Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 czerwca 2008 r.
II UK 305/07
Przepis art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu in-
walidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2002
r. Nr 9, poz. 87 ze zm.) dotyczy działań wojennych lub działań mających taki
charakter w czasie pełnienia przez żołnierza służby wojskowej w okresie wojny
1939-1945, we wszystkich formacjach i organizacjach wojskowych wymienio-
nych w tym przepisie.
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka,
Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 czerwca
2008 r. sprawy z wniosku Jana W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w B. o rentę inwalidy wojennego, na skutek skargi kasacyjnej wniosko-
dawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 22 lutego 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 25 sierpnia 2005 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Bydgoszczy oddalił odwołanie Jana W. od decyzji Zakładu Ubezpie-
czeń Społecznych-Oddziału w B. z dnia 20 kwietnia 2005 r., którym odmówiono
wnioskodawcy prawa do renty inwalidy wojennego. Podstawę rozstrzygnięcia stano-
wiły następujące ustalenia. Wnioskodawca (urodzony 24 sierpnia 1919 r.), w okresie
od października 1944 r. do 15 marca 1946 r. pełnił służbę w Polskich Siłach Zbroj-
nych na Zachodzie, walcząc na Morzu Północnym i pełniąc funkcję nawigatora. W
okresie tym przeszedł stan zapalny zęba, przebywając z tego powodu w szpitalu.
Celem stwierdzenia, czy warunki i właściwości służby pełnionej przez wnioskodawcę
we wskazanym wyżej okresie wpłynęły na jego stan zdrowia w takim stopniu, że
spowodowały powstanie całkowitej niezdolności do pracy w związku z działaniami
2
wojennymi i czy w okresie od daty poprzedniego badania przeprowadzonego przez
biegłych sądowych (6 grudnia 2001 r.) stan zdrowia wnioskodawcy uległ zmianie,
Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii biegłych z zakresu neurologii, okulistyki, psy-
chiatrii, urologii i kardiologii. Biegli, po przeprowadzeniu badań własnych i zapozna-
niu się z dokumentacją z leczenia wnioskodawcy rozpoznali u niego miażdżycę
uogólnioną naczyń mózgu, serca oraz tętnic kończyn dolnych, miażdżycopochodne
zwyrodnienie mięśnia sercowego z zaburzeniami rytmu serca w okresie niewydolno-
ści krążenia IIo
NYHA, chorobę zwyrodnieniową kręgosłupa, przewlekły zespół bólo-
wy szyjny i lędźwiowo-krzyżowy objawowy, nadciśnienie tętnicze I/IIo
, przerost gru-
czołu krokowego IIo
, zespół psychoorganiczny otępienny miernie nasilony oraz po-
urazowy brak paliczka dalszego prawego wskaziciela i uznali, że stan zdrowia czyni
wnioskodawcę trwale całkowicie niezdolnym do pracy i do samodzielnej egzystencji,
jednakże nie pozostaje w związku z pełnieniem służby w Polskich Siłach Zbrojnych
na Zachodzie, a spowodowany jest naturalnym starzeniem się organizmu.
Opierając się na powyższych ustaleniach Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie
z art. 1 i 2 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i woj-
skowych oraz ich rodzin, renta inwalidzka przysługuje inwalidom wojennym. Inwalidą
wojennym jest żołnierz, który został uznany za osobę niezdolną do pracy, co naj-
mniej częściowo, w związku z działaniami wojennymi lub mającymi charakter wojen-
nych w czasie pełnienia w okresie wojny 1939-1945 służby w polskich formacjach
wojskowych przy armiach sojuszniczych. Jednakże ani udział w tych walkach, ani
doznane cierpienia, kontuzje i urazy same przez się nie mogą być podstawą do przy-
znania renty. O prawie do tego świadczenia decyduje istnienie związku przyczyno-
wego pomiędzy ówcześnie doznanymi między innymi kontuzjami i przebytymi choro-
bami a aktualnym stanem zdrowia, przy czym istniejące obecnie schorzenia powinny
być na tyle nasilone, aby czyniły ubezpieczonego co najmniej częściowo niezdolnym
do pracy. Subiektywne odczucia wnioskodawcy odnośnie do stanu zdrowia w
związku z udziałem w walkach zbrojnych na Zachodzie i wynikających z tego konse-
kwencji zdrowotnych nie znajdują potwierdzenia w badaniach lekarskich, brak jest
również jakichkolwiek dokumentów leczenia po zakończeniu działań wojennych,
które pozwoliłyby na ustalenie takiego związku. W okresie powojennym wnioskodaw-
ca wykonywał prace na budowach w warunkach szczególnych, a jego stan zdrowia
uległ pogorszeniu po doznanym w 1973 r. urazie głowy z wgłębieniem kości ciemie-
niowej i wstrząśnieniem mózgu, w wyniku którego przebył trepanację czaszki.
