Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UK 9/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 czerwca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
SSN Andrzej Wróbel
w sprawie z odwołania R. P.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do renty,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 5 czerwca 2008 r.,
skargi kasacyjnej odwołującej się od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 3 października 2007 r.,
1. oddala skargę kasacyjną
2. zasądza od Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego na rzecz
adw. W. P. kwotę 120 zł (sto dwadzieścia) powiększoną o stawkę
podatku od towarów i usług tytułem wynagrodzenia za
nieopłaconą pomoc prawną udzieloną z urzędu w postępowaniu
kasacyjnym.
2
Uzasadnienie
Decyzją z dnia 12 grudnia 2005 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił
R. P. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, ponieważ komisja lekarska
orzeczeniem z dnia 4 listopada 2005 roku nie stwierdziła niezdolności
wnioskodawczyni do pracy. Kolejną decyzją z dnia 20 stycznia 2006 r. wydaną w
wyniku rozpoznania wniosku R. P. organ rentowy ponownie odmówił jej prawa do
renty od dnia 1 października 2005 r. powołując się na orzeczenie komisji lekarskiej
z dnia 29 grudnia 2005 r. stwierdzające brak niezdolności do pracy.
Wyrokiem z dnia 19 lutego 2007 r Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych oddalił odwołanie wnioskodawczyni od wymienionych wyżej decyzji.
Apelację od tego wyroku złożyła wnioskodawczyni R. P. zaskarżając wyrok w
całości.
Wyrokiem z dnia 3 października 2007 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację.
Stwierdził, że w sprawie poza sporem pozostawał fakt, że ubezpieczona z zawodu
operator przetwórstwa owocowo-warzywnego, urodzona 19 stycznia 1966 roku była
uprawniona do renty od 15 września 1990 roku do 30 września 2005 roku. Od 1
września 1997 roku była to renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy.
Przedmiotem sporu było prawo ubezpieczonej do renty z tytułu niezdolności do
pracy w okresie od 1 października 2005 roku. Zaskarżonymi decyzjami odmówiono
wnioskodawczyni prawa do przedmiotowego świadczenia uznając, że jest ona
zdolna do pracy. Kwestią mającą decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy
było istnienie niezdolności wnioskodawczyni do pracy po dacie 1 października 2005
roku. Okoliczność ta, wbrew twierdzeniom apelacji, została ustalona w toku
postępowania przed Sądem pierwszej instancji w sposób nie budzący wątpliwości.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji podzielając opinie biegłych
nie przekroczył wynikających z art. 233 § 1 k.p.c. granic swobodnej oceny
dowodów. Jak wynikało bowiem z opinii biegłych psychiatry, psychologa, neurologa
internisty, w sposób bardzo dokładny i szczegółowy przeanalizowali oni stan
zdrowia ubezpieczonej odwołując się do wyników badań oraz przedłożonej
dokumentacji medycznej. Mianowicie biegli podkreślili, że ze względu na
zaburzenia psychiczne i somatyczne wnioskodawczyni jest osobą częściowo
3
niezdolną do pracy od stycznia 2006 r. Z opinią tą zgodziła się wydająca pierwszą
opinię w sprawie biegła lekarz psychiatra H. Ł., która w tejże opinii uznała
wnioskodawczynię za zdolną do pracy. W opinii uzupełniającej natomiast biegła
wyjaśniła, że jej obecna odmienna ocena stanu zdrowia ubezpieczonej w stosunku
do badania w dniu 2 marca 2006 roku wynika z krótkiego okresu czasu od
zakończenia w dniu 22 lutego 2006 roku leczenia szpitalnego i związanej z tym
leczeniem poprawy w zakresie objawów depresyjnych i lękowych. Poprawa ta, jak
zaznaczyła biegła, z uwagi na utrzymujące się czynniki reaktywne przy niskim
intelekcie opiniowanej, jak wynika z następnych badań, była krótkotrwała. Oznacza
to, że Sąd pierwszej instancji dokonując ustaleń w zakresie oceny stanu zdrowia
wnioskodawczyni dysponował dwiema zgodnymi opiniami biegłych lekarzy
psychiatrów, a więc specjalistów z zakresu schorzeń mających decydujące
znaczenie dla tej oceny. Podnieść dodatkowo należy, iż Sąd mając na uwadze
ustalenie prawa do renty od dnia 23 stycznia 2006 roku, zlecił biegłym
wypowiedzenie się odnośnie stanu zdrowia w okresie od 1 października 2005 r. do
23 stycznia 2006 r.
W konsekwencji, zdaniem Sądu Apelacyjnego, przyjąć należało, Sąd
Okręgowy prawidłowo ustalił, iż wnioskodawczyni w spornym okresie nie była
osobą niezdolną do pracy w rozumieniu art. 12 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS, a tym samym nie spełniała warunków do nabycia prawa do renty z tytułu
niezdolności do pracy.
