenie Sądu Apelacyjnego złożone wnioski o ogłoszenie upadłości były
spóźnione, bowiem pozwani już w listopadzie 2001 r. stwierdzili, że dalszy byt Spółki
jest zagrożony i nie wyjaśnili z jakich przyczyn zwlekali ze złożeniem wniosku o
ogłoszenie upadłości do połowy lutego 2002 r. W konsekwencji uznał, że pozwani nie
wykazali, aby we właściwym czasie zgłosili wniosek o ogłoszenie upadłości, a tym
samym, by istniały podstawy do zwolnienia ich z odpowiedzialności.
Ponadto Sąd Apelacyjny uznał, za nietrafny zarzut niewłaściwego zastosowania
przez Sąd Okręgowy w P. art. 299 k.s.h., bowiem przywołany przez skarżących art. 10
ust. 1 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych wobec
niewypłacalności pracodawcy nie wyłącza odpowiedzialności z art. 299 k.s.h. Takiemu
stanowisku dał wyraz Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 lipca 2002 r., IV CKN 1060/00,
(OSNC 2003/11/151).
Pozwani w skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach z art. 3983
k.p.c.
zarzucili naruszenie:
3
- art. 299 k.s.h., przez błędną wykładnię co do charakteru odpowiedzialności
członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za jej długi oraz czasu
właściwego do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości;
- art. 1 Rozporządzenia Prezydenta RP – Prawo upadłościowe przez jego
błędną wykładnię polegającą na przyjęciu za wyłączną i wystarczającą przesłankę do
ogłoszenia upadłości wyników bilansu na dzień 31 grudnia 2001 r.;
- art. 5 §§ 1 i 2 tego Rozporządzenia, przez jego niewłaściwe zastosowanie,
w zakresie rozpoczęcia biegu terminu do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości;
- art. 3 ust. 1 pkt 12 i art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o
rachunkowości, przez ich błędną wykładnię, polegającą na niezaliczeniu do majątku
Spółki niewymagalnych wierzytelności;
- art. 51 Ordynacji podatkowej przez błędną wykładnię polegającą na
niewłaściwym ustaleniu terminów powstania zaległości podatkowych w Spółce.
Z przepisów procesowych zarzucili naruszenie:
- art. 233 § 1 k.p.c. i art. 378 § 1 k.p.c. przez nierozpoznanie wszystkich
zarzutów i twierdzeń apelacji, pominięcie zawartego w niej wniosku o dopuszczenie
dowodu z opinii biegłego oraz dowodów z dokumentów;
- art. 232 zd. 2 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c., przez niedopuszczenie dla
ustalenia sytuacji finansowej Spółki dowodu z opinii biegłego,
- art. 366 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. i art. 68 Rozporządzenia
Prezydenta RP – Prawo upadłościowe, przez uznanie za wiążące ustaleń sądu
upadłościowego, które stanowiły podstawę oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości
Spółki.
W konkluzji wniosła o uchylenie w całości zaskarżonego orzeczenia i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania lub o jego uchylenie i oddalenie powództwa w
całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności wymagają rozważenia zarzuty skargi kasacyjnej
dotyczące naruszenia przepisów postępowania oraz kwestionujące dokonane ustalenia
faktyczne. W tym przedmiocie należy przede wszystkim stwierdzić, że skarga kasacyjna
w ramach drugiej podstawy została oparta na niedopuszczalnym zarzucie (art. 3983
§ 3
k.p.c.) dotyczącym oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.). Sąd Najwyższy jest bowiem
związany stanem faktycznym sprawy przyjętym przez Sąd drugiej instancji za podstawę
4
rozstrzygnięcia, co oznacza, że ustalenia te nie mogą podlegać weryfikacji w
postępowaniu kasacyjnym.
Zarzut naruszenia art. 378 § 1 k.p.c., okazał się bezzasadny, bowiem Sąd
Apelacyjny słusznie nie uwzględnił zawartego w apelacji wniosku o przeprowadzenie
dowodu z opinii biegłego, celem ustalenia momentu niewypłacalności Spółki, motywując
swoje stanowisko konkretnymi przyczynami. Zatem w konfrontacji z treścią
uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia zarzut ten nie daje się obronić.
Nie dopuścił się również Sąd Apelacyjny naruszenia art. 232 zd. 2 k.p.c. w zw. z
art. 278 k.p.c. Według ugruntowanego stanowiska w orzecznictwie Sądu Najwyższego i
w piśmiennictwie prawniczym, możliwość przeprowadzenia przez sąd dowodu z urzędu
jest uprawnieniem, a nie obowiązkiem sądu, z którego, zatem, powinien on korzystać
jedynie w szczególnych sytuacjach procesowych o wyjątkowym charakterze (por. wyrok
SN z dnia 5 listopada 1997 r. III CKN 244/97, OSNC 1998, nr 3, poz. 52). Niezależnie od
tego, o tym, czy dla rozstrzygnięcia sprawy niezbędne są wiadomości specjalne,
decyduje sąd (por. wyrok SN z dnia 04 października 2000 r., III CKN 1238/00 , nie
publ.).
Nieuzasadniony także okazał się zarzut naruszenia art. 299 k.s.h. w zakresie
charakteru odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością za jej długi oraz czasu właściwego do złożenia wniosku o
ogłoszenie upadłości.
Stanowisko Sądu Apelacyjnego, że pozwani nie zwolnili się z odpowiedzialności
nie może być skutecznie zwalczane, bowiem znajduje uzasadnienie w zebranym
materiale dowodowym.
