Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 9 kwietnia 2008 r.
II PZP 5/08
Nie stanowi przedstawienia zagadnienia prawnego (art. 390 § 1 k.p.c.)
sformułowanie pytania o charakterze teoretycznym, oderwanego od okoliczno-
ści rozpatrywanej sprawy przez co odpowiedź na nie jest niepotrzebna do jej
rozpoznania, a także pytania sprowadzającego się do rozstrzygnięcia konkret-
nej sytuacji procesowej.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski
(sprawozdawca), Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 kwietnia 2008 r.
sprawy z powództwa Ireneusza G. przeciwko T.U.P. SA w W. o odszkodowanie za
nieuzasadnione rozwiązanie umowy o pracę, na skutek zagadnienia prawnego prze-
kazanego postanowieniem Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Warszawie z dnia 5 lutego 2008 r. [...]
„1. czy przy rozpoznawaniu zażalenia na postanowienie o umorzeniu postę-
powania zawieszonego na zgodny wniosek stron (art. 182 § 1 k.p.c.) sąd powinien
badać istnienie przyczyny zawieszenia postępowania na podstawie art. 178 k.p.c.,
jeżeli postanowienie o zawieszeniu postępowania nie zostało zaskarżone ?
2. czy po upływie trzech lat od daty zawieszenia postępowania na zgodny
wniosek stron (art. 178 k.p.c.), sąd pracy może postanowić jego podjęcie (art. 181
pkt 2 k.p.c.) a następnie, mimo braku zmiany okoliczności sprawy uchylić to orzecze-
nie (art. 359 § 1 k.p.c.) i umorzyć postępowanie w sprawie (art. 182 § 1 k.p.c.) ?”
o d m ó w i ł podjęcia uchwały.
U z a s a d n i e n i e
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało w następującym stanie sprawy. Powód Ireneusz G. w dniu 13 lutego 2002
2
r. wniósł powództwo przeciwko T.U.P. SA w W. o uznanie wypowiedzenia za bezsku-
teczne. Na posiedzeniu w dniu 16 lutego 2004 r. zmienił roszczenie żądając odszko-
dowania za nieuzasadnione rozwiązanie umowy o pracę. Na tym posiedzeniu strony
zgodnie wniosły o zawieszenie postępowania powołując się na to, że prowadzą już
spór w innej sprawie [...], w której będzie przeprowadzone podobne postępowanie
dowodowe, a wynik wskazanej sprawy „może mieć wpływ na wynik niniejszej
sprawy”. Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi w Warszawie postanowieniem z dnia 16
lutego 2004 r., wydanym na rozprawie, zawiesił postępowanie na podstawie art. 178
k.p.c. Powód w dniu 11 kwietnia 2007 r. wniósł o podjęcie zawieszonego postępowa-
nia.
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 26 kwietnia 2007 r. postanowił podjąć
zawieszone postępowanie i nadał sprawie nową sygnaturę [...]. Sąd ten w dniu 29
czerwca 2007 r. wydał zarządzenie o wyznaczeniu rozprawy, zawiadomieniu stron i
innych podmiotów oraz wezwaniu świadków, biegłego i tłumacza.
Postanowieniem z dnia 11 września 2007 r. Sąd Rejonowy uchylił swoje po-
stanowienie z dnia 26 kwietnia 2007 r. o podjęciu zawieszonego postępowania i
umorzył postępowanie. W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Rejonowy wskazał,
że podstawę prawną uchylenia postanowienia z dnia 26 kwietnia 2007 r. stanowi art.
359 k.p.c., a umorzenia postępowania - art. 182 k.p.c. Ponadto zawiadomił wszyst-
kich uczestników postępowania o tym, że termin rozprawy został odwołany.
Postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 11 września 2007 r. zostało doręczo-
ne powodowi w dniu 3 października 2007 r. Powód na powyższe postanowienie zło-
żył zażalenie w terminie (dnia 10 października 2007 r.) i należycie je opłacił. Zaskar-
żył postanowienie w całości, zarzucając naruszenie art. 358 k.p.c. i art. 359 § 1 k.p.c.
