Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 625/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 kwietnia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
SSN Marian Kocon
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa H. F. i K. F.
przeciwko „E.(...)” Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w S., O.(…) Co. GmbH &
Co. KG z H., A.(…) Inc. z F., N.(…) z Wielkiej Brytanii
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 11 kwietnia 2008 r.,
skargi kasacyjnej powódek
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 28 grudnia 2006 r., sygn. akt I ACa (…),
oddala skargę kasacyjną i nie obciąża powódek kosztami postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 28 grudnia 2006 r. zmienił zaskarżony wyrok
Sądu Okręgowego w części dotyczącej pozwanej E.(...) Sp. z o.o. w ten sposób, że
oddalił powództwo w stosunku do tej pozwanej oraz zasądził od powódki H. F. na rzecz
2
wymienionej Spółki 7200 zł kosztów procesu oraz 5400 zł kosztów postępowania
odwoławczego.
Sąd II instancji uznał za niezasadny zarzut nieważności postępowania przed
Sądem I instancji uzasadniony niewłaściwym składem Sądu Okręgowego. Nadto Sąd
odwoławczy stwierdził, że roszczenie skierowane wobec wymienionej pozwanej sp. z
o.o. nie uzasadniało kwalifikowania sprawy w tej konfiguracji podmiotowej jako sprawy z
zakresu prawa pracy, ponieważ roszczenie to nie miało swego źródła w stosunku pracy,
ani nie było związane ze stosunkiem pracy. W ocenie tego Sądu, szczególne zasady i
przesłanki odnoszące się m.in. do składu sądu rozstrzygającego spory wynikające ze
stosunków pracy, czy związanych z takimi stosunkami, nie występują pomiędzy
pośrednikiem pracy a potencjalnym pracownikiem, a brak jest podstaw do przypisania
wymienionej Spółce odpowiedzialności za nieprawidłowe ukształtowanie umowy o pracę
ze zmarłym poprzednikiem prawnym powódek. O tym, że sprawa nie miała charakteru
sprawy ze stosunku pracy przesądza to, że pozwana ad. 1 Spółka z o.o. była jedynie
podmiotem kierującym powoda do pracy za granicą, a nie jego pracodawcą.
Natomiast o braku podstaw do przypisania tej Spółce czynu niedozwolonego
przesądza w ocenie Sądu Apelacyjnego treść umowy łączącej ją ze zmarłym W. F. Nie
daje ona podstaw do przyjęcia, że czynności pozwanej pośredniczenia w zatrudnieniu
miały na celu takie ukształtowanie umowy o pracę (której stroną nie była pozwana
Spółka), aby pozbawić rodzinę zmarłego odszkodowania z tytułu wypadku. Sąd
Apelacyjny podkreślił, że pozwana poinformowała W. F., w podpisanej przez niego
umowie, o konieczności dodatkowego ubezpieczenia, a zamieszczenie takiego
postanowienia w umowie jest wynikiem zbadania warunków zatrudnienia i dbałości o
interesy kierowanego do pracy.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach, powódki zarzuciły naruszenie
art. 476 § 1 k.p.c. i art. 47 § 1 k.p.c. w zw. z art. 379 § 1 pkt 4 k.p.c., twierdząc, że
materialnoprawna podstawa powództwa pozostawała w immanentnym związku ze
stosunkiem pracy, co implikowało rozpoznanie sprawy przez Sąd I instancji w składzie
ławniczym, a wyrokowanie przez ten Sąd w składzie sprzecznym z prawem skutkowało
nieważnością dalszego postępowania w sprawie.
Zarzut naruszenia art. 231 i art. 233 k.p.c. uzasadniono nieprawidłowym
przyjęciem braku podstaw do przypisania odpowiedzialności pozwanej E.(...) sp. z o.o.
Skarżące twierdzą, że Sądy obu instancji przeprowadziły rozumowanie oparte na
domniemaniach faktycznych, wyprowadzając jednak całkowicie odmienne wnioski.
3
Naruszenia przez Sąd Apelacyjny art. 233 § 1 k.p.c. dopatrują się powódki w
samodzielnym ustalaniu przez ten Sąd okoliczności faktycznych sprawy, w oderwaniu
od ustaleń Sądu I instancji w oparciu o które można było przyjąć za ustalony fakt
zaistnienia swoistej „zmowy” pozwanych, uniemożliwiającej następcom prawnym
skuteczną realizację praw związanych ze śmiercią W. F.
