Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 maja 2008 r.
II PK 316/07
Legitymację procesową do wszczęcia na rzecz pracownika postępowa-
nia w sprawach z zakresu prawa pracy ma, na podstawie art. 462 k.p.c. w
związku z art. 61 k.p.c., tylko taka zakładowa organizacja związkowa, która
spełnia warunki wynikające z art. 251
ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o
związkach zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.).
Przewodniczący SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca), Sędzio-
wie SN: Zbigniew Korzeniowski, Romualda Spyt.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 maja
2008 r. sprawy z powództwa Aleksandra P. przeciwko Politechnice W. w W. z udzia-
łem Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego w W. o przywrócenie do
pracy, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego we
Wrocławiu z dnia 26 kwietnia 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych wyrokiem z dnia 28 kwietnia 2007 r. zasądził od Politechniki W. w W. na
rzecz Aleksandra P. kwotę 4.773, 60 zł z ustawowymi odsetkami tytułem odszkodo-
wania za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę, oddalając powództwo
o przywrócenie do pracy.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że powód był zatrudniony u strony pozwanej
ostatnio na stanowisku specjalisty (laboranta) w Instytucie Automatyki i Robotyki w
pełnym wymiarze czasu pracy na podstawie umowy o pracę zawartej na czas nie-
określony. W dniu 29 października 2003 r. Rada Naukowa podjęła uchwałę, zgodnie
2
z którą ograniczono z dniem 15 lutego 2004 r. funkcje Laboratorium Centralnego do
funkcji dydaktycznych. Jednocześnie zapadła decyzja o likwidacji trzech stanowisk
laborantów z dniem 29 lutego 2004 r., skutkiem czego było wypowiedzenie powo-
dowi umowy o pracę w dniu 19 listopada 2003 r. Na stanowisko zajmowane przez
powoda nikt nie został zatrudniony, a jego obowiązki przejęli pracownicy naukowi i
dydaktyczni prowadzący zajęcia oraz administratorzy.
Według ustaleń Sądu Rejonowego, Aleksander P. pełnił funkcję przewodni-
czącego Komisji Rewizyjnej Zakładowej Organizacji Związkowej NSZZ „Solidarność
80” przy Politechnice W. do 2000 r., a następnie do końca grudnia 2002 r. - skarb-
nika tej organizacji. Od końca grudnia 2002 r. był natomiast wiceprzewodniczącym
Zakładowej Organizacji Związkowej Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Za-
wodowego przy Politechnice W. Strona pozwana nie zwróciła się do tej zakładowej
organizacji związkowej o zajęcie stanowiska w przedmiocie rozwiązania stosunku
pracy z powodem, nie zawiadomiła jej również o zamiarze wypowiedzenia mu
umowy o pracę, pomimo że w dniu 13 stycznia 2003 r. została poinformowana o
utworzeniu organizacji zakładowej i składzie jej zarządu, otrzymała także statut orga-
nizacji związkowej.
Sąd pierwszej instancji uznał, że pozwana naruszyła art. 32 ust. 1 ustawy z
dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, ignorując fakt, iż powód był człon-
kiem zarządu Zakładowej Organizacji Związkowej Ogólnopolskiego Akademickiego
Związku Zawodowego oraz to, że w chwili składania mu oświadczenia woli o wypo-
wiedzeniu umowy o pracę podlegał ochronie w związku z pełnieniem do dnia 30
grudnia 2002 r. funkcji skarbnika w zarządzie KZ NSZZ „Solidarność 80”, wobec
czego wypowiedzenie było niezgodne z prawem w rozumieniu art. 45 § 1 k.p. Rosz-
czenie powoda Sąd pierwszej instancji uznał więc za usprawiedliwione co do zasady,
ale z uwagi na likwidację jego stanowiska pracy skorzystał z możliwości przewidzia-
nej przez art. 45 § 2 k.p. i nie uwzględnił żądania przywrócenia do pracy, zasądzając
na rzecz Aleksandra P. odszkodowanie w wysokości trzymiesięcznego wynagrodze-
nia.
Apelacje od wyroku Sądu Rejonowego złożyli: Ogólnopolski Akademicki Zwią-
zek Zawodowy - Organizacja Zakładowa przy Politechnice W. oraz strona pozwana.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 26 kwietnia 2007 r. uwzględnił apelację związku zawodowego, zmienia-
jąc zaskarżony wyrok poprzez przywrócenie powoda do pracy w Politechnice W. na
3
poprzednich warunkach i oddalił apelację strony pozwanej. Sąd odwoławczy wska-
zał, że powód objęty był szczególną ochroną przed rozwiązaniem stosunku pracy w
związku z pełnieniem funkcji skarbnika w zarządzie KZ NSZZ „Solidarność 80”. Sto-
sownie bowiem do art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodo-
wych pracodawca nie może bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej
wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z imiennie wskazanym uchwałą zarządu
jego członkiem. Skora zaś pozwana o taką zgodę do komisji zakładowej w ogóle się
nie zwracała, to naruszyła przepisy o wypowiadaniu umów o pracę w rozumieniu art.