Powoływał się na to, że chociaż wniosek o podjęcie zawieszonego postępowania
został złożony po terminie, to Sąd Rejonowy ten wniosek uwzględnił. Sąd Rejonowy
był związany postanowieniem z dnia 26 kwietnia 2007 r. o podjęciu postępowania od
chwili podpisania jego sentencji. Nie nastąpiła zmiana okoliczności sprawy, która
uzasadniałaby uchylenie postanowienia o podjęciu postępowania (niekończącego
postępowania w sprawie). Sąd Rejonowy nie był zatem uprawniony do wydania za-
skarżonego orzeczenia.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Warszawa-Praga w
Warszawie, rozpatrując zażalenie powoda, uznał że w sprawie występują poważne
wątpliwości prawne dotyczące wykładni przepisów o zawieszaniu postępowań na
3
zgodny wniosek stron i postanowieniem z dnia 5 lutego 2008 r. przedstawił te wątpli-
wości do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu. Uzasadniając to postanowienie Sąd
Okręgowy wskazał na istniejącą w orzecznictwie Sądu Najwyższego rozbieżność w
kwestii, czy sąd rozpatrując umorzenie zawieszonego postępowania uwzględnia
przyczynę zawieszenia powołaną w postanowieniu o zawieszeniu, czy też bada rze-
czywiste powody zawieszenia. Sąd Okręgowy powołał postanowienie Sądu Najwyż-
szego z dnia 5 kwietnia 1972 r., I CZ 45/72 (LEX nr 7078), postanowienie Sądu Naj-
wyższego z dnia 15 kwietnia 1983 r., IV PRN 4/83 (OSNCP 1983 nr 10, poz. 167),
uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 1985 r., III CZP 86/84 (OSNCP 1985, nr
11, poz. 168) i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 sierpnia 1999 r., I CKN
535/99 (Wokanda 1999 nr 11, s. 9, w uzasadnieniu błędnie podano sygnaturę tego
orzeczenia i miejsce jego publikacji) jako orzeczenia, w których Sąd Najwyższy
stwierdził, że przy ocenie dopuszczalności umorzenia postępowania na podstawie
art. 182 § 1 k.p.c. sąd nie może opierać się na powołanej w postanowieniu o zawie-
szeniu przyczynie wstrzymania biegu sprawy, ale powinien badać rzeczywiste powo-
dy zawieszenia. Odmienny pogląd, że sąd umarzając postępowanie zawieszone na
zgodny wniosek stron oraz z przyczyn wskazanych w przepisach art. 177 § 1 pkt 5 i
6 k.p. c., nie bada, czy przyczyna wskazana w postanowieniu o zawieszenia postę-
powania rzeczywiście istniała wyrażony został w postanowieniu Sądu Najwyższego z
dnia 17 grudnia 1998 r., II CKN 713/98 (OSP 1999 nr 10, poz. 176).
Sąd Okręgowy uznał, że w rozpoznawanej sprawie rozstrzygnięcie zagadnie-
nia, czy sąd umarzając zawieszone postępowanie bada rzeczywiste istnienie przy-
czyny zawieszenia wskazanej w postanowieniu o zawieszeniu, jest potrzebne z
uwagi na to, że „gdyby sąd drugiej instancji miał obowiązek badania rzeczywistych
podstaw zawieszenia postępowania na zgodny wniosek stron i uznał, że nie wystę-
pują one w sprawie wtedy postanowienie o umorzeniu postępowania byłoby wadliwe
bez względu na inne (być może też wadliwe) czynności dokonane przez sąd pracy
związane z zawieszeniem postępowania”. Wobec tego, że powód złożył wniosek o
podjęcie postępowania dopiero po upływie trzech lat od dnia jego zawieszenia - we-
dług Sądu Okręgowego - powstaje problem: czy sąd pierwszej instancji, który z
upływem trzech lat od daty ogłoszenia postanowienia o zawieszeniu nie umorzył po-
stępowania w sprawie, ma obowiązek podjąć to postępowanie, a następnie kontynu-
ować do merytorycznego rozstrzygnięcia ? Sąd Okręgowy podkreślił, że w nauce
prawa wyrażany jest pogląd, że sąd jest związany wnioskiem strony tylko do upływu
4
trzyletniego okresu zawieszonego postępowania. Wniosek strony złożony po tym
terminie nie jest dla sądu „obowiązkowy”, co oznacza, że mimo braku umorzenia po-
stępowania w sprawie, nie ma prawnych przeszkód, aby wydać postanowienie w try-
bie art.182 § 1 k.p.c. (Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego, pod red.
T.Erecińskiego, tom 1, s. 405, Warszawa 2006; Komentarz do Kodeksu postępowa-
nia cywilnego, pod red. A.Zielińskiego, tom 1, s. 505, Warszawa 2005). Według Sądu
Okręgowego jest to konsekwencja istoty zawieszenia postępowania jako okresowej
przyczyny nierozpoznania sprawy. W przypadku, gdy podstawa zawieszenia jest
zależna tylko i wyłącznie od woli stron postępowania, na uwadze trzeba mieć pew-
ność obrotu prawnego, a więc likwidację wątpliwości co do zamiaru kontynuowania
postępowania zwłaszcza przez stronę powodową. Argumentację tę można wesprzeć
kategorycznym sformułowaniem przepisu art.182 § 1 k.p.c., w którym ustawodawca
użył zwrotu „sąd umarza postępowanie”, a więc innego, niż przy nieobligatoryjnych
podstawach do jego zawieszenia z art. 178 k.p.c. czy art. 177 k.p.c.