3
Wyrokiem z dnia 22 lutego 2007 r. Sąd Apelacyjny w Gdańsku oddalił apelację
wnioskodawcy od powyższego wyroku, wskazując, że niesporne jest w sprawie, iż
wnioskodawca pełnił służbę w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie w okresie od
18 października 1944 r. do 6 lutego 1946 r., a do Polski powrócił w dacie 19 marca
1946 r. Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, dzia-
łając na podstawie przepisów ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach i
niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego,
uznał okres od 18 października 1944 r. do maja 1945 r. za okres działalności kom-
batanckiej wnioskodawcy jako „pełnienie służby w Polskich Siłach Zbrojnych na Za-
chodzie podczas działań wojennych”. W tej sytuacji ocena wpływu działań wojennych
na stan zdrowia wnioskodawcy może dotyczyć tylko okresu do maja 1945 r., a okres
przypadający już po zakończeniu wojny nie ma znaczenia dla nabycia uprawnień
inwalidy wojennego.
Sąd Apelacyjny wskazał, że warunkiem przyznania prawa do renty inwalidy
wojennego na podstawie ustawy z 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojen-
nych i wojskowych oraz ich rodzin, jest stwierdzenie inwalidztwa (obecnie niezdolno-
ści do pracy przynajmniej częściowej) pozostającego w związku z działaniami wojen-
nymi, a będącego następstwem zranień, kontuzji i innych obrażeń lub chorób dozna-
nych i odniesionych w okolicznościach oraz w czasie, o których mowa w art. 6 i 7 tej
ustawy. W ocenie wnioskodawcy, jego obecna całkowita niezdolność do pracy i sa-
modzielnej egzystencji jest następstwem służby w marynarce wojennej, w szczegól-
ności jej warunków i stresów, którym wnioskodawca był poddany, a także stresów,
które przeżywał po powrocie do Polski. Sąd Apelacyjny podkreślił, że warunki służby
wojskowej wnioskodawcy były bardzo trudne, a związane z nimi przeżycie trauma-
tyczne, ale nie sposób stanu zaawansowania rozpoznanych schorzeń i ich rodzaju
oceniać bez uwzględnienia wieku wnioskodawcy i jego powojennej wieloletniej ak-
tywności zawodowej aż do uzyskania emerytury w 1979 r. W tym czasie wniosko-
dawca przez wiele lat pracował w warunkach szczególnych przy pracach ciesiel-
skich, montażowych i innych w budownictwie, przy budowie dróg, we własnym go-
spodarstwie rolnym, a w 1973 r. uległ wypadkowi, w wyniku którego doznał między
innymi urazu głowy wymagającego wykonania trepanacji czaszki. Nadto, pomimo
traumatycznych przeżyć wojennych, wnioskodawca nigdy nie leczył się psychiatrycz-
nie.
4
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku wnioskodawca zarzucił: 1) na-
ruszenie prawa materialnego, to jest art. 6 i art. 7 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o
zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin, poprzez: a) przyję-
cie błędnej interpretacji okresu działań wojennych jako elementu stanowiącego prze-
słankę w definicji inwalidy wojennego, co spowodowało znaczne skrócenie okresu
oddziaływania negatywnych czynników mających ewidentnie wpływ na stan zdrowia
wnioskodawcy, podczas gdy definicja ta winna zgodnie z wykładnią teleologiczną i
aksjologiczną ulec zmianie po transformacji ustrojowej roku 1989 i to w taki sposób,
by służba w siłach zbrojnych państw sprzymierzonych była zrównana w zakresie
uprawnień ze służbą na terenie kraju; b) całkowite pominięcie przy interpretacji art. 7
powołanej ustawy faktu, że wnioskodawca w związku z pełnieniem służby na Zacho-
dzie nie miał możliwości ani powrotu do kraju bezpośrednio po formalnym ustaniu
działań wojennych ani ujawniania swojej przeszłości wojskowej (trafił do obozu repa-
triacyjnego), w tym eksponowania faktu częściowej utraty zdrowia w okolicznościach,
