Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 485/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 kwietnia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Zbigniew Strus (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A.(...) w W.
przeciwko Gminie K.
o złożenie oświadczenia woli,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 17 kwietnia 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 5 lipca 2007
r., sygn. akt I ACa (…),
oddala skargę kasacyjną i zasądza od A.(...) w W. na rzecz Gminy K. 3 600 (trzy
tysiące sześćset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Powód domagał się wydania wyroku zastępującego oświadczenie woli pozwanej
Gminy K. obejmującego zawarcie przez strony umowy oddania w użytkowanie
wieczyste nieruchomości położonej w K. stanowiącej teren lotniska oraz bezpłatnego
przekazania budynków. Żądał również orzeczenia zwalniającego z pierwszej opłaty,
określenia opłaty rocznej w wysokości 0,3% wartości i zastosowania bonifikaty
2
przewidzianej w art. 73 ust. 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami. Uzasadniając
roszczenie, wskazywał, że w dniu 31 marca 1971 r. został złożony wniosek do
Prezydium Rady Narodowej w K. o oddanie w użytkowanie wieczyste lotniska w K. i
wniosek ten, mimo nalegań, nie został nigdy załatwiony.
Sąd ustalił, że właścicielem nieruchomości jest Gmina K. od 20 grudnia 2005 r., a
żądanie powoda oparte zostało na art. 207 w zw. z art. 233 u.g.n. i art. 64 k.c.
Powołując treść art. 207 § 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami, Sąd
pierwszej instancji zwrócił uwagę na art. 233 u.g.n. i uznał, że ten przepis przejściowy
dotyczy spraw załatwianych w drodze administracyjnej, natomiast oddanie w
użytkowanie wieczyste, o którym mowa w art. 207 § 1 u.g.n. oznacza czynność
cywilnoprawną, tj. zawarcie umowy objętej roszczeniem. Według oceny Sądu
Okręgowego, roszczenie o oddanie gruntu na tej podstawie wygasło z końcem 2005 r.
Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu sprawy na skutek apelacji strony powodowej
wyrokiem z 5 lipca 2007 r. oddalił apelację.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił naruszenie przepisów art. 207 i art. 233
ustawy o gospodarce nieruchomościami i domagał się uchylenia wyroków sądów
obydwu instancji oraz orzeczenia co do istoty sprawy i zasądzenia kosztów procesu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Tryb oddawania gruntów państwowych w okresie obowiązywania ustawy z dnia
14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach wyjaśniała m.in. uchwała
SN z 16.01.1970 r., III CZP 101/69,OSNC 1970/10/175 wskazująca, że ówczesne
przepisy przewidywały dwustopniowy tryb oddawania gruntów państwowych w
użytkowanie wieczyste: najpierw wydanie decyzji a następnie zawarcie umowy. Art. 20
ustawy o gospodarce terenami w miastach i osiedlach stanowił, że umowę użytkowania
wieczystego zawiera się na podstawie decyzji organu gospodarki komunalnej i
mieszkaniowej prezydium rady narodowej. Ze sformułowania tego wynikało, że umowa
zawarta bez wydania wpierw decyzji byłaby nieważna. Do koniecznych elementów
decyzji organu gospodarki komunalnej i mieszkaniowej prezydium właściwej rady
narodowej o oddaniu terenu państwowego w użytkowanie wieczyste należało określenie
osoby wieczystego użytkownika, przedmiotu wieczystego użytkowania oraz istotnych
warunków umowy wieczystego użytkowania, tj. przeznaczenia gruntu oddanego w
wieczyste użytkowanie, czasu trwania tego prawa, jeżeli ma ono trwać krócej aniżeli 99
lat, i opłaty, jaką miał uiszczać użytkownik wieczysty. Pominięcie w decyzji
3
któregokolwiek z powyższych elementów powodowało nieważność umowy wieczystego
użytkowania zawartej na jej podstawie.
Takiej decyzji wymagało rozstrzygnięcie wniosku A.(…) z 31 marca 1971 r.,
powołującego się na art. 3 ust. 1 ustawy o gospodarce terenami /.../ dopuszczający m.
in. oddawanie gruntów osobom prawnym i osobom fizycznym w użytkowanie wieczyste.
