Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 29 kwietnia 2008 r., III CZP 28/08
Sędzia SN Helena Ciepła (przewodniczący)
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski (sprawozdawca)
Sędzia SN Lech Walentynowicz
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Jana C., (...) Miasta B., Gminy D., Gminy
R. przeciwko Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w B. w likwidacji o egzekucję
świadczenia pieniężnego, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu
jawnym w dniu 29 kwietnia 2008 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez
Sąd Okręgowy w Łodzi postanowieniem z dnia 26 listopada 2007 r.:
"Czy w sytuacji, gdy z treści tytułu wykonawczego oraz z wniosku
egzekucyjnego nie wynika na rzecz ilu pracowników Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych dokonał wypłaty świadczeń pracowniczych za
niewypłacalnego pracodawcę, organ egzekucyjny sporządzając plan podziału sumy
uzyskanej z egzekucji uwzględnia w tym planie roszczenie FGŚP w kwocie
odpowiadającej sumie wypłaconych świadczeń na rzecz wszystkich pracowników
za okres trzech miesięcy w wysokości najniższego wynagrodzenia (art. 1025 § 1
pkt. 3 k.p.c.), czy też w kwocie do wysokości najniższego wynagrodzenia za okres
trzech miesięcy, niezależnie od liczby pracowników, na rzecz których Fundusz
dokonał wypłaty za niewypłacalnego pracodawcę?"
podjął uchwałę:
1. Należności Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych z
tytułu wypłaconych świadczeń pracowniczych podlegają zaspokojeniu z
kwoty uzyskanej z egzekucji w kolejności trzeciej (art. 1025 § 1 pkt 3 k.p.c.) do
wysokości sumy kwot najniższego wynagrodzenia za pracę za okres trzech
miesięcy, wypłaconych każdemu pracownikowi dłużnika, a w kolejności
szóstej (art. 1025 § 1 pkt 6 k.p.c.) w części przewyższającej tę sumę.
2. W postępowaniu na skutek zarzutów przeciwko planowi podziału (art.
1028 § 2 k.p.c.) sąd władny jest czynić ustalenia faktyczne dla rozstrzygnięcia,
w jakiej części należność Funduszu Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych podlega zaspokojeniu w trzeciej kolejności, a w jakiej w
szóstej kolejności.
Uzasadnienie
W dniu 27 czerwca 2005 r. sporządzono na podstawie art. 1023 § 1 k.p.c. plan
podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości należących do Okręgowej
Spółdzielni Mleczarskiej w B. w likwidacji, w ramach którego został zaspokojony
wpis od planu podziału, koszty egzekucyjne oraz 20,89% należności
pracowniczych, w tym należności Funduszu Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych. W planie podziału nie zostały uwzględnione należności likwidatora
Spółdzielni zgłoszone przed sporządzeniem planu podziału, jak też pominięto
należności Gminy R. i Gminy D. zabezpieczone hipotecznie.
Po rozpoznaniu zarzutów przeciwko planowi podziału, Sąd Rejonowy w
Brzezinach postanowieniem z dnia 22 maja 2007 r. zmienił plan podziału. Mając na
względzie art. 1025 k.p.c. uznał, że w pełni powinny być zaspokojone koszty
egzekucyjne jako podlegające zaspokojeniu w kategorii pierwszej i z tytułu kosztów
egzekucyjnych nakazał zapłacić komornikowi kwotę 43 318,90 zł. W dalszej
kolejności powinny zostać zaspokojone należności za pracę za okres trzech
miesięcy do wysokości najniższego wynagrodzenia za pracę ujęte w kategorii
trzeciej. Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu sporządzenia planu podział najniższe
wynagrodzenie za pracę wynosiło 849 zł i dlatego w tej kategorii każde roszczenie
pracownicze mogło zostać zaspokojone do kwoty 2547 zł. Zgodnie z art. 10 ustawy
z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie
niewypłacalności pracodawcy (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 85 ze zm. –
dalej: "ustawa z dnia 29 grudnia 1993 r."), przy dochodzeniu zwrotu wypłaconych
świadczeń, roszczenia Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
korzystają z takiej samej ochrony prawnej, jaką odrębne przepisy przewidują dla
należności za pracę. Z tego względu Sąd Rejonowy kwotę 2547 zł przyznał
Funduszowi Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w kategorii trzeciej, a
pozostała kwota 183 210,15 zł wystarczyła do zaspokojenia trzech należności
Miasta B., najwcześniej zabezpieczonych hipoteką.