45 § 1 k.p., czego konsekwencją była możliwość domagania się przez powoda, we-
dług jego wyboru, przywrócenia do pracy albo odszkodowania. Aleksander P. wnosił
o przywrócenie go do pracy i takie roszczenie, w ocenie Sądu drugiej instancji, po-
winno być uwzględnione, albowiem nie było podstaw do stwierdzenia, iż nie było ta-
kiej możliwości z uwagi na likwidację jego stanowiska pracy, czym uzasadnił swoje
stanowisko Sąd pierwszej instancji, korzystając z uprawnienia przewidzianego w art.
45 § 2 k.p. Zdaniem Sądu Okręgowego, okoliczności faktyczne sprawy przemawiają
za dokonaniem przez pozwaną co najwyżej reorganizacji pracy Centralnego Labo-
ratorium, które jednak w dalszym ciągu funkcjonuje, wobec czego powód może być
w nim zatrudniony. Sąd odwoławczy wskazał również na przepis art. 45 § 3 k.p.,
zgodnie z którym sąd nie może zasądzić odszkodowania zamiast żądanego przy-
wrócenia do pracy, jeżeli wypowiedzenie dotyczy, między innymi, pracowników pod-
legających z mocy przepisów szczególnych ochronie przed wypowiedzeniem lub
rozwiązaniem umowy o pracę. Zakaz ten nie obowiązuje tylko wówczas, gdy przy-
wrócenie do pracy jest niemożliwe z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pra-
codawcy, który to jednak przypadek w przedmiotowej sprawie nie zachodzi. Mając to
na uwadze, Sąd Okręgowy uwzględnił apelację związku zawodowego i wskazał, że
„z powyższych przyczyn apelacja strony pozwanej podlegała oddaleniu”.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu drugiej instancji wywiodła pozwana Poli-
technika W. w W., opierając ją na podstawie naruszenia prawa materialnego przez
błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 251
i art. 32 ustawy z dnia 23 maja
1991 r. o związkach zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze
zm.), a także art. 45 § 3 k.p. oraz na podstawie naruszenia prawa procesowego,
które mogło mieć wpływ na wynik postępowania, tj. art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c., art. 233
§ 1 k.p.c., art. 378 § 1 k.p.c. i art. 462 w związku z art. 61 k.p.c. Wskazując takie za-
4
rzuty, skarżąca wniosła o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w całości i przekaza-
nie sprawy do ponownego rozpoznania.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, między innymi, że istnienie
zakładowej organizacji związkowej o nazwie NSZZ „Solidarność 80” przy Politechni-
ce W., co Sąd Okręgowy uznał za pewnik, zawsze budziło wątpliwości, czego wyra-
zem jest choćby stanowisko Sądu Najwyższego (postanowienie z dnia 14 grudnia
2004 r., III AO 25/03), który na podstawie informacji Zarządu D. Regionu NSZZ „Soli-
darność 80” uznał, że wskazana komisja zakładowa nie ma podmiotowości prawnej.
Pozwana dysponowała zaś podobnymi informacjami co do bytu prawnego organiza-
cji zakładowej, wobec czego nie można jej zarzucić braku staranności przy podej-
mowaniu czynności związanych z koniecznością wypowiedzenia powodowi umowy o
pracę, a tym samym naruszenia art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związ-
kach zawodowych.