W skardze kasacyjnej wnioskodawczyni powołała się na naruszenie przepisów
prawa materialnego - art. 12 ust. 1 w związku z art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(Dz.U. z 1998 r. Nr 162 poz. 1118 ze zm.) w związku z art. 57 i 61 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS poprzez ich błędną wykładnię prowadzącą do
przyjęcia, iż istnienie choroby zawodowej w postaci organicznych zaburzeń lękowo-
depresyjnych, klinicznego funkcjonowania intelektualnego na poziomie
upośledzenia lekkiego stopnia, ciśnienia tętniczego II według WHO i
hipercholesterolemię (chorób o charakterze organicznym i stałym) nie przesądza o
możliwości uzyskania świadczenia rentowego w okresie od 1 października 2005 r.
do 20 stycznia 2006 r. w sytuacji, gdy:
4
- istnienie i zdiagnozowanie tej samej choroby wcześniej u ubezpieczonej
powodowało jej częściową niezdolność do pracy, określaną jako trzecia grupa
inwalidzka od dnia 15 września 1990 r. do 30 września 2005 r.
- istnienie powyższych chorób zostało de facto potwierdzone przez opinie
biegłych lekarzy specjalistów, którzy stwierdzili, że w okresie od 23 stycznia 2006 r.
do lipca 2007 r. ubezpieczona byłą częściowo niezdolna do pracy i tym samym
potwierdzili ponad wszelką wątpliwość ciągłość niezdolności do pracy w spornym
okresie, z uwagi na to, że okres niecałych 4 miesięcy jest zbyt krótki, aby móc
orzec czy stan zdrowia ubezpieczonej w tym okresie rzeczywiście uległ na tyle
poprawie, by ubezpieczona odzyskała zdolność do pracy tym bardziej, gdy weźmie
się pod uwagę charakter jej schorzeń, które mają charakter nieodwracalny i
postępujący oraz 18 miesięczny okres ochronny określony w art. 61 wyżej
wymienionej ustawy oraz art. 13 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 14 ust. 1 pkt 1,3,4
powołanej ustawy.
Ponadto ubezpieczona podniosła naruszenie przepisów postępowania - 5
k.p.c., art. 278 § 1 k.p.c. w związku z art. 328 § 2 k.p.c. i art. 286 k.p.c. i art. 391 § 1
k.p.c., art. 381 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie może być uwzględniona, gdyż zawarte w niej zarzuty są
bezzasadne. Stosownie do art. 316 § 1 k.p.c., znajdującego poprzez art. 391 k.p.c.
również zastosowanie w postępowaniu apelacyjnym, sąd wydaje wyrok biorąc za
podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy; w szczególności
zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że stało się ono
wymagalne w toku sprawy. Postępowanie sądowe w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych wszczynane jest na skutek odwołania wniesionego przez
ubezpieczonego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Ma ono zatem
charakter odwoławczy, a jego przedmiotem jest ocena zgodności z prawem decyzji
wydanej przez organ rentowy. Badanie legalności decyzji i orzekanie o niej możliwe
jest tylko przy uwzględnieniu stanu faktycznego i prawnego istniejącego w chwili jej
wydawania, zaś postępowanie dowodowe przed sądem jest postępowaniem
sprawdzającym ustalenia dokonane przez organ rentowy w tym w zakresie
merytorycznej trafności wydanego przez lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń
5
Społecznych orzeczenia o zdolności ubezpieczonego do pracy lub jej braku.
Dlatego też późniejsza zmiana stanu zdrowia ubezpieczonego nie jest podstawą do
uznania decyzji za wadliwą i jej zmiany, lecz może stanowić przesłankę wznowienia
postępowania na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w razie przedłożenia
nowych dowodów, do których zalicza się między innymi dokumentacja lekarska
pochodząca z okresu po wydaniu decyzji. Zasadą jest zatem, iż sąd ocenia
legalność decyzji organu rentowego według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej
wydania, a jedynie wyjątkowo może przyznać ubezpieczonemu świadczenie, jeżeli
warunki je uzasadniające zostały spełnione po wydaniu zaskarżonej decyzji.
Wyjątek taki jest obwarowany szeregiem zastrzeżeń, takich jak oczywistość prawa
do świadczenia i pewność co do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy przez
organ rentowy w razie ponownego zgłoszenia wniosku. Jednakże art. 316 § 1 k.p.c.
nie znajduje zastosowania w sytuacji, gdy stanowiący przesłankę przyznania
świadczenia rentowego warunek niezdolności do pracy mógłby zostać ewentualnie
spełniony po wydaniu decyzji zaskarżonej odwołaniem (por. wyroki z dnia 10 marca
1998 r., II UKN 555/97, OSNAPiUS 1999 nr 5, poz. 181 oraz z dnia 20 maja 2004
r., II UK 395/03, OSNP 2005 nr 3, poz. 43).
