Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 czerwca 2008 r.
II UK 312/07
1. Warunkiem objęcia ubezpieczeniem społecznym rolnika, który - nie
będąc pracownikiem - podejmuje pozarolniczą działalność gospodarczą, było
poprzedzające bezpośrednio datę rozpoczęcia tej działalności i trwające nie-
przerwanie co najmniej przez jeden rok, podleganie z mocy ustawy ubezpiecze-
niu rolniczemu w pełnym zakresie (art. 5a zdanie pierwsze ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, jednolity tekst: Dz.U. z
2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm. w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 maja 2004
r.).
2. Rolniczy organ rentowy jest uprawniony do wydania decyzji korygują-
cej z mocą wsteczną uprzednio ustalony bezpodstawnie tytuł rolniczego ubez-
pieczenia społecznego (art. 5a, art. 7 ust. 1, art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 20 grud-
nia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, a także art. 83a ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst:
Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm. w związku z art. 52 ustawy z dnia 20 grud-
nia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników).
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 czerwca
2008 r. sprawy z wniosku Alojzego B. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego-Oddziałowi Regionalnemu w O. o ubezpieczenie społeczne rolników,
na skutek skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wro-
cławiu z dnia 9 lutego 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
2
Wyrokiem z dnia 9 lutego 2007 r. [...] Sąd Apelacyjny we Wrocławiu oddalił
apelację wnioskodawcy Alojzego B. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Opolu z dnia 14 kwietnia 2005 r. w sprawie przeciwko
Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi Regionalnemu w O. o
ubezpieczenie społeczne rolników, stwierdzając ustanie ubezpieczenia społecznego
rolników wnioskodawcy z dniem 1 lipca 2001 r. w związku z rozpoczęciem prowa-
dzenia pozarolniczej działalności gospodarczej przed upływem 1 roku od objęcia
ubezpieczeniem rolniczym, w związku z czym nie zostały spełnione przesłanki okre-
ślone w art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków (jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.).
W okolicznościach faktycznych sprawy ustalono, że wnioskodawca z dniem 1
maja 2001 r. zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej, którą prowadził od
dnia 1 lipca 1982 r., a w dniu 15 maja 2001 r. wydzierżawił gospodarstwo rolne o po-
wierzchni 2,16 ha, stanowiących 1,29 ha przeliczeniowych i z mocy ustawy został
objęty ubezpieczeniem społecznym rolników od dnia 16 maja 2001 r. Następnie, od
dnia 30 maja 2001 r., podjął ponownie prowadzenie pozarolniczej działalności go-
spodarczej, o czym zawiadomił Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Od-
dział Regionalny w O. w dniu 28 września 2004 r. Decyzją z dnia 15 grudnia 2004 r.
organ rentowy - Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wyłączył wniosko-
dawcę z ubezpieczenia społecznego rolników od dnia 1 lipca 2001 r., wskazując, że
od daty podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników do daty wznowienia przez
niego pozarolniczej działalności gospodarczej nie upłynął co najmniej 1 rok, co po-
woduje ustanie ubezpieczenia społecznego rolników z końcem kwartału, w którym
wnioskodawca podjął działalność gospodarczą, a kolejną decyzją z dnia 29 grudnia
2004 r. stwierdził nadpłatę składek na ubezpieczenie społeczne rolników w kwocie
3.061,60 zł.
Powyższy wyrok zaskarżył w całości skargą kasacyjną pełnomocnik wniosko-
dawcy i zarzucając naruszenie prawa materialnego - art. 83a ust. 2 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.) w związku z art. 145 § 1 pkt 5 k.p.a., poprzez ich nie-
zastosowanie, orazprzepisówpostępowania - art. 8 k.p.a. w związku z art. 155 k.p.a., po-
przez uchylenie decyzji, na mocy której wnioskodawca nabył prawo z naruszeniem zasady
zaufania obywateli do państwa, art. 233 § 1 k.p.c., przez przekroczenie granic swobodnej
oceny dowodów polegające na pominięciu okoliczności, iż decyzja o wyłączeniu z ubez-
3
pieczenia społecznego rolników wydana została z naruszeniem art. 39 ust. 4 ustawy o ubez-
pieczeniu społecznym rolników oraz poprzez przyjęcie, że wnioskodawca nie przedłożył w
chwili ubiegania się o objęcie ubezpieczeniem społecznym rolników zaświadczenia o pod-
leganiu ubezpieczeniu społecznemu w ZUS z dnia 9 maja 2001 r. wraz z zezwoleniem na
wykonywanie działalności w zakresie zarobkowego przewozu osób, wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i jego zmianę poprzez objęcie wnioskodawcyubezpiecze-
niem społecznym rolników, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przeka-
zanie sprawy do ponownego rozpoznania wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest nieuzasadniona. Na wstępie i dla porządku, warto za-
uważyć, że przepisy ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników regulujące postę-
powanie w indywidualnych sprawach z zakresu ubezpieczenia nie zawierają regulacji
odnoszącej się do tzw. wznowienia postępowania czy też ponownego postępowania
w przypadku stwierdzenia, że prawomocna decyzja w przedmiocie podlegania ubez-
pieczeniu była błędna. Zgodnie jednak z art. 52 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu spo-
łecznym rolników, w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się przepisy
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Obowiązujący od 1 stycznia 2003 r.