Zażalenie na postanowienie Sądu Rejonowego zmieniające plan podziału
złożył m.in. Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, podnosząc, że
dokonał wypłaty na rzecz 173 pracowników dłużnika na łączną kwotę 578 628,46 zł,
a tym samym wstąpił w prawa wszystkich 173 pracowników w zakresie dokonanych
wypłat. Oznacza to, że w kategorii trzeciej powinny zostać ujęte należności
Funduszu liczone od każdego pracownika, a nie jak uczynił Sąd Rejonowy tylko od
jednego pracownika.
Przy rozpoznaniu zażalenia Sąd Okręgowy w Łodzi powziął wątpliwość czy
zaspokojenie wierzytelności Funduszu ma nastąpić do wysokości najniższego
wynagrodzenia za prace za okres trzech miesięcy niezależnie od liczby
pracowników, którym Fundusz wypłacił należności za dłużnika, czy też do
wysokości najniższego wynagrodzenia za okres trzech miesięcy w odniesieniu do
każdego z tych pracowników. Sąd Okręgowy nie kwestionował, że Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych ma tyle wierzytelności wobec dłużnika,
ilu jego byłym pracownikom wypłacił należność za pracę, jednakże zauważył, że w
konkretnej sprawie z treści tytułu wykonawczego nie wynika, ile roszczeń
pracowniczych i w jakiej wysokości egzekwuje Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych. Tytułem wykonawczym jest nakaz zapłaty Sądu
Okręgowego w Łodzi z dnia 7 stycznia 2002 r., którym nakazano dłużnikowi
Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w B. w likwidacji, aby zapłaciła Funduszowi
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych kwotę 308 7456,89 zł z ustawowymi
odsetkami.
W ocenie Sądu Okręgowego, komornik dysponując wskazanym tytułem
wykonawczym nie był uprawniony do badania, jaki był rzeczywisty zakres
uprawnień wierzyciela wynikający z tego tytułu, w szczególności czy zasądzona na
rzecz Funduszu należność stanowi sumę świadczeń wypłaconych wcześniej przez
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych na rzecz innych wierzycieli
dłużnika i w jakiej wysokości dokonano wypłat na rzecz poszczególnych
uprawnionych pracowników.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podział sumy uzyskanej w egzekucji unormowany w art. 1025 i 1026 k.p.c.
oparty jest na systemie priorytetu i proporcjonalności. W art. 1025 § 1 k.p.c.
wymienione zostały w odpowiedniej kolejności wierzytelności uprzywilejowane,
które ze względu na ich znaczenie dla ochrony interesu społecznego korzystają z
pierwszeństwa w zaspokojeniu przed innymi, natomiast w art. 1026 k.p.c.
uregulowano sposób zaspokojenia wierzytelności w sytuacji, w której suma objęta
podziałem nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich wierzytelności, mających
równe pierwszeństwo w danej kategorii. W takim wypadku wierzytelności tej samej
kategorii podlegają zaspokojeniu proporcjonalnie do wysokości każdej z nich, z tym
że zasada proporcjonalności podziału nie ma zastosowania do wierzytelności
hipotecznych i zastawników, którzy korzystają z pierwszeństwa ustanowionego dla
ograniczonych praw rzeczowych (art. 249 § 1 k.c.). Spośród uprzywilejowanych
wierzytelności zaspokojeniu podlegają w pierwszej kolejności koszty egzekucyjne,
w drugiej – należności alimentacyjne, w trzeciej – należności za pracę za okres
trzech miesięcy do wysokości najniższego wynagrodzenia za pracę określonego w
odrębnych przepisach oraz renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby,
niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci i koszty zwykłego pogrzebu dłużnika, w
czwartej – należności wynikające z wierzytelności zabezpieczonych hipoteką
morską, w piątej – należności zabezpieczone hipotecznie lub zastawem
rejestrowym albo zabezpieczone przez wpisanie do innego rejestru, a w szóstej –
należności za pracę niezaspokojone w kolejności trzeciej.
Artykuł 10 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. w razie niewypłacalności
pracodawcy stanowił, że wypłata świadczeń pracowniczych ze środków Funduszu
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych powoduje z mocy prawa przejście na
Fundusz roszczenia wobec pracodawcy lub masy upadłości o zwrot wypłaconych
świadczeń, a przy dochodzeniu zwrotu wypłaconych świadczeń roszczenia
Funduszu korzystają z takiej samej ochrony prawnej, jaką odrębne przepisy
przewidują dla należności za pracę. Takiej samej treści uregulowanie znalazło się w
art. 23 obowiązującej ustawy z dnia 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. Nr 158, poz. 1121).