Sąd Okręgowy uważa, że w rozpoznawanej sprawie Sąd Rejonowy począt-
kowo nie dostrzegł, że powód wystąpił z wnioskiem o podjęcie zawieszonego postę-
powania po upływie trzech lat od zawieszenia postępowania na zgodny wniosek
stron i wydał postanowienie o podjęciu zawieszonego postępowania. Po późniejszym
zauważeniu, że upłynął określony w art. 182 § 1 k.p.c. trzyletni termin do skutecz-
nego złożenia wniosku o podjęcie postępowania zawieszonego na zgodny wniosek
stron, Sąd Rejonowy uchylił postanowienie o podjęciu zawieszonego postępowania,
powołując się na art. 359 k.p.c. i umorzył postępowanie na podstawie art. 182 § 1
k.p.c. Wątpliwości co do zgodności z prawem tych postanowień zdaniem Sądu Okrę-
gowego wiążą się z tym, że za zmianę okoliczności sprawy nie można uznać dojścia
przez sąd orzekający do przekonania, że w okolicznościach sprawy nie było podstaw
do wydania postanowienia o takiej treści. Byłaby to bowiem tylko nowa ocena tych
samych okoliczności. Zmiana okoliczności sprawy zachodzi tylko wtedy, gdy w toku
postępowania ujawniły się inne okoliczności niż te, które sąd przyjął za podstawę
swojego postanowienia, przy czym musi to być zmiana, która zaszła po wydaniu po-
przedniego postanowienia i dotyczy przede wszystkim zmiany okoliczności faktycz-
nych sprawy ewentualnie zmiany w obowiązujących przepisach prawa (por. posta-
nowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 1970 r., II CZ 139/70, OSP 1971 nr
10, poz. 178; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 1995 r., I CRN 56/94,
Przegląd Sądowy 1995, nr 11-12, s. 133).
5
Sąd Okręgowy wskazał jednak, że Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 6
stycznia 1998 r., I PKN 410/97 (OSNAPiUS 1998 nr 22, poz. 658), uznał, że może
uchylić swoje wcześniejsze postanowienie o zwrocie akt sądowi drugiej instancji w
celu usunięcia formalnego braku polegającego na nieokreśleniu wartości przedmiotu
zaskarżenia, jeżeli takie postanowienie jest wynikiem błędnego przeświadczenia, że
w kasacji nie wskazano wartości przedmiotu zaskarżenia. Sąd Okręgowy powołał
powyższe postanowienie Sądu Najwyższego jako orzeczenie wskazujące, że Sąd
Najwyższy uznaje dopuszczalność uchylenia lub zmiany orzeczenia niekończącego
postępowania w sprawie, jeżeli to orzeczenie wynikało z mylnego przeświadczenia o
stanie faktycznym sprawy.
Według Sądu Okręgowego rozbieżności w orzecznictwie Sądu Najwyższego
nakazują powziąć wątpliwość, czy czynności Sądu pierwszej instancji w przedmiocie
uchylenia postanowienia o podjęciu postępowania należy uznać za prawnie skutecz-
ne, skoro też są wynikiem „mylnego przeświadczenia” tego sądu o obowiązku konty-
nuowania postępowania w sprawie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Pierwsze zagadnienie zostało przedstawione - jak to ujął Sąd Okręgowy - na
wypadek gdyby sąd drugiej instancji uznał, że nie występuje w sprawie zawieszenie
postępowania na zgodny wniosek stron. W razie zaistnienia takiej hipotetycznej moż-
liwości trzeba byłoby opowiedzieć się za którymś z rozbieżnych stanowisk orzecz-
nictwa Sądu Najwyższego w kwestii czy o umorzeniu postępowania na podstawie
art. 182 § 1 k.p.c. decyduje rzeczywista przyczyna zawieszenia, czy przesądzające
(prejudycjalne) znaczenie ma przyczyna (podstawa) wskazana w postanowieniu o
zawieszeniu postępowania.
Rozstrzygnięcie powyższego zagadnienia przez Sąd Najwyższy w trybie art.