przepis art. 83a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wprowadzony ustawą z
dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz
o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 241, poz. 2074), zawiera regulację do-
tyczącą ponownego ustalenia prawa lub zobowiązania, jeżeli po uprawomocnieniu
się decyzji zostały przedłożone nowe dowody lub ujawnione okoliczności istniejące
przed wydaniem decyzji, które miały wpływ na prawo lub zobowiązanie (ust. 1), a
także regulację dotyczącą uchylania zmiany lub unieważniania ostatecznych decyzji
w drodze wznowienia postępowania na zasadach określonych w Kodeksie postępo-
wania administracyjnego (ust. 2). Za wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca
2005 r., II UK 295/04 (OSNP 2006 nr 7-8, poz. 118), należy przypomnieć, że zasady
podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników określają przepisy ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (art. 1), natomiast decyzje w
sprawach „podlegania ubezpieczeniu oraz ustania ubezpieczenia” wydaje z urzędu
lub na wniosek Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (art. 36 ust. 1
pkt 1 i art. 36 ust. 2 w związku z art. 2 ust. 2 oraz art. 3 tej ustawy). Decyzje takie (jak
4
wszystkie wydawane przez organy rentowe) mają przy tym charakter rozstrzygnięć
deklaratoryjnych i są wydawane dla stwierdzenia w konkretnej sytuacji faktycznej, że
albo osoba, która dotychczas nie była objęta tym ubezpieczeniem, spełniła określone
ustawą wymagania prawne, które uzasadniają „objęcie” jej tym ubezpieczeniem (de-
cyzja o podleganiu temu ubezpieczeniu), albo osoba dotychczas objęta tym ubezpie-
czeniem, przestała spełniać określone ustawą wymagania prawne, uzasadniające
„objęcie” jej tym ubezpieczeniem, co prowadzi do ustania podlegania temu ubezpie-
czeniu. Oznacza to, że decyzja w sprawie stwierdzenia „ustania ubezpieczenia” nie
musi być wydawana w wyniku wznowienia postępowania w sprawie zakończonej
uprzednio wydaniem ostatecznej decyzji o „podleganiu ubezpieczeniu”, jeżeli nie ma
ona na celu ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia tej samej sprawy, a jest wyda-
wana w wyniku wszczęcia nowego postępowania, w którym organ rentowy stwierdza,
że osoba podlegająca dotychczas ubezpieczeniu następnie przestała spełniać wy-
magania ustawowe konieczne dla dalszego objęcia jej tym ubezpieczeniem, to zaś
następuje, wobec treści art. 3a ust.1 ustawy, z końcem kwartału, w którym ustały
okoliczności uzasadniające podleganie temu ubezpieczeniu. Zasady te jednak doty-
czą sytuacji, gdy po prawidłowym objęciu ubezpieczeniem rolniczym zaszły okolicz-
ności wyłączające z tego ubezpieczenia. W rozpatrywanej sprawie, jak wynika z akt,
wnioskodawca w dniu 16 maja 2001 r. wypełniając druk zgłoszenia do ubezpieczenia
rolniczego, wykreślił rubryki dotyczące informacji o podleganiu innemu ubezpieczeniu
społecznemu. Zgłoszenie to złożył w KRUS Oddział Regionalny w O. w dniu 7 wrze-
śnia 2001 r. Z dokumentów tych wynika także, że wnioskodawca składając wniosek o
objęcie ubezpieczeniem społecznym rolników zataił fakt prowadzenia pozarolniczej
działalności gospodarczej. Wniosek zgłosił bowiem w dniu 7 września 2001 r., dołą-
czając tylko zaświadczenie stwierdzające zaprzestanie prowadzenia działalności
gospodarczej z dniem 1 maja 2001 r. podczas, gdy podjął tę działalność ponownie
od dnia 30 maja 2001 r. i w dniu składania wniosku prowadził działalność gospodar-
czą. Zawiadomił o tym organ rentowy dopiero w dniu 28 września 2004 r. W tak
