Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 7 maja 2008 r.
II PZP 7/08
Wydanie wyroku przez sędziów, przed którymi odbyła się rozprawa po-
przedzająca bezpośrednio jego wydanie nie powoduje nieważności postępowa-
nia (art. 379 pkt 4 k.p.c.), chociażby rozprawy nie poprzedziło podjęcie we wła-
ściwej formie postanowienia o otworzeniu na nowo rozprawy poprzednio za-
mkniętej.
Przewodniczący SSN Roman Kuczyński, Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski
(sprawozdawca), Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 maja 2008 r. sprawy z
powództwa Moniki D. przeciwko C.P. Spółce z o.o. w W. o przywrócenie do pracy, na
skutek zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni z dnia 22
lutego 2008 r. [...]
„Czy skutkiem uchybienia procesowego polegającego na braku postanowienia
o otwarciu zamkniętej sprawy i wydaniu wyroku po przeprowadzeniu rozprawy przez
inny skład sędziowski, niż ten z rozprawy poprzedzającej zamknięcie, jest nieważ-
ność postępowania w rozumieniu przepisu art. 379 pkt 4 kpc w części dotyczącej
sprzeczności składu orzekającego z przepisami prawa czy też jest uchybieniem,
które nie ma wpływu na rozstrzygnięcie sprawy ?”
o d m ó w i ł podjęcia uchwały
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Gdańsku z siedzibą w Gdyni, rozpoznając apela-
cję strony powodowej od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych Gdańsk - Południe w Gdańsku z dnia 24 października 2007 r., powziął wąt-
pliwość, czy nie doszło do nieważności postępowania na skutek niezgodnego z pra-
2
wem składu sądu i na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. przedstawił do rozstrzygnięcia
Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne o treści określonej w postanowieniu z
dnia 22 lutego 2008 r.
Zagadnienie to powstało w następującym stanie faktycznym. W dniu 15 paź-
dziernika 2007 r. przed Sądem Rejonowym-Sądem Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych Gdańsk-Południe w Gdańsku odbyła się rozprawa w następującym składzie:
przewodnicząca SSR A.T., ławnicy: M.W. i W.M.. Rozprawa ta została zamknięta, a
publikacja wyroku została postanowieniem Sądu odroczona do dnia 24 października
2007 r. W dniu 16 października 2007 r. wpłynęło do akt pismo procesowe powódki
zawierające wniosek dowodowy. Z zarządzenia sędziego referenta i adnotacji spo-
rządzonej przez pracownika sekretariatu na tym piśmie wynika, że pełnomocników
stron powiadomiono o terminie rozprawy (24 października 2007 r.)., a nie o terminie
publikacyjnym. W dniu 24 października 2007 r. odbyła się rozprawa w zmienionym
składzie sądu: przewodnicząca SSR A.T., ławnicy: A.H., W.M. W posiedzeniu tym
uczestniczyły obydwie strony, które podtrzymały dotychczasowe stanowiska w spra-
wie. Po zamknięciu rozprawy przewodnicząca ogłosiła wyrok i podała ustne motywy
rozstrzygnięcia.
Według Sądu drugiej instancji otwarcie rozprawy powinno mieć formę posta-
nowienia, które może być wydane na posiedzeniu jawnym (art. 148 § 1 k.p.c.). Sąd
Okręgowy powołał się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2004 r., I
PZP 10/04 (OSNP 2005 nr 2, poz. 111), w której wskazano, że w sprawie z zakresu
prawa pracy wydanie przez przewodniczącego na posiedzeniu niejawnym postano-
wienia o otwarciu na nowo zamkniętej rozprawy i jej odroczeniu stanowi naruszenie
przepisów postępowania, lecz nie powoduje jego nieważności ze względu na skład
sądu orzekającego sprzeczny z przepisami prawa (art. 379 pkt 4 k.p.c.). Możliwość
otwarcia zamkniętej rozprawy na nowo jest czynnością sądu, a nie przewodniczące-
go (art. 225 k.p.c.). Zamknięcie rozprawy kończy fazę rozpoznawczą postępowania
przed wydaniem merytorycznego rozstrzygnięcia. Po zamknięciu rozprawy orzecze-
nie może być wydane tylko przez ten skład sądu, przed którym odbywała się za-
mknięta rozprawa (art. 323 k.p.c.).