gdy służba ta przez władze komunistyczne była negatywnie oceniania i mogła utrud-
nić znalezienie pracy w sytuacji, gdy powszechnie wiadomą okolicznością jest repre-
sjonowanie w okresie powojennym osób, które służyły Polsce pod obcym dowódz-
twem państw ocenianych przez władze PRL jako imperialistyczne; w konsekwencji
wnioskodawca nie mógł artykułować bez narażenia się na szykany nieodwracalnych
defektów zdrowotnych, jakich nabawił się w czasie służby na Zachodzie; 2) narusze-
nie przepisów postępowania, poprzez nieuwzględnienie zarzutu apelacyjnego doty-
czącego braku inicjatywy dowodowej w zakresie wyjaśnienia rozbieżności co do sta-
nowisk opiniujących w sprawie biegłych oraz lekarzy kierujących na rentę i aktualnie
leczących wnioskodawcę, którzy wskazują na związek przyczynowy między obec-
nym stanem jego zdrowia a doznanym w latach 1944-1946 uszczerbkiem na zdro-
wiu, w szczególności zakażeniem organizmu.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i uwzględnienie żądania w zakresie renty inwalidy wojennego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych zarzutów. W pierwszym
rzędzie należy zaznaczyć, że stosownie do art. 39813
§ 1 k.p.c. Sąd Najwyższy roz-
poznaje skargę kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw, bio-
5
rąc z urzędu pod rozwagę jedynie nieważność postępowania. Oznacza to, że Sąd
Najwyższy jest związany granicami skargi kasacyjnej wyznaczonymi przez jej pod-
stawy, a w konsekwencji nie może uwzględniać naruszenia innych przepisów niż
wskazane przez skarżącego. Sąd Najwyższy nie jest zatem uprawniony do samo-
dzielnego dokonywania konkretyzacji zarzutów, stawiania hipotez odnośnie do tego,
jakiego przepisu dotyczy podstawa skargi kasacyjnej bądź zastępowania skarżącego
w przytoczeniu przepisów, które mogłyby być naruszone przy wydaniu zaskarżonego
orzeczenia. W rezultacie Sąd Najwyższy może skargę kasacyjną rozpoznawać w
ramach podstawy, na której ją oparto i z odniesieniem się wyłącznie do tych przepi-
sów, których naruszenie w podstawie tej zarzucono.
Skarga kasacyjna wnioskodawcy została oparta na obu podstawach określo-
nych w art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c., jednakże w ramach podstawy naruszenia przepi-
sów postępowania (pkt 2) nie przytoczono jakiegokolwiek przepisu prawa proceso-
wego, naruszenie którego mogłoby mieć istotny wpływ na wynik sprawy. W tej sytua-
cji Sąd Najwyższy związany jest z mocy art. 39813
§ 2 k.p.c. poczynionym w sprawie i
niezakwestionowanym przez skarżącego ustaleniem, że wnioskodawca służył w ma-
rynarce wojennej jako żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie i brał udział w
działaniach wojennych od 18 października 1944 r. do maja 1945 r., a jego niezdol-
ność do pracy nie pozostaje w związku z tymi działaniami.
Powołane w ramach kasacyjnej podstawy naruszenia prawa materialnego (art.
3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) zarzuty naruszenia art. 6 i art. 7 ustawy z dnia 29 maja 1974 r.
o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (jednolity tekst:
Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 87 ze zm.) zostały niewłaściwie sformułowane. Przepisy te
zawierają po kilka mniejszych jednostek redakcyjnych normujących odmienne sytu-
acje. Powołanie w całości artykułu ustawy, składającego się z kilku mniejszych jed-
nostek systematyzacyjnych normujących odmienne kwestie, nie spełnia zasadnicze-
go wymogu stawianego skardze kasacyjnej, jakim jest przytoczenie podstaw kasa-
cyjnych (art. 3984
§ 1 pkt 2 k.p.c.). Już tylko ta okoliczność uniemożliwia kasacyjną
kontrolę zaskarżonego orzeczenia.