Oddawanie gruntów osobom fizycznym lub prawnym w użytkowanie wieczyste,
jako sposób zarządzania mieniem państwowym, przewidywała również (art. 4 ust. 3 pkt
1 – 4 ) ustawa z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu
nieruchomości (Dz.U.85.22.99).
Zmiana mająca znaczenie dla rozpoznawanej sprawy została dokonana z mocy
art. 1 pkt 32 ustawy z dnia 13 lipca 1988 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i
wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U.88.24.170), dodającego ust. 2 do art. 87, w
następującym brzmieniu: Posiadaczom gruntów państwowych, którzy w dniu 1 sierpnia
1988 r. nie legitymują się dokumentami o przekazaniu gruntów wydanymi w formie
prawem przewidzianej i nie wystąpią w terminie do dnia 31 grudnia 1988 r. o
uregulowanie stanu prawnego, mogą być przekazane grunty będące w ich posiadaniu
odpowiednio w zarząd, użytkowanie lub użytkowanie wieczyste. Przekazanie następuje
na podstawie decyzji terenowych organów administracji państwowej, wydanych bez
konieczności uprzedniego złożenia wniosków o przekazanie, w granicach określonych
liniami rozgraniczającymi i ustalonymi w miejscowych planach szczegółowych
zagospodarowania przestrzennego lub w planach realizacyjnych. Dodać należy, że
według zmienionego art. 87 ust. 4 posiadacze, o których mowa w ust. 2, uzyskali
zwolnienie z pierwszej opłaty stanowiącej wielokrotność opłat rocznych, pod warunkiem
złożenia wniosków o przekazanie gruntów w terminie do dnia 31 grudnia 1988 r.
Dodany w rozdziale obejmującym przepisy przejściowe ust. 2 art. 87 miał
charakter porządkujący stany faktyczne powstałe poza ustawowym zwykłym trybem
uzyskiwania prawa użytkowania wieczystego.
Ponowna możliwość uregulowania stanu posiadania gruntów państwowych
nieopartych na tytułach prawnych uzyskanych w trybie określanym wyżej jako „zwykły”,
otwarta została przez ustawę z dnia 21 października 1994 r. o zmianie ustawy o
gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości oraz ustawy zmieniającej ustawę o
gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U.94.123.601). W art. 1 pkt 7
tej ustawy dodano do art. 80 (numeracja według tekstu jednolitego z 1991 r.) ustęp „1a”
w następującym brzmieniu: Posiadaczom gruntów stanowiących własność Skarbu
4
Państwa lub własność gminy, którzy w dniu 5 grudnia 1990 r. nie legitymowali się
dokumentami o przekazaniu gruntów wydanymi w formie prawem przewidzianej i nie
legitymują się nimi w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy, grunty te mogą być oddane
odpowiednio w zarząd, użytkowanie lub użytkowanie wieczyste na ich wniosek złożony
do dnia 31 grudnia 1995 r. Rejonowe organy rządowej administracji ogólnej w
odniesieniu do gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa i zarządy gmin w
odniesieniu do gruntów stanowiących własność gmin, zawierając umowę lub wydając
decyzję o oddaniu gruntu w zarząd, mogą nie pobierać pierwszej opłaty, o której mowa
w art. 41, jeżeli wniosek został złożony w terminie.
Uprawnienie do uregulowania przez dotychczasowych posiadaczy tytułów
prawnych do gruntów państwowych lub gminnych, które można określić mianem
„szczególnego” zostało przeniesione do ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce
nieruchomościami (Dz.U.97.115.741) jako art. 207 zamieszczony również wśród
przepisów przejściowych i utrzymane przez kilka lat, po czym wygasło z mocy art. 14
ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami
oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2004 r., poz. 1492). Przepis ten
postanawiał bowiem, że uprawnienie, o którym mowa w art. 207 ust. 1 i 1a ustawy o
gospodarce nieruchomościami wygasa, jeżeli żądanie o oddanie nieruchomości w
użytkowanie wieczyste w drodze umowy nie zostanie zgłoszone do dnia 31 grudnia
2005 r.