Według Sądu drugiej instancji wydanie wyroku w innym składzie niż określony
w art. 323 k.p.c. powodując nieważność postępowania (art. 379 pkt 4 k.p.c.). Jedno-
cześnie przyjmuje się, że w przypadku, gdy w wydaniu wyroku nie może uczestni-
czyć członek składu orzekającego, który brał udział w ostatniej rozprawie, na której
3
nastąpiło zamknięcie rozprawy, to musi nastąpić otwarcie na nowo zamkniętej roz-
prawy. Ostatnia rozprawa musi być ponownie przeprowadzona. Otwarcie rozprawy
na nowo następuje w formie postanowienia. Postanowienie o otwarciu rozprawy sta-
nowi istotny element procesu cywilnego, rzutuje bowiem na ocenę prawidłowości
dalszego postępowania w sprawie, w tym ocenę czy skład orzekający był zgodny z
przepisami prawa oraz ocenę czy strony postępowania nie zostały pozbawione moż-
ności obrony swych praw. W tym zakresie Sąd Okręgowy powołał się na wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 13 marca 1975 r., III CRN 466/74 (OSP 1976 nr 3, poz. 63), w
uzasadnieniu którego Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że przeprowadzenie rozprawy
uprzednio zamkniętej, której nie otworzono na nowo, i na której żaden z sędziów nie
przedstawił stanu sprawy, oznacza, że rozprawa ta dotknięta jest nieważnością, bo
zmiana składu orzekającego powodowała konieczność otwarcia zamkniętej rozprawy
na nowo z równoczesnym jej odroczeniem celem doręczenia stronom zawiadomienia
o terminie nowej rozprawy. Okoliczność, że Sąd podał stronom do wiadomości ter-
min ogłoszenia wyroku nie zwalnia Sądu od obowiązku powiadomienia stron o roz-
prawie, gdy zamiast ogłoszenia wyroku odbyła się rozprawa (por. orzeczenie Sądu
Najwyższego z dnia 21 marca 1956 r., II CR 1001/54, OSNCK 1956 nr 4, poz. 113).
Według Sądu drugiej instancji z powołanych wyżej orzeczeń Sądu Najwyższego wy-
nika, że postanowienie o otwarciu rozprawy stanowi istotny element procesu cywil-
nego. Nie można przyjąć w sposób dorozumiany, że zamknięta rozprawa została
otwarta na nowo bez wydania postanowienia o jej otwarciu. Zdaniem Sądu drugiej
instancji można przyjąć, że jeżeli Sąd pierwszej instancji nie wydał postanowienia o
ponownym otwarciu rozprawy, to mimo tego, że przeprowadził on rozprawę przy
udziale stron oraz po raz drugi zamknął rozprawę, postępowanie dotknięte było nie-
ważnością. Jeżeli bowiem nie nastąpiło formalne otwarcie rozprawy (w postaci po-
stanowienia), to rozprawa taka nie toczyła się w ogóle i nie można było jej również
zamknąć. Wobec tego wyrok został wydany w innym składzie orzekającym, niż ten
który rozpoznawał sprawę na rozprawie bezpośrednio poprzedzającej jego wydanie.
Sąd drugiej instancji podkreślił, że Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia z dnia
21 marca 1956 r., II CR 1001/54 oraz w orzeczeniu z dnia z dnia 13 marca 1975 r., III
CRN 466/74, zajął stanowisko, że zmiana składu orzekającego po zamknięciu roz-
prawy i wydanie wyroku bez jej powtórnego otwarcia powoduje nieważność postę-
powania. Zwrócił jednak uwagę na to, że w stanach faktycznych, na podstawie, któ-
rych wydano powyższe orzeczenia doszło do ogłoszenia wyroku bez odroczenia po-
4
siedzenia i poinformowania stron o terminie rozprawy. Z kolei w rozpatrywanej spra-
wie strony powiadomiono telefonicznie o terminie rozprawy (24 października 2007 r.),
a nie o terminie publikacyjnym. Ponadto, jak wynika z protokołu rozprawy z dnia 24
października 2007 r. obydwie strony przez swoich pełnomocników uczestniczyły w
posiedzeniu w dniu 24 października 2007 r., co oznacza, że nie doszło do nieważno-
ści postępowania ze względu na pozbawienie stron możności obrony ich praw (art.
379 pkt 5 k.p.c.).
Wobec tego, zdaniem Sądu drugiej instancji, można także przyjąć, że pomimo
niewydania postanowienia o otwarciu rozprawy, rozprawa taka została faktycznie
przeprowadzona przez zmieniony skład orzekający, a następnie zamknięta. Sąd
pierwszej instancji prowadził postępowanie, tak jak gdyby rozprawa została otwarta
na nowo (zostałoby wydane postanowienie o ponownym otwarciu rozprawy). Wobec
tego zgodnie z literalnym brzmieniem art. 323 k.p.c. wyrok został wydany przez sę-
dziów, przed którymi odbyła się rozprawa poprzedzająca bezpośrednio wydanie wy-
roku, a zatem rozprawa może się toczyć ponownie bez formalnego jej otwarcia po-
stanowieniem.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z uzasadnienia postanowienia Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 22 lutego
2008 r. wynika że Sąd ten - podzielając wskazane orzeczenia Sądu Najwyższego -
właściwie ocenia konsekwencje naruszenia art. 323 k.p.c. Stosownie do tego przepi-
su wyrok może być wydany jedynie przez sędziów, przed którymi odbyła się rozpra-
wa poprzedzająca bezpośrednio wydanie wyroku. Jeśli chodziłoby o ocenę sytuacji,
w której po zamknięciu rozprawy orzekał sąd w innym składzie niż ten, „przed którym
odbyła się rozprawa poprzedzająca bezpośrednio wydanie wyroku”, to nie mogłoby
budzić wątpliwości naruszenie art. 323 k.p.c., a w jego konsekwencji tego naruszenia
nieważność postępowania. Byłaby to bowiem ewidentnie sytuacja określona w art.