Zarzut naruszenia art. 102 k.p.c. uzasadniono nieprawidłowym obciążeniem
powódki H. F. kosztami procesu w sytuacji przeświadczenia powódek o zasadności
roszczeń w stosunku do wszystkich pozwanych w oparciu o informacje uzyskane od W.
F.
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej powódki zarzuciły błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie art. 441 § 1 k.c., uzasadniając ten zarzut tym, że
postępowanie dowodowe bezspornie wykazało udział wszystkich pozwanych w jednym
delikcie, co przesądzało o niemożności sztucznego rozbicia łączącego ich węzła
solidarności.
Pozwana „E.(...)” sp. z o.o. w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniosła o
oddalenie w całości skargi kasacyjnej i o zasądzenie na jej rzecz od powódek kosztów
postępowania kasacyjnego, przedstawiając argumentację mającą negować zasadność
podniesionych w skardze kasacyjnej zarzutów.
Z kolei pozwane ad 2 i ad 4. Spółki: „O.(...)” i N.(…) w odpowiedzi na skargę
kasacyjną wniosły o oddalenie tej skargi i o zasądzenie na ich rzecz od powódek
kosztów postępowania kasacyjnego, zarzucając błędne żądanie uchylenia
zaskarżonego wyroku w całości wobec zaskarżenia go jedynie w części.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna nie została oparta na uzasadnionych podstawach, co
skutkowało obowiązkiem jej oddalenia.
Chybione okazały się zarzuty naruszenia wymienionych w skardze przepisów
procesowych mające uzasadniać zarzut nieważności postępowania wskutek wadliwego
składu Sądu pierwszej instancji. Nawet obowiązek wzięcia przez Sąd Najwyższy z
urzędu pod uwagę nieważności postępowania w granicach zaskarżenia (art. 39813
§ 1
k.p.c.) dotyczy tylko postępowania przed sądem drugiej instancji (wyrok SN z dnia 21
listopada 1997 r. I CKN 825/97, OSNC 1998 r., Nr 5, poz. 81). Natomiast Sąd
Najwyższy rozpoznając skargę kasacyjną nie może w ramach bezpośredniej kontroli
kasacyjnej badać nieważności postępowania przed sądem pierwszej instancji
(postanowienie SN z dnia 16 listopada 2006 r., II CSK 177/06, niepubl.). Podniesiony
4
przez skarżące zarzut nieuwzględnienia przez sąd drugiej instancji nieważności
postępowania przed sądem pierwszej instancji może uzasadniać obrazę jedynie art. 386
§ 2 k.p.c., a nie naruszenie art. 379 pkt 4 k.p.c. (wyrok SN z dnia 16 listopada 2006 r. II
CSK 143/06 niepubl.). Tymczasem skarga kasacyjna nie zawiera zarzutu naruszenia
przez Sąd odwoławczy ani przepisu art. 386 § 2 k.p.c., ani art. 378 § 1 k.p.c., a Sąd
Najwyższy działając z urzędu w granicach zaskarżenia na podstawie art. 39813
§ 1 k.p.c.
- nie dopatrzył się nieważności postępowania odwoławczego. Natomiast w pozostałym
zakresie władny był rozpoznać skargę kasacyjną tylko w granicach zaskarżenia oraz w
granicach podstaw wyznaczonych w tym zakresie przepisami procesowymi objętymi
zarzutem naruszenia. Sąd Najwyższy podziela natomiast argumentację Sądu
Apelacyjnego, zawartą na s. (…) uzasadnienia zaskarżonego wyroku, prowadzącą do
konkluzji, że charakter i kwalifikacja roszczenia powódek wobec pozwanej ad. 1, w
stosunku do której powództwo zostało oddalone, uzasadniały pogląd, że skład Sądu I
instancji rozstrzygającego w tej konfiguracji podmiotowej o tym roszczeniu był
prawidłowy, a w konsekwencji nie zachodziła nieważność postępowania przez tym
Sądem.
Chybiony okazał się również zarzut naruszenia przepisów art. 231 k.p.c. oraz art.
233 k.p.c., a uzasadniony błędną wykładnią i niewłaściwym zastosowaniem tych
przepisów poprzez nieprawidłowe przyjęcie braku podstaw do przypisania pozwanej
ad.1 odpowiedzialności za nieprawidłowe ukształtowanie umowy o pracę ze zmarłym W.