Zgodnie z art. 5 §§ 1 i 2 Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24
października 1934 r. - Prawo upadłościowe (Dz. U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 – tekst
jednolity) przedsiębiorca jest zobowiązany, nie później niż w terminie dwóch tygodni od
dnia zaprzestania płacenia długów, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości,
przy czym reprezentant przedsiębiorcy będącego osobą prawną jest zobowiązany
zgłosić wniosek o ogłoszenie upadłości w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym
majątek nie wystarcza na zaspokojenie długów.
Z ustalonego stanu faktycznego wynika, że pozwani już na przełomie listopada i
grudnia 2001 r. wiedzieli o złej kondycji finansowej Spółki i zagrożeniu jej bytu
prawnego, a mimo to zaniedbali powinności złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
Sąd Apelacyjny miał więc podstawy do uznania, że złożenie tego wniosku w dniu 15
5
lutego 2002 r. nie było terminem właściwym w rozumieniu art. 1 Rozporządzenia
Prezydenta RP – Prawo upadłościowe. W tym bowiem okresie, bankructwo Spółki było
już oczywiste.
Pozwani nie składając wniosku we właściwym czasie, przy posiadaniu wiedzy o
fatalnej kondycji finansowej Spółki, godzili się tym samym na to, że interes powodowego
Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w W. może doznać uszczerbku.
Linia orzecznicza prezentowana przez Sąd Najwyższy w aspekcie wykładni
przepisu art. 299 § 2 k.s.h. przyjmuje, iż właściwy czas na zgłoszenie wniosku o
ogłoszenie upadłości jest przesłanką obiektywną ustalaną w oparciu o okoliczności
faktyczne każdej sprawy (por. wyrok SN z dnia 13 grudnia 2007 r., I CSK 313/07 (nie
publ.). Dla jej określenia nie ma znaczenia subiektywna świadomość członków zarządu
w tym przedmiocie. Przepis art. 299 § 2 k.s.h. przewiduje domniemanie winy członka
zarządu w niezgłoszeniu wniosku o upadłość we właściwym czasie. Członkom zarządu
powinien być znany na bieżąco stan finansowy spółki i możliwość zaspokojenia długów
(por. wyrok SN z dnia 06 czerwca 1997 r., III CKN 65/97, OSNC 1997/11/181, OSP
1998/1/6). Z tego punktu widzenia właściwy czas na zgłoszenie wniosku o upadłość to
moment, gdy członek zarządu wie, albo przy dołożeniu należytej staranności powinien
wiedzieć, że spółka nie jest już w stanie zaspokoić wszystkich wierzycieli, ale w części
ma jeszcze takie możliwości, a zatem nie jest jeszcze bankrutem niezdolnym do
poniesienia nawet kosztów postępowania upadłościowego. (porównaj między innymi
wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 7 maja 1997 r. II CKN 117/97 nie publ., 6 czerwca
1997 r. III CKN 65/97, OSNC 1997/11/181, 2 lutego 2001 r. IV CKN 258/00, 5 kwietnia
2002 r. II CKN 958/99, 21 maja 2004 r. III CK 55/03, 27 października 2004 r. IV CK
148/04 nie publ.).
Zważywszy na to, że w przedmiotowej sprawie, postępowanie egzekucyjne
wszczęte na podstawie nakazu zapłaty z dnia 10 marca 2003 r., zostało umorzone
wobec bezskuteczności egzekucji, natomiast uprzednie wnioski o ogłoszenie upadłości
Spółki złożone w dniu 15 lutego 2002 r. oraz 04 grudnia 2002 r. zostały oddalone z
uwagi na brak majątku Spółki, wystarczającego na pokrycie kosztów postępowania
upadłościowego, daje to podstawę do podzielenia trafności stanowiska Sądu
Apelacyjnego, że zgłoszenie wniosku o upadłość było spóźnione. Znamienne przy tym
jest, że pozwani już na przełomie listopada i grudnia 2001 r. wiedzieli o złej kondycji
finansowej Spółki i zagrożeniu jej bytu prawnego.
6
Nie może również odnieść skutku zarzut niezastosowania przez Sąd Apelacyjny
art. 3 ust. 1 pkt 12 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości i art. 551
k.c. w
zakresie pojęcia majątku przedsiębiorstwa oraz aktywów Spółki i niezaliczenia do nich
niewymagalnych wierzytelności oraz pominięcia przez ten Sąd wyciągów z rachunków
bankowych Spółki za styczeń 2002 r. i dowodów wpłat. Okoliczność, że Spółka w
styczniu 2002 r. otrzymała środki finansowe, nie daje podstaw do odmiennego
stanowiska, zwłaszcza, że ich wysokość znacznie odbiegała od oczekiwanych
należności i nie rzutowała na wypłacalność Spółki.
Nie ma też racji skarżący zwalczając stanowisko Sądu Apelacyjnego, bowiem ten
słusznie przyjął, że z załączonych w sprawie dokumentów, tzn.: akt postępowania
upadłościowego oraz bilansu wynika, że długi Spółki wobec jej wierzycieli przewyższały
jej aktywa.
Wreszcie nie może odnieść skutku zarzut naruszenia art. 51 Ustawy z dnia 29
sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 – tekst jednolity).
Sąd Apelacyjny słusznie bowiem uznał, że wobec stanu bilansu na dzień 31 grudnia
2001 r., precyzyjność przyjęcia daty zaprzestania regulowania przez Spółkę należności
publicznoprawnych wobec ZUS i organu podatkowego nie ma większego znaczenia,
gdyż Spółka była zadłużona nie tylko z tytułu niezapłaconych w terminie podatków oraz
składek zusowskich, ale przede wszystkim wobec pozostałych wierzycieli.
Z tych wszystkich względów skargę kasacyjną, jako pozbawioną uzasadnionych
podstaw oddalono (art. 39814
k.p.c.). O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono
na podst. art. 98 § 1 i § 3 i art. 108 § 1 w zw. z art. 39821
k.p.c.