Skarżąca wskazała także, iż w toku postępowania wielokrotnie podnosiła za-
rzut braku podmiotowości prawnej po stronie Ogólnopolskiego Akademickiego
Związku Zawodowego - Zakładowej Organizacji Związkowej przy Politechnice W.,
który nie doczekał się rozpoznania przez Sądy, pomimo że organizacja ta była trak-
towana jako uczestnik postępowania, wniosła pozew na rzecz powoda i apelację od
wyroku Sądu Rejonowego. W ocenie pozwanej, ta zakładowa organizacja związkowa
nigdy zaś nie spełniała wymogu z art. 251
ustawy o związkach zawodowych, wobec
czego nie mogła korzystać z uprawnień, jakie daje art. 462 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 462 k.p.c. stanowi, że organizacje społeczne, o których mowa w
art. 61 k.p.c., a także inspektorzy pracy w zakresie określonym w art. 631
k.p.c.,
mogą w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych powodować
wszczęcie postępowania na rzecz pracowników oraz ubezpieczonych, przy czym
wówczas stosuje się odpowiednio przepisy art. 61 - 63 k.p.c. Z art. 61 k.p.c. wynika
ponadto, że chodzi tu o organizacje społeczne, których statutowym celem nie jest
prowadzenie działalności gospodarczej, wobec czego do kręgu tych organizacji na-
leżą, między innymi, związki zawodowe. W uchwale z dnia 5 lipca 2002 r., III PZP
13/02 (OSNP 2003 nr 7, poz. 167) Sąd Najwyższy stwierdził, że legitymacja proce-
sowa do wszczęcia na rzecz pracownika postępowania w sprawach z zakresu prawa
5
pracy przysługuje na podstawie art. 462 w związku art. 61 k.p.c. tylko zakładowej
organizacji związkowej reprezentującej pracownika, a więc będącego jej członkiem
lub wybranej przez niego do obrony praw pracowniczych.
W myśl art. 251
ust. 1 pkt 1 dodanego z dniem 1 stycznia 2003 r. (ustawą z
dnia 26 lipca 2002 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych in-
nych ustaw, Dz.U. Nr 135, poz. 1146) do ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach
zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.), powoływanej
dalej jako „ustawa o związkach zawodowych”, uprawnienia zakładowej organizacji
związkowej przysługują organizacji zrzeszającej co najmniej 10 członków będących
pracownikami lub osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy o pracę na-
kładczą u pracodawcy objętego działaniem tej organizacji. Organizacje związkowe
zrzeszające w zakładzie pracy mniej niż dziesięciu pracowników pozbawione są
wszelkiego rodzaju uprawnień, jakie przepisy przewidują dla związków zawodowych
działających na szczeblu zakładowym, zarówno w zakresie prawa do rokowań, jak i
w zakresie zajmowania stanowiska w indywidualnych sprawach ze stosunku pracy.
Pracodawca nie ma zatem obowiązku współdziałania z taką organizacją, wynikają-
cego z art. 30 ust. 21
ustawy o związkach zawodowych, organizacja taka nie repre-
zentuje jej członków w rozumieniu art. 38 k.p., a członkowie zarządu tej organizacji
nie korzystają z ochrony przewidzianej w art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodo-
wych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2004 r., II PK 41/04,
OSNP 2005 nr 8, poz.107). Organizacja związkowa zrzeszająca mniejszą liczbę
członków niż przewidziana w omawianym przepisie nie ma zatem również legitymacji
czynnej do wytoczenia powództwa na rzecz pracownika na podstawie art. 462 k.p.c.
w związku z art. 61 k.p.c., nie może brać udziału w tym postępowaniu, a tym samym
złożyć apelacji od wyroku Sądu pierwszej instancji.
Zgodnie z art. 251
ust. 2 ustawy o związkach zawodowych, organizacja zakła-
dowa jest obowiązana przedstawić co kwartał - według stanu na ostatni dzień kwar-
tału - w terminie do 10 dnia miesiąca następującego po tym kwartale, pracodawcy
informację o łącznej liczbie członków tej organizacji, w tym o liczbie członków, o któ-
rych mowa w ust. 1. W wyroku z dnia 15 listopada 2006 r., I PK 135/06 (OSNP 2007
nr 21-22, poz. 311) Sąd Najwyższy przyjął, że dla wykonywania uprawnień zakłado-
wej organizacji związkowej istotna jest liczba członków związku z dnia, w którym pra-
codawcy została przekazana informacja w trybie art. 251
ust. 2 ustawy o związkach
zawodowych, którą to informacją pracodawca jest związany. Jeżeli natomiast praco-
6
dawca w zakreślonym terminie (10 dni po zakończeniu kwartału) nie uzyskał infor-
macji wymaganych tym przepisem, to ma prawo przyjąć założenie, że od tej daty
zakładowej organizacji związkowej nie przysługują jej ustawowe uprawnienia. Nie
wyłącza to jednak możliwości wykazania przez organizację związkową, że zrzeszała
co najmniej 10 członków.