F. podczas, gdy w ocenie skarżących istniały podstawy do przyjęcia odpowiedzialności
tej spółki. Obszerna argumentacja skarżących zamieszczona na s. (…) uzasadnienia
skargi kasacyjnej sprowadza się w istocie do próby podważania ustaleń przyjętych przez
sąd odwoławczy za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia, z jednoczesnym dążeniem
do wykreowania nowych odmiennych ustaleń faktycznych (zwłaszcza na s. (…)
uzasadnienia skargi), preferowanych przez stronę skarżącą. Taka konstrukcja zarzutu
naruszenia wymienionych przepisów procesowych nie mogła odnieść zamierzonego
przez skarżące skutku, ponieważ z woli ustawodawcy wyrażonej w art. 3933
§ 3 k.p.c.
podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny
dowodów. Ponadto o bezzasadności zarzutu naruszenia art. 231 k.p.c. świadczy
przyznana przez same skarżące okoliczność, że Sądy obu instancji przeprowadziły
rozumowanie oparte na domniemaniach faktycznych (uzasadnienie skargi), choć
wyprowadziły z nich odmienne wnioski. Tymczasem przepis art. 231 k.p.c. pozwala
Sądowi, w ramach jego dyskrecjonalnej władzy jurysdykcyjnej, na możliwość (ponieważ
5
nie przewiduje obowiązku) uznania za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla
rozstrzygnięcia sprawy. Jednakże fakty ustalone również przy wykorzystaniu
domniemań faktycznych także nie mogą być skutecznie objęte zarzutem
sformułowanym w ramach podstaw skargi kasacyjnej. Ograniczenie wynikające z
przepisu art. 3983
§ 3 k.p.c. obejmuje bowiem ustalenia wszystkich faktów, a więc także
uznanych przez Sąd za ustalone na podstawie domniemań faktycznych (art. 231 k.p.c.).
O bezzasadności zarzutu naruszenia art. 102 k.p.c. jako mieszczącego się – w
ocenie skarżących – w ramach drugiej podstawy kasacyjnej przesądza okoliczność, że
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania nie może mieć istotnego wpływu na wynik
sprawy, ponieważ rozstrzygnięcie o kosztach postępowania jest co do zasady tylko
konsekwencją i emanacją wyniku merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy, a nie
odwrotnie. Natomiast ewentualne zastosowanie przez sąd przepisu art. 102 k.p.c., a
więc rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zgodnie z zawartą w nim normą, jest
uprawnieniem Sądu możliwym do wykorzystania w szczególnie uzasadnionych
wypadkach, o których wystąpieniu lub ich braku rozstrzyga Sąd i czego strona nie może
skutecznie kontestować.
Wobec braku podstaw do uwzględnienia zarzutów mieszczących się w ramach
drugiej podstawy kasacyjnej, oceny zarzutu naruszenia wskazanego w skardze przepisu
prawa materialnego należało dokonać z uwzględnieniem stanu faktycznego będącego
podstawą orzekania dla sądu drugiej instancji.
Zarzut błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania art. 441 § 1 k.c. nie
zawiera przekonywującego uzasadnienia jego naruszenia w którejkolwiek z obu
wymienionych w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. możliwych postaci naruszenia. Skarżące nie
artykułują w uzasadnieniu swojej skargi [s. (…)] w czym miałaby się wyrażać błędna
interpretacja tego przepisu przez Sąd Apelacyjny. Natomiast zarzut wadliwej jego
subsumpcji oparty został na próbie podważania oceny dowodów i kreowania
odmiennych, a oczekiwanych przez skarżącą, ustaleń w przedmiocie dopuszczenia się
deliktu przez pozwaną ad. 1 Spółkę. Taki zabieg skarżących nie mógł okazać się
skuteczny, ponieważ Sąd Apelacyjny nie miał podstaw do zastosowania art. 441 § 1 k.c.
w sytuacji istniejącego prawidłowego ustalenia, że pozwana ad. 1 Spółka nie dopuściła
się zarzuconego jej deliktu. W konsekwencji takiego ustalenia nie może ona ponosić
odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, a zatem brak było
materialnoprawnej przesłanki do zastosowania przez Sąd Apelacyjny art. 441 § 1 k.c.
6
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.
39814
k.p.c.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 102 k.p.c.