Dla porządku należy wskazać, że przedmiotem rozpoznania w sprawie jest
prawo wnioskodawcy do renty inwalidy wojennego. Definicję inwalidy wojennego za-
wiera art. 6 powołanej wyżej ustawy. W myśl ust. 1 tego artykułu, inwalidą wojennym
jest żołnierz, który został zaliczony do jednej z grup inwalidów wskutek inwalidztwa
powstałego w związku z działaniami wojennymi lub mającymi charakter wojennych w
6
czasie: pełnienia w okresie wojny 1939-1945 służby w Wojsku Polskim, w polskich
formacjach wojskowych przy armiach sojuszniczych oraz w oddziałach ruchu pod-
ziemnego lub partyzanckiego prowadzących na terenie Państwa Polskiego walkę z
hitlerowskim okupantem (pkt 1), uczestniczenia w walkach z oddziałami Ukraińskiej
Powstańczej Armii lub grupami Wehrwolfu (pkt 2). Stosownie do ust. 2 art. 6 ustawy
za inwalidę wojennego uważa się również żołnierza mającego obywatelstwo polskie,
który został zaliczony do jednej z grup inwalidów wskutek inwalidztwa powstałego w
związku z działaniami wojennymi lub mającymi charakter wojennych w czasie pełnie-
nia w okresie wojny 1939-1945 służby w Armii Związku Socjalistycznych Republik
Radzieckich oraz w innych armiach sojuszniczych, a także w oddziałach antyfaszy-
stowskiego ruchu podziemnego lub partyzanckiego działających na obszarze innych
państw. Z kolei zgodnie z art. 7 ustawy, za inwalidztwo powstałe w związku z działa-
niami wojennymi lub mającymi charakter wojennych uważa się inwalidztwo będące
następstwem zranień, kontuzji i innych obrażeń lub chorób doznanych: w walce z
wrogiem (pkt 1); na froncie lub w związku z pobytem na froncie (pkt 2); wskutek wy-
padku pozostającego w związku z pełnieniem czynnej służby wojskowej w okresie
określonym w art. 6 (pkt 3); w związku z pobytem w niewoli lub w obozie dla interno-
wanych (pkt 4); w związku z udziałem w ruchu podziemnym lub partyzanckim oraz z
pobytem w niewoli, w obozach koncentracyjnych lub w więzieniach za udział w tym
ruchu (pkt 5).
Z ustaleń faktycznych sprawy wynika, że do skarżącego znajduje zastosowa-
nie art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz
ich rodzin. Wskazany przepis jednoznacznie odnosi działania wojenne lub działania
mające taki charakter do czasu pełnienia przez żołnierza służby wojskowej w okresie
wojny 1939-1945, a więc II wojny światowej, przy czym odniesienie to dotyczy służby
pełnionej we wszystkich formacjach i organizacjach wojskowych wymienionych w
tym przepisie (Wojsku Polskim, polskich formacjach wojskowych przy armiach so-
juszniczych, oddziałach ruchu podziemnego lub partyzanckiego prowadzących na
obszarze Państwa Polskiego walkę z hitlerowskim okupantem). W świetle tego nie-
budzącego wątpliwości unormowania brak jest jakichkolwiek przesłanek do uznania
za działania wojenne lub działania mające taki charakter okresu służby wojskowej
wnioskodawcy po zakończeniu II wojny światowej w maju 1945 r. Takim samym
czasokresem działań wojennych lub mających charakter wojennych (okres wojny
1939-1945) posługuje się również art. 6 ust. 2 ustawy. Jedynie dotyczący uczestni-
7
ków walk z oddziałami UPA oraz grupami Wehrwolfu art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy ze
zrozumiałych względów nie zawiera odesłania do okresu wojny. Skoro zatem skar-
żący nie był żołnierzem, o którym stanowi art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy, przeto bezza-
sadne jest domaganie się przez niego takiej „interpretacji okresu działań wojennych
jako elementu stanowiącego przesłankę definicji inwalidy wojennego”, aby „służba w
siłach zbrojnych państw sprzymierzonych była zrównana w zakresie uprawnień ze
służbą na terenie kraju”. Natomiast kwestia ewentualnych uprawnień skarżącego do
świadczeń przewidzianych w ustawie z dnia 17 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz
niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego
(jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 42, poz. 371 ze zm.) uchyla się spod rozważań
Sądu Najwyższego z uwagi na brak w skardze kasacyjnej stosownych zarzutów.
Zarzut naruszenia art. 7 ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojsko-
wych oraz ich rodzin jest niezrozumiały. Przepis ten wymienia należące do sfery
faktu, a nie prawa okoliczności, w jakich musi dojść do zranień, kontuzji i innych ob-
rażeń lub chorób, aby możliwe było przyjęcie związku pomiędzy ich skutkami w po-
staci inwalidztwa (niezdolności do pracy) a działaniami wojennymi lub mającymi cha-
rakter wojennych prowadzonymi w czasie określonym w art. 6 tej ustawy. Skoro więc
z poczynionych w sprawie ustaleń wynika, że aktualna niezdolność wnioskodawcy do
pracy nie pozostaje w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi w czasie peł-
nienia przez niego służby wojskowej, przeto nieporozumieniem jest powoływanie się
przez skarżącego w ramach zarzutu naruszenia przepisu prawa materialnego na
fakty związane z występującą w okresie powojennym niemożnością „artykułowania
bez narażenia się na szykany” okoliczności związanych z „nabawieniem się w czasie
służby na Zachodzie nieodwracalnych defektów zdrowotnych”.
Z tych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c.
========================================