Z upływem wskazanego wyżej terminu żądanie oddania nieruchomości w
użytkowanie wieczyste zgłoszone na podstawie art. 13 ust. 1 u.g.n. podlega zwykłym
(por. uzasadnienie wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 9 stycznia 1992
r., IV SA 1190/91., ONSA 1993/1/13) regułom określonym w rozdziałach 3 i 4 ustawy, w
których zasadą jest tryb przetargów, a wyjątki podlegają limitacji ustawowej. W aktach
znajduje się wniosek A.(...) z 8 czerwca 2001 r. o dokonanie darowizny terenu lotniska
na rzecz A.(…), złożony właśnie na podstawie art. 13 ust. 2 u.g.n.
Przedstawiony wyżej okres od 20 lipca 1988 r. do 31 grudnia 2005 r. umożliwiał
zatem uzyskanie prawa użytkowania wieczystego na podstawie szczególnej w sposób
uproszczony, jako tzw. uwłaszczenie posiadaczy, z pominięciem przetargu i możliwością
ustawowego lub uznaniowego zwolnienia z obowiązku uiszczania pierwszej opłaty.
Uwłaszczenie to jednak nie następowało z urzędu, lecz na wniosek (lub w wyniku
realizacji roszczenia cywilnoprawnego po wejściu w życie ustawy o gospodarce
nieruchomościami) i wymagało spełnienia ustawowych warunków, w tym posiadania
5
nieruchomości jako przesłanki podstawowej. Trafny jest więc pogląd prawny Sądu
Apelacyjnego, iż wniosek o uwłaszczenie wszczynał odrębne postępowanie oparte na
innej podstawie prawnej i wymagające odrębnych przesłanek.
Nieuzasadniony jest zarzut naruszenia art. 233 u.g.n. Przepis ten ma charakter
ogólny i dotyczy wszelkich postępowań w przedmiocie, którego regulacja
materialnoprawna znajduje się w tej ustawie (postanowienie NSA z 9 grudnia 1998 r.,
sygn. I SA 1296/98, publ. w wydaniach elektronicznych). Wyrażona w nim norma
intertemporalna z zakresu postępowania ma istotne znaczenie w związku z nowym
podziałem spraw między tryb administracyjny i cywilny. Jeżeli załatwienie sprawy przed
dniem 1 stycznia 1998 r. następowało w postępowaniu administracyjnym, a po tym dniu
skutek materialnoprawny wymagał dokonania czynności prawnej w rozumieniu prawa
cywilnego, to według omawianego przepisu wydanie decyzji administracyjnej stało się
niedopuszczalne a postępowanie dotychczasowe podlegało umorzeniu (por. wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego z 9 kwietnia 1999 r., sygn. SA 1718/98, publ. w
wydaniach elektronicznych) i dotyczy to również uprawnienia posiadacza do żądania
oddania mu nieruchomości w użytkowanie wieczyste na podstawie art. 207 ust. 1 u.g.n.
Omawiany przepis nie mógł być zatem naruszony, skoro powód respektując te zmianę,
domagał się ustanowienia użytkowania wieczystego w procesie cywilnym przed sądem
powszechnym.
Podkreślenia jednak wymaga, że oddalenie powództwa oraz apelacji wynikało z
wygaśnięcia szczególnego uprawnienia strony powodowej (na podstawie art. 14 ustawy
zmieniającej z dnia 28 listopada 2003 r.) i odmowy uznania wniosku z 1971 r. za
wniosek odpowiadający przepisom art. 87 ust. 2 ustawy o gospodarce gruntami i
wywłaszczaniu nieruchomości lub przepisom późniejszym regulującym tę sama
problematykę.
Skarga kasacyjna nie ma zatem usprawiedliwionej podstawy i dlatego została
oddalona (art. 39814
k.p.c.). O kosztach procesu na rzecz strony pozwanej, która złożyła
odpowiedź na skargę kasacyjną wraz z wnioskiem o zasądzenie kosztów orzeczono na
podstawie art. 99 k.p.c.