379 pkt 4 k.p.c. - sprzeczności składu sądu orzekającego z przepisami prawa.
W rozpoznawanej sprawie zostało ustalone, że wyrok został wydany przez
Sąd, w tym samym składzie, w którym ten Sąd przeprowadził rozprawę na ostatnim
jej terminie, że była to rozprawa przeprowadzona z zachowaniem wymaganych stan-
dardów rozprawy, że została zamknięta, a następnie orzekał Sąd w składzie, przed
którym ta zamknięta rozprawa się odbyła. Szczególnie istotne z punktu widzenia po-
5
stawionego przez Sąd Okręgowy problemu są ustalenia dotyczące zachowania prze-
pisów o rozprawie odnośnie do tej rozprawy, której zamknięcie bezpośrednio poprze-
dziło wydanie wyroku. O terminie tej rozprawy strony zostały właściwie zawiadomio-
ne. Strony reprezentowane przez profesjonalnych pełnomocników wzięły w niej
udział, zajęły stanowiska co do przedmiotu sprawy i nie składały żadnych wniosków,
które wymagałyby rozpoznania przed zamknięciem rozprawy.
W ustalonych okolicznościach sprawy, z przedstawionej sytuacji procesowej
nie wynikają trudności w ustaleniu zgodności tej sytuacji z art. 323 k.p.c. Wyrok zo-
stał bowiem - zgodnie z tym przepisem - wydany przez sędziów, przed którymi od-
była się rozprawa poprzedzająca bezpośrednio wydanie wyroku.
Przedstawione przez Sąd Okręgowy wątpliwości nie odnoszą się do zaistniałej
w sprawie sytuacji rozprawy poprzedzającej bezpośrednio wydanie wyroku - jak to
wyżej wskazano - sytuacji adekwatnej do subsumcji art. 323 k.p.c., a w konsekwencji
niezastosowania art. 379 pkt 4 k.p.c. Jedynym bowiem elementem, który spowodo-
wał przedstawione wątpliwości Sądu Okręgowego, jest sytuacja dotycząca rozprawy,
która już wcześniej została zamknięta, a pomimo to była następnie kontynuowana.
Postawiony problem odnosi się do podstaw owej kontynuacji skoro nie zostało wy-
dane wymagane postanowienie o otworzeniu na nowo zamkniętej rozprawy (art. 225
k.p.c.). Ma rację Sąd Okręgowy stwierdzając, że otworzenie na nowo zamkniętej roz-
prawy powinno wynikać z jednoznacznej w tym przedmiocie decyzji Sądu, która po-
winna mieć wymaganą formą postanowienia. Jednakże - o czym była mowa wyżej -
w ustalonych okolicznościach sprawy jest jasne, że pomimo naruszenia przepisów
dotyczących otworzenia na nowo rozprawy - rozprawa ta została jednak otworzona.
Nastąpiło to w związku z zarządzeniem przewodniczącego o wyznaczeniu nowego
terminu rozprawy i zawiadomieniu stron o rozprawie a następnie jej przeprowadze-
nia. Ta ostatnia rozprawa, skoro się odbyła, oraz Sąd w składzie właściwym do prze-
prowadzenia tej rozprawy ją przeprowadził, co do przedmiotu sprawy z udziałem
stron należycie zawiadomionych o jej terminie, to oczywiste jest, że uchybienie prze-
pisom postępowania w zakresie formy podjęcia rozprawy na nowo, nie miało konse-
kwencji w zakresie uprawnień stron procesu i celów postępowania sądowego. To z
kolei przesądza o tym, że uchybienie co do formy otworzenia na nowo zamkniętej
rozprawy nie pozbawia znaczenia rozprawy następnie na nowo przeprowadzonej.
Dla zastosowania art. 323 k.p.c., w przedstawionych okolicznościach, bez znaczenia
pozostaje przedmiotowe uchybienie, skoro ustalono, że wyrok został wydany przez
6
Sąd w składzie, który przeprowadził rozprawę bezpośrednio poprzedzającą wydanie
wyroku.
Z powyższych przyczyn - uznając że w sprawie nie ujawnione zostało zagad-
nienie prawne dotyczące wskazanego w pytaniu Sądu Okręgowego art. 379 pkt 4
k.p.c. - Sąd Najwyższy postanowił jak w sentencji.
========================================