W toku postępowania w niniejszej sprawie strona pozwana podnosiła, że
nigdy nie uzyskała od organizacji zakładowej Ogólnopolskiego Akademickiego
Związku Zawodowego informacji przewidzianej w art. 251
ust. 2 ustawy o związkach
zawodowych, wobec czego, jej zdaniem, temu związkowi nie przysługiwały upraw-
nienia zakładowej organizacji związkowej. Takie zarzuty zawierała również apelacja
Politechniki W., a Sąd Okręgowy nie zajął wobec nich żadnego stanowiska. W spo-
sób usprawiedliwiony skarżący zarzuca więc naruszenie art. 378 § 1 k.p.c., albowiem
wynikający z niego obowiązek rozpoznania sprawy w granicach apelacji oznacza
zarówno bezwzględny zakaz wykraczania przez sąd drugiej instancji poza te granice,
jak też nakaz wzięcia pod uwagę i rozważenia wszystkich podniesionych w apelacji
zarzutów i wniosków. Nie budzi wątpliwości, że uchybienie to mogło mieć istotny
wpływ na wynik sprawy, skoro zgodnie z art. 199 pkt 3 k.p.c. brak zdolności sądowej
jednej ze stron albo brak zdolności procesowej powoda prowadzi do odrzucenia po-
zwu, zaś po myśli art. 379 pkt 2 k.p.c. postępowanie dotknięte jest nieważnością,
jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, natomiast apelacja wnie-
siona przez taką stronę byłaby niedopuszczalna i podlegała odrzuceniu (art. 370
k.p.c.). Organizacja zakładowa Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodo-
wego wytoczyła zaś, niezależnie od takiej samej czynności dokonanej przez Alek-
sandra P., powództwo na jego rzecz, brała udział w postępowaniu i zaskarżyła na
rzecz powoda wyrok Sądu Rejonowego. Niezbędne było więc stwierdzenie, czy przy-
sługiwała jej legitymacja do dokonania takich czynności, a zaniechanie przez Sąd
drugiej instancji wyjaśnienia tej kwestii czyni zasadnymi także kasacyjne zarzuty na-
ruszenia art. 462 k.p.c. w związku z art. 61 k.p.c. oraz art. 251
ustawy o związkach
zawodowych, bowiem uznanie, iż związkowi przysługują uprawnienia zakładowej
organizacji związkowej odbyło się bez poczynienia niezbędnych ku temu ustaleń
faktycznych.
Nie można odmówić także skarżącemu racji, gdy twierdzi, że doszło do naru-
szenia art. 32 ustawy o związkach zawodowych. Stosownie do treści ust. 1 tego arty-
kułu w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 lipca 2003 r., pracodawca nie mógł
7
bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej wypowiedzieć ani rozwiązać
stosunku pracy z pracownikiem będącym członkiem zarządu organizacji związkowej
w czasie trwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu. Przewidziana
tym przepisem ochrona stosunku pracy działacza związkowego zarówno w czasie
trwania mandatu, jak i w okresie roku po jego wygaśnięciu, związana była z posiada-
niem przez pracownika statusu członka zarządu zakładowej organizacji związkowej,
co mogło zachodzić tylko wówczas, gdy taka jednostka organizacyjna związku zawo-
dowego istniała. W toku postępowania w niniejszej sprawie, jak również w apelacji od
wyroku Sądu pierwszej instancji pozwana zakwestionowała tę okoliczność, podno-
sząc że w dniu 29 maja 2002 r. komisja zakładowa NSZZ „Solidarność 80” przy Po-
litechnice W. została wykreślona z rejestru Zarządu Regionu, wobec czego ewentu-
alna roczna ochrona związkowa z tytułu pełnienia przez powoda funkcji skarbnika w
organizacji zakładowej w momencie wręczania mu wypowiedzenia (19 listopada
2003 r.) wygasła. Sąd Okręgowy nie poczynił żadnych ustaleń w tym zakresie, ani
nie zajął żadnego stanowiska co do zarzutu apelacyjnego w tym przedmiocie, wobec
czego zasadny jest zarzut skarżącego odnośnie do naruszenia art. 378 § 1 k.p.c., jak
i art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych, bowiem przepis ten został zastoso-
wany do niedostatecznie wyjaśnionego stanu faktycznego co do bytu prawnego tej
organizacji związkowej, członkostwo powoda w zarządzie której zostało uznane za
okoliczność uzasadniającą szczególną jego ochronę przed rozwiązaniem stosunku
pracy. W konsekwencji doszło także do naruszenia art. 45 § 3 k.p., bowiem powód
został uznany za pracownika objętego hipotezą tego przepisu, pomimo braku ustaleń
faktycznych dających podstawę do takiej konkluzji.
Skarga kasacyjna strony pozwanej zasługiwała zatem na uwzględnienie, wo-
bec czego z mocy art. 39815
§ 1 k.p.c. i art. 39821
w związku z art. 108 § 2 k.p.c. na-
leżało orzec jak w sentencji.
========================================