przedstawionym stanie faktycznym stanowisko Kasy o wyłączeniu wnioskodawcy z
ubezpieczenia społecznego rolników od dnia 1 lipca 2001 r. jest prawidłowe. Wnio-
skodawca, podlegając ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia pozarolni-
czej działalności gospodarczej, nie spełniał przesłanek do objęcia ubezpieczeniem
społecznym rolników z mocy ustawy, a wydanie decyzji o objęciu go tym tytułem
ubezpieczenia było dotknięte od początku wadą prawną wywołaną faktem zatajenia
5
podlegania innemu ubezpieczeniu społecznemu. Oznaczało to, że rolniczy organ
rentowy, który ujawnił fakt podlegania innemu ubezpieczeniu społecznemu, a na-
stępnie brak rocznego nieprzerwanego ubezpieczenia rolniczego, był władny wydać
decyzję korygującą z mocą wsteczną wcześniej ustalony bezpodstawnie tytuł rolni-
czego ubezpieczenia społecznego, chociaż nie powołał prawidłowo wszystkich pod-
staw prawnych wydanej decyzji o ustaniu ubezpieczenia społecznego rolników. Była
to w istocie rzeczy deklaratoryjna decyzja stwierdzająca nie tyle ustanie, co niepod-
leganie z mocą wsteczną rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu, bo została oparta
na ustaleniu, że wnioskodawca zataił fakt podlegania innemu tytułowi ubezpieczenia
społecznego i z tego względu nie spełniał ustawowych warunków podlegania rolni-
czemu tytułowi ubezpieczenia społecznego (art. 5a, art. 7 ust. 1, art. 16 ust. 1 ustawy
o ubezpieczeniu społecznym rolników, a także art. 83a ustawy o systemie ubezpie-
czeń społecznych w związku z art. 52 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników).
Ta nowa decyzja wydana została nie dlatego, że nastąpiła zmiana w stanie faktycz-
nym lub prawnym, ale dlatego, że ujawnione zostały istotne okoliczności istniejące
przed wydaniem wcześniejszej decyzji, które od początku stanowiły przeszkodę do
objęcia wnioskodawcy rolniczym tytułem ubezpieczenia społecznego (tak też w wy-
roku Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2008 r., I UK 256/07, niepublikowany).
Wprawdzie organ rentowy - rozpatrując sprawę ponownie - powinien był najpierw
wydać postanowienie w tym przedmiocie, ale fakt że takiego postanowienia nie wy-
dał, nie ma wpływu na ustalenia stanu faktycznego sprawy, a tym samym na zasad-
ność decyzji o ustaniu podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników z końcem
kwartału, w którym wnioskodawca podjął działalność gospodarczą. Zgodnie bowiem
z dyspozycją art. 5a zdanie pierwsze ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników
(w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 maja 2004 r.) oraz utrwalonym już orzecz-
nictwem Sądu Najwyższego w tym zakresie, warunkiem objęcia ubezpieczeniem
społecznym rolników rolnika, który - nie będąc pracownikiem - podejmuje pozarolni-
czą działalność gospodarczą, było poprzedzające bezpośrednio datę rozpoczęcia tej
działalności i trwające nieprzerwanie co najmniej przez jeden rok podleganie z mocy
ustawy temu ubezpieczeniu w pełnym zakresie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
17 listopada 2000 r., II UKN 54/00, OSNAPiUS 2002 nr 12, poz. 290). Tym samym
wyroki orzekających w sprawie Sądów (jak i poprzedzająca je decyzja organu rento-
wego) o ustaniu podlegania przez wnioskodawcę ubezpieczeniu społecznemu rolni-
ków odpowiadają prawu.
6
Wobec powyższego, podzielając stanowisko zajęte w zaskarżonym wyroku,
Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł jak w sentencji.
========================================