Roszczenia Funduszu o zwrot wypłaconych świadczeń zostały zrównane z
roszczeniami pracowniczymi w zakresie ochrony prawnej przewidzianej w
odrębnych przepisach dla należności za pracę. Wypływa stąd wniosek, że
należności Funduszu z tytułu wypłaconych świadczeń podlegają zaspokojeniu z
sumy uzyskanej z egzekucji w tej samej kolejności, która przewidziana została w
art. 1025 § 1 k.p.c. dla należności za pracę, czyli w kolejności trzeciej i szóstej.
Na podstawie art. 10 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. następowało przejście
na Fundusz z mocy ustawy istniejących już wcześniej wierzytelności; nie
następowała zmiana wierzytelności, lecz zastąpienie dotychczasowego wierzyciela.
Podobnie dzieje się na podstawie art. 23 ustawy z dnia 13 lipca 2006 r.; Fundusz
nie dochodzi w istocie zwrotu odrębnej wierzytelności powstałej na skutek
zaspokojenia roszczeń pracowniczych, lecz wierzytelności przysługujących
pracownikom wobec ich pracodawcy, które nabywa z mocy ustawy. W
konsekwencji Fundusz wchodzi w prawa pracownika dochodzącego należności za
pracę od pracodawcy, przeciwko któremu toczy się egzekucja, a tym samym ma
prawo dochodzić zwrotu należności wypłaconych każdemu z byłych pracowników,
czyli Fundusz ma tyle wierzytelności ilu pracownikom wypłacił należność za pracę.
Należności Funduszu z tytułu wypłaconych świadczeń pracowniczych podlegają
zatem zaspokojeniu z kwoty uzyskanej z egzekucji w kolejności trzeciej do
wysokości sumy kwot najniższego wynagrodzenia za pracę za okres trzech
miesięcy, wypłaconych każdemu pracownikowi dłużnika, a w kolejności szóstej w
części przewyższającej tę sumę.
Dalszym zagadnieniem jest kwestia, co powinien uczynić organ egzekucyjny,
sporządzając plan podziału sumy uzyskanej z egzekucji, jeżeli treść tytułu
wykonawczego jest niejasna co do tego, w jakiej części należność Funduszu
podlega zaspokojeniu w trzeciej kolejności, a w jakiej części w szóstej kolejności.
Plan podziału, w którym komornik uwzględniłby jedynie trzykrotność
minimalnego wynagrodzenia jednego pracownika, niezależnie od liczby
pracowników, którym Fundusz wypłacił świadczenia byłby wadliwy. Wszystkie
należności, o których mowa w art. 1025 § 1 pkt 3 k.p.c., powinny być traktowane
jednakowo, przy czym komornik związany jest treścią tytułu wykonawczego.
Umieszczając w planie kwotę niższą niż zamieszczona w tytule wykonawczym
Funduszu, komornik z naruszeniem art. 804 k.p.c. postąpiłby w sposób sprzeczny z
treścią tytułu. Wątpliwości organu egzekucyjnego dotyczące kwestii, czy tytuł
wykonawczy nadaje się do wykonania, mogą być rozstrzygnięte w drodze wykładni.
Bezsporne jest w piśmiennictwie i judykaturze, że uprawnionym do składania
wniosków o wykładnię wyroku oprócz stron procesu jest także organ egzekucyjny,
którym jest komornik.
Większe możliwości ma sąd w postępowaniu na skutek zarzutów przeciwko
planowi podziału (art. 1028 § 2 k.p.c.). W postępowaniu sąd nie może rozpoznawać
sporu co do istnienia prawa objętego planem podziału, a contrario – ma pełną
możliwość ustalenia okoliczności, od których zależy kolejność zaspokojenia
należności, gdyż kolejność zaspokojenia nie dotyczy istnienia samego prawa. W
postępowaniu na skutek zarzutów przeciwko planowi podziału sąd władny jest więc
czynić ustalenia faktyczne dla rozstrzygnięcia, w jakiej części należność wierzyciela
podlega zaspokojeniu w trzeciej kolejności, a w jakiej części w szóstej kolejności.
Z tych względów orzeczono, jak na wstępie.