W rozpoznawanej sprawie Sądy obu instancji przyjęły, iż wnioskodawczyni w
dacie wydawania decyzji przez organ rentowy i orzekania przez Sąd pierwszej
instancji była zdolna do pracy, co wynika z opinii biegłych powołanych w sprawie.
Ewentualna późniejsza utrata tej zdolności wymagała ponownej oceny sprawności
organizmu i ustalenia daty powstania niezdolności do pracy, jednakże nie w
postępowaniu zakończonym wyrokiem zaskarżonym kasacją, lecz w postępowaniu
przed organem rentowym, wszczętym wskutek złożenia ponownego wniosku o
świadczenie, bądź wniosku o wznowienie postępowania na podstawie art. 114
powołanej wyżej ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
Mając powyższe na uwadze nieuzasadniony jest zarzut obrazy art. 5 k.p.c., art.
278 § 1 k.p.c., art. 286 k.p.c., art. 381 k.p.c., przytoczonych w skardze kasacyjnej w
kontekście braku rozważenia stanu zdrowia skarżącej w chwili zamknięcia
rozprawy.
6
Nie doszło także w niniejszej sprawie do przekroczenia granic swobodnej
oceny dowodów w wyniku dokonania przez Sądy obu instancji oceny materiału
dowodowego sprawy z pominięciem okoliczności, o których mowa w art. 13 ust. 1
pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. Przepis ten stanowi, że przy ocenie stopnia i
przewidywanego okresu niezdolności do pracy oraz rokowań co do odzyskania
zdolności do pracy uwzględnia się stopień naruszenia sprawności organizmu oraz
możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji. W
wyroku z dnia 28 stycznia 2004 r., II UK 167/03 (OSNP 2004 nr 18, poz. 320), Sąd
Najwyższy stwierdził, iż okoliczności, o których mowa w tym przepisie, dotyczą
osoby, co do której stwierdzono niezdolność do wykonywania zatrudnienia
zgodnego z posiadanymi kwalifikacjami lub ewentualną celowość
przekwalifikowania, nie dotyczą natomiast osoby, która została uznana za zdolną
do wykonywania pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji. Wynika to ze
wstępnego sformułowania tego przepisu - oceny stopnia i przewidywanego okresu
niezdolności do pracy oraz rokowań co do odzyskania zdolności do pracy.
Okoliczności dotyczące osoby ubiegającej się o świadczenie mają zatem wpływ na
zakres przyznania prawa do renty - renty z tytułu całkowitej lub częściowej
niezdolności do pracy, renty stałej lub okresowej albo też renty szkoleniowej.
Uwzględnia się je w stosunku do osoby, u której naruszenie sprawności organizmu
powoduje niezdolność do pracy w rozumieniu art. 12 ust. 1 ustawy. Skoro więc z
opinii biegłych wynikało, że skarżąca jest zdolna do pracy zgodnej z posiadanymi
kwalifikacjami, przeto trafnie Sąd Okręgowy, a za nim Sąd Apelacyjny, nie oceniały
okoliczności, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1 ustawy, a tym samym zarzut
naruszenia powołanego przepisu jest bezpodstawny. W konsekwencji
nieuzasadniony jest zarzut naruszenia art. 12 ust. 1 ustawy zgodnie z którym
niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do
pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje
odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Niezdolność do pracy
uzależniona jest zatem od stopnia naruszenia sprawności organizmu, co może być
stwierdzone tylko przez lekarzy właściwych specjalności. Zawarte w zaskarżonym
wyroku ustalenia o braku niezdolności wnioskodawcy do pracy zostały dokonane
na podstawie opinii biegłych, którzy stwierdzili, że zmiany chorobowe
7
wnioskodawczyni nie są nasilone do tego stopnia, aby czyniły ja niezdolną do
wykonywania zatrudnienia zgodnego z kwalifikacjami. Z opinii tych wynika zatem,
że w spornym okresie którego dotyczyły wyżej wymienione decyzje
wnioskodawczyni była zdolna do pracy. Także w niniejszej sprawie nie mógł mieć
zastosowania art. 61 powołanej ustawy, bowiem po wstrzymaniu wypłaty
świadczeń rentowych z powodu ustąpienia przesłanki niezdolności do pracy (art.
102 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach), stan niezdolności do pracy został
ujawniony dopiero po dniu wydania zaskarżonej decyzji rentowej, tj. ponownie i na
przyszłość, w tej sytuacji możliwe było przywrócenie prawa do renty, ale wymagało
to ponowienia wniosku rentowego i spełnienia ustawowych przesłanek
przywrócenia uprawnień rentowych na warunkach określonych w art. 61 ustawy o
emeryturach i rentach, co w niniejszej sprawie nie wystąpiło.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 39814
k.p.c. oddalił
skargę kasacyjna jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.