390 § 1 k.p.c. byłoby właściwe gdyby wystąpiło w rozpoznawanej sprawie, w tym
sensie, że stanowiłoby przesłankę rozstrzygnięcia rozpatrywanego przez Sąd Okrę-
gowy zażalenia. Sytuacja taka przy rozpatrywaniu przedmiotowego zażalenia nie
zachodzi. Z relacji bowiem Sądu Okręgowego o przebiegu postępowania w sprawie
oraz z przedstawionych w uzasadnieniu postanowienia z dnia 5 lutego 2008 r. roz-
ważań i ocen prawnych nie wynika jakakolwiek wątpliwość co do podstawy zawie-
szenia postępowania (art. 178 k.p.c.).
6
Sąd Pracy zawiesił postępowanie w sprawie postanowieniem wydanym na
rozprawie przeprowadzonej z udziałem stron. Sąd Pracy wskazał w tym postanowie-
niu art. 178 k.p.c. jako podstawę zawieszenia postępowania na zgodny wniosek
stron i taki rzeczywiście był ten wniosek. Żadna ze stron nie kwestionowała ani po-
stanowienia o zawieszeniu postępowania, ani jego podstawy, ani tego, że zawiesze-
nie wynikło ze zgodnego wniosku stron. Takiej przyczyny i podstawy zawieszenia
postępowania nie kwestionuje też skarżący powód w rozpatrywanym przez Sąd dru-
giej instancji zażaleniu. Z powyższego wynika, że w sprawie nie występuje żadna z
okoliczności, która stanowiła tło ujawnionej przez Sąd Okręgowy rozbieżności w
orzecznictwie Sądu Najwyższego. Nie występuje ani nieokreślenie podstawy zawie-
szenia postępowania, ani też błędne określenie podstawy zawieszenia postępowa-
nia. Należało zatem uznać, że pierwsze z przedstawionych „pytań” ma charakter
teoretyczny, oderwany od okoliczności sprawy rozpatrywanej i dlatego „odpowiedź”
na to pytanie jest niepotrzebna do wydania rozstrzygnięcia w tej sprawie, co w kon-
sekwencji stanowi negatywną przesłankę wypowiedzi Sądu Najwyższego w trybie
art. 390 § 1 k.p.c. (por. też postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2003
r., I CK 176/03 LEX nr 151620).
Drugie pytanie postanowienia Sądu Okręgowego nie jest właściwe dlatego, że
nie zawiera ono zagadnienia prawnego ograniczając się do przedstawienia Sądowi
Najwyższemu do rozstrzygnięcia konkretnej sytuacji procesowej wyczerpującej za-
rzuty rozpatrywanego przez Sąd Okręgowy zażalenia. Ponadto wątpliwości nasuwa
ujęcie zasadniczej przesłanki pytania w sposób, który - w odniesieniu do art. 359
k.p.c. - ma formę pytania retorycznego. Stosownie bowiem do tego przepisu posta-
nowienia niekończące postępowania w sprawie mogą być uchylane i zmieniane
wskutek zmiany okoliczności sprawy, chociażby były zaskarżone, a nawet prawo-
mocne. Zmiana okoliczności sprawy jest - w myśl powołanego przepisu - konieczną
przesłanką (przyczyną) uchylenia lub zmiany określonych w tym przepisie postano-
wień. Tym czasem Sąd Okręgowy zapytał czy można poddane zakresowi art. 359
k.p.c. postanowienie uchylić „mimo braku zmiany okoliczności sprawy”. Na tak po-
stawione pytanie można byłoby odpowiedzieć pozytywnie - gdyby zachodziły wątpli-
wości co do obowiązywania, lub co do zakresu art. 359 k.p.c. W przedstawionym
postanowieniu Sąd Okręgowy wątpliwości tego rodzaju nie przedstawił.
Nie można także uważać, że wskazane przez Sąd Okręgowy postanowienie z
dnia 6 stycznia 1996 r. I PKN 410/97, stanowi podstawę do wyrażenia poglądu o
7
rozbieżności w judykaturze Sądu Najwyższego w zakresie wykładni art. 359 k.p.c.
Sąd Okręgowy nie zauważył, że powyższe postanowienie powołuje się jedynie na
odpowiednie zastosowanie art. 359 k.p.c. do postępowania z kasacji (art. 39319
i art.
3938
§ 1 k.p.c. wówczas obowiązującego) w zakresie uchylenia postanowienia doty-
czącego błędnego przyjęcia, że kasacja została złożona z brakiem formalnym podle-
gającym usunięciu. Odpowiednie zastosowanie art. 359 k.p.c. zostało w tym przy-
padku wykorzystane do usunięcia wadliwości o charakterze raczej tylko techniczno-
organizacyjnym, skoro chodziło o usunięcie zbytecznego zwrotu akt sądowi drugiej
instancji.
Z przedstawionych przyczyn Sąd Najwyższy postanowił o odmowie rozstrzy-
gnięcia zagadnień przedstawionych niezgodnie z art. 390 § 1 k.p.c.
========================================